【梵藏汉】《因明入正理論》梵藏漢
【梵藏汉】《因明入正理論》梵藏汉对照
梵本据A.B.Dhruva校本录入，来自
藏译本据《中华大藏经》丹珠尔中吉祥护、名称幢译本录入，此译本仅见于北京版和奈塘版，中华藏系以北京版为底本，校以奈塘版。汉译据藏要本。所用《因明正理门論本》用藏要本，《集量論•现量品》有梵文文本可资利用，其他各品利用两种藏译本。（《中华藏》本，直接用吕澂译文，参考法尊译本，异处重译）为了更好的说明问题，引用某些材料时，行文或术语与通行译本略异。
参考材料：
Pramāṇasamuccaya, Chapter 1，集量論第一品，陈那造，www.oeaw.ac.at/ias/Mat/dignaga_PS_1.pdf
nyāyapraveśapravṛtti，入正理经注，狮子贤造。电子版， gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/3_phil/buddh/bsa066_u.htm。下简称《注》。
vaiśeṣikasūtra，《胜論经》，gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/3_phil/vaisesik/vaissu1u.htm
nyayasutra，《正理经》，gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/3_phil/nyaya/gaunys_u.htm。
sāṃkhyakārikā，《数論颂》，gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/3_phil/samkhya/iskar_u.htm。
ཚད་མ་ཀུན་ལས་བཏུས་པའི་འགྲེལ་པ，集量論，陈那造，寶持护、狮胜译，《中华大藏经•丹珠尔》第97卷，p57-251。下简称寶本。
ཚད་མ་ཀུན་ལས་བཏུས་པའི་འགྲེལ་པ，集量論，陈那造，金铠、信慧译，《中华大藏经•丹珠尔》第97卷，p252-429。下简称金本。
《〈因明入正理論〉梵汉对勘（上）》，郭良鋆，载《南亚研究》，1999年第2期。
《〈因明入正理論〉梵汉对勘（下）》，郭良鋆，载《南亚研究》，2000年第1期。
《因明正理门論本》，玄奘译，《藏要》本。下简称《门論》。
《集量論释略抄》，吕澂译，《内学》第一辑。
《集量論略释》，法尊编译。
《因明入正理論悟他门浅释、因明入正理論讲解》，陈大齐、吕澂著，中华书局。
《因明入正理論讲义》，王森著，载王森《藏传因明》。
《因明正理门論本证文》，吕澂、释印沧合编，载《内学》第一辑。下简称《证文》。
《入論十四因过解》，吕澂，载《内学》第三辑。
《因明正理门論译解》，沈剑英著，中华书局。
《因明正理门論直解》，郑伟宏著，中华书局。
《因明大疏校释、今译、研究》，郑伟宏著，复旦大学出版社。《大疏》用此。
《〈因明入正理論〉相违因浅释》，王俊淇，《因明》第5辑。
《摄句义法論》，姚卫群编译，《古印度六派哲学经典》。
《七句义論》，日寂造，王森译，载《藏传因明》。
《金七十論》，自在黑造，真谛译。
《胜宗十句义論》，慧月造。
nyāyapraveśakasūtram
རྒྱ་གར་སྐད་དུ། nyāyapraveśanamapramāṇiprakaraṇi/ བོད་སྐད་དུ། ཚད་མ་རིགས་པར་འཇུག་པའི་སྒོ་ཞེས་བྱ་བའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ།
因明入正理論
今译：入正理经
# 攝頌
sādhanaṃ dūṣaṇaṃ caiva sābhāsaṃ parasaṃvide |
pratyakṣamanumānaṃ ca sābhāsaṃ tvātmasaṃvide || 0
སྒྲུབ་པ་དང་ནི་སུན་འབྱིན་ཉིད། །ལྟར་སྣང་བཅས་པ་གཞན་རྟོགས་ཕྱིར། །
མངོན་སུམ་དང་ནི་རྗེས་སུ་དཔག། །ལྟར་སྣང་བཅས་པ་བདག་རིག་ཕྱིར། །
能立與能破 及似唯悟他，
現量與比量 及似唯自悟。
今译：只有能立与能破，以及似（=似能立、似能破）是为了令他人悟解，而现量与比量，以及似（=似现量、似比量）是为了令自己悟解。
-iti śāstrārthasaṃgrahaḥ || 1
ཅེས་པ་བསྟན་བཅོས་བསྡུས་པའོ། །
如是總攝諸論要義。
今译：如此（指颂文）概括了論典的意义。
# 1.能立
tatra pakṣādivacanāni sādhanam | 2
དེ་ལ་ཕྱོགས་ལ་སོགས་པ་བརྗོད་པ་རྣམས་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་སྟེ།
此中宗等多言名為能立，
今译：这里宗等言语[所组成的]就是能立，
《门論》：宗等多言說能立。
pakṣahetudṛṣṭāntavacanairhi prāśnikānāmapratīto 'rthaḥ pratipādyata iti || 3
ཕྱོཀྶ་དང་གཏན་ཚིགས་དང་དཔེ་བརྗོད་རྣམས་ནི་ཕྱིར་རྒོལ་རྣམས་ཀྱིས་མ་རྟོགས་པའི་དོན་རབ་ཏུ་རྟོགས་པར་བྱེད་པའི་ཕྱིར་རོ་ཞེས་པའོ། །
由宗因喻多言開示諸有問者未了義故。
今译：因为由宗因喻等词语能开示诸有问者未信受之义。
《门論》：“宗等多言說能立”者，由宗因喻多言辯說他未了義，故此多言於論式等說名能立。又以一言說能立者，為顯總成一能立性，由此應知隨有所闕名能立過。
tatra pakṣaḥ prasiddho dharmī prasiddhaviśeṣaṇaviśiṣṭatayā svayaṃ sādhyatvenepsitaḥ | pratyakṣādyaviruddha iti vākyaśeṣaḥ | 4
དེ་ལ་ཕྱོགས་ནི་རབ་ཏུ་གྲགས་པའི་ཆོས་ཅན་རབ་ཏུ་རགས་པའི་ཁྱད་པར་གྱིས་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་པ་རང་གིས་སྒྲུབ་བྱ་ཁོ་ནར་འདོད་པ་མངོན་སུམ་ལ་སོགས་པས་གནོད་པ་མེད་པ་ཅན་འདི་ལྟ་སྟེ།
此中宗者，謂極成有法極成能別差別性故，隨自樂為所成立性，是名為宗。
今译：其中，宗就是极成的有法，为极成的能别所差别，而成为具有所成立性的自所乐者。“与现量等不相违”是补充。
《正理经》：tantrādhikaraṇābhyupagamasaṃsthitiḥ siddhāntaḥ (1.1.26)学派、前提、约誓的安立，即是成就。
saḥ caturvidhaḥ sarvatantrapratitantrādhikaraṇābhyupagamasaṃsthityarthāntarabhāvāt (1.1.27)它有四种：以一切学派的、个别学派的、前提的、认许的安立等不同之义存在之故。
sarvatantrāviruddhaḥ tantre adhikṛtaḥ arthaḥ sarvatantrasiddhāntaḥ (1.1.28)与一切学派不相违的，某学派中所订立之义，就是一切成就。
samānatantrasiddhaḥ paratantrāsiddhaḥ pratitantrasiddhāntaḥ (1.1.29)对同学派成立，对其他学派不成立，即某学派成就。
yatsiddhau anyaprakaraṇasiddhiḥ saḥ adhikaraṇasiddhāntaḥ (1.1.30)于已成立中有其他造作成立者，即前提成就。
: aparīkṣitābhyupagamāt tadviśeṣaparīkṣaṇam abhyupagamasiddhāntaḥ (1.1.31)从未被观察却被认许出发，观察其特性，即认许成就。
pratijñāhetūdāharaṇopanayanigamanāni avayavāḥ (1.1.32)要誓、因、譬喻、合、结等是诸支。
sādhyanirdeśaḥ pratijñā (1.1.33)指出所立就是要誓。
《集量論》：寶本：རང་གི་ངོ་བོ་དང་ཉིད་ལྡན། །རང་དང་འདོད་འགྱུར། (3.2ab)་རང་གི་ངོ་བོ་ཁོ་ན་ཞེས་བྱ་བ་ནི། བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ངོ་བོ་ཡིན་གྱི་གྲུབ་པ་ལས་སྒྲུབ་པའི་ངོ་བོས་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །དེ་བཞིན་དུ་རྟགས་མ་གྲུབ་པ་དང། དཔེ་ལྟར་སྣང་བ་དག་ཀྱང་ཡོངས་སུ་སྤངས་པར་བྲྯོད་པ་སྟེ། དེ་དག་སྒྲུབ་པར་འོས་པའི་ངོ་བོར་བརྗོད་པར་མི་བྱའོ། །རང་དང་འདོད་འགྱུར་ཞེས་སྨོས་པ་འདིས་ནི་རང་གི་བསྟན་བཅོས་ལ་སྟོས་ནས་ཁས་བླངས་པར་བསྟན་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་ཡང་མ་བསལ་བའོ། །། གང་སྒྲུབ་པར་འདོད་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་པའི་ཆོས་ཅན་དེ་ལ
金本：རང་གི་ངོ་བོ་ཁོ་ན་བསྟན། །བདག་འདོད། (3.2ab)་རང་གི་ངོ་བོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། བསྒྲུབ་པར་བྱ་ཡི་ངོ་བོས་ཡིན་གྱིས་སྒྲུབ་པར་བྱེད་མ་གྲུབ་པའི་ངོ་བོས་མ་ཡིན་ནོ། །དེ་ལྟར་ན་གཏན་ཚིགས་མ་གྲུབ་པ་དང་དཔེ་ལྟར་སྣང་བ་བརྗོད་པ་ཡོངས་སུ་སྤངས་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་དག་ནི་བསྒྲུབ་བྱ་བའི་ངོ་བོ་ཉིད་དུ་བསྟན་མ་ཡིན་ནོ། །བདག་ཉིད་འདོད་པ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་འདིས་ནི་བསྟན་བཅོས་ལ་མི་སྟོས་པས་ཁས་བླངས་པ་བསྟན་པ་ཡིན་ནོ། །། ཆོས་ཅན་གང་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་བསྒྲུབ་པར་འདོད་པ་སྟེ།
吕澂：唯所說自體，己欲。（3.2ab）云自體者，是所立體，不為能立，由是遮遣似因似喻。彼雖待成，然本不欲為所立故。云“己所欲”者，不待自論，隨有所說。……於諸宗中皆欲成立法以差別有法。
《门論》：是中唯隨自意樂為所成立說名宗。……所言“唯”者，是簡別義。“隨自意”顯，不顧論宗，隨自意立。“樂為所立”，謂不樂為能成立性。若異此者說所成立，似因似喻應亦名宗。
tadyathā | nityaḥ śabdo 'nityo veti || 5
སྒྲ་མི་རྟག་ཅེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
如有成立“聲是無常”。
今译：如此，所谓“声常或无常”。
hetustrirūpaḥ | kiṃ punastrairūpam | 6
གཏན་ཚིགས་ནི་ཚུལ་གསུམ་མོ། །ཚུལ་གསུམ་པོ་དེ་ཡང་གང་ཞེ་ན།
因有三相，何等為三？
今译：因有三种特征，又是哪三个特征呢？
pakṣadharmatvaṃ sapakṣe sattvaṃ vipakṣe cāsattvamiti | 7
ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་དང། མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཉིད་ལ་ཡོད་པར་ངེས་པ་དང། མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་མེད་ཉིད་དུ་ངེས་པ་ཡང་ངོ། །
謂徧是宗法性，同品定有性，異品徧無性。
今译：即所谓宗法性、[宗]同品中有性及[宗]异品中无性。
《集量論》：寶本：གང་ཞིག་བསྒྲུབ་བྱའི་ཆོས་ཀྱི་རྟགས། །དེ་ལྟར་སྣང་བ་ཕལ་ཆེ་བས། །དེས་ན་གཏན་ཙིགས་སོགས་དོན་གྱི། །སྔོན་དུ་རྒྱས་པར་དེ་བསྟན་བྱ། ། (3.4)་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་མེད་རྣམ་གཉིས། །ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ལ་ཡང་རྣམ་གསུམ། །མི་མཐུན་ཕྱོགས་ལའང་སོ་སོར་ནི། །ཡོད་མེད་གཉིས་ཀའི་བྱེ་བྲག་ཕྱིར། ། (3.5)། ཐ་དད་མེད་པ་དེ་ཉིད་ཅེས། །བྱས་ནས་གཞན་ལ་སྟོན་པརྦྱེད། ། (3.14ab)། དེར་གང་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་གཉིས། །དེ་མེད་པ་ལ་མེད་པ་སྟེ། །དེ་རྟགས། (3.18abc)་གཉིས་ཁོ་ནག་ཏན་ཚིགས་ཏེ། གང་ཞིག་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་པ་དེ་བསྒྲུབ་བྱ་མེད་པ་ལ་མེད་པ་སྟེ། གང་ཡང་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་མེད་དེ། གཉིས་བསྒྲུབ་བྱ་མེད་པ་ལ་མེད་པ་ཉིད་ནི་དང་པོ་དང་ཐ་མ་གསུམ་པའོ། །དབུས་ན་མོའི་འདི་ལས
金本：གང་ཕྱིར་གཏན་ཚིགས་བསྒྲུབ་བྱའི་ཆོས། །ཕལ་ཆེར་དེར་སྣང་བ་ཡིན་ཏེ། །དེ་ཕྱིར་དེ་རྒྱས་པ་ནི་སྔར། །བརྟགས་བྱ་རྟག་སོགས་ཤུགས་ཀྱིས་སོ། ། (3.4)་ཕྱོགས་ཆོས་མཐུན་ཕྱོགས་ཡོད་མེད་དང། །རྣམ་གཉིས་རེ་རེ་དག་ལ་ཡང། །རྣམ་གསུམ་མི་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཡང། །ཡོད་མེད་རྣམ་པ་གཉིས་ཕྱིར་རོ། ། (3.5)། ཁྱད་པར་མེད་པའི་དེ་ཉིད་འདི། །ཞེས་བྱས་གཞན་ལ་བསྟན་པ་ཡིན། ། (3.14ab)། དེར་གང་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་དང། །རྣམ་གཉིས་དེ་མེད་ལ་མེད་པ་། །དེ་རྟགས། (3.18abc)་གང་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་རྣམ་པ་གཉིས་ཡིན་ལ། བསྒྲུབ་བྱ་མེད་པ་ལ་མེད་པ་ཉིད་ཀྱི་གཏན་ཚིགས་ནི་གཉིས་ཁོ་ན་ཡིན་ཏེ། དང་པོ་དང་མཐའ་མའི་གསུམ་པའི་བར་མ་དག་ཡིན་ནོ། །
吕澂：有宗法是因，又多彼相似，以故因等義先當廣顯示。（3.4）宗法於同品，有、無、俱，三類。此三於異品，有、無、俱，各三。（3.5）……無異說即彼。顯示於餘處。（3.14ab）……此中同品有或俱，異品無，是因。（3.18abc）唯此二者是因。或同品有，異品是無。或同品俱，異品是無。此九句初後三中，取中間因。
《门論》：因與似因多是宗法，此差別相今當顯示。宗法於同品，謂有、非有、俱，於異品各三，有、非有，及二。此中但說定是宗法，不欲言唯是宗法。……於同有，及二，在異無，是因。……此中唯有二種名因，謂於同品一切徧有、異品徧無及於同品通有非有、異品徧無，於初後三各取中一。
kaḥ punaḥ sapakṣaḥ| ko vā vipakṣa iti || 8
མཐུན་པའི་ཕྱོགས་དེ་ཡང་གང། མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་དེ་གང་ཞེ་ན།
云何名為同品、異品？
今译：又什么是同品？什么又是异品呢？
sādhyadharmasāmānyena samāno 'rthaḥ sapakṣaḥ | tadyathā | anitye śabde sādhye ghaṭādiranityaḥ sapakṣaḥ || 9
བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་ཀྱི་སྤྱིས་དོན་མཚུངས་པ་ཉིད་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཏེ། འདི་ལྟར་སྒྲ་མི་རྟག་པར་བསྒྲུབ་པ་ལ་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་ཡང་མི་རྟག་པ་ཡིན་པས་མཐུན་ཕྱོགས་སོ། །
謂所立法均等義品說名同品，如立無常，瓶等無常是名同品。
今译：与所成立法的总[相]相等同的意义的，就是同品，就像对所立声无常，瓶等无常，故而是同品。
《集量論》：寶本：de la bsgrub par bya ba'i chos kyi spyis phyogs dang mthun pa'i phyogs mtshungs pa'i don thams cad phyogs zhes bya ba ste
金本：དོན་ཐམས་ཅད་ཕྱོགས་སུ་བྱས་པས་ཉེ་བའི་ཕྱིར་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་ཀྱི་སྤྱིས་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་སོ། །
吕澂：此中以一切義為品，依所立法共相而相類相似者，是為同品。
《门論》：此中，若品與所立法鄰近均等說名同品，以一切義皆名品故。
vipakṣo yatra sādhyaṃ nāsti | yannityaṃ tadakṛtakaṃ dṛṣṭaṃ yathākāśamiti | 10
མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ནི་གང་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་མེད་པ་སྟེ། གང་རྟག་པ་ཡིན་པ་དེ་བྱས་པ་མ་ཡིན་པར་མཐོང་སྟེ། དཔེ་ན་ན་མཁའ་བཞིན་ཞེས་པའོ། །
異品者謂於是處無其所立，若有是常，見非所作，如虚空等。
异品，该处没有所立，[譬如]见常者是非所作的，如虚空。
《集量論》：寶本：དེ་ལ་རེ་ཞིག། །དེ་གཞན་དང་ནི་དེ་འགལ་ཏེ། །མི་མཐུན་ཕྱོགས་རྣམས་གཉིས་པ་ཡང། །རྟགས་མེད་པས་ནི་འགལ་བ་སྟེ། །རྣམ་པར་དཔྱད་པ་ལས་འགྱུར་ཡིན། ། (3.15)་གལ་ཏེ་ཡང་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་སོགས་པ་ལས་གཞན་ཏེ། མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཡོད་པ་དེས་ན་གཏན་ཙིགས་མེད་པར་འགྱུར་རོ། །འདི་ལྟར་གང་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་པའི་བྱས་པ་ཉིད་ལ་སོགས་པ་དེ་ནི་མི་རྟག་པ་ལ་སོགས་པ་ལས་གཞན་དུ་སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པ་ལ་ཡང་ཡོད་པ་ཡིན་ནོ། །མཐུན་པའི་ཕྱོགས་དང་འགལ་བ་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགྶྱིན་མོད་ཀྱིས་ཀྱང་དེས་གང་དེ་ལ་མེད་པ་ཉིད་རྣམ་པར་དཔྱད་ནས་བསྒྲུབ་བྱ་གོ་བར་བྱེད་དོ། །དེ་ལྟར་ན་ཡང་འདི་ནི་མེའི་དྲོ་བ་ཡོད་དོ་ཞེས་པས། གྲང་རེག་མེད་པར་མེའི་དྲོ་བ་ལས་གོ་བར་བྱེད་དོ། །དེ་ནི་དྲོ་རེག་མ་ཡིན་པ་ལ་གྲང་རེག་མ་ཡིན་པ་མེད་པ་ལ་ཡང་མ་ཡིན་ནོ། །མཐུན་ཕྱོགས་ལ་མེད་མིན་པ་ཉིད། །མཚན་ཉིད་གཅིག་ཉིད་ཡིན་མོད་ཀྱང། །དོན་དུ་མ་ལ་འཇུག་པའི་རིགས། ། (3.16abc)
金本：དེ་ལ་རེ་ཞིག་དེ་ལས་གཞན་དང་དེ་འགལ་བ། །གཉིས་པོ་ཡང་མི་མཐུན་ཕྱོགས་མ་ཡིན། །གཏན་ཚིགས་མེད་དང་འགལ་བ་ལས། །རྣམ་པར་གཅོད་པར་ཐལ་བར་འགྱུར། ། (3.15)་གལ་ཏེ་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལས་གཞན་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཡིན་ན་དེའི་ཕྱིར་གཏན་ཚིགས་མེད་པ་ཉིད་ཐོབ་སྟེ། བྱས་པ་ཉིད་ལ་སོགས་པའི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་པ་གང་ཡིན་པ། སྡུག་བསྔལ་ལ་སོགས་པའི་མི་རྟག་པ་ལ་སོགས་པ་གཞན་ལ་ཡང་ཡོད་པ་ཡིན་ནོ། །གལ་ཏེ་ཡང་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་དང་འགལ་བ་དེ་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཡིན་ནོ་ཞེ་ན། དེའི་ཕྱིར་གང་ཁོ་ན་ལ་མེད་པ་དེ་བསྒྲུབ་བྱ་ལ་རྣམ་པར་བཅད་པ་དེ་རྟོགས་པར་འགྱུར་ཏེ། དེ་ལྟར་ཡང་མེ་འདི་ལ་དྲོ་བ་ཡོད་དོ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་མེའི་ཡུལ་དུ་གྲང་བ་མེད་པ་རྟོགས་པར་བྱེད་ཀྱི། དྲོ་བ་དང་གྲང་བ་མེད་པར་ཡང་མ་ཡིན་ནོ། །དེའི་ཕྱིར་མཐུན་ཕྱོགས་མེད་པ་ཉིད། །དེ་ལྟར་མྩན་ཉིད་ལས་གཅིག་ཀྱང། །དུ་མའི་དོན་ནི་རྟོགས་པར་རིགས། ། (3.16abc)
吕澂：且異品者，彼餘及相違二皆非異品，應成無有因，以相違簡別。若同品所餘為異品者，因莫不轉異品，應無有因。如所作性，無常同品中有，而彼無常所餘苦無我等亦有故。由彼得知無煖冷觸以為異品，其非冷煖即不可知。故無同為性。因相雖是一，亦得知多義。如是以同品無處為異品。
《门論》：若所立無，說名異品，非與同品相違或異。若相違者，應唯簡別。若別異者，應無有因。
tatra kṛtakatvaṃ prayatnānantarīyakatvaṃ vā sapakṣa evāsti vipakṣe nāstyeva | ityanityādau hetuḥ || 11
དེ་ལ་བྱས་པ་ཉིད་དམ། བཙལ་མ་ཐག་ཏུ་བྱུང་བ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་དང་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་མེད་པ་ལ་མེད་པ་ཉིད་དུ་ངེས་པ་ཞེས་པ་མི་རྟག་པ་ལ་གཏན་ཚིགས་སོ། །
此中所作性或勤勇無間所發性，徧是宗法，於同品定有性，異品徧無性，是無常等因。
今译：这里，所作性或勤勇无间所发性，唯于同品中有，异品中唯非有，这对无常等是因。
dṛṣṭānto dvividhaḥ | sādharmyeṇa vaidharmyeṇa ca || 12
དཔེ་ནི་གཉིས་སུ་དབྱེ་སྟེ། ཆོས་མཐུན་པ་དང། ཆོས་མི་མཐུན་པ་ཡང་ངོ། །
喻有二種，一者同法，二者異法。
今译：喻有二种，由同法与异法。
《集量論》：寶本：བསྒྲུབ་བྱའི་རྗེས་སུ་འགྲོ་བའི་རྟགས། །བསྒྲུབ་བྱ་མེད་ན་མེད་ཉིད་དང། །ཆོས་མཐུན་ཅིག་ཤོས་དང་གཉིས། ། (4.2)
金本：གཏན་ཚིགས་བསྒྲུབ་བྱའི་རྗེས་འགྲོ་བ། །བསྒྲུབ་བྱ་མེད་ལ་མེད་པ་ཉིད། །དཔེ་གང་ལ་ནི་བསྟན་བྱ་བ། །དེ་ཆོས་མཐུན་དང་ཅིག་ཤོས་གཉིས། ། (4.2)
