入阿毘達磨論 - Abhidharma

ᅟUpdated: 2025-08-15 16:31 入阿毘達磨論 Abhidharmāvatāra-prakaraṇā ༄༅། །རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ཆོས་མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ། ᅟᅟᅟᅟᅟᅟ塞建地羅阿羅漢造 ᅟᅟᅟᅟᅟᅟ三藏法師玄奘奉ᅟ詔譯 T28, no.1554 # 入阿毘達磨論卷上塞`[索]`建`[陀=地【三宮】＊]`陀羅阿羅漢造 ==\[Skandhila, AKB: śūnyatāyām asya cittaṃ na pra**skand**ati 於空性中心不**悟入**。]== 三藏法師玄奘奉ᅟ詔譯`[三藏法師＝沙門【宋宮】＊，大唐三藏【元】＊，唐三藏【明】＊]` D249ngu, no.4098 ༄༅། །རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ཆོས་མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ། `〖མཚན་བྱང་འདི་ཆོས་ཚན་འདིའི་མཚན་བོད་སྐད་དུ་སྨོས་པ་ལྟར་བཀོད་ཅིང་།《པེ་》《སྣར་》ལ་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ཆོས་མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་བཞུགས་སོ། །ཞེས་འཁོད།〗` ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། པྲ་ཀ་ར་ཎ་ཨ་བྷི་དྷརྨྨ་ཨ་བ་ཏཱ་ར་ནཱ་མ།`[PN:ཎཱ་བྷི་དྷརྨཱ་བ་ཏ།]` Prakaraṇābhidharmāvatāra-nāma བོད་སྐད་དུ། རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ཆོས་མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ། ==\[cf. TD4097\_ཆོས་མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་རྒྱ་ཆེར་འགྲེལ་པ་སྙིང་པོ་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ཞེས་བྱ་བ། sāra-samuccaya-nāmābhidharmāvatāraṭīkā]== འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། ། 敬禮一切智，佛日無垢輪，言光破人天，惡趣本心闇。 ལྷ:མིའི་སྙིང་གི`[PN:མི་སྙིང་པོ།]`་མུན་པ་ངན་སོང་རྩ། །གསུང་གི་འོད་ཟེར་དག་གིས་གང་གིས་བཅོམ། །ཐམས་ཅད་མཁྱེན་ཉིད་དཀྱིལ་འཁོར་དྲི་མེད་པ། །སངས་རྒྱས་ཉི་མ་དེ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། ། 諸以對法理，拔除法相`[相=想【三】]`愚，我頂禮如斯，一切智言藏。 གང་དག་ཆོས་མངོན་ཚུལ་གྱིས་ཆོས་རྣམས་ཀྱི། །མཚན་ཉིད་རྣམས་ལ་རྨོངས་པ་དྲུངས་ཕྱུང་ཞིང༌། །ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་བཀའ་ཡི་གནས་གྱུར་པ། །དེ་དག་ལ་ནི་མགོ་བོས་བདག་ཕྱག་འཚལ། ། 劣慧妄說闇，覆蔽牟尼言，照了由明燈，稽首然燈者。 བློ་ཞན་རྣམས་ཀྱིས་མ་ལེགས་བཤད་པ་ཡི། །མུན་པས་ཐུབ་པའི་གསུང་ནི་ཁེབས་པ་ལ། །གང་གི་སྒྲོན་མས་གསལ་བར་མཛད་པ་ཡི། །སྒྲོན་མ་མཛད་པ་དེ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། ། 有聰慧者，能具受持諸牟尼尊教之文義，由拘事業有未得退==\[不能受持(十二分教)等故]==；有劣慧者，聞對法中名義稠林便生怖畏，然俱恒有求解了心，欲令彼於阿毘達磨法相海中深洄復`[復=澓【三宮】]`處.欣樂易入，故作斯論。 ལ་ལ་དག་ནི་ཐུབ་པའི་དབང་པོའི་གསུང་རབ་མཐའ་དག་གི་དོན་དང༌། ཚིག་གཟུང་བའི་སྐལ་བ་ཡོད་པའི[bhavya]་ངང་ཚུལ་ཅན་དགེ་བ་དག་ཡིན་དུ་ཟིན་ཀྱང༌། འཕྲལ་གྱི་བྱ་བ་ལ་ཐོགས་པས་མ་ཐོབ་པའི་ཉམས་པས་ཡོངས་སུ་ཉམས་པར་འགྱུར་བ་དང༌། ཤེས་རབ་ཞན་པ་ལ་ལ་དག་ཆོས་མངོན་པ་ཀླགས་པའི་ཐོས་པ་ཙམ་གྱིས་སྐྲག་པར་འགྱུར་ལ། དེ་དག་རྟག་ཏུ་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་འདོད་པ་ཡང་ཡོད་དེ། དེ་བས་ན་དེ་དག`[PN:-དག]`་དགའ་བར་བྱ་བའི་ཕྱིར། བདག་གིས་ཆོས་མངོན་པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ་ལ་འཇུག་པ་འདི་བརྩམ་མོ། ། ==\[gahana稠林གླགས་དཀའ་བ，ཐིབས་པོ，གླག་གླག་པ་ ]== 謂善逝宗有八句義==\[padârtha s8句是何義.是自性義]==：一、色；二、受；三、想；四、行；五、識；六、虛空；七、擇滅；八、非擇滅。此總攝一切義。 འདི་ལྟར་བདེ་བར་གཤེགས་པ་རྣམས་ཀྱི་དངོས་པོ་བརྒྱད་དེ། གཟུགས་དང་ཚོར་བ་དང་འདུ་ཤེས་དང༌། འདུ་བྱེད་རྣམས་དང༌། རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང༌། ནམ་མཁའ་དང༌། སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་འགོག་པ་དང༌། སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པའོ། ། # 一、色色有二種，謂大種及所造色。 དེ་ལ་གཟུགས་ནི་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ་འབྱུང་བ་དང་འབྱུང་བ་ལས་གྱུར་པའི་གཟུགས་སོ། ། 大種有四，謂地、水、火、風界。能持自共相.或諸所造色，故名為界。 འབྱུང་བ་དག་ནི་བཞི་སྟེ་ས་དང་ཆུ་དང་མེ་དང་རླུང་གི་ཁམས་རྣམས་སོ། །ཁམས་དག་ནི་རང་དང་སྤྱིའི་མཚན་འཛིན་པ་དང༌། རྒྱུར་བྱས་པའི་གཟུགས་ཐམས་ཅད་འཛིན་པའི་ཕྱིར་རོ། ། ==ABhK: svalakṣaṇadhāraṇād dhātuḥ / Y: svasāmānyalakṣaṇadhāraṇād dharmaḥ.== 此四大種，如其次第，以堅、濕、煖、動為自性，以持、攝、熟、長為業。 དེ་དག་གི་རང་བཞིན་ནི་སྲ་བ་དང་གཤེར་བ་དང་ཚ་བ་དང་གཡོ་བ་ཉིད་དག་གོ །ལས་ནི་རྟེན`[PN:བརྟེན།]`་པ་དང་སྦྱོར་བ་དང་སྨིན་པར་བྱེད་པ་དང་བསྐྱོད`[P:སྤྱོད། N:སྐྱོད།]`་པ་དག་སྟེ། གྲངས་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་ནོ། ། 大而是種故名大種。由此虛空非大種攝，能生自果是種義故，遍所造色故名為大。 དེ་དག་ནི་ཆེན་པོ་ཡང་ཡིན་ལ་འབྱུང་བར་འགྱུར་བས་ན་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་དག་སྟེ། ནམ་མཁའ་ནི་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་མ་ཡིན་ནོ། །དེ་དག་ནི་རྒྱུར་བྱས་པའི་གཟུགས་ལ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་རོ། ། 如是大種唯有四者，更無用故、無堪能故，如床座足。 མི་དགོས་པ་དང་མི་ནུས་པའི་ཕྱིར་བཞི་ཁོ་ན་སྟེ་ཁྲིའི་རྐང་པ་བཞིན་ནོ། ། ==《五事毘婆沙論》：地界能持住行二類，令不墜落。水界能攝性乖違事，令不離散。火界能熟不熟物類，令不朽敗。風界能令諸物增長或復流引。是謂大種各別事業。== 《稻𦼮喻經》：令種子攝持，名為地界。令種子滋潤，名為水界。令種子成就，名為火界。令種子增長，名為風界。令種子作無障礙，名為空界。令種子變易，名為時界。 ==《正理》：地界堅相無別所觀，別觀所持說能持業；水界濕相無別所觀.別觀所攝說能攝業；火界煖相無別所觀.別觀所熟說能熟業；風界動相無別所觀.別觀所長羯剌藍等.或復芽等.說能長業，長謂增盛.或復流引，｛動謂能引大種造色，令其相續生至餘方｝。是故持等業.非即堅等相。== ==《婆沙》：聚色相擊…風界攝持故令不散。…風界…有能飄散.如壞劫時，有能攝持.如成劫時。== ==《瑜伽師地論》：此中，由地界故.依止造色漸漸增廣，由水界故.攝持不散，由火界故.成熟，堅鞕由無潤故，由風界故.分別肢節各安其所。== ==《解脫道論》：問：云何以不相離觀四大。答：地界，水所攝.火所熟.風所持，如是三界和合。水界者，住於地處.火所熟.風所持，如是三界所攝。火界者，住於地處.水所攝.風所持，如是三界所熟。風界，住於地處.水所攝.火所熟，如是三界所持。於地住三界，水所攝.三界不散，火所熟.三界成不臭，風所持.三界得轉.直住不散。如是此四界依展轉成住不散，如是以不離觀諸界。== 所造色有十一種：一、眼；二、耳；三、鼻；四、舌；五、身；六、色；七、聲；八、香；九、味；十、觸一分；十一、無表色。 འབྱུང་བ་ལས་གྱུར་པ་ནི་མིག་དང་རྣ་བ་དང་སྣ་དང་ལྕེ་དང་ལུས་དང༌། གཟུགས་དང་སྒྲ་དང་དྲི་དང་རོ་དང་རེག་བྱའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་མ་ཡིན་པའོ། ། 於大種有，故名所造bhautika，即是依止大種起義。 འབྱུང་བ་དག་ལས་འབྱུང་བས་ན་འབྱུང་བ་ལས་གྱུར་པ་སྟེ་འབྱུང་བ་ལ་བརྟེན་པའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །\[AKB:依大種生(འབྱུང་བ་དག་ལ་ཡོད་པའི་ཕྱིར་རོ། bhūteṣu bhavatvāt)] | 色 | | | | | ---------------------------------------------------------------------------------------------------- | ------------ | ----------------- | ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | 五法行經 | 五根 | 色聲香味細滑 | 不更色 | | 品類足論五事論 ==入阿毘達磨論== | 五根 | 色聲香味觸 | 無表 | | 甘露味論 | 五根 | 色聲香味細滑 | 無教色 | | 心論 | 五根 | 色聲香味細滑 | 無教 | | 心論經 | 五根 | 色聲香味觸 | 無教 | | 雜心 | 五根 | 色聲香味觸 | 無作 | | 舍利弗阿毘曇 | 五根 | 色聲香味觸 | 身口非戒無教、有漏身口戒無教， 有漏身進、有漏身除praśrabdha 正語、正業、正命 正身進、正身除[四大所造色] | | 攝義論 **心**_八根_从业9 **表**心**声**心时3 **三變**心食时3 **八**_空_通**相**離13 | 眼耳鼻舌身 5淨色 | 色聲香味(地火風觸) 4境色 | 18**完色**：地水火風界4大種色， 5淨色，4境色，女根男根2性根色，心所依處1，命根色1，段食1食色。 10**不完色**：1限界色(虛空界)、2表色(身表語表)、3變化色(色輕快性.色柔軟性.色適業性.[身語表])、4相色(積集.相續.老性.無常性)。 ^0bgrvg | ==\[[s38](婆沙031-040.md#^rq02hp) 相似相續沙門(色-識-四相)--相色]== ## a.五根五境此中眼者，謂眼識所依，以見色為用，淨色為體。耳、鼻、舌、身准此應說。 དེ་ལ་མིག་ནི་མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་རྟེན་ལྟ་བུ་གཟུགས་ལ་ལྟ་བའི་བྱ་བ་ཅན་གཟུགས་པའོ`[PN:དང་བའོ།]`། །འདིས་ནི་རྣ་བ་དང་སྣ་དང་ལྕེ་དང་ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་རྣམས་ཀྱང་སོ་སོར་བསྟན་ཏོ། ། 色有二種，謂顯及形。如世尊說：惡顯惡形==\[證顯形體別]==。此中顯色有十二種，謂青、黃、赤、白、`[煙雲=`雲煙`【三宮】]煙、雲`、塵、霧、影、光、明、闇。形色有八種，謂長、短、方、圓、高、下、正、不正。 གཟུགས་ནི་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ་ཁ་དོག་གི་བདག་ཉིད་དང༌། དབྱིབས་ཀྱི་བདག་ཉིད་དེ། ཇི་སྐད་དུ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ཁ་དོག་ངན་པ་དང་དབྱིབས་ངན་པར་འགྱུར་རོ་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟ་བུའོ། །དེ་ལ་ཁ་དོག་གི་གཟུགས་ནི་རྣམ་པ་བཅུ་གཉིས་ཏེ། སྔོན་པོ་དང་སེར་པོ་དང༌། དམར་པོ་དང༌། དཀར་པོ་དང༌། སྤྲིན་དང་དུ་བ་དང༌། རྡུལ་དང༌། ཁུག་རྣ་དང་། གྲིབ་མ་དང༌། ཉི་མ་དང༌། སྣང་བ་དང་མུན་པའོ། །དབྱིབས་ནི་རྣམ་པ་བརྒྱད་དེ་རིང་པོ་དང༌། ཐུང་ངུ་དང༌། ལྷམ་པ་དང༌། དཀྱིལ་འཁོར་དང༌། ཕྱ་ལེ་བ་དང༌། ཕྱ་ལེ་བ་མ་ཡིན་པ་དང༌། སྒང་དང་གཤོང་ངོ༌། ། 此中霧者，謂地水氣。日焰名光。月星火藥寶珠電等諸焰名明。障光明生，於中餘色可見名影，翻此名闇。方謂畟方。圓謂團圓。形平等名正。形不平等名不正。餘色易了，故今不釋。 དེ་ལ་ཁུག་རྣ་ནི་ལྷོ་བུར་རོ། །སྣང་བ་ནི་ཟླ་བ་དང་སྐར་མ་དང་མེ་དང་སྨན་དང་ནོར་བུ་རྣམས་ཀྱི་འོད་དོ། །གྲིབ་མ་ནི་གང་ན་གཟུགས་དག་སྣང་བའོ། །དེ་ལས་བཟློག་པ་ནི་མུན་པའོ། །ལྷམ་པ་ནི་གྲུ་བཞིའོ། །དཀྱིལ་འཁོར་ནི་ཟླུམ་པོའོ། །ཕྱ་ལེ་བ་ནི་དབྱིབས་མཉམ་པའོ། །ཕྱ་ལེ་བ་མ་ཡིན་པ་ནི་དབྱིབས་མི་མཉམ་པའོ། །ལྷག་མ་ནི་བརྡ་ཕྲད་པར་བླ་བས་མ་བཤད་དོ། ། 此二十種，皆是眼識及所引意識所了別境。 རྣམ་པ་ཉི་ཤུ་པོ་འདི་དག་མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང༌། དེས་དྲངས་པའི་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པས་རྣམ་པར་རིག་གོ ། 聲有二種，謂有執受及無執受大種為因，有差別故。墮自體者名有執受，是有覺義；與此相違名無執受。前所生者名有執受大種為因，謂語手等聲。後所生者名無執受大種為因，謂風林等聲。 སྒྲ་ནི་ཟིན་པ་དང་མ་ཟིན་པའི་འབྱུང་བ་ཆེན་པོའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་གཉིས་སོ། །དེ་ལ་ལུས་སུ་གཏོགས་པ་རྣམས་ནི་ཟིན་པ་དག་སྟེ་སེམས་པ་དང་བཅས་པའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །བཟློག་པ་ནི་མ་ཟིན་པ་དག་གོ །གང་སྔ་མས་བསྐྱེད་པ་དེ་ནི་ཟིན་པའི་འབྱུང་བ་ཆེན་པོའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བ་སྟེ། འདི་ལྟ་སྟེ། ལག་པ་དང་སྨྲ་བའི་སྒྲའོ། །གང་ཕྱི་མས་བསྐྱེད་པ་དེ་ནི་མ་ཟིན་པའི་འབྱུང་བ་ཆེན་པོའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བ་སྟེ། འདི་ལྟ་སྟེ་རླུང་དང་ནགས་ཚལ་དང་འབབ་ཆུའི་སྒྲ་སྟེ༑ 此有情名、非有情名差別為四，謂前聲中語聲名有情名，餘聲名非有情名；後聲中化語聲名有情名，餘聲名非有情名。此復可意及不可意，差別成八==\[寶疏說此分類非正義]==。 སེམས་ཅན་དུ་སྟོན་པ་དང༌། སེམས་ཅན་དུ་སྟོན་པ་མ་ཡིན་པ་རྣམ་པ་བཞིའོ། །འདི་ལྟ་སྟེ་སྨྲ་བའི་སྒྲ་ནི་སེམས་ཅན་དུ་སྟོན་པའོ། །ལྷག་མ་ནི་སེམས་ཅན་དུ་སྟོན་པ་མ་ཡིན་པའོ། །གཞན་ཡང་སྤྲུལ་པའི་སྨྲ་བའི་སྒྲ་ནི་སེམས་ཅན་དུ་སྟོན་པའོ། །ལྷག་མ་ནི་སེམས་ཅན་དུ་སྟོན་པ་མ་ཡིན་པའོ། །དེ་ཡང་ཡིད་དུ་འོང་བ་དང་ཡིད་དུ་མི་འོང་བའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་བརྒྱད་དུ་འགྱུར་རོ། ། 如是八種，皆是耳識及所引意識所了別境。 རྣམ་པ་བརྒྱད་པོ་དེ་ཡང་རྣ་བའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་དེས་དྲངས་པའི་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པས་རྣམ་པར་རིག་གོ ། 香有三種：一、好香，二、惡香，三、平等香。謂能長養諸根大種名好香，若能損害諸根大種名惡香，若俱相違名平等香。 དྲི་ནི་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ་དྲི་ཞིམ་པ་དང་དྲི་ང་བ་དང་དྲི་མཉམ་པའོ། །དྲི་ཞིམ་པ་ནི་དབང་པོའི་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་རྒྱས་པར་བྱེད་པའོ། །དེ་ལས་བཟློག་པ་ནི་དྲི་ང་བའོ། །གཉི་ག་ལས་བཟློག་པ་ནི་དྲི་མཉམ་པ་སྟེ་ 如是三種，皆是鼻識及所引意識所了別境。 རྣམ་པ་གསུམ་པོ་འདི་ཡང་སྣའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་དེས་དྲངས་པའི་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པས་རྣམ་པར་རིག་གོ ། 味有六種，謂甘、酢、醎、辛kaṭuka(pungency)、苦、kaṣāya淡別故。如是六種，皆是舌識及所引意識所了別境。 རོ་ནི་མངར་བ་དང་སྐྱུར་བ་དང༌། ལན་ཚ`[PN:ཚྭ།]`་དང་ཁ་བ་དང་ཚ་བ་དང་བསྐ་བའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་དྲུག་སྟེ། དྲུག་པོ་དེ་དག་ཀྱང་ལྕེའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་དེས་དྲངས་པའི་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པས་རྣམ་པར་རིག་གོ ། ==\[**辛** kaṭuka pungency== ==婆沙23：欲貪隨眠如食興蕖，瞋恚隨眠如食辛辣。…[harītakī訶梨勒果]喝梨德鷄常是苦味，[胡黃蓮.迦樓伽盧醯尼.kaṭuka-rohiṇīསྦོར་བུ་ཙེ་ཤེལ་嚏根草.辛辣恶臭]羯竹迦盧呬尼常是辛味。[(舊譯)訶梨勒果.迦中伽盧醯尼藥.常是苦味。]== ==《雜寶藏經》：芥末辛氣，入估客鼻。== ==《南海寄歸內法傳》：若覺有冷，投椒薑蓽𦭞[蒟醬]。若知是風，著胡葱荊芥sarṣapa。醫方論曰：諸辛悉皆動風。唯乾薑非也，加之亦佳。== ==宋《佛祖統紀》：葷臭，辛辣。葷而非辛，如臭菜阿魏是也。辛而非葷，芥薑是也。是葷是辛，五辛是也。== ==宋《請觀音經疏闡義鈔》：五辛苦辣者，(慈愍)慈閔三藏云：葱蒜韮薤興渠五也。== ==興渠者，應法師云，梵音訛也，應云興宜。慈閔云：根形如蘿蔔，出土辛臭；慈閔冬到彼土，不見其苗。== ==此五物辛而復葷，故經云.五辛能葷。== ==有辛而不葷者，如薑芥之屬，則非所制。== ==蒼頡篇云：葷，辛菜也，凡物辛臭者.皆曰葷。== ==決定經云：若人食酒肉五辛入伽藍，隋猪胎中，後得人身.常患腋氣。故今誦呪之人.不得食也。== ==今約理解，乃以辣味逼迫於舌，如五陰之苦也。葷氣經宿猶存，如五陰中所起惑業，能至未來，故云有集諦也。== ==熟食發婬.生啖增恚。]== ==\[从神经学的角度来说辣更接近于痛觉。辣椒中含有大量的辣椒素成分，进入人体口腔后可作用于舌头的痛觉纤维，并激活其受体蛋白，从而引起辣的感觉，机体为了平衡这种痛觉会分泌较多的内啡肽，因此在吃辣的时候，人们通常还伴有出汗、心跳加快等反应。而味觉主要包括酸味、甜味、苦味、咸味以及辣味，主要是不同的味质激活味觉细胞的受体蛋白所引起，其产生以及传导通路与痛觉不同。]== ==\[当口腔黏膜的蛋白质被凝固时，所引起的收敛感觉就是涩味，涩味也不是食品的基本味觉，而是刺激触觉神经末梢造成的结果。]== ==\[生活在不同地域的人对味觉的不同分类]== ==\[日本：酸、甜、苦、辣、咸]== ==\[欧美：酸、甜、苦、辣、咸、金属味、钙味（未确定）]== ==\[印度：酸、甜、苦、辣、咸、涩味、淡味、不正常味]== ==\[中国：酸、甜、苦、辣、咸、鲜、涩。 ]== ==\[中医。五味之外，还有淡味及涩味。淡味能渗能利，有渗湿利小便的作用，一些渗湿利尿药多具有淡味。淡味药多用治水肿、脚气、小便不利等病证。由于《神农本草经》没有提到淡味，后世医药学家多宗五味之说，不言六味。涩味与酸味药作用相似，也有收敛固涩的作用，故本草文献常以酸味代表涩味功效，或与酸味并列来标明药性。]== ==\[kaṣāya**淡**an astringent flavour or taste 麤澁,濁惡,穢濁]== ==\[成實：味名甜酢醎辛苦淡等.]\[正法念處經(539)：醎淡苦甘辛酢等味。大寶積經(菩提流志譯693)：辛苦酸鹹澁甘六味。華嚴經：所謂：辛、酸、鹹、淡、甘、苦。]== ==\[舍利弗(407~415)：云何味入。若味入業法煩惱所生.報我分攝.身甜酢苦辛醎淡涎癊，若外味舌識所知.若甜酢若苦辛醎淡水汁，及餘外味舌識所知，是名味入。]== ==\[文殊師利問經(518)：味有七種，甜味、酢味、醎味、苦味、澁味、淡味、辛味。]== ==\[隨相論(558~569)：味有七種，謂甜苦辛酢醎澁灰汁味。澁者，如生查等。灰味，私謂只應是淡味耳。([痰]淡熱風)]== ==\[大乘顯識經(地婆訶羅譯 680)：辛苦酸醎澁甘六味。]== ==\[阿含口解十二因緣經(安玄共嚴佛調譯181)：一切味不過**八種**，一者苦.二者澁.三者辛.四者醎.五者淡.六者甜.七者酢.八者不了了味。苦增寒熱，澁多增風除寒，辛除水，酢除風，令人目冥。]== ==madhur甜 āmla酸 lavaṇa醎 kaṭuka辛 tikta苦 kaṣāya淡== ==Ambilampi vijānāti, tittakampi vijānāti, kaṭukampi vijānāti, madhurampi vijānāti, khārikampi vijānāti, akhārikampi vijānāti, loṇikampi vijānāti, aloṇikampi vijānāti.vuccati.== ==識知酸、苦、辛、甜，刺激、不刺激(鹼的、無鹼的)，醎、不醎。== ==Seyyathāpi, bhikkhave, bālo abyatto akusalo sūdo rājānaṃ vā rājamahāmattaṃ vā nānaccayehi sūpehi paccupaṭṭhito assa– ambilaggehipi, tittakaggehipi, kaṭukaggehipi, madhuraggehipi, khārikehipi, akhārikehipi, loṇikehipi, aloṇikehipi. [調和眾味奉養尊主，酸醎酢淡。]== ==比丘們！猶如愚笨、無能、不善巧的廚師以種種咖哩呈給國王或國王的大臣：酸的、苦的、辣的、甜的、鹼的、無鹼的、鹹的、不鹹的。== 觸一分有七種，謂滑性、澁性、重性、輕性，及冷、飢、渴。柔軟名滑，是`[意=`喜`【三宮】]意`觸義==\[(正理)可相逼觸]==。麁強名澁karkaśatva。可稱名重，翻此名輕。 རེག་བྱའི་ཕྱོགས་གཅིག་ནི་རྣམ་པ་བདུན་ཏེ། འཇམ་པ་ཉིད་དང༌། རྩུབ་པ་ཉིད་དང་ལྕི་བ་ཉིད་དང་ཡང་བ་ཉིད་དང༌། གྲང་བ་དང་བཀྲེས་པ་དང་སྐོམ་པའོ། །དེ་ལ་འཇམ་པ་ནི་མཉེན་པ་སྟེ་རེག་ཏུ་མི་བཟོད་པའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །རྩུབ་པ་ནི་རུད་རུད་པོའོ། །ལྕི་བ་ནི་གང་གིས་སྲང་གི་མགོ་དམའ་བར་འགྱུར་བའོ། །ཡང་བ་ནི་དེ་ལས་བཟློག་པའོ། ། ==\[karkaśatva刺,暴惡,獷悷,麤澁,麤獷]== 由此所逼，煖欲因`[〔因〕－【三宮】]`名冷，食欲因名飢，飲欲因名渴。此皆於因立果名，故作如是說，如說諸佛出現樂等。 གྲང་བ་ནི་གང་གིས་ཉེན་པས་ཚ་བ་འདོད་པའོ། །བཀྲེས་པ་ནི་ཟས་འདོད་པའི་རྒྱུའོ། །སྐོམ་པ་ནི་འཐུང`[N:འཐུང་བ།]`་འདོད་པའི་རྒྱུའོ། །རྒྱུ་ལ་འབྲས་བུ་གདགས་པར་བྱ་སྟེ། ཇི་སྐད་དུ་སངས་རྒྱས་རྣམས་ནི་འབྱུང་བ་བདེ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུའོ། ། 大種聚中，水火增故有滑性；地風增故有澁性；地水增故有重性；火風增故有輕性；水風增故有冷`[冷+(性)【三宮】]`；風增故有飢；火增故有渴。 འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་འདུས་པ་མེ་དང་ཆུའི་ཤས་ཆེ་ན་འཇམ་པའོ། །ས་དང་རླུང་གི་ཤས་ཆེན་རྩུབ་པའོ། །ས་དང་ཆུའི་ཤས་ཆེན་ལྕི་བའོ། །མེ་དང་རླུང་གི་ཤས་ཆེན་ཡང་བའོ། །ཆུ་དང་རླུང་གི་ཤས་ཆེ་ན་གྲང་བའོ། །རླུང་གི་ཤས་ཆེན་བཀྲེས་པའོ། །མེའི་ཁམས་ཀྱི་ཤས་ཆེ་ན་སྐོམ་པའོ། ། \[如是七種及四大種，皆是身識及所引意識所了別境。] བདུན་པོ་དེ་དག་དང་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་རྣམས་ནི་ལུས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང༌། དེས་དྲངས་པའི་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པས་རྣམ་པར་རིག་གོ ། ## b.無表色無表色者，謂能自表諸心心所轉變差別.故名為表，與彼同類而不能表，故名無表。此於相似，立遮止言，如於剎帝利等說非婆羅門等。 སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་འབྱུང་བ་རྣམ་པ་ཐ་དད་པ་དག་གིས་གཞན་ལ་རིག་པར་བྱེད་པས་ན་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་དོ། །དེ་བཞིན་དུ་གཞན་ལ་རིག་པར་མི་བྱེད་པས་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་མ་ཡིན་པ་སྟེ་བྲམ་ཟེ་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་བཞིན་དུ་དེ་དང་འདྲ་བ་ལ་མ་ཡིན་པར་བརྗོད་དོ། ། 無表相者，謂由表、心、大種差別，於睡眠覺、亂不亂心，及無心位，有善不善色相續轉，不可積集，是能建立苾芻等因，是無表相。 དེའི་མཚན་ཉིད་ནི་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་དང་སེམས་དང་འབྱུང་བ་ཆེན་པོའི་བྱེ་བྲག་གིས་འཕངས་པ་རྣམ་པར་མ་གཡེངས་པ་དང༌། དེ་མ་ཡིན་པའི་སེམས་དང་སེམས་མེད་པ་ཡང་རུང་སྟེ། གང་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་གཟུགས་ཀྱི་རྒྱུན་དགེ་སློང་ལ་སོགས་པ་རྣམ་པར་གཞག་པའི་རྒྱུ་བསྩགས`[PN:བསོགས།]`་པ་མ་ཡིན་པ་དེ་ནི་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་མ་ཡིན་པའོ། ། 此若無者，不應建立有苾芻等。如世尊說，於有依福業事，彼恒常福增長。 དེ་མེད་དུ་ཟིན་ན་དགེ་སློང་ལ་སོགས་པར་གཞག་པ་མེད་པར་འགྱུར་ཏེ། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ཀྱང་རྫས་ལས་བྱུང་བའི་བསོད་ནམས་བྱ་བའི་གཞི་དག་ལས་བསོད་ནམས་རྟག་པར་རྒྱུན་དུ་མངོན་པར་འཕེལ་ལོ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། 如是無表總有三種，謂律儀、不律儀、俱相違所攝故。 དེ་ཡང་སྡོམ་པ་དང་སྡོམ་པ་མ་ཡིན་པ་དང༌། གཉི་ག་ལས་བཟློག་པས་བསྡུས་པའི་ཕྱིར་རྣམ་པ་གསུམ་མོ། ། 律儀有三種，謂別解脫、靜慮、無漏律儀別故。 སྡོམ་པ་ཡང་སོ་སོར་ཐར་པ་དང་བསམ་གཏན་དང༌། ཟག་པ་མེད་པའི`[N:སྡོམ་པའི།]`་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་གསུམ་མོ། ། 別解脫律儀復有八種：一、苾芻律儀；二、苾芻尼律儀；三、勤策律儀；四、正學律儀དགེ་སློབ་མ；五、勤策女律儀；六、近事男律儀；七、近事女律儀；八、近住律儀。如是八種唯欲界繫。 སོ་སོར་ཐར་པའི་སྡོམ་པ་ནི། དགེ་སློང་དང་དགེ་སློང་མ་དང༌། དགེ་ཚུལ་`ཕ[PN:-ཕ།]`་དང༌། དགེ་ཚུལ་མ་དང༌། དགེ་བསྙེན་དང་དགེ་བསྙེན་མ་དང༌། དུས་ཁྲིམས་པའི་སྡོམ་པའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་བརྒྱད་དེ། དེ་ནི་འདོད་པར་གཏོགས་པ་ཁོ་ནའོ། ། 靜慮律儀，謂色界三摩地隨轉色，此唯色界繫。無漏律儀，謂無漏三摩地隨轉色，此唯不繫。 བསམ་གཏན་གྱི་སྡོམ་པ་ནི་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བའི་གཟུགས་ཏེ་གཟུགས་སུ་གཏོགས་པ་ཁོ་ནའོ། ། ཟག་པ་མེད་པའི་སྡོམ་པ་ཡང་ཟག་པ་མེད་པའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བའི་གཟུགས་ཏེ་མི་ལྡན་པ་ཉིད་དོ། ། 不律儀者，謂諸屠兒及諸獵獸捕鳥捕魚、劫盜典獄、縛龍煮狗、罝弶魁膾，此等身中不善無表色相續轉。 སྡོམ་པ་མ་ཡིན་པ་ནི་རི་དྭགས་ཀྱི་རྔོན་པ་དང་བྱ་བ་དང་ཉ་བ་དང་བཙོན་སྲུང་དང༌། བ་གླང་འཛིན་པ་དང་གསོད་པའི་གཤེད་མ་ལ་སོགས་པའི་རྒྱུད་ལ་གང་མི་དགེ་བའི་གཟུགས་ཀྱི་རྒྱུན་ཡོད་པའོ། ། 非律儀非不律儀者，謂造毘訶羅vihāra、窣堵波stūpa、僧伽`[邏=羅【三宮】]`邏摩saṃghârāma等，及禮制多、燒香散華、讚誦願等，并捶打等，所起種種善不善無表色相續轉。 སྡོམ་པ་མ་ཡིན་མི་སྡོམ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པ་ནི་གཙུག་ལག་ཁང་དང་མཆོད་རྟེན་དང་དགེ་འདུན་གྱི་ཀུན་དགའ་ར་བ་བྱེད་པ་དང་མཆོད་རྟེན་ལ་ཕྱག་བྱ་བ་དང་བདུག་པ་གསོལ་བ་ལ་སོགས་པ་ཡི་དམ་དུ་འཛིན་པ་དང༌། ཁུ་ཚུར་དང་ཐལ་ལྕག་ལ་སོགས་པ་ལས་བྱུང་བ༑ དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་གཟུགས་ཀྱི་རྒྱུན་གང་ཡིན་པའོ། ། 亦有無表唯一剎那，依總種類故說相續。 རྣམ་པར་རིག་བྱེད་མ་ཡིན་པ་སྐད་ཅིག་པ་ཡིན་ཡང་རིགས་སྨོས་པས་ན་དེ་སྐད་དུ་བརྗོད་དོ། ། 別解脫律儀，由誓願受得，前七至命盡，第八一晝夜。又前七種，捨由四緣：一、捨所學故；二、命盡故；三、善根斷故；四、二形生故。第八律儀，即由前四及夜盡捨。靜慮律儀，由得色界善心故得，由捨色界善心故捨，屬彼心故。無漏律儀，得捨亦爾，隨無漏心而得捨故。--------極微、剎那、三世、得、無表、隨眠。因緣取與。 