ᅟ<span class="date">Updated: 2025-08-15 09:28</span>
ᅟ[集論2](集論2)ᅟ
【梵】abhidharmasamuccayaḥ
【藏】༄༅། །ཆོས་མངོན་པ་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་བཞུགས་སོ། །`〖མཚན་བྱང་འདི་《སྡེ》ལྟར་བཀོད་ཅིང་།P.N.ལ་ཆོས་མངོན་པ་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་མཛད་པ་བཞུགས། །ཞེས་འཁོད།〗`
【漢】大乘阿毘達磨集論
No. 1605 [cf. No. 1606]
【漢】大乘阿毘達磨集論卷第一
【漢】無著菩薩造
【漢】三藏法師玄奘奉 詔譯`〖（唐）＋三藏【明】＊〗`
【梵】abhidharmasamuccayaḥ
【藏】༄༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། ཨ་བྷི་དྷརྨ་ས་མུཙྪ་ཡ།`〖རྒྱ་གཞུང་ལས། ཨ་བྷི་དྷརྨ་ས་མུཙྪ་ཡ།〗`
【藏】བོད་སྐད་དུ། ཆོས་མངོན་པ་ཀུན་ལས་བཏུས་པ།
【藏】བམ་པོ་དང་པོ། །`〖P.N.―བམ་པོ་དང་པོ།〗`
【梵】namo buddhāya/
【藏】འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །`〖P.N.⁺བམ་པོ་དང་པོ།〗`
【梵】[atha mūlavastuni tridharmaparicchedaḥ prathamaḥ/]
【漢】本事分中三法品第一 之一`〖本事分中三法品第一之二【明】〗`
==此論大文總分為三==
# A1.初以一頌總標一部分品☗s1
【梵】tridharmaḥ saṃgrahaḥ saṃprayogo 'nvayaśca lakṣaṇe/
【梵】viniścaye satyadharmau prāptiḥ sāṃkathyameva ca//
【梵】kati kasmādupādānaṃ vyavasthānaṃ ca lakṣaṇam/
【梵】anukamārthadṛṣṭāntabhedā jñeyāḥ samuccaye//
【藏】སྡོམ་ནི། དུ་དང་ཅི་ཕྱིར་ཉེར་ལེན་དང་། །མཚན་ཉིད་དེ་ཡི་རྣམ་གཞག་དང་། །
【藏】གོ་རིམས་དོན་དང་དཔེ་དབྱེ་དང་། །བསྡུས་ལ་སོགས་པ་རྣམ་པ་བཞི། །
【藏】བསྡུས་དང་མཚུངས་ལྡན་ལྡན་པ་དང་། །རྣམ་པར་ངེས་པ་བཞིར་དབྱེ་སྟེ། །
【藏】བདེན་དང་ཆོས་འཐོབ་འབེལ་གཏམ་ནི། །རྣམ་པར་ངེས་པའི་དབྱེ་བ་སྟེ། །
【藏】ཀུན་ལས་བཏུས་པའི་སྤྱི་སྡོམ་ཡིན། །
【漢】本事與決擇，是各有四種，
【漢】三法、攝、應、成、諦、法、得、論議。
# A2.後隨前標分品次第別釋
# B1.本事分
# C1.三法品
## D1.以九義辨釋三科
### E1.以頌標
【漢】幾、何因、取、相，建立與次第，義、喻、廣分別，集總頌應知。
### E2.長行依九門別釋
#### F1.解頌幾字舉數列名門
##### G1.總問
【梵】skandhā dhātava āyatanāni ca kati/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་ནི་དུ། ཁམས་རྣམས་ནི་དུ། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ནི་དུ་ཞེ་ན།
【漢】蘊界處各有幾？
##### G2.別答
###### H1.蘊
【梵】skandhāḥ pañca/ rūpaskandho vedanāskandhaḥ saṃjñāskandhaḥ saṃskāraskandho vijñānaskandhaśca//
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་ནི་ལྔ་སྟེ། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། ཚོར་བའི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོའོ། །
【漢】蘊有五，謂色蘊、受蘊、想蘊、行蘊、識蘊。
###### H2.界
【梵】dhātavo 'ṣṭādaśa/ cakṣurdhātū rūpadhātuścakṣurvijñānadhātuḥ śrotradhātuḥ śabdadhātuḥ śrotravijñānadhāturghrāṇadhāturgandhadhāturghrāṇavijñānadhāturjivhādhātū rasadhāturjivhāvijñānadhātuḥ kāyadhātuḥ spraṣṭavyadhātuḥ kāyavijñānadhāturmanodhāturdharmadhāturmanovijñānadhātuśca//
【藏】ཁམས་རྣམས་ནི་བཅྭ་བརྒྱད་དེ། མིག་གི་ཁམས་དང་། གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་དང་། མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་`〖N.པའོ། 〗`ཁམས་དང་། རྣ་བའི་ཁམས་དང་། སྒྲའི་ཁམས་དང་། རྣ་བའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་དང་། སྣའི་ཁམས་དང་། དྲིའི་ཁམས་དང་། སྣའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་དང་། ལྕེའི་ཁམས་དང་། རོའི་ཁམས་དང་། ལྕེའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་དང་། ལུས་ཀྱི་ཁམས་དང་། རེག་བྱའི་ཁམས་དང་། ལུས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་དང་། ཡིད་ཀྱི་ཁམས་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་སོ། །