吕澂：有因宗所隨，宗無因不有，一切喻中說同法，及餘，二。（4.2）
《门論》：說因宗所隨，宗無因不有，此二名譬喻，餘皆此相似。喻有二種，同法、異法。
tatra sādharmyeṇa tāvat | yatra hetoḥ sapakṣa evāstitvaṃ khyāpyate | tadyathā | yatkṛtakaṃ tadanityaṃ dṛṣṭaṃ yathā ghaṭādiriti || 13
དེ་ལ་ཆོས་མཐུན་པ་ནི་གང་ལ་གཏན་ཙིགས་ཀྱི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཉིད་ལ་ཡོད་པ་སྟོན་པ་སྟེ། གང་བྱས་པ་དེ་མི་རྟག་པར་མཐོང་སྟེ། དཔེ་ན་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་བཞིན་ཞེས་པའོ། །
同法者，若於是處顯因同品決定有性，謂“若所作，見彼無常，譬如瓶”等。
今译：在此，由同法，即在其中“因唯在同品中的存在性”被显示。那就像凡是所作，都认为是无常，如瓶等。
《集量論》：寶本：ཆོས་མཐུན་པ་ནི་རེ་ཞིག་སྒྲ་མི་རྟག་སྟེ་བྱས་བའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །གལ་ཏེ་གང་རྩོལ་བ་ལས་བྱང་བ་དེ་མི་རྟག་པ་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་ལ་མཐོང་བ
金本：རེ་ཞིག་ཆོས་མཐུན་པས་ནི་སྒྲ་མི་རྟག་སྟེ་རྩོལ་བ་ལས་བྱང་བའི་ཕྱིར་རོ། །གང་རྩོལ་བ་ལས་བྱང་བ་དེ་ནི་མི་རྟག་པར་མཐོང་སྟེ་བུམ་པ་བཞིན་ཞེས་བྱ་བ་དང།
吕澂：且同法者，如說聲無常，勤發性故，若勤發者見彼無常，猶如瓶等。
《门論》：同法者，謂立“聲無常，勤勇無間所發性故”，“以諸勤勇無間所發，皆見無常，猶如瓶”等。
vaidharmyeṇāpi | yatra sādhyābhāve hetorabhāva eva kathyate | tadyathā | yannityaṃ tadakṛtakaṃ dṛṣṭaṃ yathākāśamiti | 14
ཆོས་མི་མཐུན་པ་ཡང། གང་ལ་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་མེད་པ་ལ་རྟགས་མེད་པ་ཉིད་དུ་སྟོན་པ་སྟེ། གང་རྟག་པ་དེ་བྱས་པ་མ་ཡིན་ཏེ། དཔེར་ན་ནམ་མཁའ་བཞིན་ཞེས་པའོ། །
異法者，若於是處說所立無因徧非有，謂“若是常，見非所作，如虚空”等。
今译：由异法，即在其中“在无所成立者中因唯是不存在”被说明。那就像凡为常者，可见非所作，如虚空。
《集量論》：寶本：de bzhin du chos mi mthun pa la yang rtag pa rtsol ba las ma byang bar nam mkha' la mthong ba'i phyir
金本：ཆོས་མི་མཐུན་པས་རྟག་པ་ནི་རྩོལ་བ་ལས་བྱང་བ་མ་ཡིན་པར་མཐོང་སྟེ་ནམ་མཁའ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །
吕澂：又異法者，若是其常見非勤發。
《门論》：異法者，謂‘諸有常住，見非勤勇無間所發，如虛空’等。
nityaśabdenātrānityatvasyābhāva ucyate | akṛtakaśabdenāpi kṛtakatvasyābhāvaḥ | yathā bhāvābhāvo 'bhāva iti || 15
uktāḥ pakṣādayaḥ || 16
རྟག་པའི་སྒྲས་ནི་འདིར་མི་རྟག་པ་ཉིད་མེད་པར་བརྗོད་པ་ཡིན་ལ། བྱས་པ་མ་ཡིན་པའི་སྒྲས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད་པར་རོ། །ཇི་ལྟར་ཡོད་དང་མེད་དག་ཡོད་ཅེས་སྨྲས་པ་ཕྱོགས་ལ་སོགས་པ་རྣམས་སོ། །
此中“常”言表“非無常”，“非所作”言表“無所作”，如有非有說名“非有”。已說宗等。
今译：由“常”声来说无常性不存在，而由“非所作性”声说所作性不存在，就像“存在不存在”就是非存在。如是已说宗等。
《集量論》：寶本：འདིར་ཡང་སྒྲུབ་བྱེད་ཀྱི་སྒོ་ནས་བསྒྲུབ་བྱ་སྒྲུབ་པར་བརྗོད་པར་བྱའོ། །ཆོས་མཐུན་པར་གདོན་མི་ཟ་བར་གང་རྩོལ་བ་ལས་བྱང་བ་དེ་མི་རྟག་གོ་ཞེས་བསྟན་ན་ནི་ཆོས་མི་མཐུན་པས་ཀྱང་གདོན་མི་ཟ་བར་བསྒྲུབ་བྱ་མེད་པ་ལ་མེད་པར་སྟོན་པར་འགྱུར་ཏེ། གཏན་ཚིགས་དེ་ཉིད་བསྒྲུབ་བྱ་མེད་པ་ལ་མེད་པར་བསྟན་པ་ཡིན་ནོ། །མ་ཡིན་དགག་ཅིང་དགག་པ་དང། །དེ་བཞིན་མཚན་ཉིད་མེད་ལ་ཡང། ། (4.3ab)་དེ་ལྟར་སྔ་མ་ནི་མ་ཡིན་པར་དགག་པ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་ནི་མེད་དགག་གི་དགག་པ་ཡིན་པར་བརྗེད་དོ། །དེ་ལྟར་ན་ནི་རྟག་པ་ཆོས་མ་བླངས་པར་ཆོས་མི་མཐུན་པའི་དཔེ་གྲུབ་པ་ཡིན་ནོ། །
再者，这里是从能立门以已成立者而说所立。若以同法无疑显示作凡勤勇所发即是无常云云，则以异法无疑显示无所立者处为无，即因于无彼[所立]处亦无。遮非复遮故，而在无相中。（4.3ab）这是说，前者是以非而遮，而后者则是以无为遮之遮。如是不许常法却可成异法喻。
金本：འདིར་ཡང། བསྒྲུབ་བྱ་བསྒྲུབ་ལས་སྒྲུབ་པ་ཡིས། བསྟན་བྱ། (4.3a)་གང་རྩོལ་བ་ལས་བྱང་བ་དེ་མི་རྟག་གོ་ཞེས་གདོན་མི་ཟ་བར་ཆོས་མཐུན་པས་བསྟན་པར་བྱའོ། །བསྒྲུབ་བྱ་མེད་ལ་མེད། (4.3b)་ཆོས་མི་མཐུན་པས་ནི་གཏན་ཚིགས་དེ་ཉིད་མེད་པ་ལ་མེད་པར་གདོན་མི་ཟ་བར་བསྟན་པར་བྱའོ། །དེ་ལྟར་ཡིན་ན་མ་ཡིན་པར། །དགག་པ་མཚན་ཉིད་མི་མཐུན་ནོ། ། (4.3cd)་དེ་ལྟར་སྔ་མ་ལ་ནི་མ་ཡིན་པ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་ལ་ནི་མེད་པར་དགག་པ་ཡིན་ནོ་ཤེས་སྨྲས་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་ལྟར་ན་ནི་རྟག་པ་ཁས་མ་བླངས་ཀྱང་ཆོས་མི་མཐུན་པའི་དཔེ་གྲུབ་པ་ཡིན་ནོ། །
再者，这里以已成显示从立显所立，（4.3a）即凡勤勇所发即是无常云云无疑当以同法显示。无所立处无（4.3b）是以异法无疑显示因于无彼[所立]处亦无。如是非遮者，即是异相者。（4.3cd）如是于前以非、于后以无而遮。如是虽不许常，亦成异法喻。
吕澂：此中亦是由能立門說成所立。具此二喻，决定顯示因宗不離。遮非又重遮，故無相亦成。（4.3ab）前者同法所說遮非，後者異法重說遮彼。是故不許常法，亦得成異法喻。（此处译文吕澂依唐人而译。）
《门論》：前是遮詮，後唯止濫，由合及離比度義故。由是雖對不立實有太虛空等，而得顯示無有宗處無因義成。
eṣāṃ vacanāni parapratyāyanakāle sādhanam | 17
འདི་རྣམས་ཀྱི་བརྗོད་པ་རྣམས་ནི་གཞན་གྱིས་རབ་ཏུ་རྟོགས་པའི་དུས་ན་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་སྟེ།
如是多言開悟他時說名能立。
今译：这些（=宗因喻等）言语在令他悟解时就是能立。
tadyathā | anityaḥ śabda iti pakṣavacanam | kṛtakatvāditi pakṣadharmavacanam | yatkṛtakaṃ tadanityaṃ dṛṣṭaṃ yathā ghaṭādiriti sapakṣānugamavacanam | yannityaṃ tadakṛtakaṃ dṛṣṭaṃ yathākāśamiti vyatirekavacanam | etānyeva trayo 'vayavā ityucyante | 18
འདི་ལྟར་སྒྲ་མི་རྟག་ཅེས་པ་ནི་ཕྱོགས་བརྗོད་པའོ། །བྱས་པའི་ཕྱིར་ཞེས་པ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་བརྗོད་པ་ཉིད་དོ། །གང་བྱས་པ་དེ་ནི་མི་རྟག་པར་མཐོང་སྟེ་དཔེར་ན་བུམ་པ་བཞིན་ཞེས་པ་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་རྗེས་སུ་འགྲོ་བར་བརྗོད་དོ། །གང་རྟག་པ་ཡིན་པ་དེ་བྱས་པ་མ་ཡིན་པར་མཐོང་སྟེ། དཔེར་ན་ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་བཞིན་ཞེས་པ་བཟློག་པ་བརྗོད་པའོ། །འདི་རྣམས་ཉིད་གསུམ་ཡན་ལག་ཅེས་བརྗོད་དོ། །
如說“聲無常”者是立宗言，“所作性故”者是宗法言，“若是所作，見彼無常，如瓶等”者是隨同品言，“若是其常，見非所作，如虚空”者是遠離言，唯此三分說名能立。
今译：如说“声是无常”是立宗之语，“所作性”是宗法之语，“凡所作者即见无常，譬如瓶等”是随就同品之语，“凡为常者见非所作”是远离之语。只有这三者（=宗因喻诸言）被称为支。
《集量論》：寶本：དེ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར། རང་གི་ངེས་པ་བཞིན་གཞན་ལ། །ངེས་པ་བསྐྱེད་པར་འདོད་པ་ཡིས། ། (4.5cd)་ཕྱོགས་ཆོས་ཉིད་དང་འབྲལ་བ་དང། །བསྒྲུབ་བྱ་བརྗོད་བྱ་གཞན་རྣམས་སྤངས། ། (4.6ab)་འདི་ལྟར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་བསྟན་པའི་དོན་དུ་གཏན་ཚིགས་ཀྱི་ཚིག་ཡིན་ནོ། །དེ་རྗེས་སུ་དཔག་པར་བྱ་བ་དང། མེད་ན་མི་འབྱང་བ་ཉིད་དུ་བསྟན་པའི་དོན་དུ་དཔེའི་ཚིག་ཡིན་ནོ། །དེ་རྗེས་སུ་དཔག་པར་བྱ་བ་བསྟན་པའི་དོན་དུ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཚིག་བརྗོད་དོ། །འདི་རྗེས་སུ་དཔོག་པར་བྱེད་པའི་ཡན་ལག་གཞན་ནི་ཡོད་མ་ཡིན་ནོ། །དེས་ན་གཞན་གྱི་ཤེས་པར་འདོད་པ་ལ་སོགས་པའི་ཡན་ལག་ཉེ་བར་སྦྱར་བ་དང་མཇུག་བསྡུ་བ་དག་ནི་འདིར་བསལ་བ་ཡིན་ནོ། །
金本：དེ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཡང། རང་ལས་ངེས་བཞིན་གཞན་དག་ལ། །ངེས་པ་བསྐྱེད་པར་འདོད་པ་ཡིས། །ཕྱོགས་ཆོས་ཉིད་དང་འབྲལ་བ་དང། །བསྒྲུབ་བྱ་བརྗོད་བྱ་གཞན་དག་ཡང། ། (4.6)་གང་གི་ཕྱིར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་བསྟན་པའི་དོན་དུ་གཏན་ཚིགས་བརྗོད་པ་དང། ཡང་དེའི་རྗེས་སུ་དཔག་པར་བྱ་བ་དང་མེད་ན་མི་འབྱང་བའི་དོན་དུ་དཔེའི་བརྗོད་པ་དང། རྗེས་སུ་དཔག་པར་བྱ་བ་ཡིན་པའི་དོན་དུ་ཕྱོགས་བརྗོད་པ་སྟེ། རྗེས་སུ་དཔག་པའི་ཡན་ལག་གཞན་ཡོད་མ་ཡིན་ནོ། །དེའི་ཕྱིར་གཞན་དག་ནི་ཤེས་པ་ལ་སོགས་པ་རྣམས་དང་ཉེ་བར་སྦྱོར་བ་དང་མཇུག་བསྡུ་བ་དག་འདིར་སྤངས་པ་ཡིན་ནོ། །
吕澂：故說：如自所决定，欲他决定生，（4.5cd）說宗法、相應、所立，諸餘離。（4.6ab）如是於顯宗法性義中說因言，顯與所比不相離性義中說喻言，即顯所比義中說宗言。唯此諸分能比，更無其餘，故審察等及與合、結，此皆遣離。
《门論》：如自决定已，悕他决定生，說宗法、相應、所立，餘遠離。為於所比顯宗法性故說因言，為顯於此不相離性故說喻言，為顯所比故說宗言。於所比中，除此更無其餘支分，由是遮遣餘審察等及與合、結。
# 2.似能立
## ‹1›似宗9
sādhayitumiṣṭo 'pi pratyakṣādiviruddhaḥ pakṣābhāsaḥ | tadyathā | pratyakṣaviruddhaḥ 1, anumānaviruddhaḥ 2, āgamaviruddhaḥ 3, lokaviruddhaḥ 4, svavacanaviruddhaḥ 5, aprasiddhaviśeṣaṇaḥ 6, aprasiddhaviśeṣyaḥ 7, aprasiddhobhayaḥ 8, prasiddhasaṃbandhaśceti 9 || 19
བསྒྲུབ་པར་བྱ་བར་འདོད་པ་ལ་ཡང་མངོན་སུམ་ལ་སོགས་པས་བསལ་བ་རྣམས་ཕྱོགས་ལྟར་སྣང་བ་སྟེ། འདི་ལྟར་མངོན་སུམ་གྱིས་བསལ་བ་དང། རྗེས་སུ་དཔག་པས་བསལ་བ་དང། འཇིག་རྟེན་པས་བསལ་བ་དང། ཡིད་ཆེས་པས་བསལ་བ་དང། རང་གི་ཚིགས་དང། ཁྱད་པར་རབ་ཏུ་གྲགས་པ་མ་ཡིན་པ་དང། ཁྱད་པར་ཅན་རབ་ཏུ་གྲགས་པ་མ་ཡིན་པ་དང། གཉིས་ཀ་རབ་ཏུ་གྲགས་མ་ཡིན་པ་དང། གྲགས་པས་བསལ་བ་ཡང་སྟེ་ཞེས་སོ། །
雖樂成立，由與現量等相違故名似立宗，謂現量相違、比量相違、自教相違、世間相違、自語相違、能別不極成、所別不極成、俱不極成、相符極成。
今译：虽希望使之成立，但与现量等相违的，就是似宗。就是现量相违、比量相违、自教相违、世间相违、自语相违、能别不极成、所别不极成、俱不极成和相符极成。
《集量論》：寶本：དེ་ཡང་མ་བསལ་བའོ། །མངོན་སུམ་དོན་དང་རྗེས་དཔག་དང། །ཡིད་ཆེས་གྲགས་པས་རྟེན་རང་ལའོ། ། (3.2bcd)་གང་སྒྲུབ་པར་འདོད་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་པའི་ཆོས་ཅན་དེ་ལ་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་དང་འགལ་བའི་མངོན་སུམ་དང། རྗེས་སུ་དཔག་པ་དང། ལུང་དང། གྲགས་པ་རྣམས་ཏེ། ཆོས་གཞན་གྱིས་མ་བསལ་བའོ། །དེ་ལྟར་ན་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་མེད་པར་བསྟན་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་ལྟ་མ་ཡིན་ན་ནི་དེ་ལྟར་སྣང་བ་སྟེ། དཔེར་ན་སྒྲ་མཉན་དུ་མི་རུང་ངོ། །བུམ་པ་རྟག་གོ། །ཚད་མས་གཞལ་བར་བྱ་བའི་དོན་སྒྲུབ་པར་མི་བྱེད་དོ་ཞེས་པ་ལྟ་བུ་དམ་བཅའ་བ་ཙམ་དང་འགལ་བ་དང།
金本：དེ་ཡང་རང་གི་ཆོས་ཅན་ལ་མངོན་སུམ་དོན་དང་རྗེས་དཔག་དང། །ཡིད་ཆེས་གྲགས་པས་མ་བསལ་བའོ། ། (3.2bcd)་ཆོས་ཅན་གང་ལ་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་བསྒྲུབ་པར་འདོད་པ་སྟེ། གལ་ཏེ་དེ་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་དང་འགལ་བའི་མངོན་སུམ་དང། རྗེས་སུ་དཔག་པ་དང་ལུང་དང། གྲགས་པའི་ཆོས་གཞན་གྱིས་བསལ་བའོ། །དེ་ལྟར་ན་བསྒྲུབ་བྱ་བསྟན་པ་ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་མེད་པ་ཡིན་ལ། གཞན་དུ་ནི་དཔེར་ན་སྒྲ་མཉེན་བྱ་མ་ཡིན་པ་དང། བུམ་པ་རྟག་པ་དང། གཞལ་བྱའི་དོན་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་ཚད་མ་མེད་དོ་ཞེས་བྱ་བ་དམ་བཅས་པ་ཙམ་གྱིས་དེར་སྣང་བ་ཡིན་ནོ། །
吕澂：有法中，現、比、及所信、共知，不相違。（3.2bcd）於諸宗中皆欲成立法以差別有法，彼有法中即應無有餘現量、比量、自教及共許法違遣所立，是謂不違。唯此顯示所立圓滿，否則相似。如說“聲非所聞”、“瓶等是常”、“量不能量境”等，此皆違其所許，說為似宗。
《门論》：為顯離餘立宗過失，故言“非彼相違義遣”。
tatra pratyakṣaviruddho yathā | aśrāvaṇaḥ śabda iti || 19
དེ་ལ་མངོན་སུམ་གྱིས་གནོད་པ་ནི། དཔེར་ན་སྒྲ་མཉེན་བྱ་བ་མ་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
此中現量相違者，如說“聲非所聞”。
今译：这里，现量相违就像说“声不可闻”。
《集量論》：寶本：དཔེར་ན་སྒྲ་མཉན་དུ་མི་རུང་ངོ། །བུམ་པ་རྟག་གོ། །ཚད་མས་གཞལ་བར་བྱ་བའི་དོན་སྒྲུབ་པར་མི་བྱེད་དོ་ཞེས་པ་ལྟ་བུ་དམ་བཅའ་བ་ཙམ་དང་འགལ་བ་དང།
金本：གཞན་དུ་ནི་དཔེར་ན་སྒྲ་མཉེན་བྱ་མ་ཡིན་པ་དང། བུམ་པ་རྟག་པ་དང། གཞལ་བྱའི་དོན་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་ཚད་མ་མེད་དོ་ཞེས་བྱ་བ་དམ་བཅས་པ་ཙམ་གྱིས་དེར་སྣང་བ་ཡིན་ནོ། །
吕澂：如說“聲非所聞”、“瓶等是常”、“量不能量境”等，此皆違其所許，說為似宗。
《门論》：又於有法，即彼所立為此極成現量、比量相違義遣，如有成立“聲非所聞”、“瓶是常”等。
anumānaviruddho yathā | nityo ghaṭa iti || 20
རྗེས་སུ་དཔག་པས་གནོད་པ་ནི། །དཔེར་ན་བུམ་པ་རྟག་ཅེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
比量相違者，如說“瓶等是常”。
今译：比量相违就像说瓶是常。
āgamaviruddho yathā | vaiśeṣikasya nityaḥ śabda iti sādhayataḥ || 21
ཡིད་ཆེས་པས་གནོད་པ་ནི་དཔེར་ན་བྱེ་བྲག་པས་སྒྲ་རྟག་ཅེས་པ་བསྒྲུབ་པ་ལྟ་བུའོ། །
自教相違者，如勝論師立“聲為常”。
今译：自教相违就像胜論师成立“声常”。
《门論》：或先所立宗義相違，如獯狐子立“聲為常”。
lokaviruddho yathā | śuci naraśiraḥkapālaṃ prāṇyaṅgatvācchaṅkhaśuktivaditi || 22
འཇིག་རྟེན་གྱིས་གནོད་པ་ནི། དཔེར་ན་མིའི་མགོ་ཐོད་གཙང་སྟེ། སེམས་ཅན་གྱི་ཡན་ལག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དུང་དང་ཉ་ཕྱིས་ཞེས་པ་བཞིན་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
世間相違者，如說懷兔非月，有故，又如說言人頂骨淨，衆生分故，猶如螺貝。
今译：世间相违就像说“人顶骨纯洁”，以是众生的一部分，如螺贝。
《集量論》：寶本：གང་ཡང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རྗེས་སུ་དཔག་པ་ནི་ཡོད་པ་མ་ཡིན་ཞིང་སྒྲར་གྲགས་པ་དང་འགལ་བའི་དོན་སྦྱོར་བ་ནི་རི་བོང་ཅན་ནི་ལྯ་བ་མ་ཡིན་ཏེ་ཡོད་པའི་ཕྱིར་རོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུ་སྟེ།
金本：གང་ལ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རྗེས་སུ་དཔག་པ་མེད་པ་ལ་ཡང་སྒྲ་གྲགས་པའི་འགལ་བ་སེལ་བ་སྟེ། དཔེར་ན་རི་བོང་ཅན་ནི་ལྯ་བ་མ་ཡིན་ཏེ་ཡོད་པའི་ཕྱིར་རོ། །ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །
吕澂：若本不共無有比量，而是世間共知，亦得與違。如說懷兎非月，以有體故。
《门論》：又若於中由不共故無有比量， 為極成言相違義遣，如說“懷兎非月，有故”。
svavacanaviruddho yathā | mātā me vandhyeti | 23
རང་གི་ཚིག་གིས་གནོད་པ་ནི་དཔེར་ན་ངའི་མ་མོ་གཤམ་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
自語相違者，如言我母是其石女。
今译：自语相违就像说“我母亲是石女”。
《集量論》：寶本：ཕྱོགས་འདིས་ནི་ཆོས་དང་ཆོས་ཅན་གྱི་བྱེ་བྲག་གི་རང་གི་ངོ་བོ་བསལ་བ་ཡང་མཚོན་པར་རིག་པར་བྱ་སྟེ། འདི་ལྟར་དཔེར་ན་ཡན་ལག་ཅན་ནི་ཡན་ལག་ལས་གཞན་མ་ཡིན་ཏེ། སྲང་མཐོ་དམན་གྱི་བྱེ་བྲག་མ་བཟུང་བའི་ཕྱིར་རོ། །ཡན་ལག་དང་ཡན་ལག་ཅན་དག་ནི་གཞན་མ་ཡིན་ཏེ། མངོན་སུམ་མ་ཡིན་པར་ཐལ་བར་འགྱུར་བའི་ཕྱིར་རོ། །རྫས་ནི་ཡོད་པ་མ་ཡིན་ཏེ། ཡོན་ཏན་གྱི་རྫས་རྣམས་ཀྱི་རྫས་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ་བར་འགྱུར་བའི་ཕྱིར་རོ། །གཉིས་ཀའི་རང་གི་ངོ་བོའི་བྱེ་བྲག་ནི། དཔེར་ན་སྨྲ་བའི་དོན་ཐམས་ཅད་བརྫུན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །སྨྲ་བ་ཡོད་མོད་ཀྱིས་ཀྱང་སྨྲ་བ（底本作སྨྲས་པ，据北京版、奈塘版改）་དང་སྨྲ་བའི་བདག་ཉིད་བརྫུན་པ་ཉིད་དུ་འགྱུར་བའི་ལྟ་ན་ནི་དེའི་སྨྲ་བའི་བདག་ཉིད་དང་ཡང་བརྫུན་པ་ཉིད་གཉིས་ཀ་རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་དུ་བསལ་བར་འགྱུར་རོ། །དེ་ལྟ་བུ་ནི་གཉིས་ཀའི་རང་གི་ངོ་བོ་བསལ་ཏོ། །ཅི་སྟེ་སྨྲ་བའི་བདག་ཉིད་ཀྱི་བརྫུན་པ་ཉིད་བསལ་བ་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་ན། དེ་ལྟ་ན་ནི་གཉིས་ཀའི་བྱེ་བྲག་བསལ་བ་ཡིན་ནོ། །
当知由此方隅能表亦遮法、有法差别之自体（rang gi ngo bo），如是譬如有支不异于支，不取以秤为高低差别故，支与有支不异，应成非现见故。实非有,德之诸实之实应非实故。二者自体（rang gi ngo bo）之差别者，譬如说一切言说义妄。虽有言说，而言说（smra ba）及言说自性（smra ba'i bdag nyid）皆成妄性，即遍遮彼之言说自性（smra ba'i bdag nyid）及与妄性（brdzun pa nyid）二者。如是遮二者自体（rang gi ngo bo）。若（不）遮言说自性之妄性，如是即遮二者之差别。