སོ་སོར་ཐར་པའི་སྡོམ་པ་འཐོབ་པ་ནི་ཡང་དག་པར་བླངས་པས་སོ། །བདུན་པོ་ནི་ཇི་སྲིད་འཚོའི་བར་དུའོ། །བརྒྱད་པ་ནི་ཞག་གཅིག་པའོ༑ །བདུན་པོའི་བཏང་བ་ནི་བསླབ་པ་ཕུལ་བ་དང༌། ཤི་འཕོས་པ་དང༌། དགེ་བའི་རྩ་བ་ཆད་པ་དང༌། མཚན་གཉིས་སྐྱེས་པས་སོ། །བརྒྱད་པའི་ནི་དེ་རྣམས་ཉིད་དང༌། མཚན་མོ་འདས་པས་སོ། ། གཟུགས་ན་སྤྱོད་པའི་སེམས་ཐོབ་པས་བསམ་གཏན་གྱི་སྡོམ་པ་འཐོབ་སྟེ་སེམས་དང་འབྲེལ་བས་ན་དེ་ཉིད་བཏང་བས་དེ་གཏོང་ངོ༌། ། ཟག་པ་མེད་པའི་སྡོམ་པ་ཡང་དེ་བཞིན་ནོ། ། 得不律儀，由作及受，由四緣故捨不律儀：一、受律儀故；二、命盡故；三、二形生故；四、法爾得色界善心`[心=心`故`【三宮】]`。 བྱེད་པ་དང་ཁས་བླངས་པས་རྔོན་པ་ཡིན་པ་འཐོབ་བོ། །རྒྱུན་ཆད་པ་ནི་སྡོམ་པ་ཡང་དག་པར་གཟུང་བ་དང༌། མཚན་གཉིས་སྐྱེས་པ་དང་ཤི་བ་དང༌། ཆོས་ཉིད་འཐོབ་པ་གཟུགས་ན་སྤྱོད་པའི་དགེ་བའི་སེམས་འཐོབ་པས་སོ། ། 處中無表，1或由作故得，謂殷淨心.猛利煩惱，禮讚制多及捶打等。2或由受故得，謂作是念：若不為佛造曼茶羅`[茶=荼【三宮】]`==\[見有部律]==，終不先食。如是等願。3或由捨故得，謂造寺舍敷具園林施苾芻等。捨此無表，由等起心及所作事俱斷壞故`[壞【麗】，懷【大】]`。 རྣམ་པར་རིག་བྱེད་མ་ཡིན་པ་སར་[བར་]མ་འཐོབ་པ་ནི། ཉོན་མོངས་པ་དང་དད་པ་དྲག་པོའི་ཤུགས་ཀྱིས་ཁུ་ཚུར་དང་ཐལ་ལྕག་ལ་སོགས་པའི་བྱ་བ་བྱེད་པ་དང༌། གང་ཡང་བཅོམ་ལྡན་འདས་ལ་དཀྱིལ་འཁོར་མ་བྱས་པར་ཟན་མི་བཟའོ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པའི་ཡི་དམ་འཛིན་པ་དང༌། གཙུག་ལག་ཁང་ལ་སོགས་པ་ཕུལ་བས་སོ། ། རྒྱུན་ཆད་པ་ནི་སློང་བར་བྱེད་པ་དེ་དག་ཉིད་བཏང་བས་སོ། ། 如是無表及前所說眼等五根，唯是意識所了別境，齊此名為初色句義。 རྣམ་པར་རིག་བྱེད་མ་ཡིན་པ་རྣམ་པ་དུ་མ་པ`[PN:པོ།]`་འདི་དང༌། མིག་ལ་སོགས་པའི་དབང་པོ་ལྔ་རྣམས་ནི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་ཉིད་དེ་གཟུགས་ཀྱི་དངོས་པོ་འདི་སྙེད་དོ༑ ། ## c.三相然諸法相略有三種：一、自共相；二、分共相；三、遍共相。 འདིའི་མཚན་ཉིད་ནི་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ། རང་གི་སྤྱི་དང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྤྱི་དང་ཟད་པར་གྱི་སྤྱིའོ། །==\[lakṣaṇa，sva-sāmānya，dik-sāmānya，kṛtsna-sāmānya]== 自共相者，如變壞故、或變礙故，說名為色。如是即說可惱壞義，如法王說：苾芻當知，由變壞故名色取蘊。誰能變壞？謂手觸故即便變壞，乃至廣說。如能疾行故名為馬，以能行故說名牛等。[rūpa: A√rup壞 གནོད་པར་འགྱུར། 1. rūpyate[√rup] bādhyata壞 ity arthaḥ/ bādhanā變: vipariṇāma-utpādanā/ 2. prati-ghāto(agha/√han)礙ཐོགས་པ rūpaṇeti/ B √rūp འཛུགས་པ གཟུགས་པ顯示སྣང་པར་འགྱུར། ] [急食急行故名為馬]\[馬(aś aśva) (hī-hay-haya) 牛(gam goའགྲོ་བས་ན་བ་ལང་ངོ་)] [水牛名地眠mahiṣa ས་སྟེང་ཉལśī] དེ་ལ་རང་གི་སྤྱི་ནི་གཟུགས་པའོ། །དེ་ལ་གཟུགས་སུ་རུང་བས་ན་གཟུགས་ཞེས་བྱ་སྟེ་གཞིག་པར་འགྱུར་བ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །ཇི་སྐད་དུ་ཆོས་ཀྱི་རྗེས་ཀྱང་དགེ་སློང་དག་གཟུགས་པ་གཟུགས་སུ་རུང་བས། དེའི་ཕྱིར་གཟུགས་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟ་བུའོ། །ཅིས་གཟུགས་པར་འགྱུར་ཞེ་ན། ལག་པ་དང་བོང་བ་དང་དབྱིག`[PN:དབྱུག]`་པས་རེག་པ་དག་གིས་སོ། །དཔེར་ན་མགྱོགས་པར་འགྲོ་བས་རྟའོ། །འགྲོ་བས་ན་བ་ལང་ངོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུ་ལ་སོགས་པའོ༑ ། 分共相者，如非常性及苦性等。 ཕྱོགས་ཀྱི་སྤྱི་ནི་མི་རྟག་པ་ཉིད་དང་སྡུག་བསྔལ་བ་ཉིད་དོ། ། 遍共相者，如非我性及空性等。 ཟད་པར་གྱི་སྤྱི་ནི་སྟོང་པ་དང་བདག་མེད་པ་ཉིད་དེ། 由此方隅，於一切法應知三相。 ཕྱོགས་འདིས་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གསུམ་ཅི་རིགས་སུ་མངོན་པར་བརྟག་གོ ། གཟུགས་ཀྱི་དངོས་པོའོ། ། # 二、受受句義者，謂三種領納，一、樂；二、苦；三、不苦不樂，即是領納三隨觸義。從愛非愛非二觸生，身心分位差別所起，於境歡慼非二為相，能為愛因，`[故=`故說`【三宮】]故`名受。如世尊說：「觸緣受，受緣愛。」 ཚོར་བ་ནི་མྱོང་བ་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ་བདེ་བ་དང་སྡུག་བསྔལ་བ་དང་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་སྡུག་བསྔལ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་སྟེ། གསུམ་ཚོར་བར་གྱུར་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། ། འདོད་པ་དང་མི་འདོད་པ་དང་གཉི་ག་ལས་བཟློག་པ་སྟེ་རེག་པའི་སྐྱེ་གནས་ཅན་ལུས་དང་སེམས་ཀྱི་གནས་སྐབས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་སིམ་པ་དང་གདུང་བ་དང་གཉི་ག་ལས་ཟློག་པ་སྟེ། སྲིད་པའི་རྒྱུ་ནི་ཚོར་བ་ཞེས་བྱའོ། །ཇི་སྐད་དུ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ཀྱང་རེག་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ཚོར་བ། ཚོར་བའི་རྐྱེན་གྱིས་སྲེད་པ་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟ་བུའོ། ། 此復隨識差別有六，謂眼觸所生受，乃至意觸所生受。 \[復有身心二受，]五識俱生名身受，意識俱生名心受。 དེ་ཡང་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་དྲུག་སྟེ། མིག་གི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་སྐྱེས་པ་དང༌། རྣ་བ་དང་སྣ་དང་ལྕེ་དང་ལུས་དང་ཡིད་ཀྱི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་སྐྱེས་པའོ། ། དེ་ཡང་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ་ལུས་ཀྱི་དང་སེམས་ཀྱིའོ། །དེ་ལ་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལྔ་དང་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་ནི་ལུས་ཀྱིའོ། །ཅིག་ཤོས་ནི་སེམས་ཀྱིའོ། ། 由根差別建立五種，謂樂根、苦根、喜根、憂根、捨根。 དབང་པོའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་ལྔ་སྟེ། བདེ་བའི་དབང་པོ་དང་སྡུག་བསྔལ་གྱི་དབང་པོ་དང༌། ཡིད་བདེ་བའི་དབང་པོ་དང་ཡིད་མི་བདེ་བའི་དབང་པོ་དང་བཏང་སྙོམས་ཀྱི་དབང་པོའོ། ། 諸身悅受及第三靜慮心悅受，名樂根。悅是攝益義。諸身不悅受，名苦根。不悅是損惱義。除第三靜慮，餘心悅受，名喜根。諸心不悅受，名憂根。諸身及心非悅非不悅受，名捨根。此廣分別，如根等處。 དེ་ལ་ལུས་ཀྱི་སིམ་པ་གང་ཡིན་པ་དང༌། བསམ་གཏན་གསུམ་པ་ལས་སྐྱེས་པའི་ཡིད་ཀྱི་སིམ་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་བདེ་བའི་དབང་པོ་སྟེ་ཕམ་པར་བྱེད་པའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། ། གང་ལུས་ཀྱི་སིམ་པ་མ་ཡིན་པ་དེ་ནི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་དབང་པོ་སྟེ་གནོད་པར་བྱེད་པའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། ། བསམ་གཏན་གསུམ་པ་མ་གཏོགས་པ་འོག་མའི་ཡིད་ཀྱི་སིམ་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ཡིད་བདེ་བའི་དབང་པོའོ། །དེ་ལས་བཟློག་པ་ནི་ཡིད་མི་བདེ་བའི་དབང་པོའོ། །གང་ལུས་དང་སེམས་ཀྱི་སིམ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སིམ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པ་དེ་ནི་བཏང་སྙོམས་ཀྱི་དབང་པོའོ། ། ཚོར་བའི་དབང་པོའོ། ། # 三、想想句義者，謂能假合相名義解。即於青黃長短等色、螺鼓等聲、沈麝等香、醎苦等味、堅軟等觸、男女等法相名義中，假合而解，為尋伺因，故名為想。此隨識別有六，如受。 མཚན་མ་དང་མིང་དང་དོན་དང་བརྡ`[saṃketa]`==\[བརྡའ་ནི་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པའི་གནས་སོ། །]==་ཞེས་པའི་འདུ་ཤེས་ཏེ། སྔོན་པོ་དང༌། སེར་པོ་དང༌། རིང་པོ་དང༌། ཐུང་ངུ་དང༌། དུང་དང༌། རྔ་དང༌། པདྨ་དང༌། སྣ་མའི་མེ་ཏོག་དང༌། ཨུཏྤ་ལའི་དྲི་དང༌། ཁ་བ་དང་ལན་ཚྭ་དང༌། འཇམ་པ་དང་རྩུབ་པ་དང༌། བུད་མེད་དང་སྐྱེས་པ་ལ་སོགས་པའི་མཚན་མ་དང༌མིང་དང་དོན་གཅིག་ཏུ་ཤེས་པའི་ཆོས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་རྣམ་པར་རྟོག་པའི་རྒྱུ་སྟེ། འདུ་ཤེས་ཞེས་བྱའོ། །དེ་ཡང་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་བྱེ་བྲག་གིས་ཚོར་བ་བཞིན་དུ་རྣམ་པ་དྲུག་གོ །==\[རྣམ་པར་རྟོག་པའི་རྒྱུ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་རྣམ་པར་རྟོག་པའི་བྱེད་[BN:-བྱེད།]རྒྱུའོ། །རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཀུན་ལ་ཡང་འདུ་ཤེས་ཡོད་དེ། དེའི་ཡུལ་ནི་སྤྱིའི་མཚན་ཉིད་དོ། །འོ་ན་ཆོས་མངོན་པ་ལས་མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་ལྡན་པས་ནི་སྔོན་པོར་ཤེས་ཀྱི་སྔོན་པོའོ་ཞེས་བྱ་བར་[BN:བ།]ནི་མ་ཡིན་ནོ། །ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་ལྡན་པསsaṃprayukta་ནི་སྔོན་པོར་ཤེས་ལ། སྔོན་པོའོ་ཞེས་བྱ་བར་ཡང་ཤེས་སོ་ཞེས་འབྱུང་བ་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལྔ་ནི་རྣམ་པར་རྟོག་པ་གཉིས་མེད་པས་མི་གསལ་བའི་ཕྱིར་དེ་སྐད་ཅེས་བྱའོ། །二分別：尋伺？計度隨念？]\[識身：眼識唯能了別青色，不能了別此是青色。意識亦能了別青色，乃至未能了別其名.不能了別此是青色；若能了別其名，爾時亦能了別青色.亦能了別此是青色。]== 小大無量差別有三，謂緣少境，故名小想；緣妙高等諸大法境，故名大想；隨空無邊處等，名無量想。或隨三界，立此三名。==\[四想者.一小想二大想.三無量想.四無所有想]\[[集異門](集異門足論#5.1.6四想).[MA](中含65-151#四想).[86](agamdm#^ma086) [DA10](長含2#10.4.9)]== ==\[[甘露味論](甘露味論.md#^zmvk0o)]== ཡང་ཆུང་ངུ་དང་ཆེན་པོར་གྱུར་པ་དང་ཚད་མེད་པ་དང་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ། དེ་ལ་ཡུལ་ཆུང་ངུ་ལ་དམིགས་པ་ནི་ཆུང་ངུའོ། །རི་རབ་ལ་སོགས་པ་ལ་དམིགས་པ་ནི་ཆེན་པོར་གྱུར་པའོ། །ནམ་མཁའ་མཐའ་ཡས་སྐྱེ་མཆེད་ལ་སོགས་པ་དག་ལ་ནི་ཚད་མེད་པའོ། ། འདུ་ཤེས་ཀྱི་དངོས་པོའོ། ། # 四、行行有二種，謂相應行、不相應行。 འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་ནི་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ཡིན་པའོ། ། 相應行者，謂思、觸、欲、作意、勝解、念、定、慧，尋、伺，信、精進、慚、愧、不放逸、輕安、不害、捨，欣、厭，不信、懈怠、放逸，善根、不善根、無記根，結、縛、隨眠、隨煩惱、纏、漏、`[瀑=暴【三宮】]`瀑流、軛、取、身繫、蓋，及智、忍等諸心所法。 དེ་ལ་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ནི་སེམས་པ་དང་རེག་པ་དང་ཡིད་ལ་བྱེད་པ་དང༌། འདུན་པ་དང་མོས་པ་དང་དད་པ་དང་བརྩོན་འགྲུས་དང༌། དྲན་པ་དང་ཏིང་ངེ་འཛིན་དང༌། ཤེས་རབ་དང་རྟོག་པ་དང་དཔྱོད་པ་དང་བག་ཡོད་པ་དང་བག་མེད་པ་དང་སྐྱོ་བ་དང་རབ་ཏུ་དགའ་བ་དང་། ཤིན་ཏུ་སྦྱངས་པ་དང་རྣམ་པར་མི་འཚེ་བ་དང༌། ངོ་ཚ་ཤེས་པ་དང་ཁྲེལ་ཡོད་པ་བཏང་སྙོམས་དང་དགེ་བའི་རྩ་བ་རྣམས་དང༌། མི་དགེ་བའི་རྩ་བ་རྣམས་དང༌། ཀུན་དུ་སྦྱོར་བ་རྣམས་དང༌། འཆིང་བ་རྣམས་དང༌། ཕྲ་རྒྱས་རྣམས་དང༌། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་དང༌། ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པ་རྣམས་དང༌། ཟག་པ་རྣམས་དང༌། ཆུ་བོ་རྣམས་དང༌། སྦྱོར་བ་རྣམས་དང༌། ལེན་པ་རྣམས་དང༌། སྡུད་པ་རྣམས་དང༌། སྒྲིབ་པ་རྣམས་དང༌། ཤེས་པ་རྣམས་དང་བཟོད་པ་རྣམས་སོ། ། 此皆與心所依、所緣、行相、時、事五義等故，說名相應。 དེ་ལ་གནས་དང༌། དམིགས་པ་དང༌། རྣམ་པ་དང་དུས་དང་རྫས་མཚུངས་པ་ཉིད་དེ། མཚུངས་པ་ལྔ་དག་གིས་སེམས་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པས་དེ་བས་ན་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དག་ཅེས་བྱའོ། ། 與此相違名不相應，謂得、非得、無想定、滅定、無想事、命根、眾同分、生、住、老、無常、名身、句身、文身等。 བཟློག་པ་ནི་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པ་དག་སྟེ། འདི་ལྟ་སྟེ། འཐོབ་པ་དང་འཐོབ་པ་མེད་པ་དང༌། འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་དང༌། འགོག་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་དང༌། འདུ་ཤེས་མེད་པ་དང་། སྲོག་གི་དབང་པོ་དང༌། སྐལ་བ་འདྲ་བ་དང༌། སྐྱེ་བ་དང་རྒ་བ་དང༌། གནས་པ་དང་མི་རྟག་པ་ཉིད་དང༌། མིང་གི་ཚོགས་རྣམས་དང༌། ཚིག་གི་ཚོགས་རྣམས་དང༌། ཡི་གེའི་ཚོགས་རྣམས་ཏེ། དེ་གཉིས་བསྡུས་ནས་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་ཞེས་བྱའོ། ། དེ་བས་ན་དྲང་སྲོང་ཆེན་པོས་ཀྱང་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་ནི་ཆུ་ཤིང་གི་ཕུང་པོ་ལྟ་བུའོ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། 如是相應、不相應行，總名行蘊。故大仙說：行蘊聚集如芭蕉莖。 | | 心所有法 | | | | | ------- | ---------------------------------------------------- | ---------------------------------- | ------------------------------------------------------------------------ | --------------------------------- | | 舍利弗阿毘曇 | 受、想、思、觸、思惟 | 覺、觀， | 見、慧（後分忍、見、智），解脫 | | | 五法行經 | 痛、想、行、痒、念、 | 欲，是、 | 意、定、黠。信、進， | 計、念 | | 品類足論. | 受、想、思、觸、作意 | 欲、勝解 | 念、定、慧，信、勤、 | 尋、伺 | | 五事論(法蘊) | 受、想、思、觸、作意 | 欲、勝解 | 信、精進、念、定、慧， | 尋、伺 | | 甘露味論 | 痛、想、思、更樂、憶 | 欲、解脫、 | 信、精進、念、定、慧，(護) | 覺、觀 | | 入阿毘達磨 | 受、想、思、觸、欲、 | 作意、勝解 | 念、定、慧，尋、伺， | 信、精進 | | 入阿…藏譯 | 受、想、思、觸、作意 | 欲、勝解 | 信、精進、念、定、慧 | 尋、伺 | | 心論 | 想、欲、更樂、慧、念 | | 思、解脫、作意、定、痛、 | 覺、觀 | | 心論經 | 想、欲、觸、慧、念、 | | 思、解脫、作意、三摩提、受 | 覺、觀 | | 雜心 | 想、欲、觸、慧、念、 | | 思、解脫、憶、定、受、 | 覺、觀 | | 攝義論 | 7觸、受、想、思、 心一境性、命根、作意 | | 6尋、伺、 欲、勝解、精進、喜(pīti) | | | | | | | | | | | ------------- | ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | ----------------------------------------- | --------------------------------------------------------------------- | ------------------------------------------------------------------------------ | --------------- | ------------------ | | 舍利弗阿毘曇 | **無貪.無恚.無癡**， **順信**，悔.不悔，悅.喜，心進.**心除** | 信、欲、 **不放逸**，念、**定**、**心捨**， | 疑、怖， 煩惱使（十種） | | | | | 五法行經 | 貪、不貪， | 善本、惡本、不分別本 | 一切結、縛、使[塵]、勞[惱]、從起8， | ==[鞞婆沙五陰處第十九(少六心所)]== | 所黠.所見.所要 | 所有如是 | | 品類足論. 辯五事品 | 放逸、不放逸， | 善根、不善根、無記根 | 一切結、縛、隨眠、隨煩惱、纏8， | ==十大地法.十大善地法[界身**眾事分**無].十大煩惱地法.十小煩惱地法.五煩惱.五見.五觸.五根.五法.== | 諸所有智.諸所有見.諸所有現觀 | 復有所餘 | | 五事論 | 放逸、不放逸， | 善根、不善根、無記根 | 諸結、繫縛、微廣、諸隨煩惱、纏繞安住8 | [辯七事品] | 知.見.所有現觀。 | 復有餘法 | | 甘露味論 | 邪行、不邪行， | 善根、不善根、無記根 | 一切使98.10、惱、結、縛、纏10， | ==十大地法.十煩惱大地.十小煩惱地[慢.大慢].十善大地.三毒.== | 一切智.慧， | 如是種種 | | 入阿毘達磨論 | 慚、愧、 不放逸.輕安.不害. 捨，欣.厭， 不信.懈怠.放逸， | 善根、不善根、無記根 | 結、縛、隨眠、隨煩惱(纏垢等)、纏、 漏、瀑流、軛、取、 身繫、蓋， | (**婆沙**)==大地法10.大煩惱地法10.小煩惱地法10.大善地法10.大不善地法5.大有覆無記地法3.大無覆無記地法10.== | 及智.忍 | 等==(婆沙正理：[欣厭]怖。)== | | 入阿…藏譯 | 不放逸、放逸，厭、欣，輕安、不害、慚、愧、捨 | 善根、不善根 | 同上 | | 智.忍 | | | 心論 | 信、猗、不放逸、進、護、(慚、愧、) 眾煩惱、 | 無貪、無恚、無愚癡 | ==煩惱，無慚、無愧、 睡、調。8上煩惱。 不信、放逸、懈怠。悔.眠==。 | ==十大地.== | | | | 心論經 | 慚、愧、信、猗、不放逸、不害、精進、捨、 惑熱、 | 不貪、不瞋、 | ==煩惱， 七種起煩惱(8)。 悔.眠==。覺、觀、 | ==十大地.十善大地.== | | | | 雜心 | 慚、愧、信、猗息、不放逸、不害、精進、捨、 | 不貪、不恚、 | ==煩惱……十纏六垢。 悔.眠==。覺、觀。 | ==十大地.十善大地.十煩惱大地.二不善大地.十小煩惱大地.== | | | | 攝義論 | 無慚、無愧、貪、瞋、癡、見、慢、慳、嫉、掉舉、惛沈、睡眠、惡作、疑13 | 19信、念、慚、愧、不貪、不瞋、捨、身寂靜、心寂靜、身輕安、心輕安、身柔軟、心柔軟 | 身堪任、心堪任、身熟練、心熟練、身正直、心正直 3正語、正行、正命， 2悲、喜(mudita)， 1慧 | **7遍一切6雜** 14不善 **19遍一切淨** **3離2無量1慧** 52心所。 | | | ==雜含：云何知、云何見，次第盡一切結，斷一切縛、斷一切使、斷一切上煩惱、斷一切結、斷諸流、斷諸軛、斷諸取、斷諸觸、斷諸蓋、斷諸纏、斷諸垢、斷諸愛、斷諸意、斷邪見生正見、斷無明生明。比丘！如是觀眼無常，乃至如是知、如是見，次第無明斷，明生。== ## 1.相應行 | | | | | | | | | ------ | --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | ---------------------------------- | --------------------------------------------------------------------- | --------------------------------- | ------------------ | --- | | 入阿毘達磨 | 受、想、思、觸、欲、 | 作意、勝解 | 念、定、慧，尋、伺， | 信、精進 | | | | 入阿…藏譯 | 受、想、思、觸、作意 | 欲、勝解 | 信、精進、念、定、慧 | 尋、伺 | | | | 入阿毘達磨論 | 慚、愧、 不放逸.輕安.不害. 捨，欣.厭， 不信.懈怠.放逸， | 善根、不善根、無記根 | 結、縛、隨眠、隨煩惱(纏垢等)、纏、 漏、瀑流、軛、取、 身繫、蓋， | 及智.忍 | 等==(婆沙正理：[欣厭]怖。)== | | | 入阿…藏譯 | 不放逸、放逸，厭、欣，輕安、不害、慚、愧、捨 | 善根、不善根 | 同上 | 智.忍 | | | (婆沙)大地法10.大煩惱地法10.小煩惱地法10.大善地法10.大不善地法5.大有覆無記地法3.大無覆無記地法10. (俱舍)大地法10.大煩惱地法6.小煩惱地法10.大善地法10.大不善地法2.不定地8.6 ==21自力染心：十小，十煩惱(無明取不共)，不善惡作。互不相應，染心中必有其一。== ==**於不善不共，見俱唯二十，四煩惱忿等，惡作二十一**。== ==二隨增== ==有隨眠心-----應知從所緣，可令諸惑斷。== ### a.大地法 思謂能令心有造作，即是意業，亦是令心運動為義。此善、不善、無記異故，有三種別。 དེ་ལ་སེམས་པ་ནི་སེམས་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པ་ཡིད་ཀྱི་ལས་ཏེ་སེམས་ཀུན་དུ་གཡོའོ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །དེ་ཡང་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་གསུམ་མོ། ། 觸謂根境識和合生，令心觸境，以能養活心所為相，順樂受等差別有三。 རེག་པ་ནི་ཡུལ་དང་དབང་པོ་དང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་ཡུལ་ལ་རེག་པར་བྱེད་པ་སྟེ་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་འཚོ་བར་བྱེད་པའི་མཚན་ཉིད་དོ། །དེ་ཡང་བདེ་བ་ལ་སོགས་པ་མྱོང་བར་འགྱུར་བའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་གསུམ་མོ། ། 欲謂希求`[作=所作【三宮】]`作事業，隨順精進，謂我當作如是事業。 作意謂能令心警覺==\[ābhoga]==，即是引心趣境為義，亦是憶持曾受`[受=受境【三宮】]`等。此有三種，謂學、無學、非學非無學。七有學身中無漏作意名學，阿羅漢身中無漏作意名無學，一切有漏作意名非學非無學。 ཡིད་ལ་བྱེད་པ་ནི་སེམས་ཀྱི་འཇུག་པ་གང་སེམས་ཡུལ་རྣམས་ལ་གཏོད་པ་སྟེ། སྔོན་མྱོང་བ་ལ་སོགས་པ་སེམས་པ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །དེ་ཡང་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ། སློབ་པའི་དང་མི་སློབ་པའི་དང་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པའོ། །དེ་ལ་འཕགས་པའི་གང་ཟག་བདུན་གྱི་རྒྱུད་ལས་བྱུང་བ་དྲི་མ་མེད་པ་ནི་སློབ་པའོ། །དགྲ་བཅོམ་པའི་རྒྱུད་ལས་བྱུང་བ་ནི་མི་སློབ་པའོ། །ཟག་པ་དང་བཅས་པ་ནི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པའོ། ། འདུན་པ་ནི་བྱེད་འདོད་པའི་བརྩོན་འགྲུས་ཀྱི་ཡན་ལག་ཏུ་གྱུར་པ་སྟེ། འདི་ཞེས་བྱ་བ་བྱའོ་སྙམ་པ་གང་ལས་བྱུང་བའོ། ། 勝解謂能於境印可，即是令心於所緣境無怯弱義。 མོས་པ་ནི་སེམས་ཡུལ་རྣམས་ལ་མོས`[P:སྨོས། N:སྨོན།]`་པ་སྟེ་ཡུལ་ལ་མ་ཞུམ་པ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། ། {}དད་པ་ནི་སེམས་དང་བ་སྟེ་དཀོན་མཆོག་གསུམ་དང་རྒྱུ་དང་འབྲས་བུར་འབྲེལ་པ་ལ་མངོན་པར་ཡིད་ཆེས་པའི་རྣམ་པ་སེམས་ཀྱི་རྙོག་པ་སེལ་བར་བྱེད་པའི་ཆོས་སྟོན་ཏེ། དཔེར་ན་ཆུ་དང་བར་བྱེད་པའི་ནོར་བུ་མཚོའི་ནང་དུ་བཅུག་ན། རྫབ་ཀྱི་རྙོག་པ་ཐམས་ཅད་བསྩལ`[PN:བསལ།]`་ནས་ཆུ་གསལ་བར་བྱེད་པ་དེ་བཞིན་དུ། དད་པའི་ནོར་བུ་སེམས་ཀྱི་མཚོ་ལས་བྱུང་བས་ཀྱང་སེམས་ཀྱི་རྙོག་པ་ཐམས་ཅད་བསལ་ནས་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱི་བྱང་ཆུབ་དང༌། ཆོས་ཀྱི་ལེགས་པར་གསུངས་པ་ཉིད་དང༌། དགེ་འདུན་གྱི་ལེགས་པར་སྒྲུབ་པ་ཉིད་དང༌། འདི་ལས་ཕྱི་རོལ་ཏུ་གྱུར་པ་ཐམས་ཅད་འཁྲུལ་པར་བྱེད་དེ། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་པར་འབྱུང་བའི་ཆོས་ཉིད་ལ་མངོན་པར་དད་པའོ། ། བརྩོན་འགྲུས་ནི་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་ཆོས་སྐྱེད་པ་དང་འགོག་པ`[PN:པར།]`་སྤྲོ་བ་སྟེ། འཁོར་བའི་འདམ་དུ་བྱིང་བའི་སེམས་མངོན་པར་འབྱུང་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །{} 念謂令心於境明記==abhilapana==，即是不忘已正當作`[謂=`諸`【三宮】]謂`事業義。 དྲན་པ་ནི་སེམས་ཀྱི་མངོན་པར་བརྗོད་པ་ཉིད་དེ། བྱས་པ་དང༌། བྱ་བ་དང༌། བྱེད་པའི་ལས་མ་བརྗེད་ཅེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། 定謂令心專注一境，即是制如猨猴心，唯於一境而轉義。毘婆沙者作如是說：如蛇在筒.行便不曲，心若在定，正直而轉。 ཏིང་ངེ་འཛིན་ནི་སེམས་རྩེ་གཅིག་པ་སྟེ། སེམས་སྤྲེའུ་ལྟ་བུ་དམིགས་པ་གཅིག་ལ་འཇུག་ཅེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པ་སྟེ། དཔེར་ན་སྦྲུལ་འོད་མའི་སྦུབས་སུ་བཅུག་ན་གྱ་གྱུར་མི་འགྱུར་བ་དེ་བཞིན་དུ། སེམས་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་སྦུབས་སུ་བཅུག་ནས་དྲང་སྲོང་འགྲོའོ་ཞེས་བྱེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བ་རྣམས་སོ། ། 慧謂於法能有`[簡=揀【三宮】]`簡擇，即是於攝.相應.成就.諸因緣果.自相.共相，八種法中.隨其所應觀察為義。==\[婆沙：十四事.七事.]\[六因四緣.攝相應成就不成就]\[(1)因善巧(2)緣善巧(3)自相善巧(4)共相善巧(5)攝不攝善巧(6)相應不相應善巧(7)成就不成就善巧。]\[TD4097.ཆོས་རྣམ་པ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་གི་ཞེས་བྱ་བ་སྨོས་ཏེ། གཟུགས་ལ་སོགས་པའི་ཆོས་རྣམས་ནས་སོ་སོར་བརྟགས་(N:བརྟག)པས་འགོག་པ་ལ་ཐུག་པ་དག་གོ། །]== ཤེས་རབ་ནི་ཆོས་རབ་ཏུ་རྣམ་པར་འབྱེད་པ་སྟེ། ཆོས་རྣམ་པ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་གི་སྡུད་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང༌། རྒྱུ་དང་རྐྱེན་དང་འབྲས་བུ་དང་རང་དང་སྤྱིའི་མཚན་ཉིད་ལ་ཇི་ལྟར་མཐུན་མཐུན་དུ་རྟོག་པའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། ། ### b.不定、善、染 尋謂於境令心麁為相，亦名\[自共相]分別思惟==\[成實.由思覺生]\[雜含.緣種種想生種種欲.緣種種欲生種種覺]==。想風所繫麁動而轉，此法即是五識轉因。 ==vitarko nāma cittaudāryalakṣaṇaḥ saṃkalpadvitīyanāmā viṣaya-nimitta-prakāra-vikalpī saṃjñāpavanoddhatavṛttiḥ\[uddhan擊？], audārikapañcavijñānakāyapravṛttihetuḥ | (Abhidharmadīpa) \[是覺因想生]\[佛經中說想因緣覺]\[如經說.諸覺何因.所謂為想]\[中含：緣更觸便有所覺(受)，若所覺便想，若所想便思(尋)，若所思便念，若所念便分別。