【漢】界有十八，謂眼界、色界、眼識界，耳界、聲界、耳識界，鼻界、香界、鼻識界，舌界、味界、舌識界，身界、觸界、身識界，意界、法界、意識界。
###### H3.處
【梵】āyatanāni dvadaśa/ cakṣurāyatanaṃ rūpāyatanaṃ śrotrāyatanaṃ śabdāyatanaṃ ghrāṇāyatanaṃ gandhāyatanaṃ jivhāyatanaṃ rasāyatanaṃ kāyāyatanaṃ spraṣṭavyāyatanaṃ manaāyatanaṃ dharmāyatanaṃ ca//
【藏】སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ནི་བཅུ་གཉིས་ཏེ། མིག་གི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། གཟུགས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། རྣ་བའི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། སྒྲའི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། སྣའི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། དྲིའི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། ལྕེའི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། རོའི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། ལུས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། རེག་བྱའི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། ཡིད་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དང་། ཆོས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དོ། །
【漢】處有十二，謂眼處、色處，耳處、聲處，鼻處、香處，舌處、味處，身處、觸處，意處、法處。
#### F2.解頌何因字問答廢立門
##### G1.廢立蘊
【梵】kimupādāya skandhāḥ pañcaiva/ paṃcākārātmavastūbhdāvanatāmupādāya/ saparigrahadehātmavastu upabhogātmavastu abhilāpātmavastu sarvadharmādharmābhisaṃskārātmavastu tadāśrayātmasvastu copādāya//
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཕུང་པོ་རྣམས་ལྔ་ཁོ་ན་ཞེ་ན། བདག་གི་གཞི་རྣམ་པ་ལྔ་བརྗོད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། བདག་གི་གཞི་ལུས་ཡོངས་སུ་གཟུང་`〖P.N.བཟུང་། 〗`བ་དང་བཅས་པ་བརྗོད་པ་དང་། བདག་གི་གཞི་ལོངས་སྤྱོད་བརྗོད་པ་དང་། བདག་གི་གཞི་ཐ་སྙད་བརྗོད་པ་དང་། བདག་གི་གཞི་ཆོས་དང་ཆོས་མ་ཡིན་པ་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པ་བརྗོད་པ་དང་། བདག་གི་གཞི་དེ་དག་གི་གནས་བརྗོད་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何因蘊唯有五？為顯五種我事故。謂身具我事、受用我事、言說我事、造作一切法非法我事、彼所依止我自體事。
==【雜】問：`〖何因蘊唯有五？〗`答：`〖為顯五種我事故，謂為顯身具我事、受用我事、言說我事、造作一切法非法我事、彼所依止我自體事〗`。==
==【雜】於此五中前四是我所事，第五即我相事。言身具者，謂內外色蘊所攝，受等諸蘊受用等義相中當說。彼所依止我自體事者，謂識蘊，是身具等所依我相事義，所以者何？世間有情多於識蘊計執為我，於餘蘊計執我所。==
##### G2.廢立界
【梵】kimupādāya dhātovo 'ṣṭādaśaiva/ dvābhyāṃ dehaparigrahābhyāmatītavarttamānaṣaḍākāropabhogadhāraṇatāmupādāya//
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཁམས་རྣམས་བཅོ་བརྒྱད་ཁོ་ན་ཞེ་ན། ལུས་དང་ཡོངས་སུ་གཟུང་`〖P.N.བཟུང་།〗`བ་གཉིས་ཀྱིས། འདས་པ་དང་ད་ལྟར་གྱི་ཉེ་བར་སྤྱོད་པ་རྣམ་པ་དྲུག་འཛིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何因界唯十八？由身具等.能持過現六行受用性故。