金本：ཕྱོགས་འདིས་ནི་ཆོས་དང་ཆོས་ཅན་གྱི་ཁྱད་པར་དང་རང་གི་ངོ་བོ་སེལ་བ་བྱེད་པ་རིག་པར་བྱ་སྟེ། དཔེར་ན་ཡན་ལག་རྣམས་ལས་ཡན་ལག་ཅན་གཞན་མ་ཡིན་ཏེ་སྲང་ལ་དམའ་བའི་ཁྱད་པར་མ་འཛིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །ཡན་ལག་ཅན་ལས་ཡན་ལག་དག་གཞན་མ་ཡིན་ཏེ། མངོན་སུམ་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དུ་ཐལ་བའི་ཕྱིར་རོ། །རྫས་ནི་མེད་དེ་ཡོན་ཏན་དང་རྫས་རྣམས་ནི་རྫས་དང་རྫས་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དུ་ཐལ་བའི་ཕྱིར་རོ་ཞེས་བྱ་བ་དང། དེ་བཞིན་དུ་ངག་ཐམས་ཅད་བྫུན་པའི་དོན་ཅན་ཡིན་ནོ་ཤེས་བྱ་བ་འདི་ནི་ངག་དང་ངག་གི་བདག་ཉིད་བརྫུན་པའི་དོན་ཅན་ཉིད་དུ་ངག་ཡོད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་བརྫུན་པ་ཉིད་ཡིན་ན། གལ་ཏེ་ངག་དང་བརྫུན་པ་དག་ཐམས་ཅད་དུ་སེལ་བར་བྱེད་དེ་ལྟ་ན། གཉི་གའི་རང་གི་ངོ་བོ་སེལ་བར་བྱེད་པ་ཡིན་ནོ། །ཅི་སྟེ་ངག་གི་བདག་ཉིད་ཀྱི་བརྫུན་པ་ཉིད་ཀྱི་སེལ་བ་དེ་ལྟ་གཉི་གའི་ཁྱད་པར་སེལ་བ་ཡིན་ནོ། །
当知由此方隅并遮法、有法之差别及自体（自体具有差别。rang gi ngo bo，自体），譬如有支不与诸支相异，于秤不取作低之差别故，支不与有支相异，致非现见性故。所谓实无，致德与诸实为实与非实性，（胜論认为德具有实）及所谓如是具一切言皆妄之义者（言具有义），即谓言（ngag，言=能诠言）与言之自性（ngag gi bdag nyid，言之自性，即所诠义，于此即是法、有法的差别，即“妄性”）皆具妄义，此中所有言辞皆是妄性，设若见遍遮遣言（ngag）与妄（brdzun pa）等二，即是遮二者之自体。若见遮遣言自性之妄性，即是遮二者之差别。
吕澂：如是應知於法、有法差別及自性亦有其例。如說一切言皆虛妄，意謂凡有言辭彼皆不實，此能詮言應在所遣，是即兩者自性相違。言所詮義唯此是實，亦復不成，則為兩者差別相違。
《门論》：如立“一切言皆是妄”。
aprasiddhaviśeṣaṇo yathā bauddhasya sāṃkhyaṃ prati vināśī śabda iti || 24
ཁྱད་པར་རབ་ཏུ་གྲགས་པ་མ་ཡིན་པ་ནི། དཔེར་ན་སངས་རྒྱས་པས་གྲངས་ཅན་པ་ལ་སྒྲ་འཇིག་ཅེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
能別不極成者，如佛弟子對數論師立“聲滅壞”。
今译：能别不极成就像佛教徒对数論师说“声灭坏”。
aprasiddhaviśeṣyo yathā | sāṃkhyasya bauddhaṃ prati cetana ātmati || 25
ཁྱད་པར་ཅན་རབ་ཏུ་གྲགས་པ་མ་ཡིན་པ་ནི། དཔེར་ན་གྲངས་ཅན་པས་སངས་རྒྱས་པ་ལ་བདག་ནི་སེམས་དཔའ་ཅན་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
所別不極成者，如數論師對佛弟子說“我是思”。
今译：所别不极成就像数論师对佛教徒说“我是思”。
aprasiddhobhayo yathā | vaiśeṣikasya bauddhaṃ prati sukhādisamavāyikāraṇamātmeti || 26
གཉིས་ཀ་རབ་ཏུ་གྲགས་པ་མ་ཡིན་པ་ནི། དཔེར་ན་བྱེ་བྲག་པས་སངས་རྒྱས་པས་གྲངས་ཅན་པ་ལ་བདག་ནི་བདེ་བ་ལ་སོགས་པ་འདུ་བར་བྱེད་པ་ཅན་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
俱不極成者，如勝論師對佛弟子立“我以為和合因緣”。
今译：俱不极成就像胜論师对佛教徒说“我为乐等所和合”。
prasiddhasaṃbandho yathā | śrāvaṇaḥ śabda iti || 27
རབ་ཏུ་གྲགས་པ་ཡང་འབྲེལ་ཏེ། དཔེར་ན་མེ་དྲོ་བ་མེད་ཅེས་པ་ལྟ་བའོ། །
相符極成者，如說聲是所聞。
今译：相符极成就像说“声是所闻”。
eṣāṃ vacanāni dharmasvarūpanirākaraṇamukhena pratipādanāsaṃbhavataḥ sādhanavaiphalyataśceti pratijñādoṣāḥ || 28
འདི་རྣམས་ཀྱི་བརྗོད་པ་ནི་ཆོས་ཀྱི་རང་བཞིན་འགོག་པར་བྱེད་པའི་སྒོ་སྟེ། ཡང་དག་པར་རབ་ཏུ་རྟོགས་པ་མེད་པ་དང་སྒྲུབ་པར་བྱེད་འབྲས་བུ་མེད་པའི་ཕྱིར་དམ་བཅའ་བའི་སྐྱོན་རྣམས་སོ། །
如是多言是遣諸法自相門故，不容成故，立無果故，名似立宗過。
今译：这些词语，由于是遣除法自身特征的方式，因为不能成就，能成立又无果，因此是立宗的过失。
《集量論》：寶本：དེ་དག་གིས་ནི་ཆོས་ཀྱི་རང་གི་ངོ་བོ་དང་འགལ་བས་སེལ་བའི་སྐོ་ཙམ་ཞིག་བསྟན་ཡིན་ནོ། །
金本：འདི་ཡང་ཆོས་ཀྱི་རང་གི་ངོ་བོ་དང་འགལ་བས་སེལ་བའི་སྐོ་ཙམ་ཞིག་བསྟན་ཡིན་ལ།
吕澂：此皆遮遣法自相門，
## ‹2›似因14
uktāḥ pakṣābhāsāḥ || 29
已說似宗，當說似因：
今译：已说似宗。
asiddhānaikāntikāviruddhā hetvābhāsāḥ || 30
མ་གྲུབ་པ་དང་མ་ངེས་པ་དང་འགལ་བ་སྟེ་གསུམ་པོ་རྣམས་ནི་གཏན་ཚིགས་ལྟར་སྣང་བ་རྣམས་སོ། །
不成、不定及與相違，是名似因。
今译：不成、不定以及相违是似因。
《集量論》：寶本：འདི་ལ་ཡང་གཉིས་ཀ་ལ་གྲུབ་ཆོས་དེ་ལས། །ཐ་སྙད་ཡིན་ཕྱིར་གཉིས་ཀ་ལའམ། །གང་ཡང་རུང་བ་ལ་བཟློག་པའམ། ། (3.11bcd)་ཐེ་ཚོམ་ཆོས་གྲུབ་འདོད་མ་ཡིན། ། (3.12a)་། གང་དག་ཐུན་མོང་མིན་པ་དང། །སྤྱི་དང་འགལ་བ་མི་འཁྲུལ་བའི། །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་དུ་དེ་ལ། ། (25bcd)་ཐེ་ཚོམ་སྐྱེད་པའི་རྟགས་རྣམས་ཡིན། །ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་དང་ལྡན་གང་ལ། །ཤེས་འདོད་བཟློག་པས་གནོད་པ་དང་། །ཐེ་ཚོམ་ཉིད་དུ་འགྱུར་ལས་གཞན། ། (26)་གཏན་ཚིགས་ལྟར་སྣང་ཡོད་མ་ཡིན། ། ། ཆོས་དང་ཆོས་ཅན་རང་ངོ་འམ། །དེ་ཡི་བྱེ་བྲག་ཡིན་ཡང་རུང་། །ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། ། (27)་དེ་ལ་གནོད་པས་འགལ་བ་ཡིན། ། (28a)
金本：འདི་ལ་ཡང། གཉི་ག་ལ་གྲུབ་ཆོས་ཀྱི་ནི། །ཐ་སྙད་བྱ་ཕྱིར་གཉི་ག་དང། ། (10cd)་གཅིག་ལ་ལྡོག་དང་ཐེ་ཚོམ་དང། །གཞི་མ་གྲུབ་ལ་མི་འདོད་དོ། ། (11ab)་། ཐུན་མོང་མིན་དང་སྤྱི་དང་ནི། །འགལ་བ་འཁྲུལ་བ་མེད་པ་ཅན། །ཆོས་རྣམས་ཀུན་ལ་གང་ཡིན་པ། ། (24bcd)་དེ་ལ་ཐེ་ཚོམ་གཏན་ཚིགས་ཡིན། །གང་ཡང་ཕྱོགས་ཆོས་མཐོང་བ་ལས། །ཤེས་པར་འདོད་ལ་བཟློག་པ་ཡིས། །གནོད་པ་བྱེད་དང་དཔྱོད་ཐོབ་པ། ། (25)་དེ་ལས་གཞན་པ་རྟགས་མཚུངས་མེད། ། ། ཆོས་དང་ཆོས་ཅན་རང་ངོ་བོ། །ཡང་ན་དེ་ཡི་ཁྱད་པར་རྣམས། །ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པའི་ཕྱིར། ། (26bcd)་གནོད་པ་མེད་ལ་འགལ་བ་ཡིན། ། (27a)
吕澂：此復，因依俱許說。若兩俱、隨一，顛倒、及猶豫、依不成，皆非。（3.7）……攝上頌言：若不共、及共，又相違决定，是諸一切法於彼為疑因。（3.21）觀宗法審察，與所樂顛倒，成違害、猶豫，此外無似因。（3.22）……謂法及有法，自性及差別，隨一倒立故，無害為相違。（3.23）
《门論》：若法是不共、共、决定相違，徧一切於彼皆是疑因性。邪證法、有法，自性或差別，此成相違因，若無所違害。觀宗法審察，若所樂違害，成躊躇、顛倒，異此無似因。
tatrāsiddhaścatuḥprakāraḥ | tadyathā | ubhayāsiddhaḥ 1, anyatarāsiddhaḥ 2, saṃdigdhāsiddhaḥ 3, āśrayāsiddhaśceti 4 || 31
དེ་ལ་མ་གྲུབ་པའི་དབྱེ་བ་བཞི་སྟེ། གཉིས་ཀ་ལ་མ་གྲུབ་པ་དང། གང་ཡང་རུང་བ་ལ་མ་གྲུབ་པ་དང། ཐེ་ཚོམ་ཟ་ནས་མ་གྲུབ་པ་དང། གཞི་མ་གྲུབ་པ་ཡང་ངོ། །
不成有四：一兩俱不成、二隨一不成、三猶豫不成、四所依不成。
今译：在此，不成有四种，即两俱不成、随一不成、犹豫不成和所依不成。
《集量論》：寶本：འདི་ལ་ཡང་གཉིས་ཀ་ལ་གྲུབ་ཆོས་དེ་ལས། །ཐ་སྙད་ཡིན་ཕྱིར་གཉིས་ཀ་ལའམ། །གང་ཡང་རུང་བ་ལ་བཟློག་པའམ། ། (3.11bcd)་ཐེ་ཚོམ་ཆོས་གྲུབ་འདོད་མ་ཡིན། ། (3.12a)
金本：འདི་ལ་ཡང། གཉི་ག་ལ་གྲུབ་ཆོས་ཀྱི་ནི། །ཐ་སྙད་བྱ་ཕྱིར་གཉི་ག་དང། ། (10cd)་གཅིག་ལ་ལྡོག་དང་ཐེ་ཚོམ་དང། །གཞི་མ་གྲུབ་ལ་མི་འདོད་དོ། ། (11ab)
吕澂：此復，因依俱許說。若兩俱、隨一，顛倒、及猶豫、依不成，皆非。（3.7）
《门論》：此中“宗法”唯取立論及敵論者决定，同許。於同品中有非有等，亦復如是。何以故？今此唯依證了因故，但由智力了所說義，非如生因由能起用。若爾，既取智為了因，是言便失能成立義。此亦不然，令彼憶念本極成故。是故此中唯取彼此俱定許義，即為善說。……如是所說一切品類所有言詞，皆非能立。於其同品有非有等，亦隨所應當如是說。
tatra śabdānityatve sādhye cākṣuṣātvādityubhayāsiddhaḥ || 32
དེ་ལ་སྒྲ་མི་རྟག་ཉིད་སྒྲུབ་པ་ལ་མིག་གིས་གཟུང་བར་བྱ་བ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པ་གཉིས་ཀ་ལ་མ་གྲུབ་པའོ། །
如成立聲為無常等，若言是眼所見性故，兩俱不成。
今译：在此，若声无常性为所立，而说“眼所见性故”，那就是两俱不成。
《集量論》：寶本：འདིར་གཉིས་ཀ་ལ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་གྲུབ་པ་ནི། དོན་གྱི་ཤུགས་ཀྱིས་གཏན་ཚིགས་ཉིད་དུ་མི་འདོད་དེ། དཔེར་ན་སྒྲ་མི་རྟག་སྟེ། མིག་གི་གཟུང་བྱ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །
金本：འདིར་ཤུགས་ཀྱིས་གཉི་ག་ལ་ཟློག་པ་ནི། གཏན་ཚིགས་ཉིད་དུ་མི་འདོད་དེ་དཔེར་ན་སྒྲ་མི་རྟག་སྟེ་མིག་གིས་གཟུང་བར་བྱ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །
吕澂：此中兩俱成顛倒者，義准非因，如說聲是無常，眼所見故。
《门論》：由是若有彼此不同許，定非宗法，如有成立‘聲是無常，眼所見故’。
kṛtakatvāditi śabdābhivyaktivādinaṃ pratyanyatarāsiddhaḥ || 33
སྒྲ་མངོན་པར་གསལ་བར་སྨྲ་བ་ལ། བྱས་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པ་གང་རུང་ལ་མ་གྲུབ་པའོ། །
所作性故，對聲顯論隨一不成。
今译：而说“所作性”，对声显論者，是随一不成。
《集量論》：寶本：གང་ཡང་རུང་བ་ལ་སྟེ་གཅིག་ཏུ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་ཡང་གྲུབ་པ་ནི་དཔེར་ན་མངོན་པར་གསལ་བར་སྨྲ་བ་ལ་བྱས་པ་ཉིད་ལྟ་བུའོ། །
金本：གཅིག་ལ་ཡང་བཟློག་པ་ནི། མངོན་པར་གསལ་བར་སྨྲ་བ་ལ་བྱས་པ་ཉིད་ལྟ་བུའོ། །
吕澂：又有隨一成顛倒者，如對聲顯論者說“所作性”。
《门論》：又若敵論不同許者，如對顯論，“所作性故”。
bāṣpādibhāvena saṃdihyamāno bhūtasaṃghāto 'gnisiddhāvupadiśyamānaḥ saṃdigdhāsiddhaḥ | 34
མེ་སྒྲུབ་པ་ལ་རླངས་པ་ལ་སོགས་པའི་དངོས་པོར་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བའི་འབྱུང་བ་འདུས་བརྗོད་པ་ལྟ་བུ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་ནས་མ་གྲུབ་པའོ། །
於霧等性起疑惑時為成大種和合火有而有所說，猶豫不成。
今译：由于雾气等存在而生疑[为烟]，而于成立火中以大种和合为说，就是犹豫不成。
按：立量云“有大種和合火，以有烟故”，但由于有雾气而无法确认有烟，因此“有烟故”就是犹豫不成的。
《集量論》：寶本：གཉིས་ཀའམ་གང་ཡང་རུང་བ་ལ་ཐེ་ཚོམ་དུ་གྱུར་བ་ནི་དཔེར་ན་དུད་པ་ཉིད་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བ་ལས་མེ་སྒྲུབ་པ་ལྟ་བུའོ། །
金本：གཉི་ག་ལའམ་གཅིག་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བ་ནི་དཔེར་ན་མེ་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་ལ་དུ་བ་ཉིད་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བ་ལྟ་བུའོ། །
吕澂：兩俱或隨一成猶豫者，如於烟有疑而成立火。
《门論》：又若猶豫，如依煙等起疑惑時，成立“大種和合火有，以現煙故”。
dravyamākāśaṃ guṇāśrayatvādityākāśāsattvavādinaṃ pratyāśrayāsiddhaḥ || 35
ནམ་མྐའ་རྗེས་སུ་ཡོད་དེ། ཡོན་ཏན་གྱི་གཞི་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པ་ནམ་མྐའི་ཡོད་པ་ཉིད་དུ་བརྗོད་པ་ལ་གཞི་མ་གྲུབ་པའོ། །
虚空實有，德所依故，對無空論所依不成。
今译：虚空是实物，德所依故，对说无虚空論者，就是所依不成。
《集量論》：寶本：ཆོས་[ཅན་མ]་གྲུབ་པ་ནི་དཔེར་ན་བདེ་བ་ལ་སོགས་པ་ཐམས་ཅད་ཡོད་པའི་ཕྱིར་བདག་ཁྱད་པར་ཡོད་དོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །
金本：ཆོས་ཅན་མ་གྲུབ་པ་ནི་དཔེར་ན་བདག་ཁྱད་པ་ཡིན་ཡིན་ཏེ། བདེ་བ་ལ་སོགས་པ་ཐམས་ཅད་ན་ཡོད་པའི་ཕྱིར་རོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟར་བུའོ། །
吕澂：有法不成者，如說“我體周遍，隨處有樂等故”。
《门論》：或於是處有法不成，如成立“我其體周徧，於一切處生樂等故”。
anaikāntikaḥ ṣaṭprakāraḥ | sādhāraṇaḥ 1, asādhāraṇaḥ 2, sapakṣaikadeśavṛttirvipakṣavyāpī 3, vipakṣaikadeśavṛttiḥ sapakṣavyāpī 4, ubhayapakṣaikadeśavṛttiḥ 5, viruddhāvyabhicārī ceti 6 || 36
མ་ངེས་པ་ནི་དྲུ་དུ་དབྱེ་སྟེ། ཐུན་མོང་དང། ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་དང། མཐུན་ཕྱོགས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་ལ་ཡོད་ལ་མི་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཁྱབ་པ་དང། མི་མཐུན་ཕྱོགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ཅིག་གི་ཡུལ་ལ་ཡོད་ལ་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཁྱབ་པ་དང། གཉིས་ཀའི་ཕྱོགས་ཅིག་གི་ཡུལ་ལ་ཡོད་པ་དང། འགལ་བ་ལ་མི་འཁྲུལ་པ་ཡང་ཞེས་པའོ། །
不定有六：一共、二不共、三同品一分轉異品徧轉、四異品一分轉同品徧轉、五俱品一分轉、六相違決定。
今译：不定有六种：共、不共、同品一分转异品遍转、异品一分转同品遍转、俱品一分转和相违决定。
《集量論》：寶本：གཞན་རྣམས་མ་ངེས་པའོ། ། (3.23a)ལྷག་མ་རྣམ་པ་ལྔ་པོ་ནི་གཏན་ཚིགས་སམ། འགལ་བ་ཉིད་དུ་མ་ངེས་པ་སྟེ། ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུའོ་ཞེས་པའི་ཐ་ཚིག་གོ། །གཏན་ཚིགས་ལ་སོགས་པ་འདི་དག་ཐམས་ཅད་ལ་ཡང། བརྗོད་པར་འདོད་པའི་གྲངས་གཅིག་ཉིད། ། (3.23b)་རིགས་དང་རྫས་ལས་ཤེས་པར་བྱའོ་ཞེས་བྱ་བའི་ཚིག་གི་ལྷག་མའོ། །གང་ཡང་གྲངས་གཅིག་ཅེས་པ་ནི་འདིར་གང་རིགས་དང་མཐུན་པར་ཡོད་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པ་དེ་བརྗོད་པར་འདོད་པ་སྟེ། ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན། འགལ་བ་དག་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཕྱིར། ། (3.23c)་གལ་ཏེ་གང་ཕྱིར་འགལ་བ་མཚན་ཉིད་གཉིས་སུ་བརྗོད་པ་དག་ལས་གྲངས་གཅིག་པར་ནི་མཐོང་བ་ཉིད་དེ། དཔེར་ན་སྒྲ་ལ་བྱས་པ་ཉིད་དང། མཉན་བྱ་དག་ལ་རྟག་པ་དང་མི་རྟག་པ་ཉིད་དུ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བ་ཡིན་ནོ་ཞེ་ན། དེ་བཞིན་ཐེ་ཚོམ་རྟགས་ཉིད་ལས། ། (3.23d)་གཅིག་ཏུ་ངེས་པར་མཐོང་མ་ཡིན། །（从释文及寶本文句看，མ当作བ）(3.24a)་དཔེར་ན་སྒྲ་ལ་མིག་གི་གཟུང་བྱ་མ་ཡིན་པ་དང་མངོན་སུམ་པ་ཉིད་དག་ལས་སྒྲ་ནི་རྫས་ཀྱང་མ་ཡིན་ལ། ལས་ཀྱང་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་ངེས་པ་ཡིན་ནོ། །དེའི་ཕྱིར་བརྗོད་པར་འདོད་པ་གཅིག་ཉིད་དོ། ། ། གང་དག་ཐུན་མོང་མིན་པ་དང། །སྤྱི་དང་འགལ་བ་མིན་འཁྲུལ་པའི། །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་དུ་དེ་ལ། །ཐེ་ཚོམ་བསྐྱེད་པའི་རྟགས་རྣམས་ཡིན། །
其余为不定。（3.23a）所余五种，因及相违性皆不决定，是犹豫因之意。又于一切因等中，乐说数唯一，（3.23b）就类与实而说之语。若所谓数为一者于此即所谓与类同者中所有者，彼即所乐说者。何故？两违犹豫故。（3.23c）因为对所说二相违相者于一数中见，譬如声中，对所作性及所闻性的常与无常性产生犹豫。如是犹豫因，（3.23d）独则不见定。（依文义当作“独则见决定”。）（3.24a）譬如决定所谓“声中，非眼所见性与现见性故（藏译mngon sum pa，金本同，依《胜宗十句义論》当译作“现境”而非“现量”），声非实、非业”。是故，所乐说为唯一。……不共及与共，及相违决定，于一切诸法，（3.24bcd）是生犹豫因。（3.25a）
金本：གཞན་ནི་མ་ངེས་ཉིད། (3.22a)་ལྷག་མ་རྣམ་པ་ལྔ་པོ་ནི་གཏན་ཚིགས་དང་འགལ་བ་ཉིད་དུ་མ་ངེས་པས་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་ཏོ། །འདིར་ཡང་གཏན་ཚིགས་ལ་སོགས་པའི་མཚན་ཉིད་ཐམས་ཅད་ལ། གྲངས་གཅིག་ལ་ནི་རིགས་པ་ཡིན་ནོ། ། (3.22b)་དངོས་པོའི་རིགས་ལ་ཤེས་པར་བྱའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཚིག་གི་ལྷག་མའོ། །འདིར་ཡང་གྲངས་གཅིག་པ་དེར་གང་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཡོད་དང་ཞེས་བྱ་བ་དེ་ལྟ་བུ་ལ་སོགས་པ་རྣམས་ལ་དེ་རིགས་པ་ཡིན་ནོ། །ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན། འགལ་བ་དག་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཕྱིར། ། (3.22c)་གང་གི་ཕྱིར་བཤད་པའི་མཚན་ཉིད་ཅན་གྱི་འགལ་བ་དག་གཅིག་ལ་ཐེ་ཚོམ་བསྐྱེད་པ་དག་མཐོང་སྟེ། དཔེར་ན་བྱས་པ་དང་མཉན་པར་བྱ་བ་དག་ལས་སྒྲ་ལ་རྟག་པ་དང་མི་རྟག་པ་དག་ཉིད་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བ་བཞིན་ནོ། །དེ་བཞིན་ཐེ་ཚོམ་གཏན་ཚིགས་དག། ། (3.22d)་གཅིག་ལ་ངེས་པ་མཐོང་བ་ཡིན། ། (3.23a)་དཔེར་ན་མིག་གི་གཟུང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དང་མངོན་སུམ་དག་གི་སྒྲ་ལ། རྫས་དང་སྒྲ་ལས་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དུ་ངེས་པ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །དེའི་ཕྱིར་གཅིག་ཉིད་རིགས་པ་ཡིན་ནོ། ། ། ཐུན་མོང་མིན་དང་སྤྱི་དང་ནི། །འགལ་བ་འཁྲུལ་པ་མེད་པ་ཅན། །ཆོས་རྣམས་ཀུན་ལ་གང་ཡིན་པ། ། (3.23bcd)་དེ་ལ་ཐེ་ཚོམ་གཏན་ཚིགས་ཡིན། ། (3.24a)