(以觸為緣而有受，感受則認知；認知則尋思；尋思則作虛妄；由於作虛妄之故，對過去未來現在…)]\[雜含：緣意觸生意受，緣意受生意想，緣意想生意覺，緣意覺生意熱…]== རྟོག་པ་ནི་སེམས་རྩིང་བའི་མཚན་ཉིད་དེ། །གཉིས་སུ་ན་ཀུན་དུ་རྟོག་པ་ཞེས་ཀྱང་བྱ་སྟེ། འདུ་ཤེས་ཀྱི་རླུང་གིས་བསྐྱོད་ནས་འཇུག་པ་རྣམ་པར་ཤེས་པ་རྩིང་བའི་ཚོགས་ལྔ་འཇུག་པའི་རྒྱུའི་ཆོས་སོ། ། 伺謂於境令心細為相，此法即是隨順意識於境轉因。 དཔྱོད་པ་ནི་སེམས་ཞིབ་པ་ཉིད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དེ། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་འཇུག་པ་དང་མཐུན་པའི་ཆོས་སོ། ། ==vicāras tu cittasaukṣmyalakṣaṇo manovijñānapravṛttyanukūlaḥ | ity etau dvau dharmau kāmāvacare cetasi sarvasmin niyamenotpadyete | 此二法定於一切欲界心中生起。(Abhidharmadīpa)== {}བག་མེད་པ་ནི་དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་མི་བསྒོམ་པ་སྟེ། མི་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །{} {}བག་ཡོད་པ་ནི་དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་བསྒོམ་པ་སྟེ། བག་མེད་པ་ལས་ཕྱིར་འཇིལ་བའི་ཆོས་སོ། །{} 信，謂令心於境`[澄=證【宋元宮】]`澄淨。謂於三寶、因果相屬、有性等中現前忍許，故名為信。是能除遣心濁穢法，如清水珠置於池內，令濁穢水皆即澄清；如是信珠在心池內，心諸濁穢皆即除遣。信佛證菩提、信法是善說、信僧具妙行，亦信一切外道所迷緣起法性，是信事業。 {དད་པ་ནི་སེམས་དང་བ་སྟེ་དཀོན་མཆོག་གསུམ་དང་རྒྱུ་དང་འབྲས་བུར་འབྲེལ་པ་ལ་མངོན་པར་ཡིད་ཆེས་པའི་རྣམ་པ་སེམས་ཀྱི་རྙོག་པ་སེལ་བར་བྱེད་པའི་ཆོས་སྟོན་ཏེ། དཔེར་ན་ཆུ་དང་བར་བྱེད་པའི་ནོར་བུ་མཚོའི་ནང་དུ་བཅུག་ན། རྫབ་ཀྱི་རྙོག་པ་ཐམས་ཅད་བསྩལ`[PN:བསལ།]`་ནས་ཆུ་གསལ་བར་བྱེད་པ་དེ་བཞིན་དུ། དད་པའི་ནོར་བུ་སེམས་ཀྱི་མཚོ་ལས་བྱུང་བས་ཀྱང་སེམས་ཀྱི་རྙོག་པ་ཐམས་ཅད་བསལ་ནས་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱི་བྱང་ཆུབ་དང༌། ཆོས་ཀྱི་ལེགས་པར་གསུངས་པ་ཉིད་དང༌། དགེ་འདུན་གྱི་ལེགས་པར་སྒྲུབ་པ་ཉིད་དང༌། འདི་ལས་ཕྱི་རོལ་ཏུ་གྱུར་པ་ཐམས་ཅད་འཁྲུལ་པར་བྱེད་དེ། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་པར་འབྱུང་བའི་ཆོས་ཉིད་ལ་མངོན་པར་དད་པའོ། ། 精進謂於善不善法生滅事中.勇悍為性，即是沈溺生死泥者.能策勵心.令速出義。 བརྩོན་འགྲུས་ནི་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་ཆོས་སྐྱེད་པ་དང་འགོག་པ`[PN:པར།]`་སྤྲོ་བ་སྟེ། འཁོར་བའི་འདམ་དུ་བྱིང་བའི་སེམས་མངོན་པར་འབྱུང་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །} 慚謂隨順正理.白\[自]法增上所生，違愛等流.心自在性，由此勢力.於諸功德及有德者.恭敬而住。 {ངོ་ཚ་ཤེས་པ་ནི་རིགས་པ་ལ་གཞོལ་བ། བདག་དང་ཆོས་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ། སྲེད་པའི་རྒྱུ་མཐུན་པ་དང་མི་མཐུན་པའི་སེམས་ཀྱི་དབང་སྟེ། གང་གི་དབང་གིས་ཡོན་ཏན་རྣམས་དང༌། ཡོན་ཏན་ཅན་རྣམས་ལ་གུས་པ་དང་བཅས་པར་གནས་པའོ། ། 愧謂修習功德為先，違癡等流.訶毀劣法，由此勢力.於罪見怖。 ཁྲེལ་ཡོད་པ་ནི་ཡོན་ཏན་ལ་གོམས་པར་བྱེད་པ་སྔོན་དུ་གཏོང་བ་གཏི་མུག་གི་རྒྱུ་མཐུན་པའི་དགྲར་གྱུར་པས་ཆོས་ངན་པ་ལ་སྨོད་པ་སྟེ། གང་ཡོད་ན་ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་ལ་འཇིགས་པར་ལྟ་བ་ཡིན་ནོ། །} 不放逸，謂修諸善法，違害放逸.守護心性==\[cetasa ārakṣeti]==。 {བག་ཡོད་པ་ནི་དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་བསྒོམ་པ་སྟེ། བག་མེད་པ་ལས་ཕྱིར་འཇིལ་བའི་ཆོས་སོ། །} 心堪任性，說名輕安，違害惛沈.隨順善法。 {ཤིན་ཏུ་སྦྱངས་པ་ནི་སེམས་ལས་སུ་རུང་བ་ཉིད་དོ། ། 心堅\[賢]善性，說名不害，由此勢力不損惱他，能違於他樂為損事。 རྣམ་པར་མི་འཚེ་བ་ནི། གཞན་ལ་གནོད་པ་བྱེད་པ་ལ་མངོན་པར་དགའ་བ་དང་མི་མཐུན་པའི་སེམས་བཟང་པོ་ཉིད་དེ། གང་གི་དབང་གིས་གཞན་ལ་རྣམ་པར་ཐོ་མི་འཚམས`[PN:འཚམ།]`་པའོ། །} 心平等性，說名為捨，捨背非理及向理故，由此勢力，令心於理及於非理無向無背，平等而住，如持秤縷。 {བཏང་སྙོམས་ནི་མི་རིགས་པ་སེལ་བ་དང༌། རིགས་པ་ལ་འཇུག་པར་བྱེད་པ་ལ་བཏང་སྙོམས་སུ་བྱེད་པ་སྟེ། དེ་ཡོད་པས་སེམས་དེ་མི་རིགས་པ་ཡང་མི་སེལ། རིགས་པ་ལ་ཡང་མི་འཇུག་པར་སྲང་འཛིན་པའི་རིགས་པས་མཉམ་པ་ཉིད་དུ་གནས་པའོ། །} 欣謂欣尚於還滅品，見功德已令心欣慕，隨順修善，心有此故欣樂涅槃，與此相應名欣作意。prāmodya 厭謂厭患於流轉品，見過失已令心厭離，隨順離染，心有此故厭惡生死，與此相應名厭作意。nirveda སྐྱོ་བ་ནི་འཁོར་བའི་ཉེས་པ་ལ་རྟོག`[PN:རྟོགས།]`་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་དང༌། མཐུན་པའི་ཆོས་ཡིད་འབྱུང་བའི་མཚན་ཉིད་དེ། སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་གང་བྱུང་ན་འཁོར་བ་ལ་སེམས་སྐྱོ་བར་འགྱུར་བ་དང༌། གང་དང་ལྡན་པས་ཡིད་འབྱུང་བས`[PN:བ།]`་ཡིད་ལ་བྱེད་པ་ཞེས་བྱའོ། ། \[欣謂踊躍歡喜。善心衰損所生法中，尋求對治，得已意滿，說名為欣。] མཆོག་ཏུ་དགའ་བ་ནི་མགུ་བ་དང༌། རབ་ཏུ་དགའ་བ་སྟེ། དགེ་བའི་སེམས་ལ་གནོད་པ་ལས་འབྱུང་བར་གཉེན་པོ་ཚོལ`[PN:འཚོལ།]`་བ་ཅན་ནོ། །དེ་རྙེད་ནས་དེ་ལ་ཡིད་ཚིམ་པ་དེ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་མཆོག་ཏུ་དགའ་བའོ། ། ^fqxwyi {}ཤིན་ཏུ་སྦྱངས་པ་ནི་སེམས་ལས་སུ་རུང་བ་ཉིད་དོ། ། རྣམ་པར་མི་འཚེ་བ་ནི། གཞན་ལ་གནོད་པ་བྱེད་པ་ལ་མངོན་པར་དགའ་བ་དང་མི་མཐུན་པའི་སེམས་བཟང་པོ་ཉིད་དེ། གང་གི་དབང་གིས་གཞན་ལ་རྣམ་པར་ཐོ་མི་འཚམས`[PN:འཚམ།]`་པའོ། །{} {}ངོ་ཚ་ཤེས་པ་ནི་རིགས་པ་ལ་གཞོལ་བ། བདག་དང་ཆོས་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ། སྲེད་པའི་རྒྱུ་མཐུན་པ་དང་མི་མཐུན་པའི་སེམས་ཀྱི་དབང་སྟེ། གང་གི་དབང་གིས་ཡོན་ཏན་རྣམས་དང༌། ཡོན་ཏན་ཅན་རྣམས་ལ་གུས་པ་དང་བཅས་པར་གནས་པའོ། ། ཁྲེལ་ཡོད་པ་ནི་ཡོན་ཏན་ལ་གོམས་པར་བྱེད་པ་སྔོན་དུ་གཏོང་བ་གཏི་མུག་གི་རྒྱུ་མཐུན་པའི་དགྲར་གྱུར་པས་ཆོས་ངན་པ་ལ་སྨོད་པ་སྟེ། གང་ཡོད་ན་ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་ལ་འཇིགས་པར་ལྟ་བ་ཡིན་ནོ། །{} {}བཏང་སྙོམས་ནི་མི་རིགས་པ་སེལ་བ་དང༌། རིགས་པ་ལ་འཇུག་པར་བྱེད་པ་ལ་བཏང་སྙོམས་སུ་བྱེད་པ་སྟེ། དེ་ཡོད་པས་སེམས་དེ་མི་རིགས་པ་ཡང་མི་སེལ། རིགས་པ་ལ་ཡང་མི་འཇུག་པར་སྲང་འཛིན་པའི་རིགས་པས་མཉམ་པ་ཉིད་དུ་གནས་པའོ། །{} 心不澄淨名為不信，是前所說信相違法。 `[心〔－〕【三宮】]心`心不勇悍名為懈怠，與前所說精進相違。 不修善法`[法=法`名`【三宮】]`為放逸，違前所說不放逸性，即是不能守護心義。 {བག་མེད་པ་ནི་དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་མི་བསྒོམ་པ་སྟེ། མི་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། །} 如是所說不信等三，不立隨眠及纏垢者，過失輕故、易除遣故。 ### c.根善根有三種：一、無貪，是違貪法；二、無瞋，是違瞋法；三、無癡，是違癡法，即前所說慧為自性。 དགེ་བའི་རྩ་བ་ནི་གསུམ་སྟེ། མ་ཆགས་པ་དང་ཞེ་སྡང་མེད་པ་དང་གཏི་མུག་མེད་པའོ། །དེ་ལ་མ་ཆགས་པ་ནི་ཆགས་པར་གྱུར་པའི་གཉེན་པོའི་ཆོས་སོ། །ཞེ་སྡང་མེད་པ་ནི་ཁོང་ཁྲོ་བ་དང་མི་མཐུན་པའི་ཆོས་སོ། །གཏི་མུག་མེད་པ་ནི་ཤེས་རབ་ཀྱི་རང་བཞིན་ཏེ་མི་ཤེས་པ་དང་མི་མཐུན་པའི་ཆོས་སོ། ། 如是三法是善自性，亦能為根.生餘善法，故名善根。 དེ་དག་ནི་བདག་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་དགེ་ལ། དགེ་བ་གཞན་རྣམས་ཀྱི་རྩ་བར་ཡང་གྱུར་པས་ན། དེའི་ཕྱིར་དགེ་བའི་རྩ་བ་རྣམས་ཏེ། 安隱義是善義，能引可愛有及解脫`[牙=`芽`【三宮】＊]牙`故；或已習學.成巧便義.是善義，由此能`[辨【大磧】，`辦`【麗】]辨`妙色像故，如彩畫師造妙色像.世稱為善。 སྲིད་པ་ཡིད་དུ་འོང་བ་དང་ཐར་པའི་མྱུ་གུ་མངོན་པར་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པས། བདེ་བའི་དོན་ནི་དགེ་བའི་དོན་ཏོ། །ཡང་ན་གཟུགས་བཟང་པོ་མངོན་པར་གྲུབ་པར་བྱེད་པས་ལེགས་པར་ལོབས་པའི་དོན་ཏེ། རི་མོ་མཁན་ལེགས་པར་ལོབས་པ་བཞིན་ནོ། ། 不善根有三種，即前所治貪瞋癡三。貪謂欲界五部貪，瞋謂五部瞋，癡謂欲界三十四無明，除有身見及邊執見相應無明。 མི་དགེ་བའི་རྩ་བ་ནི་གསུམ་སྟེ། དེ་དག་ཉིད་ཀྱི་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་སུ་གྱུར་པ། ཆགས་པ་དང་ཞེ་སྡང་དང་གཏི་མུག་གོ །དེ་ལ་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་སྲིད`[PN:སྲེད།]`་པ་རྣམ་པ་ལྔ་ནི་ཆགས་པའོ། །ཁོང་ཁྲོ་བ་ལྔ་ནི་ཞེ་སྡང་ངོ༌། །འཇིག་ཚོགས་དང་མཐར་འཛིན་པ་དང་ལྡན་པའི་གཏི་མུག་མ་གཏོགས་པ་གཞན་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་མ་རིག་པ་རྣམ་པ་སུམ་ཅུ་རྩ་བཞི་པོ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་གཏི་མུག་གོ ། 如是三法是不善自性，亦能為根.生餘不善，故名不善根。 དེ་དག་ནི་བདག་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་མི་དགེ་ལ། མི་དགེ་བ་གཞན་རྣམས་ཀྱི་རྩ་བར་ཡང་གྱུར་པས་ན་དེའི་ཕྱིར་མི་དགེ་བའི་རྩ་བ་རྣམས་ཏེ། 不安隱義是不善義，能引非愛諸有`[`芽`]牙`故；或未習學.非巧便義.是不善義，由此能辦`[辦=辨【三宮】]`惡色像故，如彩畫師所造不妙.世稱不善。 སྲིད་པ་ཡིད་དུ་མི་འོང་བའི་མྱུ་གུ་མངོན་པར་འགྲུབ་པར་བྱེད་པས་མི་བདེ་བའི་དོན་ནི་མི་དགེ་བའི་དོན་ཏོ། །ཡང་ན་གཟུགས་བཟང་པོ་མ་ཡིན་པ་མངོན་པར་འགྲུབ་པར་བྱེད་པས། མ་ལོབས་པའི་དོན་དེ་སྔ་མ་ལས་བཟློག་པའོ། ། 無記根有四種，謂愛、見、慢、無明==\[四無記根/五遍行/末那四惑]==。 ལུང་དུ་མི་སྟོན་པའི་རྩ་བ་ནི་བཞི་སྟེ། སྲེད་པ་དང་ལྟ་བ་དང་ང་རྒྱལ་དང་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱ་བ་རྣམས་སོ།། 愛謂色無色界各五部貪。見謂色無色界各十二見，及欲界有身見.邊執見。慢謂色無色界各五部慢。無明謂色無色界一切無明，及欲界有身見、邊執見相應無明。 དེ་ལ་དང་པོ་ནི་གཟུགས་དང༌། གཟུགས་མེད་པར་གཏོགས་པའི་སྲེད་པ་རྣམ་པ་བཅུའོ། །གཉིས་པ་ནི་དེ་ན་ཡོད་པ་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་བ་ཉི་ཤུ་རྩ་བཞི་དང་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་དང༌། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་གཉིས་སོ། ། གསུམ་པ་ནི་དེར་གཏོགས་པ་ཉིད་ཀྱི་ང་རྒྱལ་རྣམ་པ་བཅུའོ། །བཞི་པ་ནི་དེ་ན་ཡོད་པའི་མ་རིག་པ་ཉིད་དང༌། འདི་ན་ཡོད་པའི་འཇིག་ཚོགས་དང༌། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་དང་ལྡན་པའི་མ་རིག་པ་གཉིས་སོ། ། 此四無記根，是自所許。修靜慮者有三種異故：一、愛上靜慮者，二、見上靜慮者，三、慢上靜慮者。此三皆因無明力起。 毘婆沙者立無記根唯有三種，謂無記愛、無明、慧三。疑不堅住、慢性高舉，非根法故。 བཞི་པོ་དེ་དག་ནི་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པའི་རྩ་བ་རྣམས་སུ་འདོད་དོ། །བསམ་གཏན་གསུམ་གྱི་ཕྱིར་ཏེ། འདི་ལྟར་བསམ་གཏན་པ`[PN:-པ།]`་གསུམ་ནི། སྲེད་པ་དང་ལྟ་བ་དང་ང་རྒྱལ་གྱི་ཤས་ཆེ་བའི་བསམ་གཏན་པ་སྟེ། དེ་དག་ནི་མ་རིག་པའི་དབང་གིས་འབྱུང་ངོ༌། ། 於善不善義俱不記，故名無記。又不能記愛非愛果，故名無記。以不能招異熟果故.是無記性，亦能生餘無記染法或諸無記法，故名無記根。 དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་དོན་དུ་ལུང་བསྟན་དུ་མེད་པ་དང༌། ཡིད་དུ་འོང་བ་དང་ཡིད་དུ་མི་འོང་བའི་འབྲས་བུ་མངོན་པར་འགྲུབ་པར་མི་བྱེད་པ་སྟེ། དེ་དག་ནི་རྩ་བ་ཡང་ཡིན་ལ་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པ་གཞན་རྣམས་ཀྱི་རྩ་བར་ཡང་གྱུར་པས་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པ་རྣམས་སོ། ། ### d.結〜蓋 #### 1.結結有九種，謂愛結、恚結、慢結、無明結、見結、取結、疑結、嫉結、慳結。 ཀུན་དུ་སྦྱོར་བ་ནི་རྣམ་པ་དགུ་སྟེ། རྗེས་སུ་ཆགས་པ་དང་ཁོང་ཁྲོ་བ་དང་ང་རྒྱལ་དང་མ་རིག་པ་དང༌། ལྟ་བ་དང་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་དང་ཕྲག་དོག་དང༌། སེར་སྣ་ཞེས་བྱ་བ་རྣམས་སོ། ། 愛結者，謂三界貪，是染著相，如融膠漆，故名為愛。愛即是結，故名愛結。 དེ་ལ་ཁམས་གསུམ་པའི་འདོད་ཆགས། ཆགས་པའི་མཚན་ཉིད་རྒྱ་སྐྱེགས་ཞུ་བ་འབྱར་བ་ལྟ་བུའི་ཆོས་ཀྱི`[PN:ཀྱིས།]`་རྗེས་སུ་མ་ཆགས་པ་སྟེ། རྗེས་སུ་ཆགས་པ་ཉིད་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བས་རྗེས་སུ་ཆགས་པའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 恚結者，謂五部瞋，於有情等樂為損`[苦=`害`【三宮】]苦`，不饒益相，如辛苦種，故名為恚。恚即是結，故`[是〔－〕【三宮】]`是名恚結。 སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་ཀུན་ནས་མནར་སེམས། གནོད་སེམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་རྩ`[PN:ཚ།]`་བའི་ས་བོན་ལྟ་བུའི་ཆོས་ནི་ཁོང་ཁྲོ་བ་སྟེ༑ ཁྲོ་བ`[P:བོ།]`་ཉིད་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བས་ཁོང་ཁྲོ་བའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 慢結者，謂三界慢，以自方他德類差別，心恃舉相，說名為慢，如傲逸者凌篾於他。 བདག་དང་གཞན་ལ་དམིགས་ནས་སེམས་ཁེངས་པའི་མཚན་ཉིད་སྐྱེས་བུ`[P:པ།]`་རེངས་པ་ལྟ་བུའི་ཆོས་ནི་ང་རྒྱལ་ལོ། །stambha 此復七種：一、慢；二、過慢；三、慢過慢；四、我慢；五、增上慢；六、卑慢；七、邪慢。 དེ་ཡང་རྣམ་པ་བདུན་ཏེ། ང་རྒྱལ་དང་ཆེ་བའི་ང་རྒྱལ་དང༌། ང་རྒྱལ་ལས་ཀྱང་ང་རྒྱལ་དང༌། ངའོ་སྙམ་པའི་ང་རྒྱལ་དང༌། མངོན་པའི་ང་རྒྱལ་དང༌། ཅུང་ཟད་སྙམ་པའི་ང་རྒྱལ་དང༌། ལོག་པའི་ང་རྒྱལ་ལོ། ། 謂因族姓財位色力、持戒多聞工巧等事，若於劣謂已勝、或於等謂己等，由此令心高舉，名慢。 དེ་ལ་ང་རྒྱལ་ནི་ཆུང་ངུ་བས་བདག་རུས་དང་རིགས་དང་གཟུགས་དང༌། ནོར་དང་ཐོས་པ་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང༌། བཟོ་ལ་སོགས་པ་དག་གིས་བྱེ་བྲག་ཏུ་འཕགས་པའམ། རུས་ལ་སོགས་པ་འདྲ་བ་དང་མཚུངས་སོ་སྙམ་པ་དེའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་དེ་ནི་ང་རྒྱལ་ཞེས་བྱའོ། ། 若於等謂己勝、或於勝謂己等，由此令心高舉，名過慢。 ཆེ་བའི་ང་རྒྱལ་ནི་མཚུངས་པ་བས་བདག་རུས་ལ་སོགས་པ་དག་གིས་བྱེ་བྲག་ཏུ་འཕགས་པའམ། ཆེ་བ་དང་མཚུངས་སོ་སྙམ་པ་དེས་དྲངས་པའི་སེམས་ཁེངས་པ་ནི་ཆེ་བའི་ང་རྒྱལ་ལོ། ། 若於勝謂己勝，由此令心高舉，名慢過慢。 ང་རྒྱལ་ལས་ཀྱང་ང་རྒྱལ་ནི་ཆེ་བ་བས་ཀྱང་བདག་ཆེས་ཆེ་ལོ`[P:ཆེའོ། N:ཆེ་བའོ།]`་སྙམ་པ་དེས་དྲངས་པའི་སེམས་ཁེངས་པའོ། ། 若於五取蘊執我我所，由此令心高舉，名我慢。 ངའོ་སྙམ་པའི་ང་རྒྱལ་ནི་བདག་ཏུ་ལྟ་བའི་རྗེས་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་ཁེངས་པའོ། ། 若於未證得.預流果等殊勝德中.謂已證得，由此令心高舉，名增上慢。 མངོན་པའི་ང་རྒྱལ་ནི་རྒྱུན་དུ་ཞུགས་པའི་འབྲས་བུ་ལ་སོགས་པ་གོང་མའི་ཁྱད་པར་ཐོབ་པར་བྱ་བ་མ་ཐོབ་པ`[PN:པར།]`་བདག་གིས་ཐོབ་པོ་སྙམ་པ་དེའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་ཀྱི་རློམ་སེམས་སོ། ། 若於多分.族姓等勝中.謂己少劣，由此令心高舉，名卑慢。 ཅུང་ཟད་སྙམ་པའི་ང་རྒྱལ་ནི་རིགས་ལ་སོགས་པ་ཁྱད་ཆེས་འཕགས་པ་བས་བདག་ཅུང་ཟད་ཅིག་གིས་ཆུང་བར་ལྟ་ཞིང་དེས་རློམ་སེམས་པའོ། ། 若實無德.謂己有德，由此令心高舉，名邪慢。 ལོག་པའི་ང་རྒྱལ་ནི་ཡོན་ཏན་མ་ཡིན་པ་དང་ལྡན་ཡང་བདག་ཡོན་ཏན་དང་ལྡན་པར་ལྟ་ཞིང་དེས་རློམ་སེམས་པའོ། ། aguṇavat 如是七慢，總名慢結。 ང་རྒྱལ་བདུན་པོ་འདི་དག་ནི་ང་རྒྱལ་གྱི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བ་ཞེས་བྱའོ། ། 無明結者，謂三界無知，以不解了為相，如盲瞽者，違害明故，說名無明。此遮止言，依對治義，如非親友、不實等言，即說怨家、虛誑語等。無明即是結，故名無明結。 མ་རིག་པ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཁམས་གསུམ་པའི་མི་ཤེས་པ་མི་རྟོགས་པའི་མཚན་ཉིད་ལོང་བ་ལྟ་བུ་སྟེ། རིག་པའི་གཉེན་པོ་ནི་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱའོ། །དགག་པ་ནི་གཉེན་པོ་ལ་གཞག་པའི་ཕྱིར། །མི་མཛའ་བ་དང་མི་བདེན་པ་ལ་སོགས་པ་བཞིན་ནོ། །མ་རིག་པ་ཉིད་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བས་ན་མ་རིག་པའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 見結者，謂三見，即有身見、邊執見、邪見。 འཇིག་ཚོགས་དང་མཐར་འཛིན་པ་དང་ལོག་པར་ལྟ་བ་གསུམ་ནི་ལྟ་བའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 五取蘊中無我我所，而執實有我我所相，此染污慧名有身見。身是聚義，有而是身\[聚]故名有身，即五取蘊。於此起見，名有身見。==\[正理：由因教力有諸愚夫.五取蘊中執我我所，此見名為薩迦耶見。有故名薩，聚謂迦耶.即是和合積聚為義，迦耶即薩名薩迦耶，即是實有非一為義…(Abhidharmadīpa)hetu-bala-sāmarthyād asacchāstra-śravaṇāc ca pṛthagjanasyāhaṃ mameti pañcasūpādāna-skandheṣu ya ātmagrāhaḥ sā satkāya-dṛṣṭir ity ucyate | sati sīdati vā kāye dṛṣṭir viparītākārā satkāyadṛṣṭir iti nirvacanam | ]\[入阿毗達磨論廣釋：1.འཇིག་པ་ནི་འགྱུར་བའི་བདག་ཉིད་དོ། །ཚོགས་ནི་འདུས་པ་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ། །2.ཡང་ན་ཡོད་པ་སྟེ་དུ་མ་ཡོད་ཅེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ།]== དེ་ལ་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་བདག་མེད་པ་བདག་གི་མེད་པ་རྣམས་ལ། བདག་དང་བདག་གི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་པ། ཉོན་མོངས་པ་ཅན་གྱི་བློ་ནི་འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བའོ། །དེ་ནི་འཇིག་པ་ཡང་ཡིན་ལ་ཚོགས་ཀྱང་ཡིན་པས་འཇིག་ཚོགས་སོ། །དེ་ལྟ་བས་ན་འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བའོ། ། 即五取蘊非斷非常，於中執有斷常二相，此染污慧名邊執見，執二邊故。 ཆད་པ་མ་ཡིན་རྟག་པ་མ་ཡིན་པ་དེ་དག་ཉིད་ལ༑ ཆད་པ་དང་རྟག་པའི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་པ་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་གྱི་བློ་ནི་མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་སྟེ། མཐའ་གཉིས་སུ་ཞུགས་པའི་ཕྱིར་རོ། ། 若決定執無業.無業果、無解脫.無得解脫道，撥無實事，此染污慧名邪見。 ལས་མེད་དོ`[N:དེ།]`་ལས་ཀྱི་འབྲས་བུ་མེད་དོ། །ཐར་པ་མེད་དོ། །དེ་ཐོབ་པར་བྱེད་པའི་ལམ་ཡང་མེད་དོ་སྙམ་དུ་དེ་ལྟར་དངོས་པོ་ཡང་ཡང་དག་པར་འཇིག་པར་ཞུགས་པ་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་གྱི་བློ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ལོག་པར་ལྟ་བའོ། ། 如是三見，名見結。 ལྟ་བ་གསུམ་པོ་དེ་དག་ནི་ལྟ་བའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 取結者謂二取，即見取、戒禁取。 མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་གཉིས་སོ། །ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང་ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་ནི། མཆོག་ཏུ་འཛིན་པའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ།། 謂前三見及五取蘊，實非是勝而取為勝，此染污慧名見取。取是推求及堅執義。dṛṣṭi-parāmarśa དེ་ལ་ལྟ་བ་མཆོག་མ་ཡིན་པ་དེ་དག་དང༌། ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་མཆོག་མ་ཡིན་པ་རྣམས་ལ། མཆོག་སྙམ་དུ་མཆོག་འཛིན་པའི་བློའི་བྱེ་བྲག་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་སྟེ། རྟོགས་པ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། ། 戒，謂遠離諸破戒惡。==\[戒謂遠離惡戒，禁謂狗牛等禁。]==禁，謂受持烏雞鹿狗、露形拔髮、斷食臥灰，或於妄執生福滅罪諸河池中.數數澡浴，或食根果草菜藥物以自活命，或復塗灰`[拔頭髮=`持頭髻`【三宮】]拔頭髮`等==\[持髻塗灰]==，皆名為禁。此二俱非能清淨道，而妄取為能清淨道，此染污慧名戒禁取。諸婆羅門有多聞者，多執此法以為淨道，而彼不能得畢竟淨。 ཚུལ་ཁྲིམས་ནི་འཆལ་བའི་ཚུལ་ཁྲིམས་སྤངས་པའོ༑ །བརྟུལ་ཞུགས་ནི་ཁྱི་དང་རི་དྭགས་དང༌། བ་ལང་གི་བརྟུལ་ཞུགས་དང༌། གཅེར་བུ་དང་ཐལ་བའི་ནང་ན་ཉལ་བ་དང༌། སྐྲ་འབལ་བ་དང་འབབ་སྟེགས་སུ་འཁྲུ`[PN:བཞུ།]`་བ་དང༌། འབྲས་བུ་དང་རྩ་བ་ཟ་བ་དང་རལ་བ་ཐོགས་པ་ལ་སོགས་པ་སྟེ། དག་པའི་བདག་ཉིད་མ་ཡིན་པ། དེ་གཉི་ག་ལ་དག་པར་ཡིད་ཆེས་པའི་བློའི་བྱེ་བྲག །བྲམ་ཟེ་ཆོ་ག་ཅན་གཙང་སྦྲ་འདོད་པ་ལྟ་བུའི་ཆོས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པའོ། ། 如是二取，名為取結。 མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་གཉིས་པོ་དེ་དག་ནི་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 疑結者，謂於四聖諦令心猶豫。如臨岐路見結草人躊躇`[躇=蹰【宮】]`不決，如是於苦.心生猶豫為是為非，乃至廣說。疑即是結，故名疑結。 ཐེ་ཚོམ་ནི་སྡུག་བསྔལ་དང་ཀུན་འབྱུང་བ་དང་། འགོག་པ་དང་ལམ་ཞེས་བྱ་བ་བདེན་པ་རྣམས་ལ`[PN:-ལ།]`་ཡིད་གཉིས་ཟ་བ། ལམ་ཁ་བྲག་དང་རྩ`[PN:རྩྭ།]`་མི་འདྲ་བའི་ཆོས་ཡིན་ཏེ། འདི་སྡུག་བསྔལ་ཡིན་ནམ་འདི་སྡུག་བསྔལ་མ་ཡིན་སྙམ་པ་ལ་སོགས་པའོ། །ཐེ་ཚོམ་ཉིད་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བས། ཐེ་ཚོམ་གྱི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 嫉結者，謂於他勝事.令心不忍。謂於他得恭敬供養.財位多聞及餘勝法，心生妬忌，是不忍義。嫉即是結，故名嫉結。 ཕྲག་དོག་ནི་ཕ་རོལ་དུ`[PNC:ཏུ།]`་འབྱོར་བ་ལ་མི་བཟོད་པ་སྟེ། ཕ་རོལ་པོ`[PN:-པོ།]`་ནོར་དང་ལྡན་ནམ་མཁའ་ནས་བཀུར་བ་རྣམས་ལ། སེམས་ཁོང་ནས་འཁྲུག་པ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་གང་ཡིན་པའོ། ། ཕྲག་དོག་ཉིད་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བས་ཕྲག་དོག་གི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 慳結者，謂於己法財.令心悋惜，謂我所有勿至於他。慳即是結，故名慳結。 དངོས་པོ་འདི་བདག་ལས་གཞན་ལ་མི་གཏོང་ངོ་སྙམ་པའི་སེམས་ཀྱིས་ཀུན་དུ་འཛིན་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ན`[PN:ནི།]`་སེར་སྣ་སྟེ། དེ་ཉིད་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བས་སེར་སྣའི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའོ། ། 結義是縛義，如世尊說：非眼結色、非色結眼，此中欲貪說名為結。如非黑牛結白牛、亦非白牛結黑牛，乃至廣說。\[譬如二牛，一黑一白，共一軛鞅縛繫，人問言：為黑牛繫白牛，為白牛繫黑牛。] ཀུན་དུ་སྦྱོར་བའི་དོན་ནི་འཆིང་བའི་དོན་ཏེ། ཇི་སྐད་དུ་འཇིག་རྟེན་མགོན་པོས་ཀྱང༌། མིག་གཟུགས་རྣམས་ལ་ཀུན་དུ་མི་སྦྱོར་ལ། གཟུགས་རྣམས་ཀྱང་མིག་ལ་མ་ཡིན་མོད་ཀྱི། དེ་ལ་འདོད་པ་ལ་འདོད་ཆགས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་འདིར་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བ་སྟེ། དཔེར་ན་བ་ལང་ནག་པོ་ཡང་བ་ལང་དཀར་པོ་ལ་ཀུན་དུ་མི་སྦྱོར་ལ། བ་ལང་དཀར་པོ་ཡང་བ་ལང་ནག་པོ་ལ་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་པ་ལྟ་བུའོ། ། #### 2.縛先所說結亦即是縛，以即結義是縛義故。 ཀུན་དུ་སྦྱོར་བ་རྣམས་ནི་འཆིང་བའི་དོན་ཡིན་ལ། ཀུན་དུ་སྦྱོར་བ་གང་དག་ཡིན་པ་དེ་དག་འཆིང་བ་ལ་ཡང་ཡིན་མོད་ཀྱི་ 然契經中復說三縛：一、貪縛，謂一切貪，如愛結相說。