==【雜】問：`〖何因界唯十八？〗`答：`〖由身具等.能持過現六行受用性故。〗`==
==【雜】身者，謂眼等六根。具者，謂色等六境。過現六行受用者，謂六識。能持者，謂六根六境能持六識，所依所緣故。過現六識能持受用者，不捨自相故。當知十八以能持義故說名界。==
##### G3.廢立處
【梵】kimupādāyāyatanāni dvādaśaiva/ dvābhyāṃ dehaparigrahābhyāmanāgataṣaḍākāropabhogāyadvāratāmupādāya//
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་བཅུ་གཉིས་ཁོ་ན་ཞེ་ན། ལུས་དང་ཡོངས་སུ་གཟུང་`〖P.N.བཟུང་།〗`བ་གཉིས་ཉིད། མ་འོངས་པའི་ཉེ་བར་སྤྱོད་པ་རྣམ་པ་དྲུག་སྐྱེ་བའི་སྒོའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何因處唯十二？唯由身具，能與未來六行受用為生長門故。
==【雜】問：`〖何因處唯十二？〗`答：`〖唯身及具能與未來六行受用為生長門故。〗`==
==【雜】謂如過現六行受用相為眼等所持，未來六行受用相以根及義為生長門亦爾。所言唯者，謂唯依根境立十二處，不依六種受用相識。==
#### F3.解頌何取字問答別名門
##### G1.辨取蘊
【梵】kasmāt skandhā upādānamityucyante/ upādānena sahitatvāt skandhā upādānami tyucyante/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་རྣམས་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། ཉེ་བར་ལེན་པ་དང་ལྡན་པས་དེའི་ཕྱིར་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་རྣམས་ཞེས་བྱའོ། །
【漢】何故名取蘊？以取合故，名為取蘊。
【梵】upādānaṃ katamat/ skandheṣu cchando rāgaśca/
【藏】ཉེ་བར་ལེན་པ་གང:ཞེ་ན།`〖N.ཡིན།〗` འདིར་འདུན་པ་དང་། འདོད་ཆགས་གང་ཡིན་པའོ། །
【漢】何等為取。謂諸蘊中所有欲、貪。
==【雜】問：`〖云何名取蘊？〗`答：`〖以取合故.名為取蘊。〗`==
==【雜】`〖取者，謂諸蘊中所有欲貪。〗`==
【梵】kasmācchando rāgaścopādānamityucyate/ anāgatavarttamānaskandhānāmabhinirvarttanato 'parihārataśca/ anāgate 'bhilāṣād varttamāne 'dhāvasānācca cchando rāgaścopādānamityucyate/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་འདུན་པ་དང་འདོད་ཆགས་ཉིད་ཉེ་བར་ལེན་པ་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། མ་འོངས་པ་དང་ད་ལྟར་གྱི་ཕུང་པོ་མངོན་པར་འགྲུབ་པ་དང་། ཡོངས་སུ་མི་གཏོང་བའི་ཕྱིར་ཏེ། མ་འོངས་པ་ལ་འདོད་པ་དང་། ད་ལྟར་ལ་ལྷག་པར་ཆགས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何故欲貪說名為取？謂於未來、現在諸蘊能引、不捨故。希求未來、染著現在，欲、貪名取。
==【雜】`〖何故欲貪說名為取？謂於未來現在諸蘊.能引不捨故，希求未來.染著現在.欲貪名取。〗`==
==【雜】欲者希求相，貪者染著相，由欲希求未來自體為方便故引取當蘊令起現前，由貪染著現在自體為方便故執取現蘊令不捨離，是故此二說名為取。==
##### G2.辨界處有取法
【梵】kasmād dhātava āyatanāni ca sopādānadharmā ityucyante/ tatra skandhavannirddeśaḥ//
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཁམས་རྣམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཉེ་བར་ལེན་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་རྣམས་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། དེ་ལ་ཕུང་པོ་བཞིན་དུ་བཤད་དོ། །
【漢】何故界處名有取法？應如蘊說。
==【雜】問：`〖何故界處說有取法〗`？答：`〖應如蘊說，〗`當知界處與取合故名有取法。==
#### F4.解頌何相字問答體相門
##### G1.辨蘊相
###### H1.解色蘊相
\[變、現二義]
【梵】kiṃ lakṣaṇaṃ rūpam/ rūpaṇa lakṣaṇaṃ rūpam/ tad dvividham/ sparśena rūpaṇaṃ pradeśena rūpaṇaṃ ca/
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་མཚན་ཉིད་ཅི་ཞེ་ན། གཟུགས་སུ་ཡོད་པ་རྣམ་པ་གཉིས་ཀྱིས་གཟུགས་སུ་ཡོད་པའི་མཚན་ཉིད་དེ། རེག་པས་གཟུགས་སུ་ཡོད་པ་དང་། ཡུལ་དཔྱད་པས་གཟུགས་སུ་ཡོད་པའོ། །
【漢】「色蘊」何相？變現相是色相。此有二種：一、觸對變壞。二、方所示現。
==【雜】問：`〖色蘊何相？〗`答`〖：變現相是色相。此有二種：一觸對變壞.二方所示現。〗`==