其余为不定。（3.22a）所余五种，因及相违性皆不决定，而是所谓犹豫因之义。于此，于一切因等相中，一数中为类。（3.22b）即于事物之类中而了知之语。于此对于一数，同品中所有而被称呼者，彼于如此等等中为类。何故？两违犹豫故。（3.22c）因为具有所说性相的二相违，于一处就会见到犹豫产生。譬如因所作与所闻二者，声中常与无常就有犹豫产生。如是二疑因，（3.22d）独则见决定。（3.23a）譬如说“决定于非眼所见性与现见性之声，声非实与非业”。是故，[所乐说]应是唯一。……不共及与共，及相违决定，遍于诸法中，（3.23bcd）皆是犹豫因。（3.24a）
吕澂：餘不定。（3.18d）所餘五者，因或相違皆不可决，說為不定，是猶豫原因之義。復於一切因等相中，樂說一數性。（3.19a）此意依類及事而言，一數者，謂若有因皆屬同類中有，以是為所樂說。何以故？兩逢則疑故。（3.19b）若有所說因相兩違而一處者，見成猶豫。如所作性及所聞性，兩者依聲則生疑惑是常、無常。如是二疑因，（3.19c）獨亦不决定。（3.19d）譬如以非眼所見性及現量性，說聲非實、非業，此則不定，故應樂說一性。……若不共、及共，又相違决定，是諸一切法於彼為疑因。（3.21）
《门論》：所餘皆不定。……所餘五種，因及相違皆不决定，是疑因義。又於一切因等相中，皆說所說一數同類，勿說二相更互相違，共集一處猶為因等，或於一相同作事故成不徧因。……若法是不共、共、决定相違，徧一切於彼皆是疑因性。
《胜論经》：acākṣuṣatvān na karma (2.2.28) 非眼所见性故，非业。
《胜宗十句义論》：云何現境？謂若依附大、非一實，是名現境。……聲一切是現境。
tatra sādhāraṇaḥ śabdaḥ prameyatvānnitya iti | taddhi nityānityapakṣayoḥ sādhāraṇatvādanaikāntikam | kiṃ ghaṭavatprameyatvādanityaḥ śabda āhosvidākāśavatprameyatvānnitya iti || 37
དེ་ལ་ཐུན་མོང་པ་འདི་ལྟར་གཞལ་བྱ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་སྐྲ་རྟག་ཅེས་པའོ། །དེ་ནི་རྟག་མི་རྟག་གི་ཕྱོགས་དག་ལ་ཐུན་མོང་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་མ་ངེས་པ་སྟེ། ཇི་ལྟར་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་བཞིན་གཞན་བྱ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རྟག་ཅེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
此中共者如言聲常，所量性故，常無常品皆共此因是故不定，為如瓶等所量性故聲是無常，為如空等所量性故聲是其常？
今译：这里，共[不定]就像说“声以所量性故常”，因为那是常、无常品的共同性，所以不定。声是如瓶以所量性故而是无常呢，还是如空以所量性故而是常呢？
《集量論》：寶本：གང་མཐའ་གཅིག་ལས་ཀྱང་མ་ལོག་པ་སྟེ། ཐུན་མོང་དུ་རྣམ་པར་མ་བཅད་པའི་གཏན་ཚིགས་དེ་ནི་དེ་དག་ཉིད་ལའོ་ཞེས་གཉིས་ཀ་དང་མི་འགལ་བས་ན་ཐེ་ཚོམ་གྱི་གཏན་ཚིགས་ཉིད་དོ། །གང་འདིར་གཉིས་ཀའི་ཆ་ལ་ངེས་པ་སྟེ་གཏན་ཚིགས་དེ་གཞན་ལས་ལོག་པའོ་ཞེས་པ་འདི་ཁྱད་པར་རོ། །
凡一边亦离者，是共而无所简别之因，其在彼二等（=二边，如常、无常）中。与二者俱不相违，而是犹豫因性。于此凡于二者中得决定者，是因，其简别其余云云，这就是差别。
金本：ཐུན་མོང་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་དེ་ཁོ་ན་ལ་ཞེས་རྣམ་པར་གནས་པ་མེད་པའི་ཕྱིར་གཏན་ཚིགས་མ་ཡིན་ཏེ། གཉིས་ལ་མི་འགལ་བ་ནི་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ཉིད་ཡིན་ནོ། །གང་ཡང་གཉི་ག་ལ་བརྟེན་པ་དེ་གཞན་ལས་ལྡོག་པའི་གཏན་ཚིགས་ཀྱང་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི་ཁྱད་པར་ཡིན་ནོ། །
凡共者，唯于彼中，无所住故，非[正]因，二者中不相违者，即是犹豫因性。凡能依二者的，即是能对其余简别之因云云，此即差别。
吕澂：若因一切皆共，無所簡別，即於所共兩俱不違，故為疑因。其依同品俱分者，簡別餘故，亦得為因，是謂差別。
《门論》：諸有皆共無簡別因，此唯於彼俱不相違，是疑因性。若於其中俱分是有，亦是定因，簡別餘故。是名差別。
asādhāraṇaḥ śrāvakaṇatvānnitya iti | taddhi nityānityapakṣābhyāṃ vyāvṛttatvānnityānityavinirmuktasya cānyasyāsaṃbhavātsaṃśayahetuḥ | kiṃbhūtasyāsya śrāvaṇatvamiti || 38
ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ནི་མཉན་བྱ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་སྒྲ་རྟག་ཅེས་པའོ། །དེ་ནི་རྟག་མི་རྟག་གི་ཕྱོགས་དག་ལས་ལྡོག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་དང། རྟག་མི་རྟག་གི་རྣམ་པར་ངེས་པ་སྤངས་པའི་གཞན་ཡང་མེད་པའི་ཕྱིར། མཉན་བྱ་ཉིད་འདི་ཇི་ལྟར་ན་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ཉིད་དོ་ཞེས་པའོ། །
言不共者如說聲常，所聞性故，常無常品皆離此因，常無常外餘非有故，是猶豫因，此所聞性其猶何等？
今译：不共[不定]就像说“声以所闻性故常”，因为那与常、无常品都相远离，而且远离了常、无常其余不会存在，所以是疑惑的因，此所闻性是什么属于事物的呢？
按：即九句因中同无异无。藏译后二句互倒。
《集量論》：寶本：གལ་ཏེ་རྣམ་པ་བཞི་པོ་ཐེ་ཚོམ་གྱི་གཏན་ཚིགས་སུ་འགྱུར་བ་ནི་གཉིས་ཀ་ལ་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཡིན་ན། འོ་ན་མཉན་པར་བྱ་བ་ཉིད་ཇི་ལྟར་ཡིན་ཞེ་ན། ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །གང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་དང་ཅིག་ཤོས་དེས་ཐ་དད་པའི་དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་བསུས（应为བསྡུས）པའི་ཕྱིར་དེ་ལ་ཐེ་ཚོམ་གྱི་གཏན་ཚིགས་ཏེ། དེ་དང་ལྡན་པ་དེས་བསྡུས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
设若四种为犹豫因，以二俱有故者，然则云何所闻性？以不共故。由任何不共之所立法及相反者，摄受了一切各异之事，故此中[不共]是犹豫因。具有彼（=差别）者为彼（=不共）所摄故。
金本：རེ་ཞིག་རྣམ་པ་བཞི་པོ་ནི་གཉི་ག་ལ་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ཉིད་དུ་རིགས་པ་ཡིན་ན། ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་མཉན་པར་བྱ་བ་ཉིད་ཇི་ལྟར་ཞེ་ན། གང་བསྒྲུབ་བྱའི་ཆོས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་དེས་ཁྱད་པར་ཇི་སྲིད་པ་དེ་ཐམས་ཅད་བསྡུས་པ་དེ་ལ་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ཡིན་ཏེ་དེ་སྲིད་ཅེས་བསྡུས་པའི་ཕྱིར་དང་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ལྡོག་པའི་ཕྱིར་རོ། །
且若四种于二俱中有故应为犹豫因性，则云何所闻性以不共故[为不定因]？以所立不共法，其所有差别包括了一切，在此就是犹豫因性，以彼容有云云为所摄故及离任一边故。
吕澂：且應四類為猶豫因，同異品中俱有故，如何所聞性以不共故亦為猶豫。若所立法是不共，彼所差別遍攝一切，因於彼為猶豫因，是即疑因所攝，且一邊顛倒故。若因一切皆共，無所簡別，即於所共兩俱不違，故為疑因。其依同品俱分者，簡別餘故，亦得為因，是謂差別。
《门論》：理應四種名不定因，二俱有故，所聞云何？由不共故。以若不共，所成立法所有差別徧攝一切，皆是疑因。唯彼有性，彼所攝故，一向離故。諸有皆共無簡別因，此唯於彼俱不相違，是疑因性。若於其中俱分是有，亦是定因，簡別餘故，是名差別。
sapakṣaikadeśavṛttirvipakṣavyāpī yathā | aprayatnāntarīyakaḥ śabdo 'nityatvāt | aprayatnānantarīyakaḥ pakṣaḥ | asya vidyudākāśādiḥ sapakṣaḥ | tatraikadeśe vidyudādau vidyate 'nityatvaṃ nākāśādau | aprayatnānantarīyakaḥ pakṣaḥ | asya ghaṭādirvipakṣaḥ | tatra sarvatra ghaṭādau vidyate 'nityatvam | tasmādetadapi vidyudghaṭasādharmyeṇānaikāntikam | kiṃ ghaṭavadanityatvātprayatnānantarīyakaḥ śabdaḥ āhosvidvidyudādivadanityatvādprayatnānantarīyaka iti || 39
མཐུན་ཕྱོགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ཅིག་གིས་ཡུལ་ལ་ཡོད་ལ། མི་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཁྱབ་པ་ནི་སྒྲ་རྩོལ་བས་བྱུང་བ་མ་ཡིན་ཏེ། མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པའོ། །གློག་དང་ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་ནི་མཐུན་ཕྱོགས་སོ། །དེ་ལ་ཡུལ་ཅིག་གློག་ལ་སོགས་པ་ལ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཡོད་ལ་ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་ལ་མེད་ཅིང་འདིའི་མཐུན་ཕྱོགས་རྩོལ་མ་བྱུང་དང་མི་མཐུན་ཕྱོགས་བུམ་པ་ལ་སོགས་པའོ། །དེ་ལ་ཐམས་ཅད་ལ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཡོད་ལ་འདིའི་ཡང་གློག་དང་བུམ་པ་མཐུན་པའི་ཕྱིར་མ་ངེས་པའོ། །ཇི་ལྟར་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་བཞིན་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
同品一分轉異品徧轉者如說聲非勤勇無間所發，無常性故，此中非勤勇無間所發宗，以電空等為其同品，此無常性於電等有於空等無，非勤勇無間所發宗以瓶等為異品，於彼徧有，此因以電瓶等為同法故亦是不定，為如瓶等無常性故彼是勤勇無間所發，為如電等無常性故彼非勤勇無間所發？
今译：同品一分转异品遍转，就像说“声非勤勇无间所发，无常性故”，其“非勤勇无间所发”是宗，闪电、虚空等是同品。其中闪电等同品一部分中有无常性，而虚空等中无。其“非勤勇无间所发”是宗，瓶等为异品。其中在瓶等一切[异品]中均有无常性。因此，由于以电、瓶等为同法，而是不定。是说声如瓶以无常性故勤勇无间所发呢，还是说如闪电以无常性故非勤勇无间所发呢？
vipakṣaikadeśavṛttiḥ sapakṣavyāpī yathā | prayatnānantarīyakaḥ śabdo 'nityatvāt | prayatnānantarīyakaḥ pakṣaḥ | asya ghaṭādiḥ sapakṣaḥ | tatra sarvatra ghaṭādau vidyate 'nityatvam | prayatnānantarīyakaḥ pakṣaḥ | asya vidyudākāśādirvipakṣaḥ | tatraikadeśe vidyudādau vidyate 'nityatvaṃ nākāśādau | tasmādetadapi vidyudghaṭasādharmyeṇa pūrvavadanaikāntikam || 40
མི་མཐུན་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་གཅིག་ལ་ཡོད་ལ་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་ཁྱབ་པ་ནི། ཇི་ལྟར་སྒྲ་རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ཏེ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པའོ། །རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བའི་སྒྲ་ནི་འདིའི་ཕྱོགས་སོ། །བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་ནི་མཐུན་ཕྱོགས་དེ་ལ་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་ཐམས་ཅད་ལ་མི་རྟག་པ་ཉིད་དོ། །གློག་དང་ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་ནི་མི་མཐུན་ཕྱོགས་སོ། །དེ་ལ་གློག་ལ་སོགས་པ་ལ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཡོད་ལ། ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་ལ་མེད་པ་དེའི་ཕྱིར་འདི་ཡང་སྔ་མ་བཞིན་མ་ངེས་པའོ། །
異品一分轉同品徧轉者如立宗言聲是勤勇無間所發，無常性故，勤勇無間所發宗，以瓶等為同品，其無常性於此徧有，以電空等為異品，於彼一分電等是有空等是無，是故如前亦為不定。
今译：异品一分转同品遍转，就像说“声为勤勇无间所发，无常性故”。“勤勇无间所发”为宗，瓶等为同品。其中瓶等一切[同品]中有无常性。“勤勇无间所发”为宗，闪电、虚空等为异品，其中闪电等一部分[异品]中有无常性，而虚空等中无。因此，由于以闪电、瓶等为同法而与前一样为不定。
ubhayapakṣaikadeśavṛttiryathā | nityaḥ śabdo 'mūrtatvāditi | nityaḥ pakṣaḥ | asyākāśaparamāṇvādiḥ sapakṣaḥ | tatraikadeśa ākāśādau vidyate 'mūrtatvaṃ na paramāṇau | nityaḥ pakṣaḥ | asya ghaṭasukhādirvipakṣaḥ | tratraikadeśe sukhādau vidyate 'mūrtatvaṃ na ghaṭādau | tasmādetadapi sukhākāśasādharmyeṇānaikāntikam || 41
གཉིས་ཀའི་ཕྱོགས་གཅིག་གི་ཡུལ་ལ་ཡོད་པ་ནི། ཇི་ལྟར་སྒྲ་རྟག་སྟེ་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པ་འདི་ལ་རྟག་པ་ནི་ཕྱོགས་སོ། །ནམ་མཁའ་དང་རྡུལ་ཕྲན་ལ་སོགས་པ་ནི་མཐུན་ཕྱོགས་སོ། །དེ་ལ་མཐུན་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡུལ་ཅིག་ནམ་མཁའ་ལ་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཡོད་ལ་རྡུལ་ཕྲན་ལ་སོགས་པ་ལ་མེད་དོ། །འདིའི་མི་རྟག་པའི་ཕྱོགས་བུམ་པ་དང་བདེ་བ་ལ་སོགས་པ་ནི་མི་མཐུན་ཕྱོགས་སོ། །དེ་ལ་བདེ་བ་ལ་སོགས་པ་ནི་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཡོད་ལ་བུམ་པ་ལ་མེད་དོ། །དེའི་ཕྱིར་འདི་ཡང་བདེ་བ་དང་ནམ་མཁའ་ཆོས་མཐུན་པའི་དཔེར་བྱས་པ་ཉིད་ཀྱིས་མ་ངེས་པའོ། །
俱品一分轉者如說聲常，無質礙故，此中常宗，以虚空極微等為同品，無質礙性於虚空等有於極微等無，以瓶樂等為異品，於樂等有於瓶等無，是故此因以樂以空為同法故亦名不定。
今译：俱品一分转就像说“声常，无质碍故”，“常”是宗，虚空、极微等为同品。其中无质碍性于一部分[同品]虚空等中有，而极微中无。“常”是宗，其中瓶、乐等为异品。其中无质碍性于一部分[异品]乐等中有，而瓶等中无。因此，由于以乐、虚空等为同法而是不定。
按：即九句因中同俱异倶。
viruddhāvyabhicārī yathā | anityaḥ śabdaḥ kṛtakatvād ghaṭavat | nityaḥ śabdaḥ śrāvaṇatvāt śabdatvavaditi | ubhayoḥ saṃśayahetutvād dvāvapyetāveko 'naikāntikaḥ samuditāveva || 42
འགལ་བ་ལ་མི་འཁྲུལ་པ་ནི་ཇི་ལྟར་སྒྲ་མི་རྟག་སྟེ་བྱས་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་བུམ་པ་བཞིན་སྒྲ་རྟག་སྟེ་མཉན་བྱ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་སྒྲ་བཞིན་ཞེས་པ་འགལ་བའི་དོན་དག་གཅིག་ལ་ཡོད་པ་ནི་ཉིས་ཀ་ལ་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ཉིད་དོ། །
相違決定者如立宗言“聲是無常，所作性故，譬如瓶等”，有立“聲常，所聞性故，譬如聲性”，此二皆是猶豫因故俱名不定。
今译：相违决定就像说“声无常，所作性故，如瓶”、“声常，所闻性故，如声性”，因为二者是疑惑的因，二者相遇时随一都是不定。
《集量論》：寶本：གལ་ཏེ་གང་གི་ཚེ་སྒྲ་རྟག་པར་ཁས་ལེན་པ་དེའི་ཚེ་འདི་གཏན་ཚིགས་ཉིད་དུ་འགྱུར་རོ་ཞེ་ན། གལ་ཏེ་འདི་ལ་བྱས་པའི་ཕྱིར་ཞེས་པ་ལ་སོགས་པ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་གཏན་ཚིགས་སུ་ནམ་ཡང་མི་སྟོན་ནའོ། །གཉིས་ཀ་དམིགས་པའི་དོན་ལྟར་ན་ནི་འགལ་བའི་དོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཐེ་ཚོམ་གྱི་གཏན་ཚིགས་སོ། །འདི་ཡང་དེ་ཉིད་ངེས་པ་ནི་རྗེས་སུ་ཚོལ་བ་པོ་རྣམས་ཀྱི་མངོན་སུམ་དང་ལྡན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
[问：]设若许声常者，则[所闻性]是因性。[答：]设若不能说“所作性故”，无論如何不显示无常性之因。若见所得二俱之义，是相违义之故，是犹豫因。此即彼决定，具有思求者之现见[力]故。
金本：དེ་ལྟ་ན་གང་གི་ཚེ་སྒྲ་ཉིད་རྟག་པར་ཁས་ལེན་པར་བྱེད་པ་དེའི་ཚེ་འདི་གཏན་ཚིགས་ཉིད་དུ་འགྱུར་རོ་ཞེ་ན། གལ་ཏེ་འདི་ལ་ཡང་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་གཏན་ཚིགས་བྱས་པ་ཉིད་ལ་སོགས་པ་འགའ་ཞིག་སྟོན་པར་མི་བྱེད་ན་ནི་འགྱུར་ན། གཉི་ག་དམིགས་པ་ན་འགལ་བ་དག་དོན་གཅིག་ལ་མི་སྲིད་པའི་ཕྱིར་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུ་ཡིན་ནོ། །འདི་ལ་ཡང་མངོན་སུམ་དང་ལུང་སྟོབས་དང་ལྡན་པའི་ཕྱིར་དེ་ཁོ་ན་ལས་ངེས་པ་བཙལ་བར་བྱའོ་ཞེས་བྱ་བའི
[问：]若如是，设若许声性为常，则[所闻性]是因性。[答：]设若此中不能显示无常性因，即所作性等，则二俱可得而为相违，于一义中不容有故，是犹豫因。此中具现、教力故，当唯从此中求决定。
吕澂：若時許有聲性是常，所聞性亦得為因耶？如不能說所作等是無常因，容有此義。然兩俱可得一義為相違故，是猶豫因。此唯依現及教力故思求决定。
《门論》：若對許有聲性是常，此應成因。若於爾時無有顯示所作性等是無常因，容有此義。然俱可得一義相違，不容有故，是猶豫因。又於此中現、教力勝，故應依此思求决定。
viruddhaścatuḥprakāraḥ | tadyathā | dharmasvarūpaviparītasādhanaḥ 1, dharmaviśeṣaviparītasādhanaḥ 2, dharmisvarūpaviparītasādhanaḥ 3, dharmiviśeṣaviparītasādhanaśceti 4 || 43
འགལ་བ་ནི་བཞིར་དབྱེ་སྟེ། ཆོས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་དང། ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་བསྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་དང། ཆོས་ཅན་གྱི་རང་བཞིན་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་དང། ཆོས་ཅན་གྱི་ཁྱད་པར་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་བསྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཡང་ངོ་ཞེས་པའོ། །
相違有四，謂法自相相違因、法差別相違因、有法自相相違因、有法差別相違因等。
今译：相违有四种，即法自相颠倒能立、法差别颠倒能立、有法自相颠倒能立和有法差别颠倒能立。