二、瞋縛，謂一切瞋，如恚結相說。三、癡縛，謂一切癡，如無明結相說。==\[又：所餘諸結.品類同故.攝在三中.]== འོན་ཀྱང་གཙོ་བོར་གྱུར་བའི་ཕྱིར། དེ་བཞིན་གཤེགས་པས་མདོ་ལས། འདོད་ཆགས་ནི་འཆིང་བ། ཞེ་སྡང་ནི་འཆིང་བ། གཏི་མུག་ནི་འཆིང་བ་ཞེས་འཆིང་བ་གསུམ་གསུངས་ཏེ། དེ་དག་གི་མཚན་ཉིད་ནི་བཤད་ཟིན་ཏོ། ། #### 3.隨眠 | 隨眠數 | 六 | 七 | 十 | 十二 | 九十八 | | ----- | -------------- | --- | ----- | --- | --- | | 阿含 | | 雜長增 | | | | | 集異 | | 集 | | | | | 法蘊 | | | | | 法 | | 品類 | | 品 | (見苦十) | 品 | 品 | | 識身 | | | | | 識 | | 施設.界身 | | | | | | | 發智 | | 發 | | | 發 | | 婆沙 | 貪瞋.慢. 見疑.無明 | 婆 | 婆 | | 婆 | | 甘露味 | | | 甘 | | 甘 | | 雜心 | | 心經雜 | 心經雜 | | 心經雜 | | 入論 | | 入 | 入 | | 入 | | 成實 | | 成 | 成 | | 成 | ==舍利弗毘曇.解脫道.開九結為十使。解脫道.說七使。== 隨眠有七種：一、欲貪隨眠；二、瞋隨眠；三、有貪隨眠；四、慢隨眠；五、無明隨眠；六、見隨眠；七、疑隨眠。此七別相，結中已說。 ཕྲ་རྒྱས་ནི་བདུན་ཏེ། འདོད་པ་ལ་འདོད་ཆགས་དང༌། ཁོང་ཁྲོ་བ་དང༌། སྲེད`[PN:སྲིད།]`་པའི་འདོད་ཆགས་དང༌། ང་རྒྱལ་དང་མ་རིག་པ་དང་ལྟ་བ་དང་ཐེ་ཚོམ་གྱི་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། དེ་རྣམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ནི་ཀུན་དུ་སྦྱོར་བ་བསམ་པའི་སྐབས་སུ་བཤད་ཟིན་ཏོ། ། 然應依界行相部別，分別如是七種隨眠，謂： ཁམས་དང་ཚུལ་དང་རྣམ་པའི་བྱེ་བྲག་དེ་དབྱེ་བར་བྱའོ། ། 貪諸欲故名欲貪。此貪即隨眠，故名欲貪隨眠。此唯欲界五部為五，謂見苦所斷乃至修所斷。 དེ་ལ་འདོད་པ་རྣམས་ལ་འདོད་ཆགས་ནི་འདོད་པའི་འདོད་ཆགས་སོ། །དེ་ཉིད་ཕྲ་རྒྱས་ཡིན་པས་འདོད་པ་ལ་འདོད་ཆགས་ཀྱི་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། དེ་ལ་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་འདོད་ཆགས་སྡུག་བསྔལ་དང་ཀུན་འབྱུང་བ་དང་འགོག་པ་དང་ལམ་མཐོང་བ་དང༌། བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་ནི་འདོད་པ་ལ་འདོད་ཆགས་ཀྱི་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། 瞋隨眠，亦唯欲界五部為五。 སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པ་མཐོང་བ་དང༌། བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ཁོང་ཁྲོ་བ་ལྔ་ནི་ཁོང་ཁྲོ་བའི་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། 有貪隨眠，唯色無色界各五部為十。內門轉故，為遮於靜慮無色解脫想，故說二界貪名有貪。 གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པའི་འདོད་ཆགས་བཅུ་པོ་སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པ་མཐོང་བ་དང༌། བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་ནི་སྲིད་པའི་འདོད་ཆགས་ཀྱི་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། ནང་དུ་བལྟས་པར་གྱུར་པ་དང་བསམ་གཏན་དང་གཟུགས་མེད་པ་རྣམས་ལ་ཐར་པར་འདུ་ཤེས་པ་བཟློག་པའི་ཕྱིར་ཁམས་གཉིས་ནས་སྐྱེད`[PN:སྐྱེས།]`་པའི་འདོད་ཆགས་སོ་ཞེས་བདེ་བར་གཤེགས་པས་གསུངས་སོ། ། 慢隨眠，通三界各五部為十五。 དེ་བཞིན་དུ་ཁམས་གསུམ་པའི་ང་རྒྱལ་བཅོ་ལྔ། སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པ་མཐོང་བ་དང་བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་ནི་ང་རྒྱལ་གྱི་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། 無明隨眠，亦爾。 མ་རིག་པའི་ཕྲ་རྒྱས་ཀྱང་དེ་བཞིན་དུ་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་བྱའོ། ། 見隨眠，通三界各十二，為三十六。謂欲界見苦所斷具五見，見集滅所斷唯有邪見及見取二，見道所斷唯有邪見、見取、戒禁取三，總為十二；上二界亦爾，為三十六。 ཁམས་གསུམ་པའི་ལྟ་བ་སུམ་ཅུ་རྩ་དྲུག་པོ་དག་ནི་ལྟ་བའི་ཕྲ་རྒྱས་ཏེ། དེ་ལས་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་དང༌། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་དང༌། སྡུག་བསྔལ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། རྒྱུ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང་འགོག་པ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། ལམ་མཐོང་བས་སྤང་པར་བྱ་བའི་ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དེ་དག་ནི་ལྟ་བ་བཅུ་གཉིས་སོ། ། གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པ་ཡང་དེ་བཞིན་ཏེ། ལྟ་བ་སུམ་ཅུ་རྩ་དྲུག་པོ་དེ་དག་ནི་ལྟ་བའི་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། 疑隨眠，通三界各四部為十二，謂見苦集滅道所斷。 ཁམས་ཀྱི་ཐེ་ཚོམ་བཅུ་གཉིས་ནི། ཐེ་ཚོམ་གྱི་ཕྲ་རྒྱས་ཏེ། དེ་ལ་འདོད་པར་གཏོགས་པ་སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་བཞི་དང༌། དེ་བཞིན་དུ་གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པ་དག་གོ ། 此中欲貪及瞋隨眠，唯有部別，無界行相別。有貪、疑、慢、無明隨眠，有界部別，無行相別。 འདོད་པ་ལ་འདོད་ཆགས་དང༌། ཁོང་ཁྲོ་བའི་ཕྲ་རྒྱས་དག་ནི་རྣམ་པ་ཐ་དད་པ་ཉིད་དེ། ཁམས་ཀྱིས་མ་ཡིན་ཚུལ་གྱིས་མ་ཡིན་ནོ། །སྲིད་པའི་འདོད་ཆགས་ཀྱི་ཕྲ་རྒྱས་ན`[PNC:ནི།]`། ཁམས་དང་རྣམ་པ་སྟེ་ཚུལ་གྱིས་མ་ཡིན་ནོ། །ང་རྒྱལ་དང༌། མ་རིག་པ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་གྱི་ཕྲ་རྒྱས་ཀྱང་ཁམས་དང་རྣམ་པ་སྟེ་ཚུལ་གྱིས་མ་ཡིན་ནོ། ། 見隨眠，具有界、行相、部別。==dhātu ākāraཚུལ་(བྱེ་བྲག) prakāraརྣམ་པ== ལྟ་བའི་ཕྲ་རྒྱས་ནི་ཁམས་དང་རྣམ་པ་དང་ཚུལ་གྱི་བྱེ་བྲག་གིས་ཐ་དད་དོ། །དེ་ལ་ལྟ་བ་རྣམས་ཀྱི་ཁམས་དང་རྣམ་པའི་བྱེ་བྲག་ནི་བཤད་ཟིན་ཏོ། ། 行相別者，謂我我所行相轉者名有身見，斷常行相轉者名邊執見，無行相轉者名邪見，勝行相轉者名見取，淨行相轉者名戒禁取。 ཚུལ་གྱི་བྱེ་བྲག་ནི་མ་བཤད་དེ་དེ་བརྗོད་པར་བྱའོ། །དེ་ལ་བདག་དང་བདག་གི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་པ་ནི་འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བའོ། །ཆད་པ་དང་རྟག་པའི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་པ་ནི་མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བའོ། །མེད་པའི་ཚུལ་གྱིས་ལྟ་བ་ནི་ལོག་པར་ལྟ་བའོ། །མཆོག་གི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་པ་ནི་ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པའོ། །དག་པའི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་པ་ནི་ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པའོ། ། 微細義是隨眠義，彼現起時難覺知故。 ཕྲ་རྒྱས་ནི`[N:ཀྱི།]`་དོན་ནི་ཕྲ་བའི་དོན་ཏོ། ། 或隨縛義是隨眠義，謂隨身心相`[縛=`續`【三宮】]縛`而轉，如空行影.水行隨故。 ཡང་ན་ལུས་དང་སེམས་ཀྱི་རྒྱུན་གྱི་རྗེས་སུ་བསྙགས་པ་སྟེ། ཆུ་ན་རྒྱུ་བས་ནམ་མཁའ་ལ་རྒྱུ་བའི་གྲིབ་མ་བསྙགས་པ་ལྟ་བུའི་ཕྱིར་ཕྲ་རྒྱས་སོ། ། 或隨逐義是隨眠義，如油在麻、膩在摶故。 ཡང་ན་རྗེས་སུ་ཞུགས་པ་སྟེ་ཏིལ་རྣམས་ཏིལ་མར་ལྟ་བུའི་ཕྱིར་ཕྲ་རྒྱས་སོ།། 或隨增義是隨眠義，謂於五取蘊由所緣相應而隨增故。言隨增者，謂隨所緣及相應門而增長故。 ཡང་ན་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་རྣམས་ལ་དམིགས་པ་དང་ལྡན་པ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱས་པར་འགྱུར་བས་ཕྲ་རྒྱས་སོ། །ཅིའི་ཕྱིར་རྒྱས་པར་འགྱུར་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། དམིགས་པ་དང་ལྡན་པ་གཉིས་ཀྱིས་བརྟག`[PN:རྟས།]`་པར་འགྱུར་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། 如是七種隨眠，由界、行相、部差別故，成九十八隨眠。 དེ་ལྟར་ཕྲ་རྒྱས་བདུན་པོ། ཁམས་དང་ཚུལ་དང༌། རྣམ་པའི་བྱེ་བྲག་གིས་ཐ་དད་པ་དེ་དག་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་བརྒྱད་དུ་འགྱུར་ཏེ། 謂欲界見苦所斷具十隨眠，即有身見、邊執見、邪見、見取、戒禁取、疑、貪、瞋、慢、無明。 འདོད་པ་ན་སྡུག་བསྔལ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་བཅུ་སྟེ། འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་དང༌། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་དང་འདོད་ཆགས་དང་ཁོང་ཁྲོ་བ་དང་ང་རྒྱལ་དང་མ་རིག་པའོ། ། 見集所斷有七隨眠，於前十中除有身見、邊執見、戒禁取。見滅`[所滅〔－〕【三宮】]所滅`所斷有七隨眠，亦爾。 ཀུན་འབྱུང་བ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་བདུན་ཏེ། དེ་དག་གི་ནང་ནས་འཇིག་ཚོགས་ལ`[PN:-ལ།]`་ལྟ་བ་དང༌། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་མ་གཏོགས་པ་རྣམས་སོ། །འགོག་པ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་བདུན་ཏེ་དེ་དག་ཉིད་དོ། ། 見道所斷有八隨眠，謂即前七加戒禁取。 ལམ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་བརྒྱད་དེ་བདུན་པོ་དེ་དག་ཉིད་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པའོ། ། 修所斷有四隨眠，謂貪、瞋、慢、無明。 བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་བཞི་སྟེ། ལྟ་བ་རྣམས་དང༌། ཐེ་ཚོམ་མ་གཏོགས་སོ། ། 如是欲界有三十六隨眠。 དེ་ལྟར་དེ་དག་ནི་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་ཕྲ་རྒྱས་སུམ་ཅུ་རྩ་དྲུག་གོ ། 色界有三十一隨眠，謂於欲界三十六中除五部瞋。無色界亦爾。故有九十八隨眠。 གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་རྣམས་ན་ནི་དེ་དག་ཉིད་ལས་ཁོང་ཁྲོ་བ་ལྔ་མ་གཏོགས་སོ། །གཟུགས་མེད་པ་རྣམས་ན་ཡང་དེ་བཞིན་ཏེ། དེ་དག་ནི་དགུ་བཅུ་རྩ་བརྒྱད་ཡིན་ནོ། ། 於中八十八見所斷，十修所斷。 དེ་ལ་དེ་དག་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ན་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་བརྒྱད་ནི་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའོ། །བཅུ་ནི་བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བའོ། ། 三十三是遍行，謂界界中見苦集所斷諸見疑，及彼相應不共無明。餘皆非遍行。 ཁམས་ཁམས་ཀྱི་སྡུག་བསྔལ་དང་རྒྱུ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ལྟ་བ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་དང་དགུ་དང་དེ་དང་ལྡན་པའི་མ་རིག་པ་དང༌། མ་འདྲེས་པའི་མ་རིག་པ་དང༌། དེ་དག་ནི་ཀུན་དུ་འགྲོ་བ་ཞེས་བྱའོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ནི་ཀུན་དུ་འགྲོ་བ་མ་ཡིན་པ་ཞེས་བྱའོ། ། 十八是無漏緣，謂界界中見滅道所斷邪見疑，及彼相應不共無明。此十八種緣滅道，故名無漏緣。餘皆有漏緣。此中有漏緣者，由所緣相應故隨增。無漏緣者，但於自聚由相應故隨增。 དེ་བཞིན་དུ་འགོག་པ་དང༌། ལམ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་དང༌། དེ་དང་ལྡན་པའི་མ་རིག་པ་དང༌། མ་འདྲེས་པའི་མ་རིག་པ་དང༌། དེ་དག་ནི་ཟག་པ་མེད་པ་ལ་དམིགས་པ་སྟེ། འགོག་པ་དང༌། ལམ་ལ་དམིགས་པ་དང༌། དེ་གཉིས་ཀྱང་ཟག་པ་མེད་པའི་ཕྱིར་རོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ནི་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་ལ་དམིགས་པའོ། ། དེ་ལ་གང་དག་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་ལ་དམིགས་པ་དེ་དག་ནི་དམིགས་པ་དང་ལྡན་པ་གཉིས་ཀྱིས་རྒྱས་པར་འགྱུར་རོ། །གང་ཟག་པ་མེད་པ་ལ་དམིགས་པ་དེ་དག་ནི་ལྡན་པ་སྟེ་རང་གི་ཚོགས་རྣམས་སོ། ། 九是無為緣，謂`[界=界界【三宮】]`界中見滅所斷邪見疑，及彼相應不共無明。緣滅諦故名無為緣，餘皆有為緣。 དེ་བཞིན་དུ་ཁམས་ཁམས་ཀྱི་འགོག་པ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་དང་དེ་དང་ལྡན་པའི་མ་རིག་པ་དང༌། མ་རིག་པ་འབའ་ཞིག་དང༌། དེ་དག་ནི་འདུས་མ་བྱས་ལ་དམིགས་པའོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ནི་འདུས་བྱས་ལ་དམིགས་པའོ། ། 十種隨眠次第生者，先由無明於諦不了，謂`[苦於=於苦【三宮】]`苦於不欲.乃至於道不欲。 དེ་དག་བྱུང་བའི་གོ་རིམས་ནི་དང་པོ་ཁོ་ནར། མ་རིག་པ་དང་ལྡན་པས་སེམས་ཅན་བདེན་པ་རྣམས་རྨོངས་ཏེ། དེ་རྣམས་སྡུག་བསྔལ་ནས་ལམ་གྱི་བར་དག་མི་འདོད་དོ། ། 由不了故次引生疑，謂聞邪正二品便懷猶豫，為苦非苦.乃至為道非道。 དེ་གླེན་པ་རྣམས་ཡང་དག་པ་དང༌། ལོག་པའི་ཕྱོགས་གཉིས་ཐོས་ནས་འདི་སྡུག་བསྔལ་ཡིན་ནམ། །སྡུག་བསྔལ་མ་ཡིན་སྙམ་པ་ལ་སོགས་པའི་ཐེ་ཚོམ་སྐྱེའོ། ། 從此猶豫引生邪見，`謂[謂=`謂遇`【三宮】]`惡友由邪聞思.生邪決定，無施與、無愛樂、無祠祀，乃至廣說。 དེ་ནས་དམ་པའི་བློས་དམ་པ་མ་ཡིན་པ་དང༌། བསྙེན་ནས་ལོག་པར་ཐོས་པ་དང༌། ལོག་པར་སེམས་པས་ལོག་པར་ངེས་པར་འབྱུང་སྟེ། སྦྱིན་པ་མེད་དོ། ། མཆོད་སྦྱིན་མེད་དོ་སྙམ་པ་ལ་སོགས་པའོ། ། 從此邪見有身見生，謂取蘊中撥無苦理，便執有我或有我所。 དེ་ནས་ལོག་པར་ལྟ་བ་ལས་འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་འབྱུང་སྟེ་དེས་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་རྣམས་ལ་སྡུག་བསྔལ་བསལ་བར`[PN:ནས།]`་བདག་ཏུ་མངོན་བར་ཞེན་ཏོ། ། 從有身見邊執見生，謂執我有斷常邊故。 དེ་ལས་མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་འབྱུང་སྟེ། དེས་བདག་ཆད་པའམ་རྟག་པར་མཐའ་གཉིས་བཟུང་བའི་ཕྱིར་རོ། ། 從邊執見戒禁取生，謂此邊執為能淨故。 མཐར་འཛིན་པ་ལས་ཚུལ་ཁྲིམས་དང༌། བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་འབྱུང་ངོ༌། །མཐར་འཛིན་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ཉིད་ཀྱིས་དག་པར་ཡིད་ཆེས་སོ། ། 從戒禁取引見取生，謂能淨者是最勝故。 དེ་ལས་ཀྱང་ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་འབྱུང་ངོ༌། །གང་གིས་དག་པར་ཡིད་ཆེས་པ་དེ་ལ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་ཏོ། ། 從此見取次引貪生，謂自見中情深愛故。 དེའི་འོག་ཏུ་རང་གི་ལྟ་བ་ལ`[PN:-ལ།]`་འདོད་ཆགས་སྐྱེའོ། ། 從此貪後次引慢生，謂自見中`[深=深愛【三宮】]`深著己，恃生高舉`[凌=陵【三宮】]`凌`[篾=蔑【三宮】]`篾他故。 ལྟ་བ་དེ་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་རློམ་སེམས་སུ་བྱེད་ཅིང་ 從此慢後次引瞋生，謂恃己見，於他見中情不能忍.必憎嫌故，或於自見.取捨位中起憎嫌故。 ཕ་རོལ་གྱི་ལྟ:བ་ལའམ`[PN:བའམ།]`། རང་གི་རྒྱུད་ཀྱིས་སྔོན་བཟུང་བ་ལས་བཏང་བ་དག་ལ་ཞེ་སྡང་སྐྱེས་ཏེ། 十種隨眠次第如是。 དེ་དག་གི་གོ:རིམས་ནི`[PN:རིམ།]`་དེ་ལྟའོ། ། 由三因緣起諸煩惱：一、未斷隨眠故；二、非理作意故；三、境界現前故。由因加行境界三力煩惱現前，此說具者。亦有唯依境界力起。 `[煩=煩惱【三宮】]`煩亂`[遍=逼【三宮】]`遍惱身心相續，故名煩惱。此即隨眠。 ཉོན་མོངས་པ་རེ་རེ་ཡང་རྒྱུ་གསུམ་གསུམ་ལས་སྐྱེས་ཏེ། གལ་ཏེ་ཕྲ་རྒྱས་མ་སྤངས་པ་དང༌། ཚུལ་བཞིན་མ་ཡིན་པ་ཡིད་ལ་བྱེད་པ་དང༌། ཡུལ་ཉེ་བར་གནས་པར་གྱུར་ན། རྒྱུ་དང་ཡུལ་དང་སྦྱོར་བའི་སྟོབས་དེ་དག་ལས་ཉོན་མོངས་པ་སྐྱེའོ། ། དེ་དག་ནི་ལུས་དང་སེམས་ཀྱི་རྒྱུད་ཉོན་མོངས་པར་བྱེད་པས་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་ཞེས་བྱ་སྟེ། #### 4.隨煩惱‹垢等› 隨煩惱者，即諸煩惱亦名隨煩惱。 ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་གང་ཡིན་པ་དེ་དག་ནི་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཡང་ཡིན་ནོ། ། 復有隨煩惱，謂餘一切行蘊所攝染污心所，與諸煩惱同蘊攝故。 གང་དག་དེ་རྣམས་ལས་གཞན་པ་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོར་བསྡུས་པ་དེ་དག་ནི་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཉིད་དོ། ། 此復云何？謂誑、憍、害、惱、恨、諂等，有無量種，如聖教說。 དེ་དག་ཀྱང་གང་ཞེ་ན་སྒྱུ་དང༌། རྒྱགས་པ་དང༌། རྣམ་པར་འཚེ་བ་དང༌། དུས་ཆེ་བ་དང༌། ཁོན་དུ་འཛིན་པ་དང༌། གཡོ་ལ་སོགས་པ་རྣམ་པ་དུ་མ་རྒྱུད་ལས་འབྱུང་བ་རྣམས་སོ། ། 誑謂惑他。 དེ་ལ་སྒྱུ་ནི་ཕ་རོལ་ལ་སླུ`[PN:བསླུ།]`་བའོ། ། 憍謂染著自身所有色力族姓.淨戒多聞巧辯`[辯=辨【明】]`等已，令心傲逸.無所顧性。 རྒྱགས་པ་ནི་གཟུགས་དང་ལང་ཚོ་དང༌། རིགས་དང་ཚུལ་ཁྲིམས་དང་མང་དུ་ཐོས་པ་ལ་སོགས་པ་རང་གི་ཆོས་རྣམས་ལ་ཆགས་ཏེ། གཞན་ལ་མི་ལྟོས`[PN:བལྟོས།]`་པར་སེམས་ཡོངས་སུ་གཏུགས་པའོ། ། 害謂於他能為逼迫，由此能行打罵等事。 རྣམ་པར་འཚེ་བ་ནི་ལག་པ་དང་བོང་བ་དང་དབྱིག`[PN:དབྱུག]`་པས་བརྡེག་པ་དང༌། ཚིག་རྩུབ་པོས་ཕ་རོལ་ལ་རྣམ་པར:ཐོ་འཚམས`[PN:མཐོ་འཚམ།]`་པའོ༑ ། 惱謂堅執諸有罪事，由此不受如理諫誨。འཚིག་པ། ==pradāśa== དུས་ཆེ་བ་ནི་ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་དང་བཅས་པའི་དངོས་པོ་མང་དུ་འཛིན་པ་སྟེ། དེའི་དབང་གིས་རིགས་པར་བསྒོ་བ་མི་འཛིན་པའོ། ། 恨謂於忿所緣事中，數數尋思結怨不捨。 ཁོན་དུ་འཛིན་པ་ནི་ཀུན་དུ་མནར་སེམས་ཀྱི་དངོས་པོ་མང་དུ་བྱེད་པའོ། ། 諂謂心曲。 གཡོ་ནི་སེམས་གྱ་གྱུ་བ་སྟེ། 如是六種從煩惱生，穢污相麁，名煩惱垢。 དེའི་དབང་གིས་གཞན་ནས་གཞན་བརྒྱུད་ཅིང་གུང་དུ་འདྲེན་ཏེ་གསལ་བར་མི་རྟོགས་པར་བྱེད་པའོ། ། 於此六種煩惱垢中，誑憍二種是貪等流，貪種類故。 དེ་ལ་དེ་དག་གི་ནང་ནས་སྒྱུ་དང་རྒྱགས་པ་གཉིས་ནི་འདོད་ཆགས་ཀྱི་རྒྱུ་མཐུན་པས་འདོད་ཆགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་སྟེ། འདོད་ཆགས་ཀྱི་རིགས་ལ་རྟེན`[PN:སྟེན།]`་ཅེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། 害恨二種是瞋等流，瞋種類故。 ཁོན་དུ་འཛིན་པ་དང་རྣམ་པར་འཚེ་བ་ནི་ཁོང་ཁྲོ་བའི་རྗེས་སུ་འགྲོ་བའོ། ། 惱垢即是見取等流，執已見勝者惱亂自他故。 དུས་ཆེ་བ་ནི་ལྟ་བ་བསྙེམས་པའི་རྒྱུ་མཐུན་པའོ། ། 諂垢即是諸見等流，諸見增`[增=增`者`【三宮】]`多諂曲故。如說`[諂=誰【宮】]`諂曲謂諸惡見。 གཡོ་ནི་ལོག་པར་ལྟ་བའི་རྒྱུ་མཐུན་པ་སྟེ་གྱ་གྱུ་བ་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། སྡིག་པ་ཅན་གྱི་ལྟ་བའོ་ཞེས་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་ལས་འབྱུང་ངོ༌། ། 此垢及纏，并餘染污行蘊所攝諸心所法，從煩惱生故，皆名隨煩惱。 #### 5.纏‹等流.難了› 纏有十種，謂惛沈、睡眠、掉舉、惡作、嫉、慳、無慚、無愧、忿、覆。 paryavasthānaཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པ་ནི་བཅུ་སྟེ། རྨུགས་པ་དང༌། གཉིད་དང༌། རྒོད་པ་དང༌། འགྱོད་པ་དང༌། ཕྲག་དོག་དང༌། སེར་སྣ་དང༌། ངོ་ཚ་མེད་པ་དང༌། ཁྲེལ་མེད་པ་དང༌། ཁྲོ་བ་དང་འཆབ་པའོ། ། 身心相續無堪任性，名為惛沈，是昧重義。 དེ་ལ་རྨུགས་པ་ནི་ལུས་དང་སེམས་ལས་སུ་མི་རུང་བ་སྟེ། སློང་བ་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། 不能任持身心相續，令心昧略，名為睡眠。此得纏名，唯依染污。 གཉིས་ནི་ལུས་དང་སེམས་འཛིན་མི་ནུས་པ་དང༌། སེམས་སྡུད་པ་སྟེ་དེ་ཡང་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་ཉིད་ཡིན་པས་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པའོ། ། 掉舉，謂令心不寂靜。 རྒོད་པ་ནི་སེམས་མ་ཞི་བའོ། ། 惡所作體名為惡作。有別心所.緣惡作生，立惡作名，是追悔義。此於果體假立因名，如緣空名空，緣不淨名不淨。世間亦以處而說依處者，如言一切村邑來等。此立纏名，亦唯依染。 ངན་པ་བྱས་པའི་དངོས་པོ་ནི་འགྱོད་པའོ། །འདིར་ནི་དེ་ལ་དམིགས་པ་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་ལ་འགྱོད་པ་ཞེས་བྱ་སྟེ་ཡིད་ལ་གཅགས་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། རྒྱུ་ལ་འབྲས་བུ་བཏགས་ཏེ་དཔེར་ན་མི་སྡུག་པ་ལ་དམིགས་པའི་ཆོས་ལ་མི་སྡུག་ཅེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །འཇིག་རྟེན་ན་ཡང་གནས་ཀྱིས་གནས་པ་སྟོན་ཏེ། དཔེར་ན་གྲོང་ཐམས་ཅད་ལྷགས་སོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། ། དེ་ཡང་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་ཉིད་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པའོ། ། 嫉、慳二相，結中已說。 ཕྲག་དོག་དང་སེར་སྣའི་མཚན་ཉིད་ནི་བཤད་ཟིན་ཏོ། ། 於諸功德及有德者令心不敬，說名無慚，即是恭敬所敵對法。 ངོ་ཚ་མེད་པ་ནི་ཡོན་ཏན་རྣམས་དང་ཡོན་ཏན་ཅན་རྣམས་ལ་མི་གུས་པ་སྟེ། གུས་པའི་གཉེན་པོའི་ཆོས་སོ། ། 於諸罪中不見怖畏，說名無愧。能招惡趣，善士所訶，說名為罪。 ཁྲེལ་མེད་པ་ནི་ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་ལ་འཇིགས་པར་མི་ལྟ་བའོ། །ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་ནི་གང་དམ་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྨད་པ་ངན་སོང་དུ་འགྲོ་བའོ། ། 除瞋及害，於情非情令心憤發，說名為忿。 ཁྲོ་བ་ནི་ཞེ་སྡང་དང་རྣམ་པར་འཚེ་བ་མ་གཏོགས་ཏེ། སེམས་ཅན་དང༌། སེམས་ཅན་མ་ཡིན་པ་དག་ལ་ཀུན་ནས་མནར་སེམས་པའོ། ། 隱藏自罪，說名為覆。 འཆབ་པ་ནི་ཁ་ན་མ་ཐོ་བས་མཁྱུད་པའོ། ། 此十纏縛身心相續，故名為纏。==\[繫縛含識.置生死獄，或.起諸惡行.令拘惡趣.]== སེམས་ལས་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་གནས་པས་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པ་རྣམས་སོ། ། 此中，惛沈、睡眠、無愧，是無明等流。 དེ་དག་ལ་རྨུགས་པ་དང་གཉིད་དང་ཁྲེལ་མེད་པ་ནི་མ་རིག་པའི་རྒྱུ་མཐུན་པའོ། ། 惡作，是疑等流。 འགྱོད་པ་ནི་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བའོ། ། 無慚、慳、掉舉，是貪等流。 ངོ་ཚ་མེད་པ་དང༌། རྒོད་པ་དང༌། སེར་སྣ་ནི་འདོད་ཆགས་ཀྱི་རྒྱུ་མཐུན་པའོ། ། 嫉、忿，是瞋等流。 ཁྲོ་བ་དང་ཕྲག་དོག་ནི་ཁོང་ཁྲོ་བ་ལས་བྱུང་བའོ། ། 覆，是貪無明等流。 འཆབ་པ་ནི་སྲེད་པ་དང་མ་རིག་པའི་རྒྱུ་མཐུན་པའོ། ། དྲི་མ་རྣམ་པ་བཅུ་པོ་དེ་དག་རྣམས་ཀྱང་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཞེས་བྱའོ། ། 諸心所法行相微細，一一相續分別尚難，況一剎那俱時而有。微密智者依佛所說，觀果差別知其性異，為諸學者無倒宣說。有劣慧者未親承事無倒解釋佛語諸師，故於心所迷謬誹撥，或說唯三或全非有。 སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུ་བ་ཕྲ་སྟེ། དེ་རྒྱུན་དུ་འབབ་པ་ཡང་བྱེ་བྲག་ཕྱེད་པར་མི་ནུས་ན་སྐད་ཅིག་རྣམས་ལྟ་སྨོས་ཀྱང་ཅི་དགོས། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་གསུངས་པའི་ཆོས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ལ་མཁས་པའི་བློ་ཅན་དག་གིས་ནི་དེའི་འབྲས་བུའི་ཁྱད་པར་མཐོང་བས། དེ་དག་གི་རིགས་གཞན་སྐྱོན་མེད་པས་རྟོགས་ཀྱི། བདེ་བར་གཤེགས་པའི་གསུང་རབ་འཆད་པའི་སློབ་དཔོན་ལ་བསྙེན་བཀུར་མ་བྱས་པ་འཁྲུལ་པའི་བློ་གྲོས་ཅན་དག་གིས་ནི་མ་ཡིན་ནོ། ། #### 6.漏漏有三種，謂欲漏、有漏、無明漏。 ཟག་པ་ནི་གསུམ་སྟེ་འདོད་པའི་ཟག་པ་དང༌། སྲིད་པའི་ཟག་པ་དང༌། མ་རིག་པའི་ཟག་པའོ། ། 欲界煩惱并纏，除無明，名欲漏。有四十一物，謂三十一隨眠并十纏。 དེ་ལ་འདོད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་མ་རིག་པ་མ་གཏོགས་པ་གཞན་འདོད་པར་གཏོགས་པའི། ཉོན་མོངས་པ་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པ་དང་བཅས་པ་རྫས་བཞི་བཅུ་རྩ་གཅིག་པོ་གང་ཡིན་པ་འདི་ནི་འདོད་པའི་ཟག་པ་སྟེ་མ་རིག་པ་ལྔ་མ་གཏོགས་པ། ཕྲ་རྒྱས་སུམ་ཅུ་རྩ་གཅིག་དང་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པ་བཅུའོ། ། 色無色界煩惱并纏，除無明，名有漏。