【梵】sparśena rūpaṇaṃ katamat/ karacaraṇapāṣāṇaśasradaṇḍaśītoṣṇakṣutpipāsāmaśakadaṃśasarpavṛścikādīnāṃ sparśena vyābādhanam/
【藏】རེག་པས་གཟུགས་སུ་ཡོད་པ་གང་ཞེ་ན། ལག་པའི་འདུས་ཏེ་རེག་པས་རེག་ན་གཟུགས་སུ་རུང་བ་དང་། བོང་བའི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་དང་། དབྱིག་པའི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་དང་། མཚོན་ཆའི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་དང་། གྲང་བ་དང་། ཚ་བ་དང་། བཀྲེས་པ་དང་། སྐོམ་པ་དང་། སྤྲང་བུ་དང་། ཤ་སྦྲང་དང་། རླུང་དང་། ཉི་མ་དང་། སྡིག་སྦྲུལ་གྱི་འདུས་ཏེ་རེག་པས་རེག་ན་གཟུགས་སུ་རུང་བའོ། །
【漢】云何名為觸對變壞？謂由手、足、塊石、刀杖、寒熱、飢渴、蚊虻、蛇蠍所觸對時，即便變壞。
==【雜】`〖觸對變壞者，謂由手足乃至蚊蛇所觸對時即便變壞。〗`==
【梵】pradeśena rūpaṇaṃ katamat/ deśena rūpaṇam idaṃ cedaṃ ca rūpam evaṃ caivaṃ ca rūpam iti praṇihitāpraṇihitacetovitarkeṇa pratibimbacitrīkāratā//
【藏】ཡུལ་དཔྱད་པས་གཟུགས་སུ་ཡོད་པ་གང་ཞེ་ན། གང་ཡུལ་ལ་གཟུགས་འདི་དང་འདིའོ། །གཟུགས་འདི་ལྟ་བུ་དང་འདི་ལྟ་བུའོ་ཞེས་མཉམ་པར་བཞག་པའམ། མཉམ་པར་མ་བཞག་`〖N.གཞག〗`པའི་ཡིད་རྟོག་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པས་བཀྲ་བར་འཛིན་པའོ། །
【漢】云何名為方所示現？謂由方所可相示現.如此如此色.如是如是色；或由定心，或由不定尋思相應，種種搆畫。
==【雜】`〖方所示現者，謂由方所可相示現.如此如此色.如是如是色，或由定心.或由不定尋思相應種種構畫。〗`==
==【雜】方所者，謂現前處所。如此如此色者，謂骨鎖等所知事同類影像。如是如是色者，謂形顯差別。種種構畫者，謂如相而想。==
###### H2.解受蘊相
【梵】kiṃlakṣaṇā vedanā/ anubhavalakṣaṇā vedanā/ nānāvidhānāṃ śubhaśubhānāṃ karmaṇāṃ phalavipākaṃ pratyanubhavantyanenetyanubhavaḥ//
【藏】ཚོར་བའི་མཚན་ཉིད་ཅི་ཞེ་ན། མྱོང་བའི་མཚན་ཉིད་དེ། མྱོང་བའི་ངོ་བོ་གང་གིས་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི་ལས་རྣམས་ཀྱི་འབྲས་བུ་རྣམ་པར་སྨིན་པ་སོ་སོར་མྱོང་བའོ། །
【漢】受蘊何相？領納相是受相。謂由受故，領納種種淨、不淨業諸果異熟。
###### H3.解想蘊相
【梵】kiṃlakṣaṇā saṃjñā/ saṃjānanālakṣaṇā saṃjñā/ saṃjñā nānādharmapratibimbodgrahaṇa (svabhāvā) yayā draṣṭaśrutamatavijñātānarthān vyavaharati//
【藏】འདུ་ཤེས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཅི་ཞེ་ན། འདུས་ཏེ་ཤེས་པར་བྱེད་པའི་མཚན་ཉིད་དེ། མཚན་མར་འཛིན་པ་དང་། བཀྲ་བར་འཛིན་པའི་ངོ་བོ་གང་གིས་ཇི་`〖P.N.ཅི།〗`ལྟར་མཐོང་བ་དང་། ཐོས་པ་དང་། བྱེ་བྲག་ཕྱེད་པ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་དོན་རྣམས་ལ་ཐ་སྙད་འདོགས་པའོ། །
【漢】想蘊何相？搆了相是想相。謂由想故，搆畫種種諸法像類，隨所見聞覺知之義，起諸言說。
###### H4.解行蘊相
【梵】kiṃlakṣaṇaḥ saṃskāraḥ/ abhisaṃskāralakṣaṇaḥ saṃskāraḥ/ saṃskārabhisaṃskāra (svabhāvo) yena kuśalākuśalāvyakṛteṣu pakṣeṣu cittaṃ prerayati/
【藏】འདུ་བྱེད་རྣམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཅི་ཞེ་ན། མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པའི་མཚན་ཉིད་དེ། སེམས་ཀྱི་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པའི་ངོ་བོ་གང་གིས་དགེ་བ་དང་། མི་དགེ་བ་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་དང་། གནས་སྐབས་སྣ་ཚོགས་རྣམས་སུ་སེམས་འཇུག་པར་བྱེད་པའོ། །
【漢】行蘊何相？造作相是行相。謂由行故，令心造作。於善、不善、無記品中，驅役心故。
###### H5.解識蘊相
【梵】kiṃlakṣaṇaṃ vijñānam/ vijānanālakṣaṇaṃ vijñānam/ vijñānaṃ yena rūpaśabdagandharasasparśadharmān nānā viṣayān vijānāti//