《集量論》：寶本：གལ་ཏེ་འདི་ལྟར་འདོད་པ་ལ་གནོད་པ་བྱེད་པའི་འགལ་བ་དེ་བཟློག་པའི་གཏན་ཚིགས་སོ་ཞེས་ཇི་ལྟར་བརྗོད་པར་བྱ་ཞེ་ན། གལ་ཏེ་གཞན་མ་ཡིན་པའི་དོན་བྱེད་པ་ཉིད་གང་ཡིན་ན་གང་གི་ཕྱིར་མི་འགྲུབ་པར་འགྱུར། གལ་ཏེ་གཞན་གྱི་དོན་བྱེད་པའི་གཏན་ཚིགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར་རོ། །དེ་བཞིན་དུ་བྱས་པའི་ཕྱིར་མི་རྟག་གོ་ཞེས་པ་ལ་བྱས་པས་མི་རྟག་པ་འགྲུབ་པར་འགྱུར་ཏེ། རྟགས（当为རྟག）ཉིད་དུ་སྒྲུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་མཉན་པར་བྱ་བ་ཉིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ་ཞེ་ན། རྒལ་བ་འདི་ནི་མི་བཟད་པར་བཀོད་པ་སྟེ། དེ་ལ་ནི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་གཏན་ཚིགས་དང་ལྡན་པ་གཅིག་གཟུང་བའི་ཕྱིར་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དུ་འགྱུར་རོ། །གལ་ཏེ་འདི་ལྟར་གཅིག་པོ་དེ་ལ་བསྒྲུབ་བྱའི་བྱེ་བྲག་གིས་གཉིས་སུ་རྟོག་པར་བྱེད་དེ། དཔེར་ན་མིག་གི་གཟུང་བྱ་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དང། མངོན་སུམ་པ་ཉིད་བཞིན་ནོ་ཞེ་ན། དེ་ལྟ་ན་ནི་འགལ་བ་མི་འཁྲུལ་བ་ཅན་ལས་ཐ་དད་པར་འགྱུར་རོ། །འདི་ལ་ཐེ་ཚོམ་མ་མཐོང་ངོ་ཞེས་བརྟག་པར་མི་བྱའོ། །འདི་ལྟར་གཞན་གྱི་དོན་བྱེད་པ་ཁྱད་པར་ཅན་ལས་བཟློག་པ་བསྒྲུབ་པའི་ཕྱིར་དེ་ནི་འགལ་བ་ཉིད་དོ། །དེ་ལྟར་ན་འདུས་པ་གཞན་གྱི་དོན་བྱེད་པ་ལ་འདུས་པ་མ་ཡིན་པ་རྣམས་ཀྱི་དོན་བྱེད་པར་སྒྲུབ་འདོད་པ་འདི་ནི་གཞན་འདུས་པ་ཉིད་ཀྱི་རྟགས་ཡིན་ནོ། །དེའི་འདུས་པ་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ནི་མངོན་སུམ་མམ་རྗེས་སུ་དཔག་པས་གྲུབ་པ་མ་ཡིན་ནོ། །དེ་ཡོད་པར་མ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར་རོ། །འདི་ནི་ཐེ་ཚོམ་མ་ཡིན་ཏེ་ཁྱད་པར་ཅན་བཟློག་པའི་གཏན་ཚིགས་འདི་ཉིད་ཀྱིས་གཞན་འགལ་བ་མི་འཁྲུལ་བ་ཅན་ཉིད་ལས་ཐ་དད་དུ་ཕྱེ་བ་ཡིན་ནོ། །དེ་བཞིན་དུ་མཐོང་བ་ལ་གནོད་པ་ནི་ཆོས་ཅན་གྱི་རང་གི་ངོ་བོའི་བྱེ་བྲག་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་བསྒྲུབ་པའི་ཕྱིར་འགལ་བར་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ། དཔེར་ན་རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར་སྒྲ་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་དང། མཉན་བྱ་མ་ཡིན་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །གཉིས་ཀ་བསྒྲུབ་བྱར་འགྱུར་བ་ནི་ཆོས་ཀྱིས་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་པའི་ཆོས་ཅན་བསྒྲུབ་བྱ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །དེ་ལ་གང་ཡང་རུང་བ་གཅིག་གམ་གཉིས་ཀ་ཡང་རུང་སྟེ། རང་གི་ངོ་བོ་བྱེ་བྲག་ལས་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པའི་ཕྱིར་འགལ་བ་ཉིད་རིགས་པ་ཡིན་ནོ། །གཉིས་ཀའི་དཔེར་བརྗོད་བསྟན་པར་བྱ་སྟེ། སྨྲ་བ་ཐམས་ཅད་བརྫུན་གྱི་དོན་ཅན་ཏེ། མཚོན་བྱེད་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རྨི་ལམ་གྱི་བྱ་བའི་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལ། གང་དེ་བཞིན་དུ་སྨྲ་བ་ཡོད་ན་ནི་སྨྲ་བ་དང་སྨྲ་བའི་བདག་ཉིད་ཡིན་པ་བརྫུན་གྱི་དོན་ཅན་ཉིད་ཡིན་པས་ན་སྤྱིར་བསྡོམས་པའི་དོན་ལ་སྐུར་པ་བཏབ་པ་ཡིན་ནོ། །དེས་ན་དེའི་རང་གི་ངོ་བོ་དང་འགལ་བ་ཡིན་ནོ། །གལ་ཏེ་སྨྲ་བ་ཉིད་བརྫུན་གྱི་དོན་ཅན་མ་ཡིན་ན་ནི་དེའི་བྱེ་བྲག་དང་འགལ་བ་ཡིན་ནོ། །ཡང་བརྗོད་པ།ཆོས་དང་ཆོས་ཅན་རང་ངོ་འམ། །དེ་ཡི་བྱེ་བྲག་ཡིན་ཡང་རུང། །ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པའི་ཕྱིར། ། (3.27bcd)་དེ་ལ་གནོད་པས་འགལ་བ་ཡིན། ། (3.28a)
[问：]云何说如于所欲能违害之相违即对立因？若非为他用，何故不成立？[答：]有为他用之因之故。[问：]如此，云所作故无常，即以所作成立无常，令常性成立之因是所闻性故。[答：]当作猛烈反驳。于此持有唯一与常性相应之因者故，应成非成立性。[问：]设若如此，于彼唯一者中以所成立之差别能思择为二，譬如非眼所取性及现见性。[答：]如是即与相违决定别异。于此，不当思择“不见犹豫”。如斯，为他用与具差别者的对立成立故，彼即相违性。如是，积聚性为他用中，所欲成立诸非积聚性之用，实是积聚性他之因。彼之非积聚性，非以现、比成立。彼不成立为有故。此非犹豫，以此对立的具有差别者的因，而分别余者（=相违）与相违决定为各异。与此相同，于所见违害，有法之自相之差别颠倒成立故，当说为相违。如云勤勇所发故所谓非声，及所谓非所闻性。所成立之二者，以为法所差别之有法为所立故。此中，所容有者或一或二，颠倒成立自相与差别故，理应为相违性。当显示二者喻例，如云一切言说具虚妄义，是能表故，如梦中所作了别。凡如是者，若有言说，则是言说及言说自性，而具虚妄义，则于总义中则是损减。是以与彼自相相违。若言说性不具虚妄义，则与彼之差别相违。复说云：法、有法自相，及差别容有，颠倒成立故，（3.27bcd）害彼故相违。（3.28a）
金本：གལ་ཏེ་དེ་ལྟ་ན་འདོད་པ་ལ་གནོད་པར་བྱེད་པའི་འགལ་བ་གང་ཡིན་པ་དེ་ལ་ཅི་ལྟར་བརྗོད་པར་བྱ་ཞེ་ན། བཟློག་པའི་གཏན་ཚིགས་སོ་ཞེས་སོ། །གལ་ཏེ་དེ་ལྟར་འདུས་པ་རྣམས་ལ་གཞན་གྱི་དོན་བྱེད་པ་མ་ཡིན་པ་ཅིའི་ཕྱིར་འགྲུབ་པར་མི་འགྱུར་ཞེ་ན། གཞན་གྱི་དོན་གྱི་གཏན་ཚིགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། དཔེར་ན་བྱས་པའི་ཕྱིར་མི་རྟག་པའོ་ཞེས་བྱ་བའི་མི་རྟག་པ་མི་འགྲུབ་སྟེ། རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་གཏན་ཚིགས་མ1ན་པར་བྱ་བ་ཉིད་ཡོད་པའི་ཕྱིར་རོ། །འོན་ཏེ་མི་འདྲ་བ་དཔེར་བཀོད་པ་ཡིན་ཏེ་དེ་ལ་ནི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་གཏན་དང་ལྷན་ཅིག་པའི་གཅིག་སྨོས་པའི་ཕྱིར་སྒྲུབ་བྱེད་མ་ཡིན་པར་འགྱུར་རོ་ཞེ་ན། དེ་ལྟ་ན་མིག་གིས་གཟུང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དང། མངོན་སུམ་དག་བཞིན་དུ་གཅིག་པོ་དེ་ཉིད་ལ་བསྒྲུབ་བྱའི་ཁྱད་པར་གྱི་གཉིས་སུ་རབ་ཏུ་རྟོགས་པར་འགྱུར་རོ། །དེ་ལྟ་ན་ཡང་འགལ་བ་མི་འཁྲུལ་པ་ཅན་ཐ་མི་དད་པར་འགྱུར་རོ་ཞེ་ན། དེ་ལ་ཐེ་ཚོམ་མ་མཐོང་བའི་ཕྱིར། བརྟག་པར་མི་བྱའོ། །དེ་ལྟར་ན་གཞན་གྱི་དོན་ཁྱད་པར་ཅན་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་བསྒྲུབ་པའི་ཕྱིར་འདི་ནི་འགལ་བ་ཡིན་ཏེ། དེ་ལྟར་ན་ལུས་པ་རྣམས་ཀྱི་འདུས་པ་མ་ཡིན་པ་གཞན་གྱི་དོན་བྱེད་པར་འདོད་པ་ཡིན་ལ། འདུས་པ་འདི་ལ་གཏན་ཚིགས་ཉིད་དུ་ཡང་བྱེད་པ་ཡིན་ནོ། །འདུས་པ་མ་ཡིན་པ་དེ་མངོན་སུམ་མམ་རྗེས་སུ་དཔག་པས་གྲུབ་པ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །ཡོད་པར་མ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར་ཐེ་ཚོམ་མེད་པར་བཟློག་པའི་གཏན་ཚིགས་ཡིན་ནོ། །ཁྱད་པར་འདི་ནི་འགལ་བ་དང་མི་འགལ་བ་དང་མ་ངེས་པ་གཞན་ལས་ཐ་དད་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་བཞིན་དུ་མཐོང་བ་ལ་མི་གནོད་པ་ནི་ཆོས་ཅན་གྱི་རང་གི་ངོ་བོ་དང་ཁྱད་པར་འགལ་བར་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ། དཔེར་ན་རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར་སྒྲ་མ་ཡིན་པ་དང་མཉན་པར་བྱ་བ་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །གཉི་ག་ནི་བསྒྲུབ་བྱ་ཡིན་ཏེ་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཅན་གྱི་ཆོས་ཅན་བསྒྲུབ་པའི་ཕྱིར་རོ། །དེ་ལ་གཉི་གའམ་ཅིག་ཤོས་ཀྱི་རང་གི་ངོ་བོ་དང་ཁྱད་པར་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་བསྒྲུབ་པའི་འགལ་བ་ཉིད་དུ་རིགས་པ་ཡིན་ནོ། །གཉི་གའི་བརྗོད་པ་ཐམས་ཅད་ནི་མི་བདེན་པའི་དོན་ཅན་ཡིན་ཏེ་དོན་རྟོགས་པར་བྱེད་པའི་ཕྱིར་རྨི་ལམ་གྱི་ལུས་ཀྱི་རྣམ་པར་རིག་བྱེད་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བའི་རྗོད་པར་བྱེད་པ་གང་ཡིན་པ་འདི་ཡོད་པ་ཡིན་ནོ། །རྗོད་པར་བྱེད་པའི་བདག་ཉིད་དང་མི་བདེན་པའི་དོན་ཅན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལ། གལ་ཏེ་ཐམས་ཅད་བསྡུས་པའི་དོན་མི་བདེན་པ་ཉིད་དུ་སེལ་བར་བྱེད་ན་དེ་ལས་རང་གི་ངོ་བོ་དང་འགལ་བ་ཡིན་ནོ། །ཅི་སྟེ་རྗོད་པར་བྱེད་པ་ཉིད་དང་མི་བདེན་པའི་དོན་ཅན་ཉིད་དུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་ན་དེ་ལས་ཁྱད་པར་དང་འགལ་བ་ཡིན་ནོ། །ཆོས་དང་ཆོས་ཅན་རང་ངོ་བོ། །ཡང་ན་དེའི་ཁྱད་པར་རྣམས། །ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་བསྒྲུབ་པའི་ཕྱིར། །གནོད་པ་མེད་ལ་འགལ་བ་ཡིན། ། (3.27)
[问：]设若如是，若于所欲能作违害之相违，其中当如何言说？[答：]谓对立之因。[问：]设若如是，诸积聚性中非为他用何故不应成立？[答：]有为他用之因故，譬如所作故无常云云之无常不成立，以有常性之因即所闻性故。[问：]不然，当举喻例，此中说与常性之因一时之一故，应成非能立。若如是则如非眼所取性及现见性，于彼唯一者应思择所立差别为二故。若如是则应与相违决定不异。[答：]此中不见犹豫故，不当[如是]思择。若如是则是颠倒成立为他用故，此即相违。若如是则诸有质碍之非积聚性是所欲为他用，此积聚中即能作因性。彼非积聚性非以现、比所能成立，不成立为有故，是无犹豫的对立因。此差别与其余的相违、不相违及不决定相别异。与此相同，不与所见违害者即当说为有法自相及差别相违，譬如说勤勇所发故非声及非所闻。二者是所成立，具有法差别之有法成立故。是中，对于二者或随一之自相或差别颠倒成立者，理应是相违性。二者之一切言说皆具不实之义，凡如所谓“是能了悟之义故，如梦中身之了别”之能诠，其[虽不实而]为有。于所谓“能诠自性与具不实之义性”中，设若于所摄不实义上去除一切，则由此即是与自相相违。设若能成立能诠性具有不实义性，由此即与差别相违。法、有法自相，及彼诸差别，颠倒成立故，无害而相违。（3.27）
吕澂：若害違意樂為相違因者，如積聚性因云何不成不為他用？以有為他用之因故。復云何不成相違决定？不見猶豫，非彼類故。但於為他用差別義成顛倒故，而為相違。如是意樂成立非積聚他所用，而非積聚現比不得無有其法，故無猶豫，成相違因。又如觀察成違害者，倒立有法自性差別，亦說相違。如以勤發性因說聲非聲，及非所聞，是二皆以法所差別之有法為所立故。次復說言，謂法及有法，自性及差別，隨一倒立故，無害為相違。（23）
《门論》：邪證法、有法，自性或差別，此成相違因，若無所違害。
tatra dharmasvarūpaviparitisādhano yathā | nityaḥ śabdaḥ kṛtakatvāt prayatnānantarīyakatvādveti | ayaṃ heturvipakṣa eva bhāvādviruddhaḥ || 44
དེ་ལ་ཆོས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཇི་ལྟར་ན། སྒྲ་རྟག་སྟེ་བྱས་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པའམ་བཙལ་མ་ཐག་ཏུ་བྱུང་བ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར། ཞེས་འདིའི་རྟགས་མི་མཐུན་ཕྱོགས་ཁོ་ན་ལ་ཡོད་པས་འགལ་བའོ། །
此中法自相相違因者如說聲常，所作性故，或勤勇無間所發性故，此因唯於異品中有是故相違。
今译：这里，法自相颠倒能立就像说“声常，所作性故，或勤勇无间所发性故”，这个因因为只在异品中存在，所以是相违。
dharmaviśeṣaviparītasādhano yathā | parārthāścakṣurādayaḥ saṃghātatvācchayanāsanādyaṅgaviśeṣavaditi | ayaṃ heturyathā pārārthyaṃ cakṣurādīnāṃ sādhayati tathā saṃhatatvamapi parasyātmanaḥ sādhayati | ubhayatrāvyabhicārāt || 45
ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཇི་ལྟར་ན། མིག་ལ་སོགས་པ་གཞན་གྱི་དོན་ཡིན་ཏེ། འདུས་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་མལ་ཆ་དང་སྟན་ལ་སོགས་པའི་ཡན་ལག་བཞིན་ཞེས་པ་འདིའི་རྟགས་ཇི་ལྟར་མིག་ལ་སོགས་པ་རྣམས་ལ་གཞན་གྱི་དོན་ཉིད་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་དེ་ལྟར་འདུས་པ་ཉིད་ཀྱང་གཞན་གྱི་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཡིན་ལ་མལ་ཆ་དང་སྟན་ལ་སོགས་པའི་ཡན་ལག་རྣམས་ཀྱང་འདུས་པ་ཉིད་ཡིན་པས་སོ། །
法差別相違因者如說“眼等必為他用，積聚性故，如臥具等”，此因如能成立眼等必為他用，如是亦能成立所立法差別相違積聚他用，諸臥具等為積聚他所受用故。
今译：法差别颠倒能立就像说“眼等是为他的，积聚性故，如卧具、坐具各部分那样的差别（=为他的）”，如同这个因能令“眼等是为他的”成立一样，也能令“积聚性的作为‘他’的神我”成立，因为二者中均无过。
《集量論》：若害違意樂為相違因者，如積聚性因云何不成不為他用？以有為他用之因故。復云何不成相違决定？不見猶豫，非彼類故。但於為他用差別義成顛倒故，而為相違。如是意樂成立非積聚他所用，而非積聚現比不得無有其法，故無猶豫，成相違因。
《数論颂》：saṅghātaparārthatvāt triguṇādiviparyayād adhiṣṭhānāt /
puruṣo 'sti bhoktṛbhāvāt kaivalyārthapravṛtteś ca // ISk_17 //
以积聚为为他故，与三德等相违故，是所依故，是享受者故，转现独一义故，有神我。（17）
《金七十論》：聚集为他故，异三德、依故，食者、独离故，五因立我有。（17）
dharmisvarūpaviparītasādhano yathā | na dravyaṃ na karma na guṇo bhāvaḥ ekadravyavattvāt guṇakarmasu ca bhāvāt sāmanyaviśeṣavaditi | ayaṃ hi heturyathā dravyādipratiṣedhaṃ bhāvasya sādhayati tathā bhāvasyābhāvatvamapi sādhayati | ubhayatrāvyabhicārāt || 46
ཆོས་ཅན་གྱི་རང་བཞིན་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཇི་ལྟར་ན། རྫས་དང་ལས་དང་ཡོན་ཏན་སོ་སོར་མེད་དེ་དངོས་པོའི་རྫས་གཅིག་པ་ཅན་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་དང། ཡོན་ཏན་དང་ལས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྤྱི་དང་ཁྱད་པར་བཞིན་ཞེས་པ་འདིའི་རྟགས་ཇི་ལྟར་རྫས་ལ་སོགས་པའི་མ་ཡིན་པ་ལ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་དངོས་པོ་ཡིན་པ་དེ་ལྟར་དངོས་པོའི་ཡོད་པ་ཉིད་ལ་ཡང་བསྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཡིན་ཏེ། གཉིས་ཀ་ལ་མི་འཁྲུལ་པའི་ཕྱིར་རོ། །
有法自相相違因者，如說“有性非實，非德，非業，有一實故，有德業故，如同異性”，此因如能成遮實等，如是亦能成遮有性，俱決定故。
今译：有法自相颠倒能立就像说“有性非实、非业、非德，具有一实故、德业中有故，如同异”，此因如同能令对实等的遮遣成立，也能令有性的不存在成立，因为二者中均无过。
《胜論经》：依于实，不具有德，非与合离中不相观待的因（即不是与合、离独立的因），这就是德相。（1.1.5 dravyāśrayy aguṇavān saṃyogavibhāgeṣv akāraṇam anapekṣa iti guṇalakṣaṇam）有唯是同。（1.2.4 bhāvaḥ sāmānyameva）实性、德性、业性是同和异。（1.2.5 dravyatvaṃ guṇatvaṃ karmatvaṃ ca sāmānyāni viśeṣāś ca）有是由之产生对实、德、业[的存在观念]。（1.2.7 sad iti yato dravyaguṇakarmasu）有与实、德、业异义。（1.2.8 dravyaguṇakarmabhyo 'rthāntaraṃ sattā）有一实性故，非实。（1.2.9 ekadravyavattvān na dravyam）德、业中有故，非业、非德。”（1.2.10 guṇakarmasu ca bhāvānna karma na guṇaḥ）因为德中有，即被说为德性。（1.2.14 guṇe bhāvād guṇatvam uktam
dharmiviśeṣaviparītasādhano yathā | ayameva heturasminneva pūrvapakṣe 'syaiva dharmiṇo yo viśeṣaḥ satpratyayakartṛtvaṃ nāma tadviparītamasatpratyayakartṛtvamapi sādhayati | ubhayatrāvyabhicārāt || 47
ཆོས་ཅན་གྱི་ཁྱད་པར་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་འདི་ཉིད་ནི་ཕྱོགས་སྔ་མའི་རྟགས་འདི་ཉིད་ལ་ཆོས་ཅན་གྱི་ཁྱད་པར་གང་ཡོད་པ་རྐྱེན་གྱིས་བྱས་པ་ཉིད་དང། དེའི་བཟློག་པ་མེད་པ་རྐྱེན་གྱིས་བྱས་པ་ཉིད་ལ་ཡང་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཡིན་ཏེ། གཉིས་ཀ་ལ་མི་འཁྲུལ་པའི་ཕྱིར་རོ། །
有法差別相違因者如卽此因卽於前宗有法差別作有緣性，亦能成立與此相違作非有緣性，如遮實等俱決定故。
今译：有法差别颠倒能立，就像前宗中的那个因能成立能作有之缘有法差别，亦能成立能作非有之缘，因为二者中均无过。
## ‹3›似喻10
dṛṣṭāntābhāso dvividhaḥ | sādharmyeṇa vaidharmyeṇa ca || 48
དཔེ་ལྟར་སྣང་བ་རྣམས་འདི་ལྟ་སྟེ།
已說似因，當說似喻。
今译：似喻有二种：由同法及由异法。
tatra sādharmyeṇa tāvad dṛṣṭāntābhāsaḥ pañcaprakāraḥ | tadyathā | sādhanadharmāsiddhaḥ 1, sādhyadharmāsiddhaḥ 2, ubhayadharmāsiddhaḥ 3, ananvayaḥ 4, viparītānvayaśceti 5 || 49
སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་ཆོས་མ་གྲུབ་པ་དང། བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་མ་གྲུབ་པ་དང། གཉིས་ཀའི་ཆོས་མ་གྲུབ་པ་དང། རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་མེད་པ་དང། རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པ་ཡང་ངོ། །ཞེས་པ་ཆོས་མཐུན་པ་ཉིད་ཀྱིས་སོ། །ཆོས་མི་མཐུན་པ་ཉིད་ལ་ཡང་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། སྒྲུབ་པར་བྱ་པ་ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། གཉིས་ཀ་ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། ལྡོག་པ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པ་ཡང་ཞེས་པའོ། །
似同法喻有其五種：一能立法不成、二所立法不成、三俱不成、四無合、五倒合。似異法喻亦有五種：一所立不遣、二能立不遣、三俱不遣、四不離、五倒離。
今译：在这里，由同法有五种似喻，即能立法不成、所立法不成、俱不成、无合、倒合。