有五十四物，謂上二界各二十六隨眠，并惛沈、掉舉。同無記故、內門轉故、依定地故，二界合立一有漏名。==\[[js20](俱舍論記疏20#^6ste65)]== གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པའི་མ་རིག་པ་མ་གཏོགས་པའི་ཕྲ་རྒྱས་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པ་དང་བཅས་པས་རྫས་ལྔ་བཅུ་རྩ་བཞི་ནི། སྲིད་པའི་ཟག་པ་སྟེ༑ གཟུགས་སུ་གཏོགས་པའི་ཕྲ་རྒྱས་ཉི་ཤུ་རྩ་དྲུག་དང༌། དེ་བཞིན་དུ་གཟུགས་མེད་པའི་དང༌། རྨུགས་པ་དང་རྒོད་པའོ། །ལུང་དུ་མི་སྟོན་པར་མཚུངས་པ་དང་ནང་དུ་བལྟས་པར་གྱུར་པ་དང༌། མཉམ་པར་གཞག་པའི་ས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཁམས་གཉིས་ནས་སྐྱེས་པ་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་སོ། ། 三界無明名無明漏，有十五物，以無明是諸有本故，別立漏等。 ཁམས་གསུམ་པའི་མ་རིག་པ་བཅོ་ལྔ་ནི་མ་རིག་པའི་ཟག་པའོ། ། ^681ilb 稽留有情久住三界，障趣解脫故名為漏。或令流轉從有頂天至無間獄，故名為漏。或彼相續於六瘡門泄過無窮，故名為漏。==([js20](俱舍論記疏20#^m5hmux) AKB:āsayanti saṃsāre, āsravanti bhavāgrād yāvad avīciṃ ṣaḍbhir āyatanavraṇair ity āsravāḥ| 婆沙：如是煩惱流轉有情，乃至有頂，故名為漏。)== ཁམས་གསུམ་དུ་འཇོག་སྟེ་མྱ་ངན་ལས་འདའ་བའི་བར་ཆད་བྱེད་པའི་ཕྱིར་ཟག་པ་དང༌། སྲིད་པའི་རྩེ་མོ་ནས་མནར་མེད་པའི་བར་དག་ཏུ་སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་གི་སྒོ་ནས་ཟག་པས་ཟག་པའོ། ། ^0yi65w #### 7.瀑流 `[瀑=暴【三宮】＊]`瀑流有四，謂欲、有、見、無明`[＊]`瀑流。 ཆུ་བོ་ནི་བཞི་སྟེ། འདོད་པའི་ཆུ་བོ་དང༌། སྲིད་པའི་ཆུ་བོ་དང༌། ལྟ་བའི་ཆུ་བོ་དང༌། མ་རིག་པའི་ཆུ་བོའོ། ། 欲漏中除見，名欲`[＊]`瀑流，有二十九物。有漏中除見，名有`[＊]`瀑流，有三十物。三界諸見名見`[＊]`瀑流，有三十六物。 དེ་ལ་འདོད་པའི་ཟག་པ་ཉིད་ལས་ལྟ་བའི་རྣམས་བཏོན་ཏེ། རྫས་ཉི་ཤུ་རྩ་དགུ་ནི་འདོད་པའི་ཆུ་བོའོ། ། སྲིད་པའི་ཟག་པ་ཉིད་ལས་ལྟ་བ་རྣམས་མ་གཏོགས་པ་རྫས་སུམ་ཅུ་ནི་སྲེད`[PN:སྲིད།]`་པའི་ཆུ་བོའོ། ཁམས་གསུམ་པའི་ལྟ་བ་རྫས་སུམ་ཅུ་རྩ་དྲུག་ནི་ལྟ་བའི་ཆུ་བོའོ། ། 三界相應不共無明，名無明`[＊]`瀑流，有十五物。 \[?]དེ་དག་མ་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་ཉོན་མོངས་པ་གཞན་དང་ལྡན་པ་རྣམས་དང༌། ཁམས་གསུམ་པའི་མ་རིག་པ་མ་འདྲེས་པ་རྫས་བརྒྱ་རྩ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་ནི་མ་རིག་པའི་ཆུ་བོའོ། ། 漂奪一切有情勝事，故名`[＊]`瀑流，如水`[＊]`瀑流。 དགེ་བ་ལས་སེམས་ཅན་རྣམས་དེད་པས་ཆུ་བོ་སྟེ་ཆུའི་ཆུ་བོ་ལྟ་བུའོ། ། #### 8.軛軛有四種，如`[＊]`瀑流說。和合有情，令於`[於=於`諸界`【三宮】]`諸趣諸生諸地受苦，故名為軛。即是和合令受種種輕重苦義。 སྦྱོར་བ་རྣམས་ཀྱང་ཚུལ་འདི་དང་འདྲ་སྟེ། ངེས་པའི་ཚིག་ཏུ་ན་སེམས་ཅན་ཆུ་བོས་བདས་པ་རྣམས། ཁམས་དང་འགྲོ་བ་དང༌། སྐྱེ་གནས་དང༌། ས་རྣམས་སུ་སྦྱོར་བར་བྱེད་པས་སྦྱོར་བ་སྟེ་སྡུག་བསྔལ་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་དག་ལ་སྦྱོར་བར་བྱེད་ཅེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། 說一切有部入阿毘達磨論卷上`[入阿毘達磨論卷上【大】＊∞（說一切有部）細註【明】＊]` **入阿毘達磨論卷下** 塞建陀羅阿羅漢造三藏法師玄奘奉ᅟ詔譯 #### 9.取取有四種，謂欲取、見取、戒禁取、我語取。 ལེན་པ་ནི་བཞི་སྟེ། འདོད་པའི་ལེན་པ་དང༌། ལྟ་བའི་ལེན་པ་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་ཀྱི་ལེན་པ་དང༌། བདག་ཏུ་སྨྲ་བའི་ལེན་པའོ། ། 即欲`[瀑=暴【三宮】＊]`瀑流加無明名欲取，有三十四物，謂貪、瞋、慢、無明各五，疑四，纏十。 དེ་ལ་འདོད་པའི་ཆུ་བོ་ཉིད་ཀྱི་སྟེང་དུ། མ་རིག་པ་བསྣན་ཏེ་རྫས་སུམ་ཅུ་རྩ་བཞི་ནི་འདོད་པའི་ལེན་པ་སྟེ། འདོད་ཆགས་དང༌། ཁོང་ཁྲོ་བ་དང༌། ང་རྒྱལ་དང༌། མ་རིག་པ་ཉི་ཤུ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་བཞི་དང༌། ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པ་བཅུའོ། ། 即有`[＊]`瀑流加無明，名我語取，有四十物，謂貪、慢、無明各十，疑八及惛沈、掉舉。 སྲིད་པའི་ཆུ་བོ་ཉིད་ཀྱི་སྟེང་དུ་མ་རིག་པས་བསྣན་ཏེ། རྫས་བཞི་བཅུ་ནི་བདག་ཏུ་སྨྲ་བའི་ལེན་པ་སྟེ། ཁམས་གཉིས་ནས་སྐྱེས་པའི་འདོད་ཆགས་དང༌། ང་རྒྱལ་དང་མ་རིག་པ་སུམ་ཅུ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་བརྒྱད་དང༌། རྨུགས་པ་དང༌། རྒོད་པའོ། ། 諸見中除戒禁取，餘名見取，有三十物。 ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་མ་གཏོགས་པ་ཁམས་གསུམ་པའི་ལྟ་བའི་རྫས་སུམ་ཅུ་ནི་ལྟ་བའི་ལེན་པའོ། ། 戒禁取名戒禁取，有六物。由此獨`[處=`為`【三宮】]處`聖道怨故、雙誑在家出家眾故，於五見中，此別立取。謂在家眾由此誑惑，計自餓、服氣及墜山巖等為天道故；諸出家眾由此誑惑，計捨可愛境.受杜多功德為淨道故。----------- ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་རྫས་དྲུག་ནི་ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་ཀྱི་ལེན་པའོ། །དེ་ནི་ལམ་གྱི་དགྲར་གྱུར་པ་དང༌། ཁྱིམ་པ་དང་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་ཕྱོགས་ལ་སླུ`[PN:བསླུ།]`་བའི་ཕྱིར་ལྟ་བ་རྣམས་ལས་ལོགས་ཤིག་ཏུ་བཤད་དོ། །འདི་ལྟར་ཁྱིམ་པ་རྣམས་ལ་འདིས་སླུ`[PN:བསླུ།]`་བ་ནི་ཟས་མི་ཟ་བ་དང་འབབ་སྟེགས་སུ་འཁྲུ་བ་དང་། རི་ཁ་ནས་གཡང་དུ་མཆོང་བ་ལ་སོགས་པས་མཐོ་རིས་སུ་རེ་བའོ། །རབ་ཏུ་བྱུང་བ་རྣམས་ནི་ཡིད་དུ་འོང་བའི་ཡུལ་ཡོངས་སུ་སྤོང་བ་དང༌། ཆོས་འདི་ལ་ཞུགས་པ་ཡང་སྦྱངས་པའི་ཡོན་ཏན་ཡང་དག་པར་བླངས་པས་`[PN:+ཡང་།]`དག་པར་རྟོགས་པའོ། ། s48薪義是取義，能令業火熾然相續而生長故。如有薪故.火得熾然，如是，有煩惱故.有情業得生長。==indhana== ལེན་པའི་དོན་ནི་ཤིང་གི་དོན་ཏེ་ལས་ཀྱི་མེ་འབར་བའི་རྒྱུན་སྐྱེད`[PN:བསྐྱེད།]`་པའི་ཕྱིར་རོ། །དཔེར་ན་ཤིང་གི་རྒྱུས་མེ་འབར་བ་དེ་བཞིན་དུ་ཉོན་མོངས་པའི་ཤིང་གི་རྒྱུས་ལས་ཀྱི་མེ་འབར་རོ། ། s48又猛利義，是取義。==upādāna paṭu== s48或纏裹義==upagūḍha==，是取義。如蠶處繭.自纏而死，如是有情四取所纏，流轉生死喪失慧命。 ཡང་ན་འཁྲི་བའི་དོན་ཏེ་དར་གྱི་སྲིན་བུས་དཀྲིས་པ་བཞིན་ནོ། ། #### 10.身繫身繫有四種==kāyagrantha==，謂貪欲身繫、瞋恚身繫、戒禁取身繫、此實執身繫==\[見取]==。 ==\[長含[DN33](Tipitaka21#^DN33) ：復有四法，謂四縛：貪欲身縛kāyagantha、瞋恚身縛、戒盜身縛、我見身縛。]\[[雜含](雜含1-641#^maetjv)：縛者，四縛，謂貪欲縛、瞋恚縛、戒取縛、我見縛。]== མདུད་པ་ནི་བཞི་སྟེ། བརྣབ་སེམས་ལུས་ཀྱི་མདུད་པ་དང༌། གནོད་སེམས་ལུས་ཀྱི་མདུད་པ་དང་། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་ལུས་ཀྱི་མདུད་པ་དང༌། འདི་བདེན་ནོ་སྙམ་དུ་མངོན་པར་ཞེན་ཅིང་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་ལུས་ཀྱི་མདུད་པའོ། ། 欲界五部貪名初身繫，五部瞋名第二身繫，六戒禁取名第三身繫，十二見取名第四身繫。 དེ་ལ་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་འདོད་ཆགས་སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་དང༌། བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་ལྔ་ནི་དང་པོའོ། །ཁོང་ཁྲོ་བ་ལྔ་ནི་གཉིས་པའོ། །ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་རྫས་དྲུག་ནི་གསུམ་པའོ། །ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་རྫས་བཅུ་གཉིས་ནི་བཞི་པའོ། ། བཞི་པོ་དེ་དག་ནི་རྫས་ཉི་ཤུ`[PN:+རྩ།]`་བརྒྱད་དོ། ། 種種纏縛有情自`[纏=`體`【三宮】]纏`，故名身繫，是等羂網有情身義。 ལུས་ཐ་དད་པ་སྣ་ཚོགས་སུ་མདུད་པར་བྱེད་པས་མདུད་པ་སྟེ། འཆིང་ངོ་འདོགས་སོ་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། ==\[集異門：身繫者，謂此貪未斷未遍知，於彼彼有情.彼彼身.彼彼聚.彼彼所得自體，為因為緣.繫等繫各別繫，相連相續，方得久住。]\[婆沙：縛身義.結生義，是身繫義。瑜伽：難可解脫，故名為繫。集論：以能障礙定意性身，故名為繫。]== ==\[s48初二身繫起愛諍根.後二身繫起見諍根。]== ==\[s49二諍根者.謂愛及見]\[s152想受能起愛見二種煩惱.受力故起愛.想力故起見，一切煩惱此二為首。…想受是二諍根(涼.此二法能起二種鬪諍根本)。]\[s74受想二法為因發起二諍根本(涼.是鬪諍根本)。如是能發起二雜染(zs13見愛雜染)二邊二箭(s33二種有箭.一者愛箭.二者見箭)二戲論二我所(s48二我執)應知亦爾。]== ==\[s66若說預流果.應知總說因對治見戲論故立者，若說阿羅漢果.應知總說因對治愛戲論故立者，…如是因對治二邊二箭二諍根故立，應知亦爾。]== ==\[zs9於愛見品諸煩惱中(愛品煩惱.見品煩惱)(愛行者.見行者).受想二法有增上用。]\[智論：屬見.屬愛。]\[成實：煩惱有二分.一愛分.二見分，受生愛分.想生見分。]== ==\[b#大乘義章：一切諸煩惱中，除見無明.自餘諸結，悉入愛中…以瞋慢疑等諸結.不入癡見，攝在愛中。]\[本末利鈍差別不同]\[十使，五利五鈍]\[(五鈍愛)]\[b#勝鬘寶窟：五利煩惱推求名見…又總論五鈍使.以愛為主。]{自相惑.共相惑，實物愚及所緣愚[物體愚(事愚.自性愚.自相愚.自體愚)/緣中愚]}== #### 11.蓋蓋有五種，謂貪欲蓋、瞋恚蓋、惛沈睡眠蓋、掉舉惡作蓋、疑蓋。 སྒྲིབ་པ་ནི་ལྔ་སྟེ་འདོད་པ་ལ་འདུན་པ་དང༌། གནོད་སེམས་དང༌། རྨུགས་པ་དང༌། གཉིད་དང༌། རྒོད་པ་དང༌། འགྱོད་པ་དང༌། ཐེ་ཚོམ་མོ། ། 欲界五部貪名初蓋，五部瞋名第二蓋，欲界惛沈及不善睡眠名第三蓋，欲界掉舉及不善惡作名第四蓋，欲界四部疑名第五蓋。 འདོད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་སྲེད་པ་སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པ་མཐོང་བ་དང༌། བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་ལྔ་ནི་དང་པོའོ། །ཁོང་ཁྲོ་བ་ལྔ་ནི་གཉིས་པའོ། །རྨུགས་པ་དང་གཉིད་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པ་ནི་གསུམ་པ་སྟེ། དེ་དག་གི་མཚན་ཉིད་ནི`[PN:-ནི།]`་བཤད་ཟིན་ཏོ། །རྒོད་པ་དང་འགྱོད་པ་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པ་ནི་བཞི་པ་སྟེ། དེ་དག་གི་མཚན་ཉིད་ཀྱང་བཤད་ཟིན་ཏོ། །འདོད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་ཐེ་ཚོམ་ནི་ལྔ་པའོ། ། དེ་ལྟར་སྤྱིར་བསྡོམས་ན་རྫས་བཅོ་བརྒྱད་དོ། ། 覆障聖道及離欲染.并此二種加行善根，故名為蓋。 འཕགས་པའི་ལམ་དང༌། གནས་དང༌། ==\[八支聖道及所依靜慮等]==འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་དང༌། དེ་ལ་སྦྱོར་བ་དགེ་བའི་རྩ་བ་རྣམས་ལ་སྒྲིབ་པར་བྱེད་པས་སྒྲིབ་པ་རྣམས་ཏེ་བར་དུ`[PN:-དུ།]`་གཅོད་པའི་ཐ་ཚིག་གོ ། #### 8'.界、趣、生、地前說諸界諸趣諸生諸地受苦，應說云何界、趣、生、地？ དེ་དང་དེ་ནས་ཁམས་དང༌། འགྲོ་བ་དང་སྐྱེ་གནས་དང༌། སའི་བྱེ་བྲག་བཤད་པའི་ཁམས་དེ་གང་ཡིན་པ་དང༌། འགྲོ་བ་དང་སྐྱེ་གནས་དང་ས་གང་ཡིན་པ་དེ་དག་བརྗོད་པར་བྱའོ། ། 界有三種，謂欲界、色界、無色界。 དེ་ལ་ཁམས་ནི་གསུམ་སྟེ། འདོད་པའི་ཁམས་དང༌། གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་དང་། གཟུགས་མེད་པའི་ཁམས་སོ། ། 欲界有二十處，謂八大地獄：一、等活；二、黑繩；三、眾合；四、號叫；五、大號叫；六、炎熱；七、極炎熱；八、無間。 འདོད་པའི་ཁམས་ན་གནས་རྣམ་པ་ཉི་ཤུ་ལ། སེམས་ཅན་དམྱལ་བ་ཆེན་པོ་བརྒྱད་དེ། །ཡང་སོས`[P:འཚོ། N:བསོས།]`་དང༌། ཐིག་ནག་དང༌། བསྡུས་འཇོམས་དང༌། ངུ་འབོད་དང༌། ངུ་འབོད་ཆེན་པོ་དང༌། ཚ་བ་དང༌། རབ་ཏུ་ཚ་བ་དང༌། མནར་མེད་པའོ།། 并傍生、鬼界為十。 དུད་འགྲོ་དང༌། ཡི་དྭགས་དང༌། 有四洲人：一、`[贍=瞻【明】]`贍部洲；二、勝身洲；三、牛貨洲；四、俱盧洲。 གླིང་བཞི་སྟེ། འཛམ་བུ་གླིང་དང༌། ཤར་གྱི་ལུས་འཕགས་དང༌། ནུབ་ཀྱི་བ་ལང་སྤྱོད་དང༌། བྱང་གི་སྒྲ་མི་སྙན་ནོ། ། 有六欲天：一、四大王眾天；二、三十三天；三、夜摩天；四、覩史多天；五、樂變化天；六、他化自在天。合二十處。 འདོད་པ་ལ་སྤྱོད་པའི་ལྷ་དྲུག་སྟེ། རྒྱལ་ཆེན་བཞིའི་རིས་དང༌། སུམ་ཅུ་རྩ་གསུམ་དང༌། འཐབ་བྲལ་དང༌། དགའ་ལྡན་དང་། འཕྲུལ་དགའ་དང༌། གཞན་འཕྲུལ་དབང་བྱེད་རྣམས་སོ། ། 色界有十六處，謂初靜慮有二處：一、梵眾天；二、梵輔天brahma-purohita。 དེ་ཡན་ཆད་གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་ཏེ། གནས་རྣམ་པ་བཅུ་དྲུག་གོ །དེ་ལ་བསམ་གཏན་དང་པོ་ལ་གནས`[PN:-གནས།]`་རྣམ་པ:གཉིས་ཏེ`[N:བསམ་སྟེ།]`། ཚངས་རིས་དང༌། `[P:+ཚངས་པའི་རིས་དང་། N:ཚངས་ཆེན་དང་།]`ཚངས་པའི་མདུན་ན་འདོན་ནོ། ། 第二靜慮有三天：一、少光天；二、無量光天；三、極光淨天。 གཉིས་པ་ལ་གསུམ་སྟེ། འོད་ཆུང་དང་། ཚད་མེད་འོད་དང༌། འོད་གསལ་ལོ། ། 第三靜慮有三天：一、少淨天；二、無量淨天；三、遍淨天。 གསུམ་པ་ལ་ཡང་གསུམ་སྟེ། དགེ་ཆུང༌། ཚད་མེད་དགེ་དང༌། དགེ་རྒྱས་སོ། ། 第四靜慮有八天：一、無雲天；二、福生天；三、廣果天；四、無煩天；五、無熱天；六、善現天；七、善見天；八、色究竟天。合十六處。 བཞི་པ་ལ་གནས་པ་བརྒྱད་དེ། སྤྲིན་མེད་དང༌། བསོད་ནམས་སྐྱེས་དང༌། འབྲས་བུ་ཆེ་བ་དང༌། མི་ཆེ་`[PN:+བ།]`དང༌། མི་གདུང་དང༌། གྱ་ནོམ་སྣང་དང་། ཤིན་ཏུ་མཐོང་དང༌། འོག་མིན་རྣམས་སོ། ། 大梵無想無別處所，故非十八。 ཚངས་ཆེན་ནི་འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སེམས་ཅན་བཞིན་དུ་ས་གཞན་མེད་དོ། ། 無色界雖無上下處所\[故無住處]，而有四種生處差別：一、空無邊處；二、識無邊處；三、無所有處；四、非想非非想處。 གཟུགས་མེད་པའི་ཁམས་ནི་ལྟག་འོག་གི་རིམ་པ་མེད་དེ། དེ་བས་ན་འདི་དག་གནས་མེད་པ་ཉིད་དོ། །སྐྱེ་བ་ནི་རྣམ་པ་བཞི་སྟེ། ནམ་མཁའ་མཐའ་ཡས་སྐྱེ་མཆེད་དང༌། རྣམ་ཤེས་མཐའ་ཡས་སྐྱེ་མཆེད་དང༌། ཅི་ཡང་མེད་པའི་སྐྱེ་མཆེད་དང༌། འདུ་ཤེས་མེད་འདུ་ཤེས་མེད་མིན་སྐྱེ་མཆེད་དོ། ། \[彼三界中]趣有五種：一、㮈洛迦；二、傍生；三、鬼界；四、天；五、人。 ཁམས་གསུམ་པོ་འདི་རྣམས་ལ། འགྲོ་བ་ལྔ་དག་རྣམ་པར་གཞག་སྟེ། སེམས་ཅན་དམྱལ་བ་དང༌། དུད་འགྲོ་དང༌། ཡི་དྭགས་དང༌། ལྷ་དང་མི་ཞེས་བྱ་བ་རྣམས་སོ། ། 生有四種，謂卵、胎、濕、化。 སྐྱེ་གནས་རྣམ་པ་བཞི་སྟེ། སྒོ་ང་ལས་སྐྱེས་པ་དང༌། མངལ་ནས་སྐྱེས་པ་དང༌། དྲོད་གཤེར་ལས་སྐྱེས་པ་དང༌། :རྫུས་ཏེ་སྐྱེས`[PN:བརྫུས་ཏེ་སྐྱེ།]`་པ་ཞེས་བྱ་བ་རྣམས་སོ། ། 地有十一，謂欲界、未至、靜慮中間、四靜慮、四無色，為十一地。 ས་ནི་བཅུ་གཅིག་སྟེ། འདོད་པའི་ཁམས་དང༌། མི་ལྕོགས་པ་མེད་པ་དང༌། བསམ་གཏན་དང་པོ་དང༌། བསམ་གཏན་ཁྱད་པར་ཅན་དང༌། གཉིས་པ་དང༌། གསུམ་པ་དང༌། བསམ་གཏན་བཞི་པ་རྣམས་དང༌། གཟུགས་མེད་པ་བཞི`[PN:-བཞི།]`་རྣམས་སོ། ། 欲界有頂一向有漏，餘九地通有漏及無漏。前界、趣、生一向有漏。 དེ་ལ་འདོད་པའི་ཁམས་དང༌། སྲིད་པའི་རྩེ་མོ་ནི་གཅིག་ཏུ་ཟག་པ་དང་བཅས་པའོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ནི་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་དང་ཟག་པ་མེད་པའོ། ། སྐབས་སུ་བཤད་པ་རྫོགས་ཏེ་དཀྱུས་མ་ལ་བབ་པོ། ། ### e.智、忍智有十種，謂法智、類智、世俗智、他心智、苦智、集智、滅智、道智、盡智、無生智。 ཤེས་པ་རྣམས་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཤེས་པ་བཅུ་སྟེ། ཆོས་ཤེས་པ་དང༌། རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པ་དང༌། ཕ་རོལ་གྱི་སེམས་ཤེས་པ་དང༌། ཀུན་རྫོབ་ཤེས་པ་དང་། སྡུག་བསྔལ་`[PN:+བ།]`ཤེས་པ་དང༌། ཀུན་འབྱུང་ཤེས་པ་དང༌། འགོག་པ་ཤེས་པ་དང༌། ལམ་ཤེས་པ་དང༌། ཟག`[PN:ཟད།]`་པ་ཤེས་པ་དང༌། མི་སྐྱེ་བ་ཤེས་པའོ། ། 於欲界諸行，及彼因.滅，加行無間解脫勝進道.并法智地中，所有無漏智，名法智。無始時來常懷我執，今創見法，故名法智。\[s106於欲界諸行.諸行因.諸行滅.諸行能斷道(無間或四道)，所有無漏智。…能知欲界如是四諦，諸無漏智總名法智。又於法智(三道或餘時所起)及法智地(相應俱有等)，所有無漏智，是謂法智。] དེ་ལ་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་འདུ་བྱེད་རྣམས་དང༌། དེའི་རྒྱུ་དང༌། འགོག་པ་དང༌། སྤོང་བ་དང༌། སྦྱོར་བ་དང༌། རྣམ་པར་གྲོལ་བ་དང༌། ཁྱད་པར་གྱི་ལམ་རྣམས་དང༌། ཆོས་ཤེས་པའི་ས་ལ་ཤེས་པ་དྲི་མ་མེད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ཆོས་ཤེས་པ་སྟེ། ཐོག་མ་མེད་པ་དང་ལྡན་པའི་འཁོར་བ་ན། རྟག་ཏུ་བདག་གི་ཆུ་སྲིན་འཛིན་ཁྲིས་ཟིན་པའི་རྒྱུད་ཅན་གྱིས་དེ་ཐོག་མ་ཁོ་ནར་ཆོས་ཙམ་དུ་མཐོང་བའི་ཕྱིར་ཆོས་ཤེས་པ་ཞེས་བྱའོ། །\[水中身見羅剎所執] 於色無色界諸行，及彼因.滅，加行無間解脫勝進道.并類智地中，所有無漏智，名類智。隨法智生，故名類智。 གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པར་གཏོགས་པའི་འདུ་བྱེད་རྣམས་དང༌། དེའི་རྒྱུ་དང༌། འགོག་པ་དང༌། སྤོང་བ་དང༌། སྦྱོར་བ་དང༌། རྣམ་པར་གྲོལ་བ་དང༌། ཁྱད་པར་གྱི་ལམ་རྣམས་དང༌། རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པའི་ས་ལ་ཤེས་པ་ཟག་པ་མེད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པ་སྟེ། ཆོས་ཤེས་པའི་རྗེས་ལས་སྐྱེ་བས་རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པའོ། ། 諸有漏慧名世俗智==\[藏譯在他心智後]==，此智多於瓶衣等世俗事轉，故名世俗智。此有二種：一、染污；二、不染污。 2{ཀུན་རྫོབ་ཤེས་པ་ནི་ཤེས་རབ་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་སྟེ། ཀུན་རྫོབ་ནི་ཕལ་ཆེར་བུམ་པ་དང༌། སྣམ་བུ་ལ་སོགས་པ་ལ་འཇུག་པས་ཀུན་རྫོབ་ཤེས་པའོ༑ །དེ་ཡང་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་དང༌། ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན་པའོ`[P:ནོ།]`། ། 染污者復有二種：一、見性；二、非見性。見性有五，謂有身見、邊執見、邪見、見取、戒禁取。非見者，`[謂=諸【三宮】]`謂疑、貪、瞋、慢、無明、忿、害等相應慧。 ཉོན་མོངས་པ་ཅན་དེ་ཡང་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ། ལྟ་བའི་བདག་ཉིད་དང༌། ལྟ་བའི་བདག་ཉིད་མ་ཡིན་པའོ། །ལྟ་བའི་བདག་ཉིད་ནི་ལྟ་བ་ལྔ་པོ་རྣམས་ཏེ། འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་དང༌། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལོག་པར་ལྟ་བ་དང༌། ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང༌། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་ཞེས་བྱ་བ་རྣམས་སོ། ། ལྟ་བའི་བདག་ཉིད་མ་ཡིན་པ་ནི། ཐེ་ཚོམ་དང༌། འདོད་ཆགས་དང༌། ཁོང་ཁྲོ་བ་དང༌། ང་རྒྱལ་དང༌། མ་རིག་པ་དང༌། ཁྲོ་བ་ལ་སོགས་པའི་ཚོགས་དང་ལྡན་པའི་ཤེས་རབ་པོ། ། 不染污者亦有二種：一、善；二、無覆無記。無覆無記者，非見.不推度故\[s95何故無覆無記慧非見耶]，是慧及智。善者，若五識俱，亦非見，是慧及智。若意識俱，是世俗正見，亦慧亦智。 ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཡང་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ། དགེ་བ་དང་མ་བསྒྲིབས་ལ་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པའོ། །དེ་ལ་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པ་ནི་ལྟ་བ་མ་ཡིན་གྱི་ཤེས་རབ་ཉིད་དོ། །དགེ་བ་ནི་གང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལྔ་དང་ལྷན་ཅིག་རྒྱུ་བ་དེ་ནི་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཡིན་གྱི་ལྟ་བ་མ་ཡིན་ཏེ་མི་རྟོགས་པའི་ཕྱིར་རོ། །ཡིད་ཀྱི་ས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་འཇིག་རྟེན་པའི་ཡང་དག་པའི་ལྟ་བའོ། །} 諸定生智，能了知他欲色界繫.一分無漏.現在(與智)相似心心所法，名他心智。此有二種：一、有漏；二、無漏。\[能知同類心心所法非不同類。] 1{ཏིང་ངེ་འཛིན་ལས་སྐྱེས་པའི་ཤེས་པ་གང་གིས་གཞན་དག་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་ད་ལྟར་བྱུང་བ་ཤེས་པ་དང་འདྲ་བ་འདོད་པ་དང༌། གཟུགས་སུ་གཏོགས་པ་རྣམས་དང༌། ཟག་པ་མེད་པ་ཁ་ཅིག་ཤེས་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ཕ་རོལ་གྱི་སེམས་ཤེས་པའོ། །དེ་ཡང་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་དང་ཟག་པ་མེད་པའོ། ། 有漏者，能了知他欲色界繫心心所法。無漏者有二種：一、法智品；二、類智品。法智品者，知法智品心心所法。類智品者，知類智品心心所法。此智不知色、無為、心不相應行，及過去未來.無色界繫.一切根地補特伽羅.勝心心所.皆不能知。 དེ་ལ་ཟག་པ་དང་བཅས་པས་ནི་འདོད་པ་དང་གཟུགས་སུ་གཏོགས་པ་རྣམས་ཤེས་སོ། །ཟག་པ་མེད་པ་ཡང་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ། ཆོས་ཤེས་པའི་ཕྱོགས་དང༌། རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པའི་ཕྱོགས་སོ། །དེ་ལ་དང་པོ་ནི་ཆོས་ཤེས་པ་དང༌། ལྷན་ཅིག་རྒྱུ་བ་ཤེས་སོ། །འོག་མས་ནི་རྗེས་སུ་རྟོགས་པ་ཤེས་པ་དང་ལྷན་ཅིག་རྒྱུ་བ་ཤེས་སོ། །གཟུགས་དང་མི་ལྡན་པ་རྣམས་དང༌། འདུས་མ་བྱས་དང༌། འདས་པ་དང་མ་བྱོན་པ་དང་གཟུགས་མེད་པར་གཏོགས་པ་རྣམས་དང༌། ས་དང་དབང་པོ་དང༌། གང་ཟག་མཆོག་རྣམས་ཀྱི་ནི་མི་ཤེས་སོ། །} 於五取蘊果分，有無漏智，作非常、苦、空、非我行相轉，名苦智。於五取蘊因分，有無漏智，作因、集、生、緣行相轉，名集智。於彼滅，有無漏智，作滅、靜、妙、離行相轉，名滅智。於彼對治.得涅槃道，有無漏智，作道、如、行、出行相轉，名道智。 ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་འབྲས་བུར་གྱུར་པ་རྣམས་ལ། མི་རྟག་པ་དང༌། སྡུག་བསྔལ་བ་དང༌། སྟོང་པ་དང་བདག་མེད་པའི་རྣམ་པས་ཞུགས་པའི་ཤེས་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་སྡུག་བསྔལ་ཤེས་པའོ། ། ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ`[PN:-པོ།《ཅོ》པོར།]`་རྒྱུར་གྱུར་པ། ལས་དང་ཉོན་མོངས་པ་ལྷན་ཅིག་རྒྱུ་བ་དེ་དག་ཉིད་ལ། རྒྱུ་དང་ཀུན་འབྱུང་བ་དང༌། རབ་ཏུ་སྐྱེ་བ་དང༌། རྐྱེན་གྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཟག་པ་མེད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ཀུན་འབྱུང་བ་ཞེས`[PN:ཤེས།]`་པའོ། ། དེ་དག་འགོག་པ་ལ་འགོག་པ་དང༌། ཞི་བ་དང་གྱ་ནོམ་པ་དང་ངེས་པར་འབྱུང`[N:བྱུང་།]`་བའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དྲི་མ་མེད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་འགོག་པ་ཤེས་པའོ། ། དེ་དག་ཉིད་ཀྱིས`[PN:ཀྱི།]`་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ཐོབ་པར་བྱེད་པའི་ལམ་ལ། ལམ་དང་རིགས་པ་དང༌། སྒྲུབ་པ་དང༌། ངེས་པར་འབྱིན་པའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དྲི་མ་མེད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ལམ་ཤེས་པའོ༑ ། 有無漏智，作是思惟，「苦我已知、集我已斷、滅我已證、道我已修」，盡行相轉，名盡智。有無漏智，作是思惟，「苦我已知不復更知，乃至道我已修不復更修」，無生行相轉，名無生智。 བདག་གིས་སྡུག་བསྔལ་ཡོངས་སུ་ཤེས་སོ། །ཀུན་འབྱུང་བ་སྤངས་སོ། །འགོག་པ་མངོན་སུམ་དུ་བྱས་སོ། །བདག་གིས་ལམ་བསྒོམས་སོ་སྙམ་དུ་དེ་ལྟར་ཟད་པའི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་པའི་ཤེས་པ་ཟག་པ་མེད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ཟད་པ་ཤེས་པའོ། ། དེ་དག་ཉིད་གོ་རིམས་བཞིན་སྦྱར་ཏེ། ཡང་ཡོངས་སུ་ཤེས་པར་བྱ་བ་དང༌། སྤང་བར་བྱ་བ་དང༌། མངོན་སུམ་དུ་བྱ་བ་དང༌། བསྒོམ་པར་བྱ་བ་མེད་དོ་སྙམ་དུ་དེ་ལྟར་མི་སྐྱེ་བའི་ཚུལ་གྱིས་ཞུགས་ཞེས`[PN:ཤེས།]`་པ་དྲི་མ་མེད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་མི་སྐྱེ་བ་ཤེས་པའོ། ། 此後二智，不推度故，非見性。他心智唯見性，餘六智通見性非見性==\[世俗智已分別]==。 