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པའི་མཚན་ཉིད་ཅི་ཞེ་ན། རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱེད་`〖P.N.―པར་བྱེད།〗`པའི་མཚན་ཉིད་དེ། རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱེད་པའི་ངོ་བོ་གང་གིས། གཟུགས་རྣམས་ཀྱང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་། སྒྲ་དང་དྲི་དང་རོ་དང་རེག་བྱ་དང་། ཆོས་རྣམས་ཀྱང་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །
【漢】識蘊何相？了別相是識相。謂由識故，了別色、聲、香味、觸、法種種境界。
##### G2.辨界相
###### H1.六根
【梵】cakṣurdhātuḥ kiṃlakṣaṇaḥ/ yena cakṣuṣā rūpāṇi dṛṣṭavān paśyati yacca tasya bījamupacitamālayavijñānaṃ taccakṣuḥ//
【藏】མིག་གི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གང་ཞེ་ན། མིག་གང་གིས་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་བར་གྱུར་པ་དང་། ལྟ་བ་དང་། དེའི་ས་བོན་བསགས་པ་དང་། རྣམ་པར་སྨིན་པའི་ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་མིག་གི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དོ། །
【漢】眼界何相？謂眼曾現見色，及此種子積集異熟阿賴耶識。是眼界相。
==【雜】問：`〖眼界何相？〗`答：`〖謂眼曾現見色.及此種子積集異熟阿賴耶識是眼界相。〗`==
==【雜】眼曾見色者，謂能持過去識受用義.以顯界性，現見色者，謂能持現在識受用義.以顯界性。及此種子積集異熟阿賴耶識者，謂眼種子；或唯積集.為引當來眼根故，或已成熟.為生現在眼根故，此二種名眼界者，眼生因故。==
【梵】yathā cakṣurdhātulakṣaṇaṃ tathā śrotraghrāṇajihvākāyamanodhātūnāmapi lakṣaṇāni/
【藏】མིག་གི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཅི་`〖P.N.ཇི། 〗`ལྟ་བ་བཞིན་དུ། རྣ་བ་དང་སྣ་དང་ལྕེ་དང་ལུས་དང་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】如眼界相，耳、鼻舌、身、意界相亦爾。
==【雜】`〖如眼界相，耳鼻舌身意界相亦爾。〗`==
###### H2.六境
【梵】rūpadhātuḥ kiṃlakṣaṇaḥ/ rūpaṃ yaccakṣuṣā dṛṣṭaṃ dṛśyate ca yacca tatra cakṣurdhātorādhipatyaṃ tadrūpadhātu lakṣaṇam/
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གང་ཞེ་ན། མིག་གང་གིས་གཟུགས་གང་དག་མཐོང་བར་གྱུར་པ་དང་། མཐོང་བ་རྣམས་དང་། དེ་ལ་མིག་གི་ཁམས་དབང་བྱེད་པ་ཉིད་གང་ཡིན་པ་དེ་གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དོ། །
【漢】色界何相？謂色眼曾現見，及眼界於此增上，是色界相。
【梵】yathā rūpadhātu lakṣaṇaṃ tathā śabdagandharasasparśadharmadhātūnāmapi lakṣaṇāni/
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ། སྒྲ་དང་དྲི་དང་རོ་དང་རེག་བྱ་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】如色界相，聲、香味、觸、法界相亦爾。
==【雜】問：`〖色界何相？〗`答：`〖諸色眼曾現見.及眼界於此增上，是色界相。〗`眼界於此增上者，謂依色根增上力外境生故。==
==【雜】`〖如色界相，聲香味觸法界相亦爾。〗`==
###### H3.六識相
【梵】cakṣūrvijñānadhātuḥ kiṃlakṣaṇaḥ/ cakṣurāśrayā rūpālambanā rūpaprativijñaptiḥ yacca tasya bījamupacitaṃ/ vipākālayavijñānaṃ taccakṣurvijñānadhātulakṣaṇam//
【藏】མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གང་ཞེ་ན། རྟེན་མིག་དང་དམིགས་པ་གཟུགས་ཀྱིས། གཟུགས་སུ་སྣང་བའི་རྣམ་པར་རིག་པ་གང་ཡིན་པ་དང་། དེའི་ས་བོན་བསགས་པ་དང་། རྣམ་པར་སྨིན་པའི་ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཡིན་པ་དེ། མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དོ། །