《集量論》：寶本：གཏན་ཚིགས་བསྒྲུབ་བྱ་གཉིས་ཀ་མེད། །མི་མཐུན་ཕྱོགས་ལ་མེད་མ་བྱས། ། (4.12cd)་རྗེས་འགྲོ་ཕྱིན་ལོག་རྣམ་པ་གཉིས། །ལྟར་སྣང་རྗེས་འགྲོ་མེད་པའང་ཡིན། ། (4.13ab)་དེ་ལ་གཏན་ཚིགས་མེད་པ་སྒྲ་རྟག་སྟེ། རེག་པར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རྡུལ་ཕྲ་རབ་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །བསྒྲུབ་བྱ་མེད་པ་ནི་ལས་བཞིན་ནོ། །གཉིས་ཀ་མེད་པ་ནི་བུམ་པ་བཞིན་ནོ། །མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ལ་ཞུགས་པ་ནི་དཔེར་ན་གང་མི་རྟག་པ་དེ་རེག་པར་བྱ་བ་མ་ཡིན་ཏེ། མཐོང་བའི་ལས་བཞིན་རྡུལ་ཕྲ་རབ་བཞིན་ནམ་མཁའ་བཞིན་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །དེ་དག་གིས་ནི་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་དང་ནི་འབྲེལ་ན་དེའི་ཆོས་སུ་གྲུབ་པ་སོ་སོར་བརྗོད་དོ། །ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་རྟག་པ་ལ་ཁས་མི་ལེན་པ་ལའོ། །ཆོས་མི་མཐུན་པ་དེ་དག་གིས་ནི་གང་ལ་ཡང་རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་མ་བརྗོད་དོ། །གཏན་ཚིགས་འབའ་ཞིག་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་དོན་དེའི་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་དང་ལྷན་ཅིག་ཡོད་པར་བསྟན་པར་བྱ་སྟེ། རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བས་མི་རྟག་པ་ཉིད་རྟག་པས་རྩོལ་བ་ལས་མ་བྱུང་བ་སྟེ། བུམ་པ་དང་ནམ་མཁའ་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །ཇི་སྐད་དུ། གཅིག་ལ་རབ་ཏུ་གྲུབ་ན་གཉིས་ཀའི་དཔེའོ་ཞེས་བརྗོད་དོ། །དེ་དག་གིས་གཉིས་ཀ་ལ་ཡོད་པ་ཉིད་གཉིས་དང་རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་དེས་དཔེ་ལྟར་སྣང་བའོ་ཞེས་བརྗོད་དོ། །འདིར་ཡང། རྟགས་མེད་སོགས་དང་དཔེ་མེད་དང། །རྗེས་འགྲོ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ལ་སོགས། ། (4.13cd)་འབྲེལ་པར་མ་བསྟན་པ་ཡི་ཕྱིར། །ཉེར་འཇལ་འབྲེལ་པ་ཅན་མ་ཡིན། ། (4.14ab)་ཞེས་བྱ་བ་བར་སྐབས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པའོ། །
无因、所立、俱，异品中不无，（4.12cd）倒合有二种，无合皆为似。（4.13ab）此中，[同法中]无因者，如说“声常，非所触故，如极微”。无所立者，[如说]“如业”。二俱无者，[如说] “如瓶”。异法喻中所转者，如说“凡无常者，彼非所触，所见如业、极微、如虚空”。若与由二者所成立法相系属，则说成立之法为各各。虚空等不许为常。异法以彼二者于任何地方都不说为合。彼所成立唯因之义，当说与彼之异品为共有，如说“由勤勇所发为无常性，由常为非勤勇所发，如瓶与虚空”。若云：若随一极成，而是二者之喻。由彼等二，于二者有二有性，及由彼倒合说为相似。于此结颂云：无因等、无喻、及与颠倒合，（4.13cd）不说系属故，虽合无相属。（4.14ab）
金本：གཏན་ཚིགས་བསྒྲུབ་བྱ་གཉིས་ལྡན་མིན། །རྗས་འགྲ་ལྡག་པ་གཉིས་དག་སྟེ། ། (4.12cd)་དེའི་མི་མཐུན་ཕྱོགས་བསལ་དང། །རྗེས་འགྲོ་མེད་པ་དེར་སྣང་བའོ། ། (4.13ab)་དེ་ལ་གཏན་ཚིགས་དང་མི་མཐུན་པ་ནི་སྒྲ་རྟག་སྟེ་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རྡུལ་ཕྲ་རབ་བཞིན་ནོ། །བསྒྲུབ་བྱ་དང་མི་ལྡན་པ་ནི་ལས་བཞིན་ནོ། །གཉི་ག་དང་མི་ལྡན་པ་ནི་བུམ་པ་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །ཆོས་མི་མཐུན་པའི་དཔེ་ལ་ཡང་གང་མི་རྟག་པ་དེ་ནི་རེག་བྱ་དང་མི་ལྡན་པར་མཐོང་སྟེ་དཔེར་ན་ལས་དང་དཔེར་ན་རྡུལ་ཕྲ་རབ་དང་དཔེར་ན་ནམ་མཁའ་ལྟ་བུའོ། །ཆོས་མཐུན་པ་བརྗོད་པའི་དཔེ་འདིས་ནི་ནམ་མཁའ་ལ་སོགས་པ་རྟག་པར་ཁས་ལེན་པར་མི་བྱེད་ན་ཆོས་ཅན་མ་གྲུབ་པར་བརྗོད་པ་སྤངས་པ་ཡིན་ནོ། །རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཀྱང་གང་མི་རྟག་པ་དེ་ནི་རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ཏེ་དཔེར་ན་བུམ་པ་བཞིན་ཞེས་བྱ་བས་ནི་ཆོས་མཐུན་པས་སོ། །གང་རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བ་མ་ཡིན་པ་དེ་ནི་རྟག་པར་མཐོང་སྟེ་དཔེར་ན་ནམ་མཁའ་བཞིན་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི་ཆོས་མི་མཐུན་པས་སོ། །གང་ལ་ཡང་རྗེས་སུ་འགྲོ་བས་མ་བརྗོད་པར་གཏན་ཚིགས་དང་བསྒྲུབ་བྱའི་དོན་དེ་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་དག་ལ་ལྷན་ཅིག་ཡོད་པར་བསྟན་པར་བྱ་བ་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། རྩོལ་བ་ལས་བྱུང་བ་ནི་མི་རྟག་པའོ་རྟག་པ་ནི་རྩོལ་བ་ལས་མ་བྱུང་བ་དེ་བུམ་པ་དང་ནམ་མཁའ་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །དཔེར་ན་ཁ་ཅིག་གཉི་ག་རབ་ཏུ་གྲུབ་པ་ནི་དཔེའོ་ཞེས་ཟེར་བ། གཉི་ག་དང་ལྡན་པ་འདི་ཡོད་ཀྱང་རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་རྣམ་པ་གཉིས་ནི་དཔེ་ལྟར་སྣང་བ་ཡིན་ནོ། །ལྟར་སྣང་བ་དང་བཅས་པ་དཔེ་བསྟན་ཟིན་ཏོ། །འདི་ལ་ཡང། རྟགས་མེད་སོགས་དང་རྗེས་འགྲོ་སོགས། །ཕྱིན་ཅི་ལོག་པ་དཔེ་མ་ཡིན། ། (4.13cd)་ཉེ་བར་བསྡུ་བ་མ་འབྲེལ་པ། །འབྲེལ་པ་རབ་ཏུ་མ་བསྟན་ཕྱིར། ། (4.14ab)་ཞེས་བྱ་བ་ནི་བར་སྐབས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པའོ། །
无因、所立、俱，倒合有二种，（4.12cd）无遮彼异品，无合皆为似。（4.13ab）此中，[同法中]异于因者，谓“声常，非质碍故，如极微”。无所立者，谓“如业”。二俱无者，谓“如瓶”。异法喻中，凡无常者，见彼无所触，譬如极微或如虚空。由此所说同法喻，若不许虚空等常，已说有法不成者则已遣。倒合者，“凡无常者，即是勤勇所发，如瓶”，是以同法[倒合]；“凡非勤勇所发，即见彼常，如虚空”，是以异法[倒合]。某处由合所说而有因与所立之义，唯说其于异品等中为共有。如说“勤勇所发者无常，常者非勤勇所发，如瓶、如虚空”。譬如某些人说极成二者为喻。虽有具有此二者，却是二种倒合，皆是似喻。相似亦已说竟。对此，结颂云：无因等、合等、颠倒等，非喻，（4.13cd）虽合不系属，未说系属故。（4.14ab）
吕澂：因、宗俱不成，異品彼不遣，倒合有二類，無合，皆為似。此中同法因不成者，如說聲常，無質礙故，猶如極微。又所立不成者，如業。兩俱不成者，如瓶。異法喻中不遣者，譬若無常，見有質礙，如業、如極微、如虛空。此中說同法喻如虛空等，對不許常法空者是有法不成，此不別說。又倒合者，同法中言若是無常見是勤發猶如瓶等，異法中言若非勤發見其是常猶如空等。兩喻有不說合者，唯說因與所立俱有，或復俱無，如說勤發而無常如瓶，或常而非勤發如空。說似喻訖。復次頌言：無因等，及合，顛倒等，非喻。彼合不相屬，及不說彼故。
《门論》：“餘此相似”是似喻義。何謂此餘？謂於是處所立能立及不同品雖有合離，而顛倒說。或於是處不作合離，唯現所立能立俱有，異品俱無。如是二法或有隨一不成不遣，或有二俱不成不遣。如立‘聲常，無觸對故’。同法喻，言‘諸無觸對見彼皆常，如業’、‘如極微’、‘如瓶’等。異法喻言，‘謂諸無常見有觸對，如極微’、‘如業’、‘如虛空’等。
tatra sādhanadharmāsiddho yathā | nityaḥ śabdo 'mūrtatvāt paramāṇuvat | yadamūrta tannityaṃ dṛṣṭaṃ yathā paramāṇuḥ | paramāṇau hi sādhyaṃ nityatvamasti sādhanadharmo 'mūrtatvaṃ nāsti mūrtatvātparamāṇūnāmiti || 50
དེ་ལ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་ཆོས་མ་གྲུབ་པ་ནི་ཇི་ལྟར་སྒྲ་རྟག་སྟེ་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་གང་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་དེ་རྟག་པར་མཐོང་སྟེ། དཔེར་ན་རྡུལ་ཕྲ་རབ་བཞིན་ཞེས་པ་དེ་ལ་ཕྲ་རབ་ལ་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་རྟག་པ་ཉིད་ཡོད་ལ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་ཆོས་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་མེད་དེ། རྡུལ་ཕྲན་རྣམས་ལུས་ཅན་ཉིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
能立法不成者如說“聲常，無質礙故，諸無質礙見彼是常，猶如極微，然彼極微所成立法常性是有，能成立法無質礙無，以諸極微質礙性故”。
今译：这里，能立法不成就像说“声常，无质碍性故，如极微。若无质碍即见为常，犹如极微中，极微中有所立[法]常性，却无能立法无质碍性，因为极微是有质碍性”。
按：此中所立法指宗支之法，能立法指因法。
sādhyadharmāsiddho yathā | nityaḥ śabdo 'mūrtatvād buddhivat | yadamurtaṃ tannityaṃ dṛṣṭaṃ yathā buddhiḥ || buddhau hi sādhanadharmo 'mūrtatvamasti sādhyadharmo nityatvaṃ nāsti | anityatvād buddheriti || 51
བསྒྲུབ་བྱའི་ཆོས་མ་གྲུབ་པ་ནི། འདི་ལྟར་སྒྲ་རྟག་སྟེ་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར། གང་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་དེ་རྟག་པར་མཐོང་སྟེ་དཔེར་ན་བློ་བཞིན་ཞེས་པ། བློ་ལ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་ཆོས་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཡོད་ལ་བསྒྲུབ་བྱའི་ཆོས་རྟག་པ་ཉིད་མེད་དེ་བློ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །
所立法不成者謂說如覺，然一切覺能成立法無質礙有，所成立法常住性無，以一切覺皆無常故。
今译：所立法不成就像说“声常，无质碍故，如觉。凡有质碍，即见彼常，如觉。觉中有能立法无质碍性，却无所立法无常性。因为觉是无常性。”
ubhayāsiddho dvividhaḥ | sannasaṃśceti | tatra ghaṭavaditi vidyamānobhayāsiddhaḥ | anityatvānmūrtatvācca ghaṭasya | ākāśavadityavidyamānobhayāsiddhaḥ | tadasattvavādinaṃ prati || 52
གཉིས་ཀ་མ་གྲུབ་པ་ནི་ཉིས་སུ་དབྱེ་སྟེ། ཡོད་པ་དང་མེད་པ་ཡང་ཞེས་སོ། །དེ་ལ་བུམ་པ་བཞིན་ཞེས་པ་ཡོད་པ་ལ་ཉིས་ཀ་ལ་མ་གྲུབ་པ་སྟེ། ལུས་ཅན་ཉིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར་དང། མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཡང་ཕྱིར་རོ། །ནམ་མཁའ་བཞིན་ཞེས་པ་མེད་པ་ཉིས་ཀ་མ་གྲུབ་པ་སྟེ། ནམ་མཁའ་མེད་པ་ཉིད་དུ་འདོད་པ་ལའོ། །
俱不成者復有二種：有及非有。若言如瓶，有俱不成，若說如空，對非有論無俱不成。
今译：俱不成有二种，即有与非有。这里若说“如瓶”，那么就是实有俱不成，因为瓶既是无常的，又是有质碍的，若说“如空”，那么就是非实有俱不成，对说其非有論者而言[，因为空既是常的，又是无质碍的]。
ananvayo yatra vinānvayena sādhyasādhanayoḥ sahabhāvaḥ pradarśyate | yathā ghaṭe kṛtakatvamanityatvaṃ ca dṛṣṭamiti || 53
རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་མེད་པ་ནི་གང་ལ་རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་མེད་པས་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་དང། སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་དག་ལྷན་ཅིག་ཡོད་པར་རབ་ཏུ་ཤེས་པར་བྱེད་པ་ཇི་ལྟར་བུམ་པ་ལ་བྱས་པ་ཉིད་དང། མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱང་མཐོང་ཞེས་པའོ། །
無合者謂於是處無有配合，但於瓶等雙現能立所立二法，如言於瓶見所作性及無常性。
今译：无合即其中由于缺少配合，[只]能知所立、能立二者同时存在，就像说在瓶中能见所作性和无常性。
viparītānvayo yathā | yat kṛtakaṃ tadanityaṃ dṛṣṭamiti vaktavye yadanityaṃ tatkṛtakaṃ dṛṣṭamiti bravīti || 54
རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པ་ནི་གང་བྱས་པ་དེ་མི་རྟག་པར་མཐོང་ཞེས་བརྗོད་པར་བྱ་བ་ལས་གང་མི་རྟག་པ་དེ་བྱས་པ་ཡིན་ཞེས་ཟེར་བ་ལྟ་བུའོ། །
倒合者謂應說言“諸所作者皆是無常”，而倒說言“諸無常者皆是所作”。如是名似同法喻品。
今译：倒合，就像应说“凡所作者见彼无常”，却说“凡无常者见彼为所作”。
vaidharmyeṇāpi dṛṣṭāntābhāsaḥ pañcaprakāraḥ | tadyathā | sādhyāvyāvṛttaḥ 1, sādhanāvyāvṛttaḥ 2, ubhayāvyāvṛttaḥ 3, avyatirekaḥ 4, viparītavyatirekaśceti 5 || 55
【前出】【ཆོས་མི་མཐུན་པ་ཉིད་ལ་ཡང་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། སྒྲུབ་པར་བྱ་པ་ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། གཉིས་ཀ་ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། ལྡོག་པ་མེད་པ་དང། ལྡོག་པ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པ་ཡང་ཞེས་པའོ། །】
【前出】【似異法喻亦有五種：一所立不遣、二能立不遣、三俱不遣、四不離、五倒離。】
今译：由异法似喻有五种，即所立不遣、能立不遣、俱不遣、不离、倒离。
tatra sādhyāvyāvṛtto yathā | nityaḥ śabdo 'mūrtatvāt paramāṇuvat | yadanityaṃ tanmurtaṃ dṛṣṭaṃ yathā paramāṇuḥ | paramāṇorhi sādhānadharmo 'mūrtatvaṃ vyāvṛttaṃ mūrtatvātparamāṇunāmiti | sādhyadharmo nityatvaṃ na vyāvṛttaṃ nityatvātparamāṇūnāmiti || 56
ཆོས་མི་མཐུན་པ་ལ་ཡང་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ལྡོག་པ་མེད་པ་ནི། རེ་ཞིག་ལས་ལ་བསྒྲུབ་བྱ་རྟག་པ་ཉིད་ལྡོག་སྟེ་ལས་རྣམས་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ལྡོག་པ་མེད་དེ་ལས་རྣམས་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །
བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་ལྡོག་པ་མེད་པ་ནི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་བཞིན་ཞེས་པ་ལ་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ལྡོག་སྟེ། རྡུལ་ཕྲན་རྣམས་ལུས་ཅན་ཉིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་རྟག་པ་ཉིད་ལྡོག་པ་མེད་དེ། རྡུལ་ཕྲན་རྣམས་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །
似異法中，所立不遣者且如有言“諸無常者見彼質礙，譬如極微”，由於極微所成立法常性不遣，彼立極微是常性故，能成立法無質礙無。
今译：这里，所立不遣就像说“声常，有质碍故，如极微，凡无常者见彼有质碍，如极微”，极微遣除了能立法无质碍性，因为极微有质碍，却不遣除所立法常性，因为[立者承许]极微是常性。
sādhānāvyāvṛtto yathā | karmavaditi | karmaṇaḥ sādhyaṃ nityatvaṃ vyāvṛttam | anityatvātkarmaṇāḥ | sādhanadharmo 'mūrtatvaṃ na vyāvṛttam | amūrtatvātkarmaṇaḥ || 57
【前出】【ཆོས་མི་མཐུན་པ་ལ་ཡང་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ལྡོག་པ་མེད་པ་ནི། རེ་ཞིག་ལས་ལ་བསྒྲུབ་བྱ་རྟག་པ་ཉིད་ལྡོག་སྟེ་ལས་རྣམས་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ལྡོག་པ་མེད་དེ་ལས་རྣམས་ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །】
能立不遣者謂說如業，但遣所立，不遣能立，彼說諸業無質礙故。
今译：能立不遣，就像说“如业”，业能遣除所立常性，因为业是无常性，不遣除所立法无质碍性，因为业是无质碍性。
按：宗因如前。汉译但言“所立”未指出具体的所立法常性，且未指出何以能遣除所立。
ubhayāvyāvṛttaḥ | ākāśavaditi | tatsattvavādinaṃ prati | tato nityatvamamūrtatvaṃ ca na vyāvṛttam | nityatvādamūrtatvāccākāśasyeti || 58
གཉིས་ཀ་ལྡོག་པ་མེད་པ་ནི་ནམ་མཁའ་བཞིན་ཞེས་པ་ལ་རྟག་པ་ཉིད་དང། ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ལྡོག་པ་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ལྡོག་པ་མེད་དེ་ནམ་མཁའ་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་དང། ལུས་ཅན་མ་ཡིན་པ་ཉིད་ཀྱི་ཡང་ཕྱིར་རོ། །
俱不遣者，對彼有論說“如虚空”，由彼虚空不遣常性、無質礙性，以說虚空是常性故、無質礙故。
今译：俱不遣，即说“如虚空”，对说其为有者，那[虚空]不遣除常性和无质碍性，因为[他们认为]虚空是常性和无质碍性。
avyatireko yatra vinā sādhyasādhananivṛttyā tadvipakṣabhāvo nidarśyate | yathā ghaṭe mūrtatvamanityatvaṃ ca dṛṣṭamiti || 59
ལྡོག་པ་མེད་པ་ནི་ཇི་ལྟར་ནམ་མཁའ་ལ་རྟག་པ་ཉིད་དང། མ་བྱས་པ་ཉིད་ཀྱང་མཐོང་ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །
不離者謂說“如瓶見無常性有質礙性”。
今译：不离，即其（=异法喻）中由于缺少与所立、能立的遣离，从而可见其（=所立、能立）在异品中存在。就像说“瓶中可见有质碍性和无常性”。
viparītavyatireko yathā | yadanityaṃ tanmūrtaṃ dṛṣṭamiti vaktavye yanmūrtaṃ tadanityaṃ dṛṣṭamiti bravīti || 60
ལྡོག་པ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པ་ནི་ཇི་ལྟར་གང་རྟག་སྟེ་བྱས་པ་མ་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་པར་བྱ་བ་ལས་གང་མ་བྱས་པ་དེ་རྟག་པ་ཡིན་ཞེས་ཟེར་བ་ལྟ་བུའོ། །
倒離者謂如說“言諸質礙者皆是無常”。
今译：倒离，就像应说“凡无常者见彼质碍”，却说“凡质碍者，见彼无常”。
eṣāṃ pakṣahetudṛṣṭāntābhāsānāṃ vacanāni sādhanābhāsam || 61
འདི་རྣམས་ཀྱིས་ཕྱོགས་དང་གཏན་ཚིགས་དང་དཔེ་ལྟར་སྣང་བ་རྣམས་བརྗོད་པས་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པར་ལྟར་སྣང་བ་རྣམས་སོ། །
如是等似宗、因、喻言非正能立。
今译：这些似宗、因、喻诸言词是似能立。
# 3.為自‹現比及似›
ātmapratyāyanārthaṃ tu pratyakṣamanumānaṃ ca dve eva pramāṇe || 62
བདག་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་རྟོགས་པར་བྱ་བའི་དོན་ལ་ཡང་མངོན་སུམ་དང་རྗེས་སུ་དཔག་པའི་ཚད་མ་ཉིད་དག་གོ། །
復次為自開悟當知唯有現、比二量。
今译：为自己开悟的则是现与比，唯有二种量。
《集量論》：pratyakṣam anumānaṃ ca pramāṇe te dve eva.