ཤེས་པ་འདི་གཉིས་རྟོགས`[PN:རྟོག]`་པ་མ་ཡིན་པས་ལྟ་བའི་བདག་ཉིད་མ་ཡིན་ནོ། །ལྷག་མ་གཞན་ནི་ལྟ་བའི་བདག་ཉིད་དུ་འགྲུབ་པོ། ། 世俗智唯有漏，他心智通有漏及無漏，餘八智唯無漏。 དེ་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་ཀུན་རྫོབ་ཤེས་པ་ནི་གཅིག་ཏུ་ཟབ`[P:ཟད། N:ཟག]`་པ་དང་བཅས་པའོ`[PN:སོ།།]`། ། གཞན་གྱི་སེམས་ཤེས་པ་ནི་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་དང་ཟག་པ་མེད་པའོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ནི་ཟག་པ་མེད་པ་ཁོ་ནའོ། ། 滅智唯無為緣，他心、苦、集、道智唯有為緣，餘五智通有為無為緣。 ཕ་རོལ་གྱི་སེམས་དང༌། སྡུག་བསྔལ་དང༌། ཀུན་འབྱུང་བ་དང༌། ལམ་ཤེས་པ་བཞི་པོ་འདི་དག་ནི་འདུས་བྱས་ལ་དམིགས་པའོ། ། འགོག་པ་ཤེས་པ་ནི་འདུས་མ་བྱས་ལ་དམིགས་པའོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ནི་གཉི་ག་ལ་དམིགས་པའོ། ། 苦、集智唯有漏緣，滅、道智唯無漏緣，餘六智通有漏無漏緣。 དེ་དག་ནི་ནང་ནས་སྡུག་བསྔལ་དང༌། ཀུན་འབྱུང་བ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་ནི་ཟག་པ་དང་བཅས་པའོ། །འགོག་པ་དང་ལམ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་ནི་ཟག་པ་མེད་པའོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱོད་ཡུལ་ནི་གཉི་གའོ། ། 法智在六地，謂四靜慮、未至、中間。類智在九地，謂前六地、下三無色。 ཆོས་ཤེས་པ་ས་དྲུག་ལ་སྟེ། མི་ལྕོགས་པ་མེད་པ་དང༌། བསམ་གཏན་ཁྱད་པར་ཅན་དང༌། བསམ་གཏན་བཞི་པོ་རྣམས་ལའོ། ། རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པ་ནི་ས་དགུ་ལ་སྟེ། ས་དྲུག་པོ་དག་ཉིད་དང༌། གཟུགས་མེད་པ་གསུམ་ལའོ། ། 他心智在四地，謂四靜慮。世俗智在一切地。餘六智，法智品者在六地，類智品者在九地。 ཕ་རོལ་གྱི་སེམས་ཤེས་པ་ནི་བསམ་གཏན་བཞི་པོ་རྣམས་ལའོ། །ལྷག་མའི་ནང་ནས་ཆོས་ཤེས་པའི་ཕྱོགས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ས་དྲུག་ལའོ`[PN:པའོ།]`། །རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི:ཤེས་པའི`[PN:-ཤེས་པའི།]`་ཕྱོགས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ས་དགུ་ལའོ། །ཀུན་རྫོབ་ཤེས་པ་ནི་ས`[PN:-ས།]`་ཐམས་ཅད་ལའོ། ། 忍有八種，謂苦集滅道法智忍.及苦集滅道類智忍，此八是能引決定智勝慧。忍可苦等四聖諦理，故名為忍。 བཟོད་པ་ནི་བརྒྱད་དེ། སྡུག་བསྔལ་ལ་ཆོས་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་དང༌། སྡུག་བསྔལ་ལ་རྗེས་སུ་རྟོགས་པར་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་དང༌། ཀུན་འབྱུང་བ་ལ་ཆོས་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་དང༌། ཀུན་འབྱུང་བ་ལ་རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་དང༌། འགོག་པ་ལ་ཆོས་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་དང༌། འགོག་པ་ལ་རྗེས་སུ་རྟོགས་པར་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་དང༌། ལམ་ལ་ཆོས་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་དང༌། ལམ་ལ་རྗེས་སུ་རྟོགས་པར་ཤེས་པའི་བཟོད་པའོ། །དེ་ནི་ངེས་པའི་ཤེས་པ་བསྐྱེད་པའི་བློའི་བྱེ་བྲག་གོ །བདེན་པ་བཞི་ལ་བཟོད་པས་དེའི་ཕྱིར་བཟོད་པ་ཞེས་བྱའོ། ། 於諸忍中，此八唯是觀察法忍，是見及慧，非智自性。決定義是智義；此八推度意樂未息，未能審決，故不名智。 རྣམ་པ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་གི་ལྟ་བ་ཉིད་དེ་ཤེས་པ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །ངེས་པའི་དོན་ནི་ཤེས་པའི་དོན་ཏོ། །བསམ་པ་ཡོངས་སུ་ཚོལ`[PN:འཚོལ།]`་བ་ལ་ཞུགས་པ་དག་ཀྱང་བཟོད་པའོ། ། ==\[攝大乘論：忍三品者，一他毀辱忍，二安受苦忍，三觀察法忍。光記：泛言諸忍略有四種。若忍辱名為忍，即無嗔名為忍。若安受苦忍名為忍，即精進名為忍。若忍許名為忍，即信名為忍。若觀察法忍名為忍，即慧名為忍。]== 苦法智忍與欲界見苦所斷十隨眠得俱滅，苦法智與彼斷得俱生。忍為無間道，智為解脫道，對治欲界見苦所斷十種隨眠。如有二人，一在舍內驅賊令出，一關閉門不令復入。 དེ་ལ་སྡུག་བསྔལ་ལ་ཆོས་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་སྐྱེས་ནས། སྡུག་བསྔལ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་འདོད་པར་གཏོགས་པ་བཅུའི་རྙེད་པ་ནས་བཟུང་སྟེ་འགག་གོ །ཆོས་ཤེས་པ་ཡང་དེ་དག་གི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་རྙེད་པ་ནས་བཟུང་སྟེ་སྐྱེའོ། །བཟོད་པ་ནི་འདིར་བར་ཆད་མེད་པའི་ལམ་མོ། །ཤེས་པ་ནི:ལམ་གྱི་`[PN:-ལམ་གྱི།]`་རྣམ་པར་གྲོལ་བའི་ལམ་སྟེ། དཔེར་ན་མི་གཉིས་ལས་གཅིག་གིས་ནི་ཁྱིམ་ནས་རྐུན་པོ་བཟུང་སྟེ་ཕྱུང་གཅིག་གིས་ནི་སྒོ་བཅད་པ་དང་འདྲའོ། ། ==\[生滅：取果作用生滅。]== ==\[有無：功能。三世位中都有。]== 苦類智忍與色無色界見苦所斷十八隨眠得俱滅，苦類智與彼斷得俱生，餘如前說。 སྡུག་བསྔལ་ལ་རྗེས་སུ་རྟོགས་པར་ཤེས་པའི་བཟོད་པ་སྐྱེས་ནས། གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པར་གཏོགས་པའི་ཉོན་མོངས་པ་སྡུག་བསྔལ་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་རྙེད་པ་ནས་བཟུང་སྟེ་འགག་གོ །རྗེས་སུ་རྟོགས་པའི་ཤེས་པ་ཡང་དེ་དག་གི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་རྙེད་པ་ནས་བཟུང་སྟེ་སྐྱེའོ། ། 如是四心，能於三界苦諦現觀。 སེམས་བཞི་པོ་དེ་དག་གིས། ཁམས་གསུམ་པོའི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་བདེན་པ་མངོན་པར་རྟོགས་པར་འགྱུར་རོ། ། 於集滅道各有四心，應知亦爾。 ཇི་ལྟར་སྡུག་བསྔལ་གྱི་བདེན་པ་སེམས་བཞིས་མངོན་པར་རྟོགས་པ་དེ་བཞིན་དུ་ཀུན་འབྱུང་བ་དང༌། འགོག་པ་དང༌། ལམ་གྱི་བདེན་པ་རྣམས་ཀྱང༌། སེམས་བཞི་བཞིར་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་བྱའོ། ། ==\[減緣減行，上下四諦，諦諦各四行相，成三十二行相。三十一周減緣減行。二十四周減行，七周減緣。]== 此十六心，能於三界四諦現觀，斷見所斷八十八結，得預流果。 སེམས་བཅུ་དྲུག་གིས་ཕྲ་རྒྱས་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་བརྒྱད་སྤངས་ནས། བདེན་པ་བཞི་མངོན་པར་རྟོགས་ཏེ༑ རྒྱུན་དུ་ཞུགས་པའི་འབྲས་བུ་ཡང་ཐོབ་པར་འགྱུར་རོ། ། 餘修所斷十種隨眠，謂欲界四、色無色界各三，為十。 བསྒོམ་པས་སྤོང`[PN:སྤང་།]`་བར་བྱ་བ་བཅུ་ཞིག་ལུས་ཏེ། འདོད་པར་གཏོགས་པ་བཞི་དང༌། གཟུགས་སུ་གཏོགས་པ་གསུམ་དང༌། གཟུགས་མེད་པར་གཏོགས་པ་གསུམ་མོ། ། 欲界四種，譬如束蘆，總分為九，謂從上上乃至下下。 དེ་ལ་རེ་ཞིག་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་འདོད་ཆགས་དང༌། །ཁོང་ཁྲོ་བ་དང༌། ང་རྒྱལ་དང༌། མ་རིག་པ་འདམ་བུ་སྦམས་པའི་ཚུལ་དུ་བསྡུས་ནས་རིམ་པ་དགུར་ཕྱེ་སྟེ། ཆེན་པོའི་ཆེན་པོ་དང༌། ཆེན་པོའི་འབྲིང་པོ་དང༌། ཆེན་པོའི་ཆུང་ངུ་དང༌། འབྲིང་པོའི་ཆེན་པོ་དང༌། འབྲིང་པོའི་འབྲིང་པོ་དང༌། འབྲིང་པོའི་ཆུང་ངུ་དང༌། ཆུང་ངུའི་ཆེན་པོ་དང༌། ཆུང་ངུའི་འབྲིང་པོ་དང༌། ཆུང་ངུའི་ཆུང་ངུའོ། ། 彼對治道無間解脫亦有九品，謂下下品道能對治上上品隨眠，乃至上上品道能對治下下品隨眠。 དེ་དག་གི་གཉེན་པོ་བར་ཆད་མེད་པའི་ལམ་དང༌། རྣམ་པར་གྲོལ་བའི་ལམ་ཡང་དེ་བཞིན་དུ་རིག་པ་དགུ་དགུར་རིག་པར་བྱའོ། །དེ་ལ་ཉེས་པའི་རྣམ་པ་ཆེན་པོའི་ཆེན་པོའི་གཉེན་པོ་ནི་འཕགས་པའི་ལམ་གྱི་རྣམ་པ་ཆུང་ངུའི་ཆུང་ངུ་སྟེ། དེ་བཞིན་དུ་ཉེས་པའི་རྣམ་པ་ཆུང་ངུའི་ཆུང་ངུའི་གཉེན་པོ་ནི་ཆེན་པོའི་ཆེན་པོའི་བར་དུའོ། ། 六品盡時得一來果，九品盡時得不還果。 དེ་ལ་ཉོན་མོངས་པའི་རྣམ་པ་དྲུག་སྤངས་ན`[PN:ནས།]`། ལན་ཅིག་ཕྱིར་འོང་བར་འགྱུར་རོ། །དགུ་ཆར་སྤངས་ན་ཕྱིར་མི་འོང་བར་འགྱུར་རོ། ། 如欲界四，總分為九，亦有九品無間解脫能對治道；色無色界各有四地，一一地中能治所治各有九品，應知亦然。漸次斷彼八地隨眠，乃至有頂下下品盡時，得阿羅漢果。 ཇི་ལྟར་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་ཉོན་མོངས་པ་བཞི་ལ་རྣམ་པ་དགུ་སྟེ། དེ་དག་གི་གཉེན་པོ་བར་ཆད་མེད་པ་དང༌། རྣམ་པར་གྲོལ་བའི་ལམ་ཞེས་བྱ་བ་ཡང༌། རྣམ་པ་དགུ་དགུར་འགྱུར་བ་དེ་ལྟར། སོ་སོའི་ཉེས་པ་ཡང་རྣམ་པ་དགུ་དགུ་སྟེ། དེ་དག་གི་གཉེན་པོ་ཡང་དེ་བཞིན་དུ་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་བྱའོ། །དེ་ལྟར་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་མཐར་གྱིས་སྤངས་པར་གནས་ཏེ། སྲིད་པའི་རྩེ་མོ་པའི་ཉེས་པའི་རྣམ་པ་ཆུང་ངུའི་ཆུང་ངུ་སྤངས་ན་དགྲ་བཅོམ་པར་འགྱུར་རོ། ། 四果中間所有諸道，及前見道，名為四向。隨在彼果前，即名彼果向。 འབྲས་བུ་བཞི་པོ་རྣམས་ཀྱི་བར་གྱི་ལམ་ལ་གནས་པ་རྣམས་ནི་ཞུགས་པ་ཞེས་བྱ་སྟེ། འབྲས་བུ་གང་དང་གང་གི་ཚུ་རོལ་གྱི་ལམ་ལ་གནས་པ་དེ་ནི་འབྲས་བུ་དེ་ལ་ཞུགས་པའོ། ། 如是有八補特伽羅，謂行四向及住四果。 དེ་ལྟར་དེ་དག་ནི་འཕགས་པའི་གང་ཟག་བརྒྱད་ཡིན་ཏེ། བཞི་ནི་ཞུགས་པའོ། །བཞི་ནི་འབྲས་བུ་ལ་གནས་པའོ། ། འདི་ལྟ་སྟེ། རྒྱུན་དུ་ཞུགས་པའི་འབྲས་བུ་མངོན་སུམ་དུ་བྱ་བའི་ཕྱིར་ཞུགས་པ་དང༌། རྒྱུན་དུ་ཞུགས་པ་དང་། ལན་ཅིག་ཕྱིར་འོང་བའི་འབྲས་བུ་མངོན་སུམ་དུ་བྱ་བའི་ཕྱིར་ཞུགས་པ་དང༌། ལན་ཅིག་ཕྱིར་འོང་བ་དང༌། ཕྱིར་མི་འོང་བའི་འབྲས་བུ་མངོན་སུམ་དུ་བྱ་བའི་ཕྱིར་ཞུགས་པ་དང༌། ཕྱིར་མི་འོང་བ་དང༌། དགྲ་བཅོམ་པ་ཉིད་ཀྱི་འབྲས་བུ་མངོན་སུམ་དུ་བྱ་བའི་ཕྱིར་ཞུགས་པ་དང༌། དགྲ་བཅོམ་པའོ། ། 如是向果，由種性別.分`[為=有【明】]`為六種。 རིགས་ཀྱི་ས་དྲུག་ཏུ་འགྱུར་ཏེ། 謂鈍利根種性異生，若入見道十五`[心〔－〕【三宮】]`心`[須=`頃`【宋元宮】，類【明】]須`，名隨信行及隨法行。 དབང་པོ་རྟུལ་པོ་དང༌། རྣོན་པོའི་རིགས་ཅན་གྱི་སོ་སོའི་སྐྱེ་བ`[PNC:བོ།]`་གང་ཡིན་པ་དེ་གཉིས་མཐོང་བའི་ལམ་ལ་སེམས་ཀྱི་སྐད་ཅིག་བཅོ་ལྔ་རྣམས་ལ་དད་པས་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་ཅན་དང༌། ཆོས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་ཅན་ཞེས་བྱ་བ་གཉིས་དང༌། 即此二種至修道位，謂從第十六心乃至金剛喻定，名信勝解`[解=解脫【三宮】]`及名見至。 དེ་ཉིད་བསྒོམ་པའི་ལམ་ལ་སེམས་ཀྱི་སྐད་ཅིག་མ་བཅུ་དྲུག་པ་ནས་བཟུང་སྟེ། སྲིད་པའི་རྩེ་མོའི་ཉེས་པའི་རྣམ་པ་ཆུང་ངུའི་ཆུང་ངུ་དང༌། བར་ཆད་མེད་པའི་ལམ་གྱི་བར་དུ`[PN:-དུ།]`་སྟེ། བར་དེར་དད་པས་མོས་པ་དང༌། ལྟ་བ་ཐོབ་པ་ཞེས་བྱ་བ་གཉིས་དང༌། 即此二種至無學位，謂從初盡智乃至最後心，名時解脫及不時解脫。 དེ་དག་ཉིད་ཡང་མི་སློབ་པའི་ལམ་ལ་ཟད་པ་ཤེས་པ`[PN:-པ།]`་ནས་བཟུང་སྟེ་སེམས་ཀྱི་སྐད་ཅིག་པ་ཐ་མ་མྱ་ངན་ལས་འདའ་བའི་བར་དུ་སྟེ། བར་དེར་དུས་ཀྱིས་རྣམ་པར་གྲོལ་བ་ཞེས་བྱ་བ་དག་གོ ། 等，謂心所`[所=種【明】]`種類差別，有無量種。依心有故，名心所法，猶如我所。如是心所，名相應行。 ## 2.不相應行 | | 不相應行 | | | | | -------- | --------------------------------------------------------------------- | ---------------------------------------------- | ------------------------------------------ | ---------------- | | 舍利弗阿毘曇 | 生、老、死，命 | 結（十種） | 無想定、得果、滅盡定 | | | 五法行經16 | 得，不思想正、盡正、不思想，念根、下輩苦[會] | 得處、種得、入得， | 生、老、止、非常，名字、絕==[伽陀.偈.絕句]==、具， | 餘如是法 | | 品類足論16 | 得、無想定、滅定、無想事，命根、眾同分、 | 依得.事得.處得.==是得中攝== | 生、老、住、無常性，名身、句身、文身。 | 復有所餘如是類法 | | 五事論16法蘊 | 得、無相等至、滅盡等至、無相所有，命根、眾同分 | 得處所(住得).得事.得處 | 生、老、住、無常性，名身、句身及以文身。 | 復有餘法 | | 甘露味論17 | 得，生、住、老、無常，無想定、滅盡定、無想處，(命根)、種類、 | 方得、物得、入得、 | 名眾、句眾、味眾，凡夫性， | 如是種種法==(得等十七法)== | | 入阿毘達磨論14 | 得、非得，無想定、滅定、無想事，命根、眾同分==[涼.受身處/(受)生處]==、 | | 生、住、老、無常，名身、句身、文身。==(發智：異生性即非得。)== | 等。==(正理：和合性。)== | | 心論14 | 無思想、無想定、滅盡定，眾生種類，句身、味身、名身，命根，得 | 凡夫性 | 生、住、老、無常。 | | | 心論經14 | 無想、無想定、滅盡定，眾生種類，句身、味身、名身，命根，得 | 凡夫性 | 生、老、住、無常。 | | | 雜心14 | 無想、無想正受、滅盡正受，眾生種類，句身、味身、名身，命根，得 | 凡夫性 | 生、住、老、無常。 | | ### a.得、非得不相應行與此相違，謂諸得等。 得，謂稱說有法者因。 ཆོས་འདི་དང་ལྡན་པ་ཉིད་དུ་ཞེས་ངེས་པར་བསྙད་པའི་རྒྱུ་ནི་འཐོབ་པའོ། ། 法有三種：一、淨；二、不淨；三、無記。淨謂信等，不淨謂貪等，無記謂化心等。若成此法，名有法者。稱說此定因，名得、獲、成就。 འདི་ན་ནི་གདོན་མི་ཟ་བར་ཆོས་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ། དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང༌། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པའོ། ། དེ་ལ་དགེ་བ་ནི་དད་པ་ལ་སོགས་པའོ། །མི་དགེ་བ་ནི་འདོད་ཆགས་ལ་སོགས་པའོ། །ལུང་དུ་མི`[PN:མ།]`་བསྟན་པ་ནི་སྤྲུལ་པའི་སེམས་ལ་སོགས་པའོ། ། དེ་རྣམས་གང་དག་ལ་ཡོད་པ་དེ་དག་ནི་ཆོས་འདི་དང་ལྡན་པའོ། །དེའི་དངོས་པོ་ནི་ཆོས་འདི་དང་ལྡན་པ་ཉིད་དོ། །དེའི་ངེས་པར་བསྙད་པའི་རྒྱུའི་ཆོས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་འཐོབ་པ་སྟེ། རྙེད་པ་དང་ལྡན་པ་ཞེས་ཀྱང་བྱའོ། ། 得若無者，貪等煩惱現在前時，有學既無無漏心故，應非聖者。異生若起善無記心，爾時應名已離染者。 དེ་མེད་དུ་ཟིན་ན་འདོད་ཆགས་ལ་སོགས་པས་ཀུན་ནས་དཀྲིས་ཏེ་འདུག་པའི་འཕགས་པ་རྣམས་ལ་ཟག་པ་མེད་པའི་སེམས་མེད་པས་འཕགས་པ་ཉིད་མ་ཡིན་པར་འགྱུར་རོ། ། བྱིས་པ་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པའི་སེམས་ལ་གནས་པ་རྣམས་ཀྱང་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བར་འགྱུར་རོ། ། 又諸聖者與諸異生，無涅槃得.互相似故，應俱名異生、或俱名聖者。 མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་འཐོབ་པ་མེད་པར་འདྲ་ན`[PN:བ།]`་ནི་བྱིས་པ་རྣམས་ཀྱང་མ་འདྲེས་པར་ཐལ་བར་འགྱུར་རོ། ། 如法王說：起得成就十無學法.故名聖者，永斷五支==\[五順上分結]==，乃至廣說==\[廣義法門經]==。 ཆོས་ཀྱི་རྗེས་ཀྱང་དེ་མི་སློབ་པའི་ཆོས་བཅུ་པོ་འདི་དག་བསྐྱེད་པ་དང་འཐོབ་པ་དང་ལྡན་པས་འཕགས་པར་འགྱུར་ཏེ། ཡན་ལག་ལྔ་སྤངས་པའོ་ཞེས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་སོ། ། 又世尊說：「苾芻當知，若有成就善不善法，我見如是諸有情類.心相續中善不善得增長無邊，作如是說：汝等苾芻，不應校量有情勝劣，不應妄取補特伽羅德量淺深，乃至廣說。」\[本法，大得，小得。三大得，三小得。九大得，九小得。27大得，27小得。……] 故知法外定有實得。 ཡང་དགེ་སློང་དག་གང་ཟག་འདི་ནི་ཆོས་དགེ་བ་རྣམས་དང་མི་དགེ་བ་རྣམས་དང་ཡང་ལྡན་ནོ་ཞེས་གསུངས་ཏེ། སེམས་ཅན་དག་གི་སེམས་ཀྱི་རྒྱུན་ལ་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་ཐོབ་པ་བསགས་པ་དཔག་ཏུ་མེད་པ་དག`[PN:-དག]`་གཟིགས་ནས། གཙོ་བོ་མཆོག་གིས་དགེ་སློང་དག་གང་ཟག་གིས་ཚོད་མ་བཟུང་ཞིག །གང་ཟག་ལ་ཚད་ཀྱང་མ་འཛིན་ཅིག་ཅེས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་སོ། ། 此有二種：一者未得、已失今獲，二者得已不失成就。 དེ་ཡང་རྣམ་པ་གཉིས་སུ་བལྟ་བར་བྱ་སྟེ། མ་ཐོབ་པ་དང༌། རྣམ་པར་ཉམས་པ་ལས་ཐོབ་པ་དང༌། ཐོབ་ནས་ལྡན་པའོ། ། 應知非得與此相違。 དེ་ལས་བཟློག་པ་ནི་འཐོབ་པ་མེད་པར་རིག་པར་བྱའོ། ། 於何法中有得非得？於自相續及二滅中有得非得。非他相續，無有成就他身法故。非非相續，無有成就非情法故。亦非虛空，無有成就虛空者故。彼得無故，非得亦無。 འཐོབ་པ་དང༌། འཐོབ་པ་མེད་པ་དེ་གཉིས་ཀྱང༌། རང་གི་རྒྱུད་ལ་གནས་པའི་ཆོས་རྣམས་ཉིད་ཀྱིའོ། །སོ་སོ་དང་སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་འགོག་པ་གཉིས་ཀྱི་ཡང་ཡོད་དེ`[PN:དོ།]`། ། སུ་ཡང་གཞན་གྱི་རྒྱུ་ལ་གནས་པ་དང༌། སེམས་ཅན་དུ་བགྲང་བ་མ་ཡིན་པའི་ཆོས་དེ་དག་དང་ལྡན་པ་མ་ཡིན་ནོ། ། ནམ་མཁའ་ཡང་མ་ཡིན་ནོ། །དེའི་ཕྱིར་དེ་རྣམས་ཀྱི་ཐོབ་པ་དང་མ་ཐོབ་པ་མེད་དོ། ། 得有三種：一者.如影隨形得，二者.如牛王引前得，三者.如犢子隨後得。\[4.非前後。] 初得，多分如無覆無記法；第二得.多分如上地沒生欲界，結生時欲界善\[<s>不善</s>]法得；第三得，多分如聞思所成慧等.除俱生所餘得。==\[頌疏同此，婆沙喻反之：s60一如牛王引得前行.二如犢子隨得後行…如牛王者先結後得，如犢子者先得後結。]== དེ་ལ`[PN:ལས།]`་འཐོབ་པ་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ། གྲིབ་མ་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་ལྟ་བུ་དང༌། ཁྱུ་མཆོག་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་ལྟ་བུ་དང༌། བེའུ་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་ལྟ་བུའོ༑ ། དེ་ལ་དང་པོ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་རྣམས་ཀྱིའོ། ། གཉིས་པ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། གང`[PN:གོང་།]`་ནས་ཤི་འཕོས་ཏེ་འདོད་པའི་ཁམས་སུ་སྐྱེ་བའི་མཚམས་སྦྱོར་བའི་དུས་དང༌། འདོད་པར་གཏོགས་པའི་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱིའོ། ། གསུམ་པ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། ཐོས་པ་དང་བསམ་པ་ལས་བྱུང་བ་ལ་སོགས་པ་རྣམས་ཀྱི་སྟེ། ལྷན་ཅིག`[PN:-ཅིག]`་སྐྱེས་པ་མ་གཏོགས་སོ། ། 此中應作略毘婆`[娑=`沙`【三宮】]娑`，謂： 1.欲界繫善不善色，無前生得，但有俱生及隨後得。==\[不隨心善惡色、二無心定、非串修聞思。]== དེ་ལ་མདོར་བསྟན་ན། འདོད་པར་གཏོགས་པའི་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་གཟུགས་ཀྱི་འཐོབ་པ་ནི་སྔར་སྐྱེས་པ་མེད་དོ། །ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་དང༌། ཕྱི་ནས་སྐྱེས་པ་ནི་ཡོད་དོ། ། 2.除眼耳通慧及能變化心，并除少分若威儀路若工巧處極數習者，諸餘一切無覆無記法，及有覆無記表色，唯有俱生得，勢力劣故無前後得。 མངོན་པར་ཤེས་པ་དང༌། སྤྲུལ་པའི་སེམས་མ་གཏོགས་སོ། །བཟོའི་གནས་དང༌། སྤྱོད་ལམ་ལས་ཀྱང་ཅུང་ཟད་མ་གཏོགས་ཀྱི། གཞན་མ་བསྒྲིབས་ལ་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པ་དང༌། བསྒྲིབས་པའི་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་ཀྱི་གཟུགས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་འཐོབ་པ་ནི། མཐུ་ཆུང་བའི་ཕྱིར་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་ཉིད་དེ། སྔར་རམ་ཕྱི་ནས་སྐྱེ་བ་མ་ཡིན་ནོ། ། 3.所餘諸法，一一容有前後俱得。==\[善染心法、隨心轉色、通果、串習威工、串修聞思。]== ལྷག་མ་དུས་གསུམ་པ་རྣམས་ཀྱི་ནི་སོ་སོར་དུས་གསུམ་པའོ། ། 善法得.唯善，不善法得.唯不善，無記法得.唯無記。 དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པ་རྣམས་ཀྱི་ཡང༌། དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པ་ཉིད་དེ་གོ་རིམས་བཞིན་ནོ། ། 欲界法得.唯欲界，色界法得.唯色界，無色界法得.唯無色界。 འདོད་པ་དང་གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པར་གཏོགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ནི། རང་རང་གི་ཁམས་སུ་གཏོགས་པ་ཉིད་དོ། ། 無漏法得.通三界及無漏法`[法〔－〕【三宮】]`。無漏法者，謂道諦、三無為，俱不繫故。道諦得.唯無漏，非擇滅得通三界；擇滅得，色無色界道力起者.即`[墮=隨【三宮】]`墮彼界，無漏道力起者.是無漏故。無漏法得總說有四種。 དྲི་མ་མེད་པ་ནི་ཁམས་གསུམ་པ་དང༌། ཟག་པ་མེད་པ་སྟེ་ལམ་གྱི་བདེན་པ་དང༌། འདུས་མ་བྱས་ནི་དྲི་མ་མེད་པའི་རྣམས་སོ། །དེ་ལ་སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་འཐོབ་པ་ནི་ཁམས་`[PN:+རྣམས།]`གསུམ་པའོ། །སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པ་གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པའི་ལམ་གྱིས་ཐོབ་པ་ནི་དེར་གཏོགས་པ་ཉིད་དོ། །ཟག་པ་མེད་པའི་ལམ་གྱིས་ཐོབ་པ་དང༌། ལམ་གྱི་བདེན་པ་ནི་ཟག་པ་མེད་པའོ། །དེ་ཡང་བསྡུ་ན་རྣམ་པ་བཞིར་འགྱུར་ཏེ། ཁམས་གསུམ་དང་ཟག་པ་མེད་པའོ། ། 學法得.唯學，無學法得.唯無學，非學非無學法得.有三種。非學非無學法者，謂諸有漏及無為。有漏及非擇滅得，唯非學非無學。擇滅得，學道力起者唯學，無學道力起者唯無學，世間道力起者，唯非學非無學。 སློབ་པ་དང་མི་སློབ་པ་རྣམས་ཀྱི་ནི་སློབ་པ་དང་མི་སློབ་པའོ། །སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པ་རྣམས་ཀྱི་ནི་རྣམ་པ་གསུམ་མོ། །ཟག་པ་དང་བཅས་པ་དང་འདུས་མ་བྱས་དག་ནི། སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་ཆོས་རྣམས་སོ། །དེ་ལ་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་རྣམས་དང༌། སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་འགོག་པ་དང༌། སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པ་འཇིག་རྟེན་པའི་ལམ་གྱིས་འཐོབ་པ་ནི་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པའོ། །སློབ་པ་དང་མི་སློབ་པའི་ལམ་གྱིས་ཐོབ་པ་ནི་སློབ་པ་དང་མི་སློབ་པའོ། ། 見所斷法得.唯見所斷，修所斷法得.唯修所斷。非所斷法得.有`[三=`二`【三宮】]三`種，謂修所斷及非所斷。非所斷法者，謂道諦及無為。道諦得.唯非所斷；非擇滅得.唯修所斷，不染污故、是有漏故`[故〔－〕【三宮】]故`；擇滅得，世間道力起者唯修所斷，無漏道力起者唯非所斷。 མཐོང་བ་དང་བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་རྣམས་ཀྱི་ནི་མཐོང་བ་དང་བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱའོ། །སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པ་ཡང་རྣམ་པ་གཉིས་ཏེ། བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བ་དང་སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པའོ། །སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པའི་ཆོས་རྣམས་ནི་ལམ་གྱི་བདེན་པ་དང་འདུས་མ་བྱས་སོ། །དེ་ལ་སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་འགོག་པ་དང༌། འཇིག་རྟེན་པའི་ལམ་གྱིས་ཐོབ་པ་ཅིག་ཤོས་ཀྱི་ནི་བསྒོམ་པས་སྤང་བར་བྱ་བའོ། །དྲི་མ་མེད་པའི་ལམ་གྱིས་ཐོབ་པའི་སོ་སོར་བརྟགས་པས`[PN:པའི།]`་འགོག་པ་དང༌། ལམ་གྱི་བདེན་པའི་སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པ་ཁོ་ནའོ། ། 一切非得.皆唯無覆無記性攝，非如前得有差別義。(自性無記) འཐོབ་པ་མེད་པ་ནི་ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན་ལ། ལུང་དུ་མི་སྟོན་པ་སྟེ་དེ་བས་ན་འདི་ནི་འཐོབ་པ་བཞིན་དུ་བྱེ་བྲག་མང་དུ་མེད་དོ། ། 然過去未來法，一一各有三世非得，現在法無現在非得，得與非得性相違故，無有現在可成就法.不成就故。然有過去未來非得。 ཞིག་པ་དང་མ་སྐྱེས་པ་རྣམས་ཀྱི་ནི་དུས་གསུམ་པའོ། །ད་ལྟར་བྱུང་བ་རྣམས་ཀྱི་ནི་དུས་གཉིས་པ་སྟེ། ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་མེད་དོ། ། 欲色無色界及無漏法，一一皆有三界非得。 འདོད་པ་དང་གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པར་གཏོགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ནི་སོ་སོར་ཁམས་གསུམ་པའོ། ། 無有非得是無漏者，非得中有異生性故。如說：云何異生性？謂不獲聖法。不獲即是非得異名。又諸非得唯無記性，故非無漏。 འཐོབ་པ་མེད་པ་ལ་ནི་དྲི་མ་མེད་པ་གང་ཡང་མེད་དོ། །སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། གང་འཕགས་པའི་ཆོས་རྣམས་མ་ཐོབ་པའོ་ཞེས་ཆོས་མངོན་པ་ལ་འབྱུང་ངོ༌། ། ### b.