【漢】眼識界何相？謂依眼緣色，似色了別，及此種子積集異熟阿賴耶識，是眼識界相。
【梵】yathā cakṣurvijñānadhātulakṣaṇaṃ tathā śrotraghrāṇajivhākāyamanovijñānadhātūnāmapi lakṣaṇāni//
【藏】མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་`〖P.N.⁺རྣམ་པ། 〗`ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ། རྣ་བ་དང་སྣ་དང་ལྕེ་དང་ལུས་དང་། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】如眼識界相，耳、鼻舌、身、意識界相亦爾。
==【雜】問：眼識界何相？答：謂依眼緣色似色了別及此種子積集異熟阿賴耶識是眼識界相。==
==【雜】如眼識界，耳鼻舌身意識界相亦爾。==
##### G3.辨處相
【梵】āyatanaṃ kiṃlakṣaṇam/ dhātuvad yathāyogaṃ veditavyam//
【藏】སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གང་ཞེ་ན། དེ་ནི་ཁམས་བཞིན་དུ་བལྟ་སྟེ། དེ་ཡང་ཇི་ལྟར་མཐུན་མཐུན་དུ་སྦྱར་རོ། །
【漢】處何相？如界應知，隨其所應。
==【雜】問：`〖處何相？〗`答：`〖如界應知隨其所應〗`，謂眼當見色.及此種子等，隨義應說。==
#### F5.解頌何建立問答差別門
##### G1.辨三科
###### H1.別立三科
###### # I1.建立蘊
###### ## J1.建立色蘊
###### ### K1.總問答顯大造體
【梵】rūpaskandhavyavasthānaṃ katamat/ yatkiṃcidrūpaṃ sarvaṃ taccatvāri mahābhūtāni catvāri ca mahābhūtānyupādāya//
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་རྣམ་པར་གཞག་པ་གང་ཞེ་ན། གཟུགས་`〖P.N.⁺ཀྱི།〗`གང་ཡིན་པ་ཅི་ཡང་རུང་སྟེ། དེ་`〖P.N.⁺དག〗`ཐམས་ཅད་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་དང་། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པའོ། །
【漢】云何建立色蘊？謂諸所有色，若四大種，及四大種所造。
###### ### K2.廣別釋
###### #### L1.辨大種
###### ##### M1.總
【梵】katamāni catvāri mahābhūtāni/ pṛthivīdhātuḥ abdhātuḥ tejodhātuḥ vāyudhātuśca//
【藏】འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་གང་ཞེ་ན། སའི་ཁམས་དང་། ཆུའི་ཁམས་དང་། མེའི་ཁམས་དང་། རླུང་གི་ཁམས་སོ། །
【漢】云何「四大種」？謂地界、水界、火界、風界。
###### ##### M2.別
【梵】pṛthivīdhātuḥ katamaḥ/ kaṭhinatā//
【藏】སའི་ཁམས་གང་ཞེ་ན། སྲ་བ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等地界？謂堅硬性。
【梵】abdhātuḥ katamaḥ niṣyandatā//
【藏】ཆུའི་ཁམས་གང་ཞེ་ན། གཤེར་བ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等水界？謂流濕性。
【梵】tejodhātuḥ katamaḥ/ uṣṇatā//
【藏】མེའི་ཁམས་གང་ཞེ་ན། ཚ་བ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等火界？謂溫熱性。
【梵】vāyudhātuḥ katamaḥ/ kampanatā//
【藏】རླུང་གི་ཁམས་གང་ཞེ་ན། ཡང་ཞིང་གཡོ་བ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等風界？謂輕等動性。
###### #### L2.辨造色
###### ##### M1.總釋所造
【梵】upādāya rūpaṃ katamat/ cakṣurindriyaṃ śrotrendriyaṃ ghrāṇendriyaṃ jivhendriyaṃ kāyendriyaṃ rūpaśabdagandharasaspraṣṭavyānāmekadeśo dharmāyatanasaṃgṛhītaṃ ca rūpam//
【藏】རྒྱུར་བྱས་པའི་གཟུགས་གང་ཞེ་ན། མིག་གི་དབང་པོ་དང་། རྣ་བའི་དབང་པོ་དང་། སྣའི་དབང་པོ་དང་། ལྕེའི་དབང་པོ་དང་། ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་དང་། གཟུགས་དང་། སྒྲ་དང་། དྲི་དང་། རོ་དང་། རེག་བྱའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། ཆོས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་པའི་གཟུགས་སོ། །
【漢】云何所造色？謂眼根、耳根、鼻根、舌根、身根，色、聲、香味、所觸一分，及法處所攝色。
###### ##### M2.別釋所造
###### ###### N1.釋五根
###### ###### # O1.眼根
【梵】cakṣurindriyaṃ katamat/ catvāri mahābhūtānyupādāya cakṣuvijñānā śrayo rūpaprasādaḥ//