“现与比是量”，其唯有二。
寶本：མངོན་སུམ་དང་ནི་རྗེས་སུ་དཔག། ། (1.2a)་ཚད་མ་གཉིས་ཁོ་ནའོ། །
金本：མངོན་སུམ་དང་ནི་རྗེས་སུ་དཔག། ། (1.2a)་ཚད་མ་དག་ནི་གཉིས་ཁོ་ན་སྟེ།
吕澂：現及比為量，（1.2a）唯說二量。
《门論》：為自開悟唯有現量與比量。
tatra pratyakṣaṃ kalpanāpoḍhaṃ yajjñānamarthe rūpādau nāmajātyādikalpanārahitam | tadakṣamakṣaṃ prati vartata iti pratyakṣam || 63
དེ་ལ་མངོན་སུམ་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བ་སྟེ། ཤེས་པ་གང་གཟུགས་ལ་སོགས་པའི་དོན་ལ་མིང་དང་རིགས་ལ་སོགས་པའི་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བ་དེ་དབང་པོ་སོ་སོའི་དབང་པོ་ལ་ཡོད་པ་ནི་མངོན་སུམ་ཞེས་པའོ། །
此中現量謂無分別，若有正智於色等義離名、種等所有分別，現現別轉，故名現量。
今译：这里，现[量]除分别，某智在色等义上与名字、种类等分别相离，其对应于一个又一个根[各别地]转起，如此就是现[量]。
《正理经》：1.1.4: indriyārthasannikarṣotpannam jñānam avyapadeśyam avyabhicāri vyavasāyātmakam pratyakṣam
根义相接产生的智，无所称言，非不决定，确定性，即现量。
《集量論》：tatra pratyakṣaṃ kalpanāpoḍhaṃ yasya jñānasya kalpanā nāsti, tat pratyakṣam. atha keyaṃ kalpanā nāma. nāmajātyādiyojanā || 3 || yadṛcchāśabdeṣu nāmnā viśiṣṭo 'rtha ucyate ḍittha iti. jātiśabdeṣu jātyā gaur iti. guṇaśabdeṣu guṇena śukla iti. kriyāśabdeṣu kriyayā pācaka iti. dravyaśabdeṣu dravyeṇa daṇḍī viṣāṇīti. atra kecid āhuḥ – sambandhaviśiṣṭa iti. anye tu – arthaśūnyaiḥ śabdair eva viśiṣṭo 'rtha ucyata iti icchanti. yatraiṣā kalpanā nāsti tat pratyakṣam. atha kasmād dvayādhīnāyām utpattau pratyakṣam ucyate na prativiṣayam. asādhāraṇahetutvād akṣais tad vyapadiśyate | na tu viṣayai rūpādibhiḥ. tathā hi viṣayā manovijñānānyasantānikavijñānasādhāraṇāḥ. asādhāraṇena ca vyapadeśo dṛṣṭo yathā bherīśabdo yavāṅkura iti. tasmād upapannam etat pratyakṣaṃ kalpanāpoḍham.
此中，“现量除分别”（1.3c），某智的分别不存在，其就是现量。在此，什么名为分别呢？“名、种等相合”（1.3d），随欲声中，所区分的意义由名字而说出，如所谓“ḍittha”；诸类声中，由种类而谓“牛”；诸德（性质）声中由功德而谓“白”；诸行为声中由作用而谓“煮者”；诸实物声中由诸实物而谓“有杖者”、“有角者”。在此，某些人说：[后二种名与义]由[事物间某种]联系所差别。而其余等却认为，唯由无义的声来表达所差别的义。凡无彼等分别者即是现量。如此，因何于依二所生者（指依根与境而生之识），被称为现[量]（pratyakṣa，即对应于根），却非别境（prativiṣaya，即对应于境界）呢？由不共因性，以根而说彼。（1.4ab）并非以色等境界[而说]。因为就像这样，境界是意识和他人的识所共有的。由不共[因]（即不与意识或他人之识共有之根）命名，是[为人们]所见的，如鼓声与麦芽。因此，获得了此[所谓]“现量除分别”。
寶本：མངོན་སུམ་རྟོག་དང་བྲལ་བའོ། ། (1.3c)་ཤེས་པ་གང་ལ་རྟོག་པ་མེད་པ་དེ་མངོན་སུམ་མོ། །རྟོག་པ་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ཇི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་ཞེ་ན། མིང་དང་རིགས་སོགས་སུ་སྦྱོར་བའོ། ། (1.3d)་འདོད་རྒྱལ་བའི་སྒྲ་རྣམས་ལ་མིང་གི་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་ནས་དོན་རྗོད་པར་བྱེད་དེ། ལྷ་སྦྱིན་ཞེས་བྱ་བ་དང། རིགས་ཀྱི་སྒྲ་རྣམས་ལ་ཅི་སྟེ་བ་ལང་ཞེས་བྱ་བ་དང། ཡོན་ཏན་གྱི་སྒྲ་རྣམས་ལ་ཡོན་ཏན་གྱིས་ཏེ་དཀར་པོ་ཞེས་བྱ་བ་དང། བྱ་བའི་སྒྲ་རྣམས་ལ་བྱ་བའ་སྒྲ་ནས་ཏེ་འཚེད་པ་ཞེས་བྱ་བ་དང། རྫས་ཀྱ་སྒྲ་རྣམས་ལ་རྫས་ཀྱི་སྒོ་ནས་ཏེ། དབྱུག་པ་ཅན་རྭ་ཅན་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །འདི་ལ་ཁ་ཅིག་ན་རེ་འབྲེལ་པ་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་པའི་སྒྲ་ཡིན་ནོ་ཞེས་ཟེར་རོ། །གཞན་དག་ནི་དོན་གྱིས་སྟོང་པའི་སྒྲ་འབའ་ཞིག་གིས་དོན་རྣམས་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་ཤིང་བརྗོད་དོ་ཞེས་འདོད་དོ། །གང་ལ་རྟོག་པ་དེ་དག་མེད་པ་དེ་མངོན་སུམ་མོ། །ཅི་གང་གི་ཕྱིར་གཉིས་ལ་བརྟེན་ནས། སྐྱེད་པའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་དབང་པོ་ལ་བརྟེན་པའོ་ཞེས་བརྗོད་ཀྱི་ཡུལ་ལ་བརྟེན་པ་ཞེས་ཅི་ནས་ཡིན་ཞེ་ན། ཐུན་མོང་མིན（མིན原作ཡིན，颂本亦然，据校注北京版与奈塘版作མིན，当是。）་པའི་རྒྱུའི་ཕྱིར། །དེ་ཡི་ཐ་སྙད་དབང་པོ་ལས། ། (1.4ab)་ཡུལ་གཟུགས་ལ་སོགས་པ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །འདི་ལྟར་ཡུལ་ནི་རྒྱུད་གཞན་གྱི་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་དང་ཡང་ཐུན་མོང་ཡིན་ནོ། །ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ལ་ཐ་སྙད་བྱེད་པ་ཡང་མཐོང་སྟེ། དཔེར་ན་རྔའི་སྒྲ་ནས་ཀྱི་མྱུ་གུ་ཞེས་པ་བཞིན་ནོ། །དེ་ལྟ་བས་ན་མངོན་སུམ་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བར་འཐད་པ་ཡིན་ནོ། །
金本：དེ་ལ་མངོན་སུམ་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བ། (1.3d)་ཤེས་པ་གང་ལ་རྟོག་པ་མེད་པ་དེ་ནི་མངོན་སུམ་མོ། །རྟོག་པ་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ཇི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཅེ་ན། མིང་དང་རིགས་སོགས་བསྲེས་པའོ། ། (1.4a)་འདོད་རྒྱལ་བའི་སྒྲ་རྣམས་ལ་མིང་གི་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་ནས་དོན་བརྗོད་པར་བྱེད་དེ་ལྷས་བྱིན་ཞེས་བྱ་བ་དང་རིགས་ཀྱི་སྒྲ་རྣམས་ལ་རིགས་ཀྱི་སྟེ་བ་ལང་ཞེས་བྱ་བ་དང་ཡོན་ཏན་གྱི་སྒྲ་རྣམས་ལ་ཡོན་ཏན་གྱིས་ཏེ། དཀར་པོ་ཞེས་བྱ་བ་དང་བྱ་བའི་སྒྲ་རྣམས་ལ་བྱ་བའི་སྒོ་ནས་ཏེ། འཚེད་པར་བྱེད་པ་དང་རྫས་ཀྱི་སྒྲ་རྣམས་ལ་རྫས་ཀྱི་སྒོ་ནས་ཏེ་དབྱུག་པ་ཅན་རྭ་ཅན་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུའོ། །འདི་ལ་ཁ་ཅིག་ན་རེ་འབྲེལ་པས་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་པའི་ཡིན་ནོ་ཞེས་ཟེར་རོ། གཞན་དག་ནི་དོན་གྱིས་སྟོང་པའི་སྒྲ་འབའ་ཞིག་གིས་དོན་རྣམས་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་ཤིང་བརྗོད་དོ་ཞེས་འདོད་དོ། །གང་ལ་རྟོག་པ་དེ་དག་མེད་པ་དེ་མངོན་སུམ་མོ། །ཅི་སྟེ་གང་གི་ཕྱིར་གཉིས་ལ་བརྟེན་ནས་བསྐྱེད་པའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལ་དབང་པོ་ལ་བརྟེན་པ་ཞེས་བརྗོད་ཀྱི། ཡུལ་ལ་རྟེན་པ་ཅིས་ན་མ་ཡིན་ཞེ་ན། ཐུན་མོང་མིན་པའི་རྒྱུ་ཡི་ཕྱིར། །དེ་ཡི་ཐ་སྙད་དབང་པོས་བྱས། ། (1.4bc)་ཡུལ་གཟུགས་ལ་སོགས་པ་ལ་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །འདི་ལྟར་ཡུལ་ནི་རྒྱུད་གཞན་གྱི་དང་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་ཐུན་མོང་པ་ཡིན་ནོ། །ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ལས་ཐ་སྙད་བྱེད་པ་ཡང་མཐོང་སྟེ། དཔེར་ན་རྔའི་སྒྲ་དང་ནས་ཀྱི་མྱུ་གུ་ཞེས་པ་བཞིན་ནོ། །དེ་ལྟ་བས་ན་མངོན་སུམ་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བ་འཐད་པ་ཡིན་ནོ། །
吕澂：現量離分別，（1.3b）謂若有智無分別者，是為現量。所謂分別復如何者？名類等相蒙。（1.3c）若於勝意樂聲立名差別說為善相，於諸種類聲說為家牛，於諸功德聲說為白物，於諸作業聲說為能飲，於諸實事聲說為有角，此等隨一相屬皆成差別。餘復有以一空無異門差別一切義者。若離此等分別乃為現量。先言五根。且依根境二法乃生諸識，由何立名從根不從境耶？為不共因故，（1.3d）依根說彼名。（1.4a）立名不依色等境者，色等亦與他身意識等相共故。唯於不共施設假名，如說鼓聲及與麥芽。即眼等識依顯現法，離名想心，成其現量。
《门論》：現量除分別，餘所說因生。此中“現量除分別”者，謂若有智於色等境，遠離一切種類、名言假立無異諸門分別（“无异”即无差别，即总，“无异诸门分别”指为无意义的声所分别之诸义），由不共緣現現別轉，故名現量。
anumānaṃ liṅgādarthadarśanam | liṅgaṃ punastrirūpamuktam | tasmādyadanumeye 'rthe jñānamutpadyate 'gniratra anityaḥ śabda iti vā tadanumānam || 64
རྗེས་སུ་དཔག་པ་ནི་རྟགས་ལས་དོན་མཐོང་བའོ། །རྟགས་ནི་ཚུལ་གསུམ་ཚང་བར་བརྗོད་པ་གང་ལས་གང་རྗེས་སུ་དཔག་པའི་ཤེས་པ་སྐྱེས་པ་འདིར་མེ་དང་བུམ་པ་མི་རྟག་ཅེས་པ་ལ་སོགས་པ་འདི་རྗེས་སུ་དཔག་པའོ། །
言比量者謂藉衆相而觀於義，相有三種如前已說，由彼為因，於所比義有正智生，了知“有火”或“無常”等，是名比量。
今译：比[量]就是通过标志观察义，标志就是前所说的三相，通过它那在所比度的义上有智产生者，如所谓“此处有火”或“声无常”，那就是比[量]。
《集量論》：寶本：རྗེས་དཔག་རྣམ་གཉིས་(2.1a)་ཏེ། རང་གི་དོན་དང། གཞན་གྱི་དོན་ནོ། །དེ་ལྟར་རང་དོན་ནི། ཚུལ་གསུམ་རྟགས་ལས་དོན་མཐོང་བའོ། ། (2.1b)་འཆད་པར་འགྱུར་བའི་མཚན་ཉིད་གསུམ་པའི་རྟགས་ལས་རྗེས་སུ་དཔག་པར་བྱ་བའི་དོན་མཐོང་བ་དེ་ནི་རང་གི་དོན་རྗེས་སུ་དཔག་གོ། ། ། རྗེས་དཔག་བྱ་དང་དེ་མཐུན་ལ། །ཡོད་དང་མེད་ཉིད་ལ་མེད་པའོ། ། (2.5cd)་རྗེས་སུ་དཔག་པར་བྱ་བ་ནི་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དུ་བྱས་པའི་ཆོས་ཅན་ནོ། །དེ་ལ་མངོན་སུམ་མམ་རྗེས་སུ་དཔག་པས་མཐོང་གི་རྗེས་ལ་དེའི་རིགས་དང་མཐུན་པ་ལ་ཡང་སྤྱིའི་ཚུལ་གྱིས་ཕྱོགས་ཐམས་ཅད་དམ་ཕྱོགས་གཅིག་ལ་ཡོད་པར་གྲུབ་པའོ། །ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན། དེ་དང་མཐུན་པ་ཁོ་ན་ལ་ཡོད་ཅེས་ངེས་པར་གཟུང་བའི་ཕྱིར་རོ། །དེ་དང་མཐུན་པ་ལ་ཡོད་པ་ཁོ་ནའོ་ཞེས་ནི་བརྗོད་པར་མི་བྱ་བའི་ཕྱིར་རོ། །མེད་པ་ཉིད་ལས་མེད་པ་ཞེས་པས་ནི་སླར་ཡང་དེ་ཉིད་ངེས་པར་བྱ་བའི་དོན་དུ་སྟེ། མེད་པ་ཉིད་ལ་མེད་པ་ཉིད་ཡིན་གྱི་གཞན་ལ་ཡང་མ་ཡིན་ལ་འགལ་བ་ལ་ཡང་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་པའི་དོན་ནོ། །བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་རིགས་དང་མཐུན་པ་ལ་ཡོད་པ་དང་མེད་པ་ལ་མེད་པ་ཉིད་དོ་ཞེས་བྱ་བ་དེ་དག་གིས་ནི་གང་ཚུལ་གསུམ་པའི་རྟགས་ལས་རྟགས་ཅན་རྟོགས་སོ་ཞེས་བསྟན་པ་ཡིན་ནོ། །ཅི་སྟེ་ཤེས་པ་ཡང་སྨོས་(底本无པ་ཡང་སྨོས，北京版与奈塘版如此)་པར་བྱ་བ་ཡིན་ནོ་ཞེ་ན་སྨོས་པར་བྱ་བ་མ་ཡིན་ཏེ་གང་གི་ཕྱིར། འདི་རུ་ཤེས་པའང་ཐོབ་པ་ཉིད། ། (2.6a)་མ་བརྗོད་པ་དེ་ཇི་ལྟར་ཐོབ་ཅེ་ན། ཤེས་བྱེད་སྐབས་ཀྱི་དབང་བྱས་ཕྱིར། ། (2.6b)་འདིར་གཏན་ཚིགས་ནི་ཤེས་པར་བྱེད་པའི་དབང་དུ་བྱས་པའི་ཕྱིར་དེ་ཡང་རྟོག་པ་པོ་རང་གི་བདག་ཉིད་ལ་ལྟོས་ནས་རྟོགས་པར་བྱེད་པའི་རྒྱུ་ཡིན་གྱི། བྱེད་པ་པོ་བཞིན་དུ་ལྟོས་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཚུལ་གསུམ་གྲུབ་ན་རྟགས་སུ་བརྗོད་པ་ཡིན་ནོ། །
比有二，（2.1a）为自与为他。如是，为自，三相因观义。（2.1b）从所说三相因之因观所比义，即是为自比量。……所比，同彼有，其无处则无。（2.5cd）所比者，法所差别之有法。此中，于现比所见之所随逐者，与彼类同者中以总相成立一切品或一品为有。何故？执取唯于与彼同者中决定云有之故，不当说于与彼同者中唯有之故。唯无处云无，后当决定彼[无]性之故，谓即唯无处唯无、余处亦无、相违害中无之故。与所立之类同者处有，无处唯无性云云，以彼二等，从三相因（tshul gsum pa'i rtags）而说悟知具有因。当说为知。不当说[为知]，何故？于此知而得，（2.6a）云何能得所未说？知时增上故。（2.7a）于此，因（gtan tshigs，了因）依止能知故，彼[了因]观待于悟者之自性而是能悟之因（rgyu，生因），而非如作者之观待故，三相成立即说为因。
金本：རྗེས་དཔག་རྣམ་གཉིས། (2.1a)་རང་གི་དོན་དང་གཞན་གྱི་དོན་ཏོ། །དེ་ལ་རང་དོན་ནི། ཚུལ་གསུམ་རྟགས་ལས་དོན་མཐོང་བའོ། ། (2.1b)་འཆད་པར་འགྱུར་བའི་ཚུལ་གསུམ་པའི་རྟགས་ལས་རྗེས་སུ་དཔག་པའི་དོན་མཐོང་བ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་རང་གི་དོན་གྱི་རྗེས་སུ་དཔག་པའོ། ། ། རྗེས་དཔག་བྱ་དང་དེ་མཚུངས་ལ། །ཡོད་དང་མེད་ལ་མེད་པའོ། ། (2.5cd)་རྗེས་སུ་དཔག་པ་ནི་ཆོས་ཁྱད་པར་ཅན་གྱི་ཆོས་ཅན་ཡིན་ཏེ། དེ་ལ་དུས་ཕྱིས་ཆོས་ཀྱི་སྤྱིའི་ཚུལ་གྱིས་མངོན་སུམ་ནམ་རྗེས་སུ་དཔག་པས་མཐོང་བའོ། །དེའི་རིགས་ལ་ཡང་མཐའ་དག་གམ་ཕྱོགས་ཅིག་ཡོད་པ་ཉིད་དོ། །དེ་གང་ལས་ཞེ་ན། དེ་དང་མཚུངས་པ་ཁོ་ན་ལ་ཡོད་པ་ཞེས་ངེས་པར་གཟུང་བའི་ཕྱིར་ཡིན་གྱི་ཡོད་པ་ཁོ་ན་ཞེས་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །དེ་ལྟར་ན་མེད་པ་ལ་མེད་དོ་ཞེས་བརྗོད་པས་མི་བྱའོ་ཞེ་ན། འདི་ནི་མེད་པ་ཉིད་ལ་མེད་པ་ཡིན་གྱི། གཞན་པ་ལའང་མ་ཡིན་འགལ་བ་ལ་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་ངེས་པའི་དོན་དུ་འགྱུར་རོ། །འདིར་ཚུལ་གསུམ་པའི་རྟགས་གང་ལས་རྟགས་ཅན་རྟོགས་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་ལྟར་ན་ཤེས་པ་སྨོད་པར་བྱའོ་ཞེ་ན། སྨོས་པར་མི་བྱ་སྟེ། གང་གི་ཕྱིར། འདིར་ནི་ཤེས་པའང་འཕངས་པ་ཡིན། ། (2.6a)་ཇི་ལྟར་མ་བཤད་པ་འཕངས་ཞེ་ན། །གང་ཕྱིར་ཤེས་བྱེད་སྐབས་ཀྱིས་དབང་བྱས་ཕྱིར། ། (2.6b)་འདིར་ནི་ཤེས་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུའི་དབང་དུ་བྱས་པ་ཡིན་ལ་དེ་ཡང་རང་གི་བདག་ཉིད་རྟོགས་པ་ལ་བལྟོས་ནས་རྟོགས་པའི་རྒྱུ་ཡིན་གྱི། བྱེད་པའི་རྒྱུ་བཞིན་དུ་མ་བལྟོས་པར་ནི་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་གྲུབ་པ་ཡིན་ནོ། །ཚུལ་གསུམ་པའི་རྟགས་བཤད་པ་ལས།