無想定、滅定、無想事已離第三靜慮染、未離第四靜慮染，第四靜慮地心心所滅，有不相應法，名無想定。==\[大地10，10大善地，心王，欣厭隨一。]== བསམ་གཏན་གསུམ་པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ། བསམ་གཏན་བཞི་པའི་ས་པ། སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ། འཇུག་པ་དང་མི་མཐུན་པ་མི་ལྡན་པའི་ཆོས་ནི། འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་ཞེས་བྱའོ། ། 雖滅一切心心所法，而起此定專為除想，故名無想。如他心智。 སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་ཐམས་ཅད་འགགས`[PN:འགག]`་ཀྱང་འདུ་ཤེས་འཇིག་པའི་སྒོ་ནས་དེ་བསྐྱེད་པས་འདུ་ཤེས་ཉིད་དུ་སྟོན་ཏེ། ཕ་རོལ་གྱི་སེམས་ཤེས་པ་བཞིན་ནོ། ། 此無想定是善，第四靜慮所攝。 དེ་ཡང་དགེ་བ་བསམ་གཏན་བཞི་པས་བསྡུས་པ། 唯非聖者相續中起，求解脫想，起此定故；聖者於此如惡趣想，深心厭離。 སོ་སོའི་སྐྱེ་བོའི་རྒྱུད་དེ་འཕགས་པའི་རྒྱུད་མ་ཡིན་ནོ། །འཕགས་པ་མ་ཡིན་པ་ཐར་པའི་འདུ་ཤེས་ཅན་དག་དེ་སྐྱེད`[PN:བསྐྱེད།]`་དོ། །འཕགས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ནི་ངན་སོང་གི་གནས་ལྟ་བུར་དགོངས་སོ། ། 此唯順定受，謂順次生受。 མྱོང་བར་འགྱུར་བ་ངེས་པ་དང༌། སྐྱེས་ནས་མྱོང་བར་འགྱུར་བ་ཡང་ཡིན་ནོ། ། 是加行得，非離染得。 དེ་ནི་འབད་པས་འཐོབ་ཀྱི། འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བས་མ་ཡིན་ནོ། ། 滅定者，謂已離無所有處染，有頂心心所法滅，有不相應法，能令大種平等相續，故名為`[定滅=`滅定`【三宮】]定滅`。 འགོག་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་ནི་ཅི་ཡང་མེད་པའི་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ། སྲིད་པའི་རྩེ་མོའི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་འཇུག་པ་དང་མི་མཐུན་པའི་ཆོས་སོ། ། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་མཉམ་པ་ཉིད་དུ་བྱེད་པས་སྙོམས་པར་འཇུག་པའོ། ། 是有頂地加行善攝，或順次生受、或順後次受、或順不定受。起此定已，未得異熟便般涅槃，故不定受。 འདི་ནི་སྲིད་པའི་རྩེ་མོ་སྟེ། དགེ་བ་དང་སྐྱེས་ནས`[PN:གནས།]`་པ་དང༌། ལན་གྲངས་གཞན་ན་མྱོང་བར་འགྱུར་བ་དང༌། མྱོང་བར་འགྱུར་བར་མ་ངེས་པ་སྟེ། འདི་ནི་བསྐྱེད་ནས་མྱ་ངན་ལས་འདའ་བར་བྱེད་ན། དེས་དེའི་རྣམ་པར་སྨིན་པ་མྱོང་བར་མི་འགྱུར་རོ། ། 此定能感有頂地中四蘊異熟，彼無色故。 དེའི་རྣམ་པར་སྨིན་པ་སྲིད་པའི་རྩེ་མོའི་ཕུང་པོ་བཞིར་ཡང་འགྱུར་ཏེ། 聖者能起，非諸異生，由聖道力起此定故。聖者為得現法樂住.求起此定，異生於此.怖畏斷滅，無聖道力，故不能起。 དེ་ནི`[P:ཡང་།]`་འཕགས་པ་ཉིད་ཀྱི་ཡིན་གྱི། བྱིས་པ་ཡི་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །འཕགས་པས་ནི་ཚེ་འདི་ལ་བདེ་བར་གནས་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་འཕགས་པའི་ལམ་གྱི་སྟོབས་ཀྱིས་འདི་བསྐྱེད་དོ། །བྱིས་པ་ལ་ནི་དེ་མེད་པ་དང་ཆད་ཀྱིས་འཇིགས་པའི་དེ་མི་སྲིད་དོ། ། 聖者於此由加行得非離染得，唯佛世尊於此滅定名離染得。初盡智時已於此定能自在起，故名為得。諸佛功德，不由加行，隨欲即起現在前故。 འཕགས་པ་ཡང་སྦྱོར་བར་འགྱུར་ཏེ། འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བས་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ནི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བས་བརྙེས་ཏེ། སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་རྣམས་ཀྱིས་ཟག་པ་ཤེས་པ་དང་དུས་མཉམ་དུ་འདི་བརྙེས་སོ། །སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་རྣམས་ཀྱིས`[PN:ཀྱི།]`་གང་ཅུང་ཟད་ཐོབ་པར་བྱ་བ་ནི་སྦྱོར་བ་ཅུང་ཟད་ཀྱང་མི་དགོས་ཏེ། བཞེད་པ་ཙམ་གྱིས་ཡོན་ཏན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་དེ`[PN:-དེ།]`་དག་ཐམས་ཅད་མངོན་དུ་འགྱུར་རོ། ། 若生無想有情天中，有法能令心心所滅，名無想事。是實有物，是無想定異熟果故，名異熟生，無記性攝。 འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སེམས་ཀྱི་ཁྲོད། །ལྷ་རྣམས་ཀྱི་ནང་དུ་སྐྱེས་པ་རྣམས་ཀྱི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་གཅོད་པའི་ཆོས་གཞན:རྣམ་པར་སྨིན་པ་ལས་བྱུང་བ། འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པའི་རྣམ་པར་སྨིན་པའི་འབྲས་བུ`[PN:-རྣམ་པར་སྨིན་པ་་་་་་་་སྙོམས་པར་འཇུག་པའི།]`་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་འདུ་ཤེས་མེད་པ་སྟེ། 即廣果天中有一勝處，如中間靜慮，名無想天。生時死時俱有心想，中間無故，立無想名。 ལྷ་འབྲས་བུ་ཆེ་བ་ཞེས་བྱ་བ་གང་ཡིན་པ་དེ་དག་གི་ཕྱོགས་གཅིག་པ་ནི་འདུ་ཤེས་མེད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་བསམ་གཏན་དང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་ནི་བསམ་གཏན་ཁྱད་པར་ཅན་ལྟ་བུའོ། ། དེར་སྐྱེས་པ་དེ་དག་ཀྱང་འཆི་འཕོ་བ་དང་སྐྱེ་བའི་དུས་ན་ནི་འདུ་ཤེས་ཡོད་དོ། །གཞན་གྱི་ཚེ་ནི་སེམས་མེད་པར་གནས་སོ། ། 彼將死時，如久睡覺還起心想，起已不久即便命終，生於欲界。將生彼者，必有欲界順後次受決定業故。如將生彼北俱盧洲，必有能感生天之業。------------- ནམ་འཆི་འཕོ་བ་དེའི་ཚེ་ན་ཡང་ཡུན་རིང་དུ་གཉིད་ཀྱིས་ལོག་ལོག་པ་ལས་སད`[PN:སངས།]`་པ་བཞིན་དུ། དེ་ནས་ཤི་འཕོས་ནས་འདོད་པའི་ཁམས་ཁོ་ནར་སྐྱེས་ཏེ། གཞན་དུ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། ། དེར་སྐྱེས་པ་རྣམས་ལ་འདོད་པར་གཏོགས་པའི་ལན་གྲངས་གཞན་ན་མྱོང་བར་འགྱུར་བའི་ལས་གདོན་མི་ཟ་བར་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། དཔེར་ན་བྱང་གི་སྒྲ་མི་སྙན་པ་རྣམས་ལ་ལྷར་སྐྱེ་བ་མྱོང་བར་འགྱུར་བའི་ལས་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ།། ### c.命根、眾同分先業所引.六處相續無間斷因，依之施設四生五趣，是名命根，亦名為壽。故對法說：云何命根？謂三界壽。 ཁམས་གསུམ་པའི་ཚེ་སྔོན་གྱི་ལས་ཀྱིས་འཕོངས`[PN:འཕངས།]`་པ་སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་གི་རྒྱུན་འབྲེལ་པ་གནས་པའི་རྒྱུར་གྱུར་པ། འགྲོ་བར་གདགས་པའི་རྒྱུ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་སྲོག་གི་དབང་པོ་ཞེས་བྱའོ། །ཆོས་མངོན་པ་ལས་ཀྱང་སྲོག་གི་དབང་པོ་གང་ཞེ་ན་ཁམས་གསུམ་པའི་ཚེ་ཡིན་ནོ`[PN:+ཞེས་གསུངས་སོ།]`། ། 此有實體，能持煖識。如伽他言：壽煖及與識，三法捨身時，所捨身僵仆，如木無思覺。 ཚིགས་སུ་བཅད་པ་ལས་ཀྱང༌། །ཚེ་དང་དྲོད་དང་རྣམ་པར་ཤེས། །དེ་དག་ནམ་ཞིག་ལུས་བོར་བ། །དེ་ཚེ་སྤངས་ནས་ཤི་བ་ནི། །དཔེར་ན་ཤིང་ལ་སེམས་མེད་བཞིན། །ཞེས་འབྱུང་ངོ༌། ། 契經亦說：受異熟已名那落迦，乃至非想非非想處，應知亦爾。 མདོ་ལས་ཀྱང་རྣམ་པར་སྨིན་པ་མངོན་པར་གྲུབ་ན་སེམས་ཅན་དམྱལ་བ་ཞེས་བྱ་བའི་གྲངས་སུ་འགྲོ་བ་དེ`[P:-དེ།]`་བཞིན་དུ། འདུ་ཤེས་མེད་འདུ་ཤེས་མེད་མིན་སྐྱེ་མཆེད་དུ་འགྲོ་བའི་བར་གྱི་གྲངས་སུ་འགྲོའོ་ཞེས་འབྱུང་ངོ༌། ། 若異命根，無別有法，是根性攝，遍在三界，一期相續無間斷時，可依施設四生五趣。生無色界，起自上地善染污心，或起下地無漏心時，依何施設。化生天趣，起善染時，應名為死，若起無記應復名生。撥無命根有斯大過。 སྲོག་གི་དབང་པོ་མ་གཏོགས་པར་གང་སྐྱེ་བའི་རྒྱུན་མི་འཆད་པར་འགྱུར་བ་འགྲོ་བར་གདགས་པའི་རྒྱུ་ཁམས་གསུམ་ལ་ཁྱབ་པའི་དབང་པོ་གཞན་མེད་དོ། ། འགྲོ་བར་གདགས་པའི་རྒྱུའི་ཆོས་མེད་དུ་ཟིན་ན་གཟུགས་མེད་པར་སྐྱེས་པ་རྣམས། དགེ་བ་དང་བསྒྲིབས་པ་དང༌། ས་འོག་མ་པའི་ཟག་པ་མེད་པའི་སེམས་མངོན་དུ་བྱེད་པ་ན་འཆི་འཕོ་དང་སྐྱེ་བར་ཐར་བར་འགྱུར་རོ། ། 諸有情類同作事業、同樂欲因，名眾同分。此復二種：一、無差別；二、有差別。 སྐལ་བ་མཉམ་པ་ཉིད་ནི་སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་དོན་གཅིག་ལ་འདོད་པའི་རྒྱུའོ། །དེ་ཡང་ཐ་དད་པ་མ་ཡིན་པ་དང༌། ཐ་དད་པའོ། ། 無差別者，謂諸有情皆有我愛、同資於食、樂欲相似，此平等因，名眾同分，一一身內各別有一。 དེ་ལ་ཐ་དད་པ་མ་ཡིན་པ་ནི། སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་བདག་ལ་ཆགས་པ་དང༌། ཁ་ཟས་འདོད་པར་སེམས་ཅན་སོ་སོར་མཐུན་པ་གང་ཡིན་པའོ། ། 有差別者，謂諸有情，界地趣生，種姓、男女、近事、苾芻、學無學等種類差別，一一身內.有同事業樂欲定因，名眾同分。 ཐ་དད་པ་ནི་ཁམས་དང་ས་དང་འགྲོ་བ་དང་སྐྱེ་གནས་དང༌། རིགས་དང་བུད་མེད་དང་སྐྱེས་པ་དང༌། དགེ་སློང་དང་དགེ་བསྙེན་དང༌། སློབ་པ་དང་མི་སློབ་པ་ལ་སོགས་པའི་བྱེ་བྲག་གིས་ཐ་དད་པ་དེ་རྣམས་ཀྱི་དོན་གཅིག་ལ་འདོད་པའི་ངེས་པའི་རྒྱུའོ། ། 此若無者，聖非聖等世俗言說應皆雜亂。 དེ་མེད་དུ་ཟིན་ན་འཕགས་པ་དང་འཕགས་པ་མ་ཡིན་པ་དང༌། འཇིག་རྟེན་གྱི་ཐ་སྙད་ཐམས་ཅད་འདྲེས་པའི་སྐྱོན་དུ་འགྱུར་རོ། ། 諸異生性、異生同分，有何差別？ སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཉིད་དང༌། །སོ་སོའི་སྐྱེ་བོའི་སྐལ་བ་མཉམ་པ་ཉིད་ལ་ཐ་དད་དུ་དབྱེ་བ་ཅི་ཡོད། 同樂欲等因，說名彼同分。異生性者，能為一切無義利因。 འདོད་པ་མཐུན་པའི`[PN:-མཐུན་པའི།]`་རྒྱུ་ནི་སྐལ་བ་མཉམ་པ་ཉིད་ཅེས་བཤད་དོ། །སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཉིད་ནི་གནོད་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་འབྱུང་གནས་སུ་གྱུར་པའོ། ། 如契經說：苾芻當知，我說愚夫無聞異生，無有少分惡不善業彼不能造。 འདི་ལྟ་སྟེ་འགྲོ་བའི་གཙོ་བོས་ཀྱང༌། དགེ་སློང་དག་བྱིས་པ་སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཐོས་པ་དང་མི་ལྡན་པ་ནི་སྡིག་པ་མི་དགེ་བའི་ལས་མི་བྱེད་པ་ཅི་ཡང་མེད་དོ་ཞེས་ང་སྨྲའོ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། 又世尊說：若來人中得人同分。`[-【大】，非【三宮】]`非異生性於死生時有捨得義。 :གཞན་ནས`[P:གཞན་ཡང་། N:གདན་ནས།]`་ཀྱང་གལ་ཏེ་འདིར`[PN:འདི།]`་འོང་ན་ནི། མི་རྣམས་དང་སྐལ་བ་མཉམ་པ་ཉིད་རབ་ཏུ་འཐོབ`[PN:ཐོབ།]`་པོ་ཞེས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་སོ། ། སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཉིད་ལ་ནི་དེ་ལྟར་ཐོབ་པ་དང་འདོར་བ་མེད་དེ། 故異生性與同分別。 དེ་བས་ན་དེ་བྱེ་བྲག་ཤིན་ཏུ་ཆེའོ། ། ### d.四相諸法生時有內因力，令彼獲得各別功能，即此內因說名生相。 སྐྱེ་བ་ནི་ཆོས་སྐྱེ་བའི་ནང་གི་ཡན་ལག་སྟེ། རང་གི་ནུས་པ་འཐོབ་པའི་རྒྱུའོ། ། 謂法生因總有二種：一、內；二、外。內謂生相，外謂六因或四緣性。若無生相，諸有為法應如虛空等，雖具外因緣亦無生義。或應虛空等亦有可生義，成有為性。是大過失。由此故知，別有生相。 \[正生，正住正異正滅，已滅。] ཆོས་སྐྱེ་བའི་རྒྱུ་གཉིས་ཏེ། ནང་གི་ཡན་ལག་དང༌། ཕྱིའི་ཡན་ལག་གོ །དེ་ལ་ནང་གི་ཡན་ལག་ནི་སྐྱེ་བའོ། །ཕྱིའི་ཡན་ལག་ནི་རྒྱུ་དང་རྐྱེན་རྣམས་སོ། །དེ་མེད་དུ་ཟིན་ན་ཕྱིའི་ཡན་ལག་རྣམས་བསྐྱོད་ཀྱང༌། ནམ་མཁའ་བཞིན་དུ་ཆོས་སྐྱེ་བར་མི་འགྱུར་བ་ངང༌། ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་ཡང་འདུས་བྱས་སུ་འགྱུར་བའི་སྐྱོན་དུ་འགྱུར་རོ། ། 能引別果.暫時住因.說名住相，謂有為法於暫住時，各有勢力.能引別果.令暫時住。此引別果勢力內因，說名住相。若無住相，諸有為法於暫住時，應更不能引於別果；由此故知有別住相。 གནས་པ་ནི་འབྲས་བུ་གཞན་འཕེན་པའི་དུས་ཀྱི་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་སྟེ། ཆོས་གནས་ན་འབྲས་བུ་གཞན་འཕེན་ནུས་པར་འགྱུར་རོ། །དེ་བས་ན་གང་གི་དབང་གིས་འབྲས་བུ་འཕེན་པའི་ཆོས་དེ་ནི་གནས་པ་ཞེས་བྱའོ། །དེ་མེད་དུ་ཟིན་ན་འཕེན་པར་མི་འགྱུར་རོ། ། 老謂衰損引果功能，令其不能重引別果。謂有為法若無異相衰損功能，何緣不能.引別果已更不重引。引而復引，應成無窮。若爾，又應非剎那性。由此故知別有異相。 དགའ་བ་ནི་འབྲས་བུ་གཉིས་པ་འཕེན་ནུས་པ་ལ་གནོད་པའི་རྒྱུའོ། །གལ་ཏེ་ཆོས་གང་འབྲས་བུ་འཕེན་ནུས་པ་དེ་ལ་གནོད་པའི་རྒྱུ་མེད་དུ་ཟིན་ན་ཆོས་དེ་འབྲས་བུ་དུ་མ་འཕེན་ནུས་པར་འགྱུར་ཏེ། དེ་ལྟ་ན་ནི་སྐད་ཅིག་པར་མི་འགྱུར་རོ། ། 無常者謂功能損已，令現在法入過去因。謂有別法名為滅相，令從現在墮過去世。此若無者，法應不滅，或虛空等亦有滅義。 མི་རྟག་པ་ཉིད་ནི་གནོད་པར་བྱེད་ནུས་པ་འདས་པར་བྱེད་པའི་རྒྱུ་སྟེ། ཆོས་གང་གིས་ད་ལྟར་ལས་སྤོས་ནས་འདས་པར་བྱེད་པའི་ཆོས་དེ་ནི་མི་རྟག་པ་དེ་ཉིད་ཅེས་བྱའོ། །དེ་མེད་དུ་ཟིན་ན་ཆོས་འཇིག་པ་མེད་པ་ཉིད་དུ་འགྱུར་བ་དང༌། ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་ཡང་འཇིག་པར་འགྱུར་རོ། ། 此四，有為之有為相。若有此四有為相者，便名有為，非虛空等。 བཞི་པོ་དེ་དག་ནི་འདུས་བྱས་དག་གི་འདུས་བྱས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དོ། །ཆོས་གང་ལ་འདི་བཞི་ཡོད་པ་དེ་ནི་འདུས་བྱས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དང་ལྡན་པས་འདུས་བྱས་ཞེས`[PN:ཤེས།]`་བྱའོ། ། 然世尊說：有三有為之有為相，有為之起亦可了知，盡及住異亦可了知。為所化生厭有為故，如示黑耳與吉祥俱，住異二相合說為一，是故定有四有為相。 ཇི་སྐད་དུ་འཇིག་རྟེན་གྱི་མགོན་པོས་ཀྱང༌།དགེ་སློང་དག་གསུམ་པོ་འདི་དག་ནི་འདུས་བྱས་དག་གི་འདུས་བྱས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དེ།`[P:དོ།།]` འདུས་བྱས་ལ་སྐྱེ་བ་དང༌། འཇིག་པ་དང༌། གནས་པ་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཡང་སྣང་ངོ་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟ་བུའོ། ། གནས་པ་ནི་འདིར་འདུལ་བའི་དབང་གི`[PN:གིས།]`་ཕྱིར་ཏེ། སྐྱེ་[སྐྱོ་]བ་སྐྱེད་པའི་ཕྱིར་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་དཔལ་ཅན་མ་དང་སྣ`[PN:རྣ།]`་ནག་མ་འགྲོགས་པ་བཞིན་དུ་གནས་པ་དང༌། དགའ་བ་འགྲོགས་པར་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ཏེ་གནས་པ་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། 非即所相有為法體。若即所相有為體者，如所相體與能相一，能相亦應展轉無異。若爾，諸法滅時應生、生時應滅、或全不生。 དེ་དག་ནི་ཆོས་ཀྱི་བདག་ཉིད་དུ་གྱུར་པ་མ་ཡིན་ནོ། །གལ་ཏེ་བདག་ཉིད་དུ་གྱུར་ན་ནི། དེས་ན་ཇི་ལྟར་མཚན་ཉིད་ཀྱི་གཞི་དང༌། མཚན་ཉིད་རྣམས་ཐ་དད་པ་མ་ཡིན་པ་དེ་བཞིན་དུ། མཚན་ཉིད་རྣམས་ཀྱང་ཕན་ཚུན་ཐ་དད་པར་མི་འགྱུར་རོ། ། དེ་ལྟར་གྱུར་ན་ཡང་སྐྱེ་བ་གང་ཡིན་པ་དེ་ཉིད་འཇིག་པར་འགྱུར། འཇིག་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ཉིད་སྐྱེ་བར་འགྱུར་བ་དང༌། ཆོས་མི་སྐྱེ་བ་ཁོ་ནར་འགྱུར་རོ། ། 此四本相是有為故，如所相法，有四隨相，謂名生生乃至滅滅。然非無窮，以四本相各相八法，隨相唯能各相一故。謂法生時，并其自體.九法俱起，自體為一，相隨相八。本相中生，除其自體.生餘八法。隨相中生，於九法內唯生本生，勢力劣故。住異滅相，應知亦爾。 མཚན་ཉིད་རྣམས་ཀྱི་རྗེས་སུ་མཐུན་པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱང་བཞི་སྟེ། སྐྱེ་བའི་སྐྱེ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པར`[PN:པ།]`་རིག་པར་བྱའོ། །འདི་ལས་ཐུག་པ་མེད་པར་ཡང་མི་འགྱུར་ཏེ། འདི་ལྟར་རྩ་བའི་མཚན་ཉིད་དག་ནི་ཆོས་བརྒྱད་པོ་དག་ལ་འཇུག་གོ །རྗེས་སུ་མཐུན་པའི་མཚན་ཉིད་རྣམས་ནི་རེ་རེ་ལའོ། །དེ་ལ་སྐྱེ་བ་ནི་བདག་ལ་གཏོགས་པ་ཆོས་བརྒྱད་པོ་དག་གི་ནང་གི་ཡན་ལག་རང་གི་ནུས་པའི་འཐོབ་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ཏེ། རྩ་བའི་ཆོས་དང་མཚན་ཉིད་གསུམ་པོ་རྣམས་དང༌། རྗེས་སུ་མཐུན་པའི་མཚན་ཉིད་བཞི་པོ་རྣམས་ལའོ། །མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་བར་དུ་དེ་བཞིན་ཏེ། བདག་མ་གཏོགས་པ་ཆོས་བརྒྱད་པོ་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་པར་འཇིག་པའི་རྒྱུའོ། ། སྐྱེ་བའི་སྐྱེ་བ་ནི་སྐྱེ་བ་ཉིད་ཀྱི་ཡིན་པ་ནས། མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱང་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཡིན་པའི་བར་དུའོ། ། 本相依法，隨相依`[隨〔－〕【三宮】]隨`相。法因相故.得有作`[因=`用`【三宮】]因`，相因隨相得有作用。作用者何？謂生住異滅。所生等者，謂引果功能。故有為法，體雖恒有而用非常。假茲四相內外因力，`[用=因【三宮】]`用得成故。 \[法在三世皆有功能，依於功能建立法體。此引果功能.說取同類果。] མཚན་ཉིད་རྣམས་ནི་རྩ་བའི་ཆོས་ལ་གནས་པའོ། །རྗེས་སུ་མཐུན་པའི་མཚན་ཉིད་དག་ནི་མཚན་ཉིད་རྣམས་ལ་གནས་སོ། ། མཚན་ཉིད་རྣམས་ནི་བཤད་ཟིན་ཏོ། ། =={== ==[zs14](正理11-15.md#^x5wevn) 已生位中，住異滅三.起用各別，令所相法.於一時中.所望不同，具有三義。(顯宗：由能相力，所相一時所望不同，具有三義。)== ==[zs13](正理11-15#^i4qkbd) 此中生者，謂有別法.是行生位.無障勝因，由能引攝.令其生故。== ==住謂別法，是已生未壞諸行.引自果無障勝因。== ==異謂別法，是行相續後異前因。== ==滅謂別法，是俱生行滅壞勝因。== ==\[[js04](俱舍論記疏04.md#^ygn5rp) s158 法與生等，同一得得。 ]== ᅟ ==於正生位，生為內緣.起所生法；至已生位，此所生法.名為已起。== [zs13](正理11-15.md#^wuubm1) ==於正滅位，住為內緣.安所住法.令引自果；至已滅位，此所住法.名於自果已能引發。== ==即正滅位，滅為內緣.壞所滅法；至已滅位，此所滅法.名為已壞。== ==異相亦爾，如應當知。([zs14](正理11-15.md#^at047s) 顯宗：即於住時，衰損能引自果作用，損彼作用.令後果生劣於前因，是異相力。…(若)相續漸增長…住相爾時由外緣助.勢力增強.摧伏異故。)== ᅟ ==入阿毘達磨論：所生等者，謂引果功能。== ==諸法生時有內因力，令彼獲得各別功能，即此內因說名生相。== ==能引別果.暫時住因.說名住相，謂有為法於暫住時，各有勢力.能引別果.令暫時住。此引別果勢力內因，說名住相。== ==老謂衰損引果功能，令其不能重引別果。引而復引，應成無窮。又應非剎那性。== ==無常者謂功能損已，令現在法入過去因。謂有別法名為滅相，令從現在墮過去世。== ᅟ ==婆沙：[s39](婆沙031-040.md#^2fqemg)== ==問：若如是者，則應一法一時亦生亦老亦滅。== ==**答**：作用時異故不相違，謂法生時生有作用，滅時老滅方有作用。體雖同時，用有先後。一法生滅作用究竟，名一剎那，故無有失。\[本義抄：合生相現在二世.名一剎那。]== ==或：生滅位非一剎那，然一剎那具有三體，故說三相同一剎那，由此因緣故作斯論。}== ==ᅟᅟ}== ^v1u1op ### e.名句文身名身、句身、文身等者，謂依語生，如智帶義影像而現，能詮自義\[ཕྱི་རོལ་གྱི་ཡུལ་ལོ།]，名名句文，即是想章字之異目。==\[Abhidh-d_ jñānavad arthasya pratinidhi-sthānīyāḥ |]== 如眼識等依眼等生，帶色等義影像而現，能了自境，名等亦爾。 ད་ནི་མིང་གི་ཚོགས་ལ་སོགས་པ་བརྗོད་པར་བྱའོ། ། དེ་ལ་གང་དག་ངག་རྣམས་ལ་རག་ལས་ཏེ་སྐྱེ་བ། ཤེས་པ་བཞིན་དུ་དོན་གྱི་ཚུལ་གྱིས`[PN:གྱི།]`་གནས་ལྟ་བུའི་རྣམ་པར་རང་གི་དོན་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་བྱེད་པ། \[དོན་ནི་གཟུགས་ལ་སོགས་པ་སྟེ་ཡུལ་ལོ། །ཚུལ་ནི་རང་བཞིན་ཏེ་ངོ་བོ་ཉིད་ཅེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ །དོན་གྱི་ཚུལ་གྱི་གནས་ནི་ངག་ལ་དོན་གྱི་ཚུལ་འབྱུང་བའོ། །དོན་གྱི་ཚུལ་གྱི་གནས་དང་འདྲ་བས་དོན་གྱི་ཚུལ་གྱི་གནས་ལྟ་བུའོ། །དེས་ན་འདི་ལྟར་དོན་གྱི་ཚུལ་གྱི་གནས་ལྟ་བུའི་རྣམ་པ་གང་དག་ཡིན་པ་དེ་དག་དོན་གྱི་ཚུལ་གྱི་གནས་ལྟ་བུའི་རྣམ་པ་དག་སྟེ། དོན་ལྟ་བུར་སྣང་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ །ཤེས་པ་དང་མཚུངས་པས་ཤེས་པ་བཞིན་ནོ། །དཔེར་ན་སྔོན་པོ་ལ་སོགས་པ་ཕྱི་རོལ་གྱི་ཡུལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་སྐྱེ་བ་ལྟར་དེ་དག་ཀྱང་དེ་བཞིན་ཏེ། བུམ་པ་ལ་སོགས་པའི་མིང་ལ་སོགས་པ་ནི་མགུལ་གྱེན་དུ་འདུག་པ་ལ་སོགས་པའི་རྣམ་པའི་གཟུགས་བརྙན་ཉིད་དོ། །] འདུ་ཤེས་དང༌། ངག་དང༌། ཡི་གེའི་འབྲུ་ཞེས་རྣམ་གྲངས་གཞན་གྱིས་བརྗོད་པར་བྱ་བ་དེ་དག་ནི། གོ་རིམས་བཞིན་དུ་མིང་དང༌། ཚིག་དང༌། ཡི་གེ་རྣམས་ཤེས་པར་བྱའོ། ། དཔེར་ན་མིག་ལ་སོགས་པ་ལ་རག་ལས་ཏེ། སྐྱེ་བ་མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལ་སོགས་པ། གཟུགས་ལ་སོགས་པའི་དོན་གྱི་ཚུལ་གྱིས`[PN:གྱི།]`་གནས་ལྟ་བུའི་རྣམ་པ`[PN:པར།]`་རང་གི་དོན་ཁོང་དུ་ཆུད་པར`[PN:པ།]`་བྱེད་པ་རྣམས་བཞིན་ནོ། ། 非即語音親能詮義，勿說火時便燒於口，要依語故火等名生，由火等名詮火等義。詮者，謂能於所顯義生他覺慧，非與義合。聲有礙故，諸記論者vaiyākaraṇa所執常聲.理不成故。不應離此名句文三，可執有法能詮於義。然四種法似同一相：一、聲；二、名；三、義；四、智。 ངག་གི་སྒྲས་ནི་དོན་བརྗོད་པར་མི་འགྱུར་ཏེ། མེ་ཞེས་བརྗོད་པས་ཚིག་པར་གྱུར་ཏ་རེ། ངག་ཏུ་བརྗོད་པས་ནི་མེའི་མིང་བརྗོད་པ་ཡིན་ནོ། །མིག་\[མིང་]གིས་ནི་མེའི་དོན་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་བྱེད་དེ། དེའི་བློ་སྐྱེད་དོ་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་གོ ། སྒྲ་ནི་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པ་དང༌། དེ་ལས་གཞན་དུ་བརྡ་སྤྲོད་པ་པས་བརྟག་གོ་ཞེས་ཡོངས་སུ་བརྟགས་པ་ཡང་མ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། དེ་ལས་དོན་ཁོང་དུ་ཆུད་པ་བརྟག`[PN:བརྟགས།]`་པ་མི་རིགས་སོ། ། སྒྲ་དང་མིང་དང་དོན་དང༌།`[PN:-སྒྲ་དང་མིང་དང་དོན་དང་།]` ཤེས་པ་ཆོས་བཞི་པོ་འདི་དག་ནི་ངོ་བོ་གཅིག་པ་འདྲ་བར་སྣང་ངོ༌། ། 此中，名者，謂色等想。 དེ་ལ་གཟུགས་སྒྲ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པའོ། ། 句者，謂能詮義究竟，如說諸惡莫作等頌，世間亦說提婆達多驅白牛來`[搆＝𤛓【三宮】]`搆取乳等。 sarva pāpasyākaraṇaṃ, kuśalasyopasaṃpadaḥ; sucitta paryavadānam, etad buddhasya śāsanam. ཚིག་ནི་ཡི་གེའི་འབྲུ་ཇི་སྙེད་ཀྱིས། འདོད་པའི་དོན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་འགྱུར་བ་སྟེ། དཔེར་ན། སྡིག་པ་ཐམས་ཅད་མི་བྱའོ། །ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པ་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་དང༌། འཇིག་རྟེན་ན་ཡང:ལྷ་སྦྱིན་`[P:ལྷ་བྱིན། N:ལྷས་བྱིན།]`་པ་དཀར་མོ་ཁྲིད་དེ་ཤོག་ཅེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུའོ། ། 文者，即是𧙃壹等字。 ཡི་གེ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། ཨ་ཞེས་བྱ་བ་ཡི་གེ་འབྲུ་གཅིག་གོ ། 此三各別合集同類，說之為身。 མིང་དང་ཚིག་དང་ཡི་གེ་སོ་སོ་ན་མང་བ་ནི། མིང་དང༌། ཚིག་དང༌། ཡི་གེའི་ཚོགས་རྣམས་ཤེས་པའོ`[PN:ཞེས་བྱའོ།]`། ། 如大仙說「苾芻當知，如來出世便有名身句身文身可了知」者，意說諦`[實=`寶`【宮】]實`蘊處界、沙門果、緣起等法.名句文身。又世尊說「如來得彼彼名句文身」者，意說如來獲得彼彼不共佛法.名句文身。 དྲང་སྲོང་ཆེན་པོས་ཀྱང་དགེ་སློང་དག་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་འཇིག་རྟེན་དུ་བྱུང་ནས། མིང་དང་ཚིག་དང་ཡི་གེའི་ཚོགས་རྣམས་ཤེས་སོ་ཞེས་གསུངས་ཏེ། ཕུང་པོ་དང་སྐྱེ་མཆེད་དང༌། ཁམས་དང༌། བདེན་པ་དང༌། དགེ་སྦྱོང་གི་འབྲས་བུ་དང༌། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་པར་འབྱུང་བ་ལ་སོགས་པའི་ཞེས་བྱ་བར་དགོངས་སོ། །ཡང་དེ་བཞིན་གཤེགས་པས། མིང་དང༌། ཚིག་དང༌། ཡི་གེའི་ཚོགས་དེ་དང༌། དེ་དག་བརྙེས་སོ་ཞེས་ཀྱང་གསུངས་སོ། །དེ་བས་ན་མིང་གི་ཚོགས་ལ་སོགས་པ་ཡོད་པ་ཉིད་དོ༑ ། 等，謂此中義類差別。諸行句義，齊此應知。 འདུ་བྱེད་ཀྱི་དངོས་པོ་ནི་འདི་སྙེད་དོ། ། # 五、識識句義者，謂總了別色等境事，故名為識。即於色等六種境中，由眼等根伴助`[助=坐【明】]`而起現在作用，唯總分別色等境事，說名為識。若能分別差別相者，即名受等諸心所法，識無彼用.但作所依。 