【藏】མིག་གི་དབང་པོ་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་རྟེན་གཟུགས་དང་བའོ། །
【漢】何等眼根？謂四大種所造，眼識所依清淨色。
###### ###### # O2.耳根
【梵】śrotrendriyaṃ katamat/ catvāri mahābhūtānyupādāya śrotravijñānāśrayo rūpaprasādaḥ//
【藏】རྣ་བའི་དབང་པོ་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། རྣ་བའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་རྟེན་གཟུགས་དང་པའོ། །
【漢】何等耳根？謂四大種所造，耳識所依清淨色。
###### ###### # O3.鼻根
【梵】ghrāṇendriyaṃ katamat/ catvāri mahābhūtānyupādāya ghrāṇavijñānāśrayo rūpaprasādaḥ//
【藏】སྣའི་དབང་པོ་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། སྣའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་རྟེན་གཟུགས་དང་བའོ། །
【漢】何等鼻根？謂四大種所造，鼻識所依清淨色。
###### ###### # O4.舌根
【梵】jihvendriyaṃ katamat/ catvāri mahabhūtānyupādāya jivhāvijñānaśrayo rūpaprasādaḥ//
【藏】ལྕེའི་དབང་པོ་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། ལྕེའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་རྟེན་གཟུགས་དང་བའོ། །
【漢】何等舌根？謂四大種所造，舌識所依清淨色。
###### ###### # O5.身根
【梵】kāyendriyaṃ katamat/ catvāri mahābhūtānyupādāya kāyavijñānāśrayo rūpaprasādaḥ//
【藏】ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། ལུས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་རྟེན་གཟུགས་དང་བའོ། །
【漢】何等身根？謂四大種所造，身識所依清淨色。
###### ###### N2.釋五境
###### ###### # O1.辨色
【梵】rūpaṃ katamat/ catvāri mahābhūtānyupādāya cakṣurindriyagocaro 'rthaḥ/
【藏】གཟུགས་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། མིག་གི་དབང་པོའི་སྤྱོད་ཡུལ་གྱི་དོན་གང་ཡིན་པ་སྟེ།
【漢】何等為色？謂四大種所造，眼根所行義，
【梵】yathā nīlaṃ pītaṃ lohitamavadātaṃ dīrghaṃ hrasvaṃ vṛttaṃ parimaṇḍalaṃ sthūlaṃ sūkṣmamunnatamavanataṃ sātaṃ visātamātapaḥ chāyā āloko 'dhakāramabhraṃ dhūmo rajo mahikā ca/ abhyavakāśarūpaṃ vijñaptirūpaṃ nabha ekavarṇaṃ rūpam//
【藏】འདི་ལྟ་སྟེ། སྔོན་པོ་དང་། སེར་པོ་དང་། དམར་པོ་དང་། དཀར་པོ་དང་། རིང་པོ་དང་། ཐུང་ངུ་དང་། ལྷམ་པ་དང་། ཟླུམ་པོ་དང་། རྡུལ་ཕྲ་མོ་དང་། རགས་པ་དང་། ཕྱལ་ལེ་བ་དང་། ཕྱལ་ལེ་བ་མ་ཡིན་པ་དང་། མཐོན་པོ་དང་། དམའ་བ་དང་། གྲིབ་མ་དང་། ཉི་མ་དང་། སྣང་བ་དང་། མུན་པ་དང་། སྤྲིན་དང་། དུ་བ་དང་། རྡུལ་`〖N.⁺བ།〗`དང་། ཁུག་རྣ་`〖P.N.སྣ། 〗`དང་། མངོན་པར་སྐབས་ཡོད་པ་དང་། རྣམ་པར་རིག་བྱེད་དང་། ནམ་མཁའ་ཁ་དོག་གཅིག་པའོ། །
【漢】謂青、黃、赤、白、長、短、方、圓、麁、細、高、下、正、不正、光、影、明、闇、雲、煙、塵、霧、迥色、表色、空一顯色。
【梵】tat punastridhā/ śobhanamaśobhanamubhayaviparītaṃ ca//
【藏】དེ་ཡང་ཁ་དོག་བཟང་པོ་དང་། ཁ་དོག་ངན་པ་དང་། དེ་གཉི་གའི་བར་མར་གནས་པ་དང་། ཁ་དོག་དང:འདྲ་བའོ`〖《ཅོ་》འདྲའོ།〗`། །
【漢】此復三種，謂妙、不妙、俱相違色。
###### ###### # O2.辨聲
【梵】śabdaḥ katamaḥ/ catvāri mahābhūtānyupādāya śrotrendriyabrāhyo 'rthaḥ/
【藏】སྒྲ་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། རྣ་བའི་དབང་པོའི་གཟུང་བའི་དོན་གང་ཡིན་པ་སྟེ།
【漢】何等為聲？謂四大種所造，耳根所`〖所＝可【三宮】〗`取義。
【梵】manojño vā amanojño vā ubhayaviparīto vā/