比有二，（2.1a）为自与为他。此中，为自，三相因观义。（2.1b）从所说三相因之因观所比义，即是为自比量。……所比，同彼有，其无处则无。（2.5cd）所比，同彼有，其无处则无。（2.5cd）所比者，法差别之有法。此中后时以法之总相为现比所见，彼类中一切及一品为有。彼何故？执取唯于与彼同者中决定云有之故不云唯有。如是，无者中不当说无。此决定唯无者中唯无，余者亦无，相违害中亦无之故。于此，从此三相因（tshul gsum pa'i rtags）知是有因。如此当说为知。不当说[为知]，何故？于此知而发，（2.6a）云何能出所未说？何故？依于知时故。（2.6b）于此，[因（gtan tshigs，了因）]依于能知之因（生因），彼观待于自悟而是能悟之因，而非如能作之因之不观待故能成立。由说三相因，（按：此句下属）
吕澂：比二類。（2.1a）為自比量及為他比量。此中，為自，三相因觀義。（2.1b）由下所說三相之因觀所比義，是謂為自比量。……所比，彼類有，彼無處則無。（2.3cd）所比（宗）者，法所差別之有法。此有法中依於共相，從現或比見有彼法。又所比同類（同品）中亦由共相或全或分見有彼法。何以不定？說唯同類有，不說同類唯有故。更求决定，說彼無處無。彼無處（異品）者，謂非所比之餘，亦非所比相違。所立中有，彼類中有，彼無處無，是因三相，由以分別有因之法。即以是故得說彼為智耶？不爾。云何？此是成智者，（2.4a）如何得成？作能知力故。（2.4b）此謂三相因作能知增上力故。彼觀待分別自體，說為分別之因，亦如作者無待不成。……為他比量者，顯自所觀義。（3.1ab）如自以因知有相法，欲他亦知，說三相言，是謂為他比量。
《门論》：從如所說能立因生，是緣彼義。此有二種，謂於所比審觀察智從現量生或比量生，及憶此因與所立宗不相離念。由是成前舉所說力，念因同品定有等故，是近及遠比度因故，俱名比量，此依作具作者而說。如是應知悟他比量亦不離此得成能立。
ubhayatra tadeva jñānaṃ phalamadhigamarūpatvāt | savyāpāravatkhyāteḥ pramāṇatvamiti || 65
གཉིས་ཀ་ལ་ཤེས་པ་དེ་ཉིད་འབྲས་བུ་སྟེ། གཟུགས་ལས་སོགས་པ་རྟོགས་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །ཚད་མའང་དེ་ཉིད་དེ། དོན་བྱེད་ནུས་པ་ཡང་དག་པར་རྟོགས་པའི་ཕྱིར་ཞེས་པའོ། །
於二量中卽智名果，是證相故。如有作用而顯現故亦名為量。
今译：二者中，其智本身就是果，因为是以证得为特征。因为如同有功用而出现，故是量性。
《集量論》：atra ca savyāpārapratītatvāt pramāṇaṃ phalam eva sat || 8 || na hy atra bāhyakānām iva pramāṇād arthāntaraṃ phalam. tasyaiva tu phalabhūtasya jñānasya viṣayākāratayā utpattyā savyāpārapratītiḥ. tām upādāya pramāṇatvam upacaryate nirvyāpāram api sat. tad yathā phalaṃ hetvanurūpam utpadyamānaṃ heturūpaṃ gṛhṇātīty kathyate nirvyāpāram api, tadvad atrāpi.
这里，分别有功用，故量唯是果。（1.8cd）这里，不如外执有离量别义为果，唯彼成果之智，随着境界行相的产生，认为具有功用。因此，施设为量性，虽无用亦成。（此二句藏译中为颂文）彼如同果与因相似而产生时，被称作“执取因的特征”，其实并无功用。这里也是如此。
寶本：འདིར་ཡང། བྱ་དང་བཅས་པར་རྟོགས་པའི་ཕྱིར། །ཚད་མའི་འབྲས་བུ་ཉིད་དུ་འདོད། ། (1.8cd)་འདི་ལ་ཕྱི་རོལ་པ་རྣམས་ཀྱི་བཞིན་དུ་ཚད་མ་ལས་འབྲས་བུ་དོན་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ནི་མེད་ཀྱི། འབྲས་བུར་གྱུར་པའི་ཤེས་པ་དེ་ཉིད་ཡུལ་གྱི་རྣམ་པ་ཅན་དུ་སྐྱེས་པ་དང་བྱ་བ་དང་བཅས་པར་རྟོགས་པ་དེ་ཉེ་བར་བླངས་ནས། ཚད་མ་ཉིད་དུ་འདད་པ་སྟ། བྱ་བ་མད་པ'ng་མ་ཡན་ན། ། (1.9ab)་དཔར་ན་འབྲས་བུ་རྒྱུ་དང་རྗེས་སུ་མཐུན་པར་སྐྱེས་པ་ལ་རྒྱུའི་གཟུགས་འཛིན་ཞེས་བརྗོད་དོ། །བྱ་བ་མེད་པར་ཡང་མ་ཡིན་པ་དེ་བཞིན་དུ་འདིར་ཡང་ཡིན་ནོ། །
金本：འདིར་ཡང་བྱ་དང་བཅས་པ་རྟོགས་པའི་ཕྱིར། །འབྲས་བུ་ཉིད་དུ་ཡོད་ཚད་མ། ། (1.8ab)་འདི་ལ་ཕྱི་རོལ་པ་རྣམས་ཀྱི་བཞིན་དུ་ཚད་མ་ལས་འབྲས་བུ་དོན་གཞན་དུ་གྱུར་པ་ནི་མེད་ཀྱི། འབྲས་བུར་གྱུར་པའི་ཤེས་པ་དེ་ཡུལ་གྱི་རྣམ་པ་ཅན་དུ་སྐྱེས་པ་དང་། བྱ་བ་དང་བཅས་པ་རྟོག་པ་དེ་ཉེ་བར་བླངས་ནས། ཚད་མ་ཉིད་དུ་འདོགས་པ་སྟེ། །བྱ་བ་མེད་པ'ng་མ་ཡིན་ནོ། ། (1.8cd)་དཔེར་ན་འབྲས་བུ་རྒྱུ་དང་རྗེས་སུ་མཐུན་པར་སྐྱེས་པ་ལ་རྒྱུའི་གཟུགས་འཛིན་ཅེས་བརྗོད་དེ། བྱ་བ་མེད་པ་ཡང་མ་ཡིན་པ་དེ་བཞིན་དུ་འདིར་ཡང་ཡིན་ནོ། །
吕澂：有用分別故，說量有果性。（1.7bc）此說量果不如外執離量有體，但智成果，即彼生時有境界相，謂具作用分別。設施為量性，（1.7d）無用則不成。（1.8a）如果似因而生說為取因，彼無作用不成，今此亦爾。
《门論》：又於此中無別量果，以即此體似義生故。似有用故假說為量。
kalpanājñānamarthāntare pratyakṣābhāsam | yajjñānaṃ ghaṭaḥ paṭa iti vā vikalpayataḥ samutpadyate tadarthasvalakṣaṇāviṣayatvātpratyakṣābhāsam || 66
དོན་གཞན་ལ་རྟོག་པ་དང་བཅས་པའི་ཤེས་པ་གང་སྐྱེས་པ་དེ་མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་བའོ། །ཇི་ལྟར་ན་བུམ་པའམ་སྣམ་བུ་ཞེས་རྟོག་པ་དང་བཅས་པ་དེ་རང་གི་མཚན་ཉིད་ཀྱི་ཡུལ་ཉིད་ལས་མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་བའོ། །
有分別智於義異轉名似現量，謂諸有智了瓶、衣等分別而生，由彼於義不以自相為境界故，名似現量。
今译：分别智于别义中就是似现[量]。凡智对瓶或衣作虚妄分别而产生，其因为不以自相义为境界，所以是似现量。
《集量論》：bhrāntisaṃvṛtisajjñānam anumānānumānikam || 7 || smārtābhilāṣikaṃ ceti pratyakṣābhaṃ sataimiram | tatra bhrāntijñānaṃ mṛgatṛṣṇādiṣu toyādikalpanāpravṛttatvāt pratyakṣābhāsam, saṃvṛtisatsu arthāntarādhyāropāt tadrūpakalpanāpravṛttatvāt. anumānatatphalādijñānaṃ pūrvānubhūtakalpanayeti na pratyakṣam.
寶本：འཁྲུལ་དང་ཀུན་རྫོབ་ཤེས་པ་དང། །རྗེས་དཔག་རྗེས་སུ་དཔག་ལས་བྱུང། ། (1.7cd)་དྲན་དང་མངོན་འདོད་ཅེས་བྱ་བའོ། །མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་རབ་རིབ་བཅས། ། (1.8ab)་རེ་ཞིག་འཁྲུལ་པའི་ཤེས་པ་ནི་སྨིག་རྒྱུ་ལ་སོགས་པ་ལ་ཆུ་ལ་སོགས་པར་རྟོག་པའི་ཕྱིར་མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་བའོ། །ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པ་ནི་དོན་གཞན（按：底本作བཞིན，依梵本及金本，当如北京版、奈塘版作གཞན）སྒྲོ་འདོགས་པས་ན་དེའི་ངོ་བོར་བརྟགས་ནས་འཇུག་པའི་ཕྱིར་མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་བའོ། །རྗེས་སུ་དཔག་པ་དང་དེའི་འབྲས་བུ་ལ་སོགས་པའི་ཤེས་པ་ནི་སྔར་ཉམས་སུ་མྱོང་མྱོང་བ་ལ་རྟོག་པའི་ཕྱིར་མངོན་སུམ་མ་ཡིན་ནོ། །
金本：འཁྲུལ་དང་ཀུན་རྫོབ་ཡོད་ཤེས་དང། །རྗེས་དཔག་རྗེས་སུ་དཔག་ལས་བྱུང། །དྲན་དང་མངོན་འདོད་ཞེས་བྱའོ། །མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་རབ་རིབ་ཅེས། ། (1.7)་རེ་ཞིག་འཁྲུལ་པའི་ཤེས་པ་ནི་སྨིག་རྒྱུ་ལ་སོགས་པ་ལ་ཆུ་ལ་སོགས་པར་བརྟགས་ནས་འཇུག་པའི་ཕྱིར་མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་བའོ། །ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པ་ནི་རང་ལ་དོན་གཞན་སྒྲོ་བཏགས་ནས་དེའི་ངོ་བོར་བརྟགས་ནས་འཇུག་པའི་ཕྱིར་མངོན་སུམ་ལྟར་སྣང་བའོ། །རྗེས་སུ་དཔག་པ་དང་དེའི་འབྲས་བུ་ལ་སོགས་པའི་ཤེས་པ་ནི་སྔར་1མས་སུ་མྱོང་བ་ལ་རྟོག་པའི་ཕྱིར་མངོན་སུམ་མ་ཡིན་ནོ། །
吕澂：錯亂、俗有智、比量及所生、念、欲、似現量，（1.6bcd）謂於陽焰等。（1.7a）且錯亂智者，如於陽焰等分別為水等故，是似現量。俗有者，增益餘義而分別彼體故，亦似現量。比量及彼果智，皆分別先前所受故，亦非現量。
《门論》：但於此中了餘境分不名現量。由此即說憶念、比度、悕求、疑智、惑亂智等，於鹿愛皆非現量，隨先所受分別轉故。如是一切世俗有中瓶等數等舉等有性瓶性等智皆似現量，於實有中作餘行相，假合餘義分別轉故。
hetvābhāsapūrvakaṃ jñānamanumānābhāsam | hetvābhāso hi bahuprakāra uktaḥ | tasmādyadanumeye 'rthe jñānamavyutpannasya bhavati tadanumānābhāsam || 67
སྔར་གྱི་རྟགས་ལྟར་སྣང་ལས་རྟོགས་པ་དོན་ལྟར་སྣང་བའི་ཤེས་པ་ནི་རྗེས་དཔག་པ་ལྟར་སྣང་བ་སྟེ། རྟགས་ལྟར་སྣང་གི་དབྱེ་བ་མང་པོ་བརྗོད་པ་དེ་ལས་རྗེས་སུ་དཔག་པར་བྱ་བ་ལྟར་སྣང་བའི་ཤེས་པ་མ་རྟོགས་པར་འགྱུར་བ་དེ་ནི་རྗེས་དཔག་ལྟར་སྣང་བའོ། །
若似因智為先，所起諸似義智名似比量，似因多種如先已說，用彼為因於似所比諸有智生，不能正解，名似比量。
今译：以似因为先[后所起]的智就是似比[量]。似因有多类已经说过，通过它于所比义中所有不能正解的智，那就是似比[量]。
# 4.能破及似能破
sādhanadoṣodbhāvanāni dūṣaṇāni || 68
སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་སྐྱོན་བརྗོད་པ་རྣམས་ནི་སུན་འབྱིན་པ་རྣམས་སོ། །
復次，若正顯示能立過失，說名能破，
今译：诸对能立过的显示就是诸能破。
sādhanadoṣo nyūnatvam | pakṣadoṣaḥ pratyakṣādiviruddhatvam | hetudoṣo 'siddhānaikāntikaviruddhatvam | dṛṣṭāntadoṣaḥ sādhanadharmādyasiddhatvam | tasyodbhāvanaṃ prāsnikapratyāyanaṃ dūṣaṇam || 69
སྒྲུབ་པར་བྱེད་པའི་སྐྱོན་ཡང་མ་ཚང་བ་དང། མངོན་སུམ་ལ་སོགས་པ་གནོད་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐྱོན་ཉིད་དང། རྟགས་ཀྱི་སྐྱོན་མ་གྲུབ་པའི་རྟགས་ཉིད་དང། མ་ངེས་པའི་རྟགས་ཉིད་དང། འགལ་བའི་རྟགས་ཉིད་དང། དཔེའི་སྐྱོན་ཉིད་དང། བསྒྲུབ་བྱའི་ཆོས་ལ་སོགས་པ་མ་གྲུབ་པའོ། །དེའི་བརྗོད་པའི་ཕྱིར་རྒོལ་གྱིས་རབ་ཏུ་རྟོགས་པའི་དུས་ན་སུན་འབྱིན་པའོ། །
謂初能立缺減過性，立宗過性，不成因性，不定因性，相違因性，及喻過性，顯示此言開曉問者故名能破。
今译：能立过就是缺减性，宗过即现量等相违性，因过即不成、不定、相违性，喻过即能立法等不成性，对此的显示使有问者开悟就是能破。
abhūtasādhanadoṣobhdāvanāni dūṣaṇābhāsāni || 70
སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་སྐྱོན་མི་འབྱུང་བ་ལ་སྐྱོན་བརྗོད་པ་རྣམས་ནི་སུན་འབྱིན་ལྟར་སྣང་བ་རྣམས་ཏེ།
若不實顯能立過言名似能破，
今译：诸不实的对能立过的显示就是诸似能破。
saṃpūrṇe sādhane nyūnatvavacanam | aduṣṭapakṣe pakṣadoṣavacanam | siddhahetuke 'siddhahetukaṃ vacanam | ekāntahetuke 'nekāntahetukaṃ vacanam | aviruddhahetuke viruddhahetukaṃ vacanam | aduṣṭadṛṣṭānte dṛṣṭadṛṣṭāntadoṣavacanam | etāni dūṣaṇābhāsāni | 71
ཇི་ལྟར་ན་སྒྲུབ་པར་བྱེད་པ་ཡང་དག་པར་ཚང་བ་ལ་མ་ཚང་བ་ཉིད་བརྗོད་པ་དང་ཕྱོགས་སྐྱོན་མེད་པ་ལ་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐྱོན་བརྗོད་པ་དང་གྲུབ་པའི་རྟགས་ལ་མ་གྲུབ་པའི་རྟགས་སུ་མ་ངེས་པ་མེད་པའི་རྟགས་ལ་མ་ངེས་པའི་རྟགས་སུ་བརྗོད་པ་དང། མི་འགལ་བའི་རྟགས་ལ་འགལ་བའི་རྟགས་སུ་བརྗོད་པ་དང། སྐྱོན་མེད་པའི་དཔེ་ལ་དཔེའི་སྐྱོན་བརྗོད་པ་སྟེ། འདི་རྣམས་སུན་འབྱིན་ལྟར་སྣང་བ་རྣམས་སོ། །
謂於圓滿能立顯示缺減性言，於無過宗有過宗言，於成就因不成因言，於決定因不定因言，於不相違因相違因言，於無過喻有過喻言，如是言說名似能破，
今译：于圆满能立中却有缺减性言词，于无过宗中有宗过言，于成就因中有不成因言，于决定因中有不定因言，于不相违因中有相违因言，于无过喻中有喻过言，这些就是诸似能破。
na hyebhiḥ parapakṣo dūṣyate | niravadyatvāttasya || 72
འདི་རྣམས་ཀྱིས་གཞན་གྱི་ཕྱོགས་ལ་སྐྱོན་མེད་པ་མ་བརྗོད་དེ་སྐྱོན་མེད་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཞེས་པ་རེ་ཞིག་བཞག་གོ། །
以不能顯他宗過失，彼無過故。
今译：不能用这些破坏他宗，因为其并无过失。
ityuparamyate || 73
且止斯事。
今译：停下这些。
padārthamātramākhyātamādau diṅmātrasiddhaye|
yātra yuktirayuktirvā sānyatra suvicāritā|| 74
ཚིག་དོན་ཅུང་ཟད་ཀུན་བཤད་པ། །སྔོན་ལ་ཕྱོགས་ཙམ་བསྒྲུབས་པའི་ཕྱིར། །
གང་འདིར་རིགས་དང་མི་རིགས་ཀྱང་། །གཞན་ལས་དེ་དག་ལེགས་ཞེས་བྱ། །
已宣少句義 為始立方隅
其間理非理 妙辯於餘處。
今译：少许句义已被讲说，为在最初建立少许方向，在此处应理或不应理者，都在他处被巧妙观察。
|| iti nyāyapraveśakasūtraṃ samāptam ||
ཞེས་པ་རིགས་པར་འཇུག་པའི་སྒོ་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་ཕྱོགས་ཀྱི་གླང་པོས་མཛད་པ་རྫོགས་སོ།། །།
因明入正理論
今译：如是《入正理经》竟。