ད་ནི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་བརྗོད་པར་བྱའོ། །གཟུགས་ལ་སོགས་པ་ཡུལ་གྱི་དངོས་པོ་ཙམ་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པ་ནི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་སྟེ། མིག་ལ་སོགས་པ་ལྷན་ཅིག་བྱེད་པའི་རྒྱུས་ཡོངས་སུ་ཟིན་ན་འབྱུང་ནུས་པ། གཟུགས་ལ་སོགས་པ་ཡུལ་དྲུག་པོ་རྣམས་ལ། དངོས་པོ་ཙམ་ཁོང་དུ་ཆུད་པའི་ཆོས་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །དེ་བྱེ་བྲག་ཁོང་དུ་ཆུད་པ་ནི་མ་ཡིན་གྱི། བྱེ་བྲག་ཁོང་དུ་ཆུད་པར་བྱེད་པ་ནི་ར་བ་ལ་སོགས་པའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱི་གནས་སུ་གྱུར་པ་སྟེ། 識用但於現在世有.一剎那頃.能`[有=者【宮】]`有了別，此亦名意，亦名為心，亦是施設有情本事。\[我依：「由善調伏心」等。] ད་ལྟར་གྱི་དུས་ཀྱི་སྐད་ཅིག་ཙམ་ལ་དམིགས་པ། ཡིད་དང་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་སུ་བརྗོད་པའོ། །དང་པོའི་སེམས་ཅན་གྱི་རྫས་གདགས་པའི་རྒྱུ་དང་ 於色等境了別為用，由根境別`[說=設【三宮】]`說有六種，謂名眼識乃至意識。佛於經中自說彼相，謂能了別故立識名。由此故知了別為相。 གཟུགས་ལ་སོགས་པ། ཡུལ་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པ་ཡང་བྱེད་པའོ། །དེ་ཡང་ཡུལ་གྱི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་དྲུག་ཏུ་འགྱུར་ཏེ། མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ནས་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་བར་དག་གོ ། དེའི་མཚན་ཉིད་ནི་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཉིད་ཀྱི་སྟེ། སྣ་ཚོགས་ཤེས་པས་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། ། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་དངོས་པོའོ། ། # 六因四緣 ==\[《舍利弗阿毘曇》：十種因，十緣。卷26：「**因因、無間因、境界因、依因、業因、報因、起因、異因、相續因、增上因**；…」「因有幾緣？四。何等四？共起增長報，是名因有四緣。謂**因**生義如母子；**無間**謂補處義，如代坐；**境界**謂的義，如箭射的；**依**謂物義，如舍宅；**業**謂作義，如使作；**報**謂津漏義，如樹生果；**起**謂生義，如種芽；**異**謂不相離義，如眷屬；**相續**謂增長義，如長財；**增上**謂自在義，如人王。」== ==卷25：「十緣，謂：因緣、無間緣、境界緣、依緣、業緣、報緣、起緣、異緣、相續緣、增上緣。」== ==《瑜伽師地論》：十因。卷5：「十因者：一隨說因，二觀待因，三牽引因，四生起因，五攝受因，六引發因，七定異因，八同事因，九相違因，十不相違因。」== ==赤銅鍱部：二十四緣。《發趣論》：「因緣、所緣緣、增上緣、等無間緣、俱生緣、互相緣、依止緣、親依止緣、前生緣、後生緣、修習緣、業緣、異熟緣、食緣、根緣、靜慮緣、道緣、相應緣、不相應緣、有緣、無有緣、離去緣、不去緣。」另見《清淨道論》。== ==《般若經》：四緣。摩訶般若：「菩薩摩訶薩欲知諸法，因緣、次第緣、緣緣、增上緣，當學般若波羅蜜。」]== 前於思擇有為相中，說法生因總有二種：一、內；二、外。內謂生相，外謂六因或四緣性。今應思擇：因緣者何？\[生能生所生，非離因緣合] 因有六種：一、相應因；二、俱有因；三、同類因；四、遍行因；五、異熟因；六、能作因。 མཚན་ཉིད་བསམ་པའི་སྐབས་སུ་ཕྱིའི་ཡན་ལག་གི་བྱེད་པ་ནི་རྒྱུ་དང་རྐྱེན་རྣམས་སོ་ཞེས་སྨོས་པ་དེ་ལ་རྒྱུ་དེ་དག་ནི་གང༌། རྐྱེན་རྣམས་ནི་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་ནི་དྲུག་སྟེ་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་རྒྱུ་དང༌། ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བའི་རྒྱུ་དང༌། སྐལ་བ་མཉམ་པའི་རྒྱུ་དང༌། ཀུན་དུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་དང༌། རྣམ་པར་སྨིན་པའི་རྒྱུ་དང་བྱེད་པའི་རྒྱུའོ། ། 心心所法展轉相應同取一境，名相應因。如心與受等、受等與受等、受等復與心，各除其自性。 དེ་ལ་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་ནི། ཕན་ཚུན་དུ་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ཏེ། འདི་ལྟ་སྟེ། སེམས་ནི་ཚོར་བ་ནས་ཤེས་རབ་ཀྱི་བར་དག་གིའོ། །ཤེས་རབ་ཀྱང་སེམས་ཀྱིའོ། ། 諸有為法更互為果或同一果，名俱有因。如：1諸大種，2所相能相，3心心隨轉，更互相望。 ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བའི་རྒྱུ་ནི་ཕན་ཚུན་འབྲས་བུ་ཆོས་རྣམས་ཏེ། འདི་ལྟ་སྟེ། འབྱུང་བ་རྣམས་གཅིག་གི་གཅིག་ཡིན་པ་དང༌། མཚན་གྱི་གཞི་ཡང་མཚན་ཉིད་རྣམས་ཀྱི་མ་ཡིན་ལ། དེ་དག་ཀྱང་དེའི་ཡིན་པ་ལྟར། སེམས་ཀྱང་སེམས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་རྣམས་ཀྱིའོ། ། དེ་དག་ཀྱང་དེའི་འོ། ། 二因別者，如諸商人更相助力能過嶮路，是俱有因。諸所飲食展轉同義，是相應因。 དེ་ལ་ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བའི་རྒྱུ་ནི་ཕན་ཚུན་གྱི་སྟོབས་ཀྱིས། ལམ་གྱི་དགོན་པ་ལས་བྱུང་བའི་ཚུལ་དུའོ། །མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་རྒྱུ་ནི:གཅིག་ལ་གཅིག`[PN:ཅིག་ལ་ཅིག]`་ལམ་བརྒྱགས་ཀྱིས་མཐུད་པའི་ཚུལ་དུའོ། ། 心隨轉者，謂諸心所及諸靜慮無漏律儀，諸有為相。以彼與心俱墮一世、一起、一住、一滅、一果、一等流、一異熟、`[因=`同`【三宮】＊]因`善、`[＊`同`]因`不善、`[＊`同`]因`無記，由此十因名心隨轉。 སེམས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་རྣམས་ནི། སེམས་ལས་བྱུང་བ་ཐམས་ཅད་དང༌། བསམ་གཏན་དང་ཟག་པ་མེད་པའི་སྡོམ་པ་དག་དང༌། འདུས་བྱས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གང`[N:ཡང་།]`་དག་སེམས་དེའི་ཡིན་པ་དག་གོ །དེ་དག་ནི་སེམས་དང་ལྷན་ཅིག་ཏུ། དུས་དང་སྐྱེ་བ་དང་གནས་དང་འགག་པ་གཅིག་དང༌། འབྲས་བུ་དང་རྒྱུ་མཐུན་པ་དང་རྣམ་པར་སྨིན་པ་གཅིག་དང༌། དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང༌། ལུང་དུ་མི་སྟོན་པའི་སེམས་སུ་གྱུར་ན`[PN:-ན།]`་དགེ་བ་ལ་སོགས་པ་སྟེ། དེ་ལྟར་རྒྱུ་བཅུ་པོ་དེ་དག་གི་སེམས་ཀྱི་རྗེས་སུ་གཟུང་བ་རྣམས་ཞེས`[PN:ཤེས།]`་བྱའོ། ། 自地自部前生諸法，如種子法，與後相似為同類因。 རང་གི་ས་དང་རང་གི་རིས་པའི་ཆོས་འདྲ་བ་སྔར་སྐྱེས་པ་རྣམས་ནི། ཆོས་འདྲ་བ་ཕྱིས་སྐྱེ་བ་རྣམས་ཀྱི། ས་བོན་གྱི་ཆོས་ཀྱི`[P:-ཆོས་ཀྱི།]`་ཚུལ་གྱིས་སྐལ་བ་མཉམ་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ནོ། ། 自地前生諸遍行法，與後染法為遍行因。 རང་གི་ས་པ་ཀུན་དུ་འགྲོ་བ་སྔར་སྐྱེས་པ་རྣམས་ནི་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་གྱི་ཆོས་ཕྱིས་སྐྱེས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཀུན་དུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུའོ། ། 一切不善.有漏善法，與自異熟為異熟因。 མི་དགེ་བ་རྣམས་དང༌། དགེ་བ་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་རྣམས་ནི་རྣམ་པར་སྨིན་པའི་རྒྱུ་སྟེ། དེ་དག་རྣམ་པར་སྨིན་པར་འགྱུར་བའི་ཆོས་ཅན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། ། 諸法生時除其自性，以一切法為能作因，或唯無障、或能生故。 ཆོས་སྐྱེ་བ་ནི་རང་བཞིན་མ་གཏོགས་པ་ཆོས་ཐམས་ཅད་ནི་སྐྱེ་བ་ལ་བགེགས་མི་བྱེད་ཅིང་མི`[PN:-མི། ]`་སྒྲིབ་པའི་དངོས་པོས་བྱེད་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ནོ། ། 如是六因，總以一切有為\[並一無為]`[果為=`為果`【三宮】]果為`，是所生故。謂： དེ་དག་གི་འབྲས་བུ་ནི་འདུས་བྱས་ཀྱི་ཆོས་ཐམས་ཅད་དང་འདུས་མ་བྱས་ལ་གཅིག་གོ ། དེ་དག་ཀྱང་ལྔ་སྟེ། སྐྱེས་བུའི་བྱེད་པའི་འབྲས་བུ་དང༌། རྒྱུ་མཐུན་པའི་འབྲས་བུ་དང༌། རྣམ་པར་སྨིན་པའི་འབྲས་བུ་དང༌། བདག་པོའི་འབྲས་བུ་དང༌། བྲལ་བའི་འབྲས་བུའོ། ། 相應、俱有因得士用果。由此勢力彼得生故，此名士用，彼名為果。 དེ་ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་རྒྱུ་ནི་སྐྱེས་བུ་བྱེད་པའི་འབྲས་བུའོ། །གང་གི་སྟོབས་ཀྱིས་ན་གང་འབྱུང་བ་དེའི་སྟེ། སྐྱེས་བུ་བྱེད་པའི་འབྲས་བུ་ཞེས་བྱའོ། ། 同類、遍行因得等流果，果似因故說名為等，從因生故復說為流，果即等流名等流果。 སྐལ་བ་མཉམ་པ་དང༌། ཀུན་དུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུ`[PN:རྒྱུའི།]`་ནི་རྒྱུ་མཐུན་པའི་འབྲས་བུ་སྟེ། རྒྱུ་དང་འདྲ་བའི་ཆོས་ནི་རྒྱུ་མཐུན་པ་ཞེས་བྱའོ། ། 異熟因得異熟果，果不似因故說為異，熟謂成熟堪受用故，果即異熟名異熟果，唯有情數攝無覆無記性。 རྣམ་པར་སྨིན་པའི་རྒྱུ་ནི་རྣམ་པར་སྨིན་པའི་འབྲས་བུའོ། །རྒྱུ་དང་མི་འདྲ་བར་སྨིན་པ་ནི་རྣམ་པར་སྨིན་པ་སྟེ། སེམས་`[PN:+ཅན།]`ཞེས་བྱ་བ་མ་བསྒྲིབས་ལ་ལུང་དུ་མི་སྟོན་པའི་རང་བཞིན་ནོ། ། 能作因得增上果，此增上力，彼得生故。如眼根等`[根等=等根【三宮】]`於眼識等，及田夫等於稼穡等，由前增上後法得生，增上之果名增上果。 བྱེད་པའི་རྒྱུ་ནི་འབྲས་བུ་སྟེ། དཔེར་ན་མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་མིང་དང་གཟུགས་ལ་སོགས་པའི་ཡིན་པ་དང༌། ཞིང་པ་ལ་སོགས་པའི་ལོ་ཏོག་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུར་དེའི་དབང་གིས་དེ་སྐྱེད་པའི་ཕྱིར་རོ། ། 擇滅無為名離繫果，此由道得，非道所生。果即離繫，名離繫果。 མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ནི་བྲལ་བའི་འབྲས་བུ་ཞེས་བྱ་སྟེ། དེ་ནི་ཐོབ་པར་བྱ་བ་ཡིན་གྱི་བསྐྱེད་པར་བྱ་བ་མ་ཡིན་ནོ། ། 緣有四種，謂因、等無間、所緣、增上緣。 རྐྱེན་ནི་བཞི་སྟེ། རྒྱུའི་རྐྱེན་དང༌། དེ་མ་ཐག་པའི་རྐྱེན་དང༌།དམིགས་པའི་རྐྱེན་དང༌། བདག་པོའི་རྐྱེན་ནོ། ། 除能作.餘五因，名因緣。 དེ་ལ་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མ་གཏོགས་པ་རྒྱུ་ལྔ་པོ་དག་ནི་རྒྱུའི་རྐྱེན་ཏོ། ། 過去現在心心所法，除阿羅漢最後心等，名等無間緣。 འདས་པ་དང་ད་ལྟར་བྱུང་བའི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་ཀྱི་ཐ་མ་མ་གཏོགས་པ་ནི་འབྲས་བུའི་དེ་མ་ཐག་པའི་རྐྱེན་ནོ། ། 一切法，名所緣緣。 དམིགས་པའི་རྐྱེན་ནི་ཆོས་ཐམས་ཅད་དོ། ། 能作因性，名增上緣。 བདག་པོའི་རྐྱེན་ནི་བྱེད་པའི་རྒྱུའི་རང་བཞིན་ནོ། ། 有爲法作因之作用： 取果：因法現在位。--如種子引果功能。[由此分別三世。] 與果：果法[因在果前]正生位或[因果同時]現在位(所緣緣)。--與力令果現起。 # 六、虛空 | 無為法 | | | | | | | | ------ | ---- | ---- | --- | --- | ---- | -------------------------------------------- | | 舍利弗阿毘曇 | 智緣盡 | 非智緣盡 | | 決定 | 法住、緣 | 空處、識處、不用處、非想非非想處 | | 五法行經 | 滅不須受 | 滅未離 | 空 | | | | | 品類足論. | 擇滅 | 非擇滅 | 虛空 | | | | | 五事論 | 擇滅 | 非擇滅 | 虛空 | | | | | 甘露味論 | 智緣盡 | 非智緣盡 | 虛空 | | | | | 入阿毘達磨論 | 擇滅 | 非擇滅 | 虛空 | | | 同發智婆沙 | | 心論 | 數緣滅 | 非數緣滅 | 虛空 | | | | | 心論經 | 數滅 | 非數緣滅 | 虛空 | | | | | 雜心 | 數滅 | 非數滅 | 虛空 | | | | | 攝義論 | 涅槃 | | | | | 心、心所、色、涅槃：四究竟法。 | 容有礙物，是虛空相。此增上力彼得生故，能有所容受是虛空性故。此若無者，諸有礙物應不得生，無容者故。 ནམ་མཁའ་ནི་བསགས་པའི་རྫས་སྐྱེ་བ་དེའི་སྐབས་འབྱེད:པ་དེའི་བདག་ཉིད་ནི་ནམ་མཁའོ`[PN:པའི་བདག་ཉིད་དོ།]`། །དེ་མེད་དུ་ཟིན་ན་བསགས་པའི་རྫས་མི་སྐྱེ་བ་ཁོ་ནར་འགྱུར་རོ། ། \[地.金輪.水.風，如次相依。]如世尊說：「梵志當知，風依虛空。」婆羅門曰：「虛空依何？」佛復告言：「汝問非理。\[諸問邊際不能分別。然有光明，故顯虛空。]虛空無色，無見無對，當何所依。然有光明，虛空可了。」==\[正理：虛空無為.雖無所依.而有所作.謂能容受一切光明，以果顯因.有實體相.]\[中含：風依空住…空無所依，但因日月，故有虛空。(南傳無)]\[中含：此虛空非色，不可見無對]\[智論：無色處是虛空相]\[成實.無色處名虛空]== ཀྱེ་གཽ་ཏ་མ་ས་ཅི་ལ་བརྟེན། བྲམ་ཟེ་གསེར་གྱི་དཀྱིལ་འཁོར་ལའོ། །གསེར་གྱི་དཀྱིལ་འཁོར་ཅི་ལ་བརྟེན་ཆུ་ལའོ། །ཆུ་ཅི་ལ་བརྟེན་རླུང་ལའོ། །རླུང་ཅི་ལ་བརྟེན། རླུང་ནམ་མཁའ་ལའོ། །ཀྱེ་གཽ་ཏ་མ་ནམ་མཁའ་ཅི་ལ་བརྟེན། བྲམ་ཟེ་ཧ་ཅང་ཐལ་ཆེས་ཏེ། དྲི་བ་རྣམས་ཀྱི་མཐའ་རྟོགས་པར་མི་ནུས་པར་འགྱུར་རོ། །འོན་ཀྱང་སྣང་བ་ཡོད་པས་ནམ་མཁའ་མངོན་ནོ། ནམ་མཁའ་ནི་གཟུགས་མེད་པ། བསྟན་དུ་མེད་པ། ཐོགས་པ་མེད་པ་ཡིན་ན། དེ་ཅི་ལ་བརྟེན་པར་འགྱུར་འོན་ཀྱང་སྣང་བ་ཡོད་པས་ནམ་མཁར་ཤེས་སོ་ཞེས་བདེ་བར་གཤེགས་པས་ཀྱང་གསུངས་སོ། ། 故知實有虛空無為。此體若無，風何依住？說無色等言何所依？因有光明何所了別？了龜毛等，不因此故`[此【麗】=比【大】]`。 ནམ་མཁའི་དངོས་པོའོ། ། # 七、擇滅眾苦永斷，說名擇滅。 སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པ་ནི་སྡུག་བསྔལ་སྤོང་བའོ། ། 眾苦者何？謂諸生死。如世尊說：「苾芻當知，諸有若生即說為苦，諸有即是生死別名。」有若不生，名苦永斷，如堤堰水、如壁障風，令苦不生，名為擇滅。 སྡུག་བསྔལ་གང་ཞེ་ན། མདོར་བསྡུ་ན། སྐྱེ་བ་ནི་སྡུག་བསྔལ་ལོ། །འདི་ལྟ་སྟེ། དགེ་སློང་དག་སྡུག་བསྔལ་ནི་སྲིད་པ་མངོན་པར་འགྲུབ་པའོ་ཞེས་རྒྱ་ཆེར་གསུངས་སོ། ། སྲིད་པ་མངོན་པར་འགྲུབ་པའི་འཇུག་པ་དེའི་འཇུག་པ་མེད་པ་ནི་སྤོང་བ་ཞེས་བྱ་སྟེ། རླུང་རྒྱུ་བ་ཐོགས་པར་བྱེད་པ་བྲག་ལྟ་བུར་གནས་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི། སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པ་ཞེས་བྱའོ། ། 擇謂揀擇，即勝善慧，於四聖諦數數`[簡擇=擇揀【三宮】]`簡擇。彼所得滅，立擇滅名。 འདིས་བདེན་པ་བཞི་པོ་དག་ལ་སོ་སོར་བརྟགས་པས། སོ་སོར་བརྟགས`[PN:རྟོགས།]`་པ་སྟེ། བློའི་བྱེ་བྲག་དགེ་བའོ། །དེས་འགོག་པ་ཐོབ་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པའོ། ། 此隨所斷，體有無量，以所斷法量無邊故。若體一者，初道已得，修後諸道便應無用。若言初證少分非全，即一滅體應有多分，一體多分與理相違。隨有漏法有爾所量，擇滅無為應知亦爾，此說為善，應正理故。 དེ་ནི་སྤང་བར་བྱ་བ་མཐའ་ཡས་པ་བཞིན་དུ་མཐའ་ཡས་ཏེ་གཅིག་པ་མ་ཡིན་ནོ། ། གལ་ཏེ་གཅིག་པ་ཞིག་ཡིན་ན་ནི་འཕགས་པའི་ལམ་གྱི་སྐད་ཅིག་`[PN:+མ།]`སྔ་མ་ཉིད་ཀྱིས་དེས་མངོན་སུམ་དུ་བྱས་པའི་ཕྱིར། ལམ་བསྒོམ་པ་ཕྱི་མ་དོན་དམ་[མེད་]པར་འགྱུར་རོ། །ཅུང་ཟད་མངོན་སུམ་དུ་བྱེད་པར་རྟོགས་ན་ནི་ཡན་ལག་དང་བཅས་པར་འགྱུར་རོ། ། དེ་བས་ན་ཟག་པའི་རྫས་ཇི་ལྟར་སྙེད་པར། སྤོང་བའི་རྫས་ཀྱང་དེ་སྙེད་ཁོ་ནར་རྟོགས་པ་འདི་ནི་ལེགས་སོ། ། 此隨道別.立八十九，隨斷遍知.立有九種，若隨五部.立有五種。又隨果別.總立為四，謂預流等。由斷離滅界.別立三。由斷苦集及有餘依、無餘依別，總立二種。約生死斷，總立為一。 འདི་ནི་འབྲས་བུའི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་བཞིར་གཞག་སྟེ། །རྒྱུན་དུ་ཞུགས་པའི་འབྲས་བུ་དང༌། ལན་ཅིག་ཕྱིར་འོང་བའི་འབྲས་བུ་དང༌། ཕྱིར་མི་འོང་བའི་འབྲས་བུ་དང༌། དགྲ་བཅོམ་བའི་འབྲས་བུའོ། ། སྤོང་བ་དང༌། འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་དང༌། འགོག་པའི་ཁམས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་གིས་རྣམ་པ་གསུམ་མོ། ། སྡུག་བསྔལ་དང་ཀུན་འབྱུང་བའི་བདེན་པ་གཉིས་པོའི་སྤོང་བའི་བྱེ་བྲག་གམ། ཕུང་པོ་དང་བཅས་པ་དང༌། ཕུང་པོའི་ལྷག་མ་མེད་པའི་དབྱིངས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་གིས་ཡང`[PN:-ཡང་།]`་རྣམ་པ་གཉིས་སོ༑ །མཚམས་སྦྱོར་བ་མེད་པ་སྐྱེ་བ་འགོག་པར་རྣམ་པར་གཞག་པས་ན་གཅིག་གོ ། 如是擇滅有多異名，謂名盡、離、滅、涅槃等。如人經說： དེའི་རྣམ་གྲངས་ནི་ཟད་པ་དང༌། འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་དང༌། འགོག་པ་དང༌། མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པའོ། །དེ་སྐད་དུ་མིའི་མདོ་ལས་ཀྱང༌། 「苾芻當知，四無色蘊及眼色等總名為人，於中假想說名有情，亦名意生，亦名為人、摩納婆māṇava等。此中自謂我眼等見色等，發起種種世俗言論，謂此具壽有如是名、如是族姓，乃至廣說。苾芻當知，此唯有想、唯有言說。 དགེ་སློང་དག་ཕུང་པོ་གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པ་བཞི་པོ་འདི་དག་དང༌། མིག་གི་དབང་པོ་གཟུགས་ཅན་དང༌། དེ་དག་ནི་མི་ཉིད་དེ་འདི་ལ་སེམས་ཅན་དང༌། མི་དང༌། ཤེད`[N:ཤེས།]`་ལས་སྐྱེས་ཏེ། ཤེད་བུ་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི་མིང་ངོ༌། །འདི་ལ་བདག་གིས་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་ངོ་སྙམ་པ་འདི་ནི་དམ་འཆའ་བའོ། །འདི་ལ་ཚེ་དང་ལྡན་པ་དེའི་མིང་ནི་འདི་ཞེས་བྱ་`[PN:+བ།]`ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི་ཐ་སྙད་དོ་ཞེས་རྒྱ་ཆེར་བརྗོད་ཅིང༌། དགེ་སློང་དག་དེ་ལྟར་ན། འདི་ནི་མིང་ཙམ་མོ། །འདི་ནི་ཐ་སྙད་ཙམ་མོ། ། 如是諸法皆是無常，有為，\[思願]緣生，由此故苦，謂生時苦、住等亦苦。\[又復彼苦生亦苦.住亦苦.滅亦苦，數數出生，一切皆苦。] དགེ་སློང་དག་ཆོས་འདི་དག་ཐམས་ཅད་ནི་མི་རྟག་པ་དང༌། སེམས་པས་འཕགས`[PN:འཕངས།]`་པ་དང༌། འདུས་བྱས་དང༌། སེམས་པ་ལས་བྱུང་བ་དང༌། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་པར`[PN:ཅིང་།]`་འབྱུང་བ་དག་སྟེ། མི་རྟག་པ་ནས་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་པར་འབྱུང་བའི་བར་དུ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་སྡུག་བསྔལ་ལོ། །སྡུག་བསྔལ་དེ་སྐྱེ་བ་ཡང་སྡུག་བསྔལ་ལོ། །གནས་པ་དང༌། མངོན་པར་འགྲུབ་པ་དང༌། འབྱུང་བ་ཡང་སྡུག་བསྔལ་ཏེ། 於此眾苦永斷無餘，除棄、變吐，盡、離染、滅、寂靜、隱沒，餘不續起，名永不生，此極靜妙\[是則寂滅.是則勝妙]。謂一切依除棄、愛盡、離、滅、涅槃。」\[棄捨一切依.愛盡.離染.永滅.涅槃。] སྡུག་བསྔལ་འདི་མ་ལུས་པར་སྤངས་པ་དང༌། ངེས་པར་སྤངས་པ་དང༌། བྱང་བར་གྱུར་པ་དང༌། ཟད་པ་དང༌། འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་དང༌། འགོག་པ་དང༌། རྣམ་པར་ཞི་བ་དང༌། ནུབ་པ་དང༌། སྡུག་བསྔལ་གཞན་གྱི་མཚམས་མི་སྦྱོར་བ་དང༌། ལེན་པ་མེད་པ་དང༌། མི་འབྱུང་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ཞི་བ། དེ་གྱ་ནོམ་པ་སྟེ། འདི་ལྟ་སྟེ། ཕུང་པོ་ཐམས་ཅད་ངེས་པར་སྤངས་པ་དང༌། སྲེད་པ་ཟད་པ་དང་། འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་དང༌། འགོག་པ་དང༌། མྱ་ངན་ལས་འདས་པའོ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། ==\[[SA](雜含1-641#306).[306](agamas#^sa0306) 若復彼苦無餘斷、吐，盡、離欲、滅、息、沒，餘苦更不相續.不出生，是則寂滅，是則勝妙。所謂捨一切有餘、一切愛盡、無欲、滅盡、涅槃。[SA](雜含1-641#61).[61](agamas#^sa0061)]== ==\[[MA210](中含152-222#^y7vbf0)色盛陰斷無餘，捨、吐，盡、不染、滅、息、沒也。[MA](中含152-222#210).[210](agamdm#^ma210)]== ==\[[集異門](集異門足論#5.2.5四處)：此貪瞋癡，無餘永斷，變吐.除棄，愛盡.離染.永滅.靜沒，名真寂靜。[MA162](中含152-222#^1ch7x4)]== [法蘊足論](法蘊足論#^s1wphk) ==\[於色憂、悲、[惱苦]苦、惱盡，離欲、滅、息、沒，是名色斷知。]== ==\[永斷無餘.已滅.已吐，盡.離欲.滅.沒。]== ==\[Yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo無阿賴耶.([SN22.22](Tipitaka22#^SN22z22) Bhārasuttaṃ [SA](雜含1-641#73).[73](agamas#^sa0073) [AA](增壹1-30#25.4).[25.4](agamaa#^aa25z4) )]\[[SN22.103](Tipitaka22#^SN22z103) ]\[《顯揚真義》等說，眾生在五種欲上黏著(sattā pañcasu kāmaguṇesu allīyanti)，或黏著百八種渴愛思潮(Aṭṭhasatataṇhāvicaritāni ālayanti, [SN6.1](Tipitaka22#^SN6z1) /[MN26](Tipitaka21#^MN26) /[DN14](Tipitaka21#^DN14) )]== ==\[此無漏業，令前三業畢竟滅盡.等盡.遍盡，永斷.永害.棄捨變吐，離欲寂滅，是故說名能盡諸業。]== ==\[世尊說：「如是八支聖道，能斷過去未來現在眾苦，棄捨變吐，盡離染滅，寂靜涅槃。」]\[法蘊：此道此行，於去來今眾苦.能斷，能棄能吐，能盡.能離染.能滅，能寂靜，能令永滅沒。此復云何。謂八支聖道。]\[[SA](雜含1-641#175).[175](agamas#^sa0175) …雜含：如無常…過去未來現在無常.亦如上說，如正見…如當斷…如是當知.當吐.當盡.當止.當捨.當滅.當沒…]== 所言一切依除棄者，謂此滅中，永捨一切五取蘊苦。 དེ་ལ་འདིས་ཕུང་པོ་ཐམས་ཅད་རབ་ཏུ་འདོར་བས་ཕུང་པོ་ཐམས་ཅད་དང་བྲལ་བའོ། ། 言愛盡者，謂此滅中現盡諸愛。 འདི་མཐོང་ངམ། ཐོས་ན་སྲེད་པ་ཟད་པར་འགྱུར་བས་སྲེད་པ་ཟད་པའོ། ། 得此滅已永離染法，故名為離。 འདི་ཐོབ་ནས་འདོད་ཆགས་མེད་པར་འགྱུར་བས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བའོ། ། `[獲=證【三宮】]`獲此滅已眾苦皆息，故名為滅。 འདི་མངོན་སུམ་དུ་བྱས་ན་སྡུག་བསྔལ་འགག་པས་འགོག་པའོ། ། 證此滅已，一切災患煩惱火滅，故名涅槃。 འདི་ཐོབ་ན་གནོད་པ་ཐམས་ཅད་དང༌། འཚེ་བ་ཐམས་ཅད་དང༌། ཉོན་མོངས་པ་ཐམས་ཅད་ལས་འདས་པས་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའོ། ། སོ་སོར་བརྟགས་པའི་དངོས་པོའོ། ། # 八、非擇滅非擇滅者，謂有別法畢竟障礙未來法生，但由闕緣非由擇得。yathaikarūpa-vyāsakta-cakṣurmanaso如眼與意專一色時，餘色聲香味觸等謝；緣彼境界五識身等，由得此滅能永障故，住未來世畢竟不生。緣闕亦由此滅勢力，故非擇滅決定實有。 སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པ་ལས་གཞན་པ། མ་འོངས་པའི་ཆོས་`[PN:+ཀྱི།]`སྐྱེ་བ་ལ་གཏན་དུ་བགེགས་སུ་གྱུར་པའི་ཆོས་སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པ་མེད་པར་རྐྱེན་མ་ཚང་བ་ཉིད་ཀྱིས་ཐོབ་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི༑ སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་འགོག་པ་ཞེས་བྱ་སྟེ། དཔེར་ན་མིག་གིས`[N:གི]`[དང་]་ཡིད་གཟུགས་ཤིག་ལ་ཡེངས་ནས། དེ་མ་ཡིན་པའི་གཟུགས་གཞན་དག་དང༌། སྒྲ་དང་དྲི་དང༌། རོ་དང༌། རེག་བྱ་རྣམས་དང༌། ཆོས་རྣམས་ལས་ཁ་ཅིག་འགག་པ་ནི། དེ་ལ་དམིགས་པའི་སེམས་དང༌། སེམས་ལས་བྱུང་བ་གང་དག་སྐྱེ་བར་འགྱུར་བ་དེ་དག་གིས་ཐོས་ན་མི་སྐྱེ་སྟེ། དེས་དེ་དག་འགག་པར`[PN:པ།]`་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ། ། 如世尊說：若於爾時樂受現前，二受便滅。彼言滅者，除此是何？定非無常及擇滅故。又契經說：苾芻當知，若得預流，已盡地獄、已盡鬼界、已盡傍生。此言盡者是非擇滅，爾時異熟法未得擇滅故。 བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ཀྱང་གང་གི་ཚེ་བདེ་བ་ཚོར་བ་མངོན་དུ་གྱུར་པ་དེའི་ཚེ། འདི་སྡུག་བསྔལ་དང༌། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་ཚོར་བ་གཉིས་འགོག་གོ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། ཡང་དགེ་སློང་འདིའི་སེམས་ཅན་དམྱལ་བ་རྣམས་ཟད་དོ། །དུད་འགྲོ་རྣམས་ཟད་དོ། །ཡི་དྭགས་རྣམས་ཟད་དོ་ཞེས་གསུངས་སོ། །སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་འགོག་པའི་དངོས་པོའོ། ། 為初業者愛樂勤學，離諸問答略制斯論。諸未遍知阿毘達磨深密相者，隨自意集諸戲論聚置於現前，妄搆`[搆【麗】，構【大】]`邪難欲相誹毀，彼即謗佛所說至教。 འདི་ནི་ལས་དང་པོ་པ་དགའ་བར་བྱ་བའི་ཕྱིར། དཔྱད་པ་མང་པོ་མེད་པར་བཀོད་པ་ཡིན་ཏེ། གང་དག་ཆོས་མངོན་པའི་མཚན་ཉིད་ལ་མཁས་པར་མི་ཤེས་བཞིན་དུ། རང་གི་བློ་གྲོས་ཀྱིས་མཚན་དུ་བརྗོད་པ་མང་པོ་རྣམ་པར་བསྒྲུབས་ནས། མདུན་དུ་གཞག་སྟེ། ཀླན་ཀ་ངན་པའི་མདའ་རྣམས་ཀྱིས་འབིགས་པར་འདོད་པ་དེ་དག`[PN:-དག]`་ནི། སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ལ་སྐུར་པ་འདེབས་པ་ཡིན་ཏེ། 如世尊說：有二種人謗佛至教，一者不信生於憎嫉，二者雖信而惡受持。 འགྲོ་བའི་བདག`[PN:མགོན།]`་པོས་ཀྱང་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ལ་སྐུར་པ་འདེབས་པའི་གང་ཟག་གཉིས་ཏེ། མ་དད་པ་ནི:ཞེ་སྡང`[P:ཞེས།]`་གིས་སོ། །དད་པ་ནི་ལོག་པར་ཟིན་པས་སོ་ཞེས་གསུངས་སོ། ། `[＊]`說一切有部`[＊]`入阿毘達磨論卷下 རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ཆོས་མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ་རྫོགས་སོ།། །།`[N:+སརྦ་མངྒ་ལ།། །།དགེའོ།།]`