【藏】ཡིད་དུ་འོང་བ་དང་། ཡིད་དུ་མི་འོང་བ་དང་། གཉི་ག་མ་ཡིན་པ་དང་།
【漢】或可意、或不可意、或俱相違。
【梵】upāttamahābhūtahetuko vā anupāttamahābhūtahetuko vā tadubhayo bālokaprasiddho vā siddhopanīto vā parikalpito vā āryairdeśito vā tīrthaidaśito vā/
【藏】ཟིན་པའི་འབྱུང་བ་ཆེན་པོའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བ་དང་། ཟིན་པ་མ་ཡིན་པའི་འབྱུང་བ་ཆེན་པོའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བ་དང་། དེ་གཉི་ག་དང་། འཇིག་རྟེན་གྱི་གྲགས་པ་དང་། གྲུབ་པས་བསྟན་པ་དང་། ཀུན་བརྟགས་པ་དང་། འཕགས་པས་ཐ་སྙད་བཏགས་པ་དང་། འཕགས་པ་མ་ཡིན་པས་ཐ་སྙད་བཏགས་པའོ། །
【漢】或執受大種為因，或不執受大種為因，或俱大種為因；或世所極成，或成所引，或遍計所起，或聖言所攝，或非聖言所攝。
###### ###### # O3.辨香
【梵】gandhaḥ katamaḥ/ catvāri mahābhūtānyupādāya ghrāṇendriyagrāhyo 'rthaḥ/
【藏】དྲི་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་`〖P.N.པོའི།〗`བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། སྣའི་དབང་པོའི་གཟུང་བའི་དོན་གང་ཡིན་པ་སྟེ།
【漢】何等為香？謂四大種`〖〔種〕－【三宮】〗`所造，鼻根所取義。
【梵】yathā surabhirasurabhiḥ samagandhaḥ sahajagandhaḥ sāṃyogikagandhaḥ pāriṇāmikagandhaśca//
【藏】དྲི་ཞིམ་པ་དང་། དྲི་ང་བ་དང་། དྲི་མཉམ་པ་དང་། ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་དང་། སྦྱར་བ་ལས་བྱུང་བ་དང་། གྱུར་པ་ལས་བྱུང་`〖P.⁺བ།〗`བའོ། །
【漢】謂好香、惡香、平等香、俱生香、和合香、變異香。
###### ###### # O4.辨味
【梵】rasaḥ katama/ catvāri mahābhūtāmyupādāya jivhendriyabrāhyo 'rthaḥ/
【藏】རོ་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། ལྕེའི་དབང་པོའི་གཟུང་བའི་དོན་གང་ཡིན་པ་སྟེ།
【漢】何等為味？謂四大種所造，舌根所取義。
【梵】tikto 'mlo madhuraḥ kaṭuko lavaṇaḥ kaṣāyaśca/
【藏】དེ་ཡང་ཁ་བ་དང་། སྐྱུར་བ་དང་། ཚ་བ་དང་། བསྐ་བ་དང་། ལན་ཚྭ་དང་། མངར་བ་དང་།
【漢】謂苦、酢、甘、辛、醎、淡。
###### ###### ## P4.顯共相
【梵】manojño vā amanojño vā ubhayaviparīto vā sahajo vā sāṃyogiko vā pāriṇāmiko vā//
【藏】ཡིད་དུ་འོང་བ་དང་། ཡིད་དུ་མ་འོང་བ་དང་། དེ་`〖P.N.―དེ།〗`གཉི་ག་མ་ཡིན་པ་དང་། །ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་དང་། སྦྱར་བ་ལས་བྱུང་བ་དང་། གྱུར་པ་ལས་བྱུང་བའོ། །
【漢】或可意、或不可意、或俱相違；或俱生、或和合、或變異。
###### ###### # O5.辨觸
【梵】spraṣṭavyaikadeśaḥ katamaḥ/ catvāri mahābhūtānyupādāya kāyendriya grāhyo 'rthaḥ/
【藏】རེག་བྱའི་ཕྱོགས་གཅིག་གང་ཞེ་ན། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་དག་རྒྱུར་བྱས་པ། ལུས་ཀྱི་དབང་པོས་`〖N.⁺པོའི།〗`གཟུང་བའི་དོན་གང་ཡིན་པ་སྟེ།
【漢】何等所觸一分？謂四大種所造，身根所取義。
【梵】ślakṣṇatvaṃ karkaśatvaṃ laghutvaṃ gurūtvaṃ picchilatvaṃ mandatvamamandatvaṃ śītatvamuṣṇatvaṃ jighatsā pipāsā tṛptirbalaṃ daurbalayaṃ mūrcchā kaṇḍūtiḥ pūtirvyādhirjarāmaraṇaṃ klāntirviśrāma ūrjā ca//
【藏】འཇམ་པ་ཉིད་དང་། རྩུབ་པ་ཉིད་དང་། ཡང་བ་ཉིད་དང་། ལྕི་བ་ཉིད་དང་། མཉེན་པ་ཉིད་དང་། ལྷོད་པ་ཉིད་དང་། ལྷོད་པ་`〖N.―པ། 〗`མ་ཡིན་པ་དང་། གྲང་བ་དང་། བཀྲེས་པ་དང་། སྐོམ་པ་དང་། ཚིམ་པ་དང་། ཉམ་ཡོད་པ་དང་། ཉམ་ཆུང་བ་དང་། བརྒྱལ་བ་དང་། གཡའ་བ་དང་། འགྲེད་པ་དང་། ན་བ་དང་། རྒ་བ་དང་། འཆི་བ་དང་། ངལ་བ་དང་། ངལ་སོས་`〖P.N.བསོས།〗`པ་དང་། སྤུངས་ཆེ་`〖P.N.བཟང་།〗`བའོ། །
【漢】謂滑性、澁性、輕性、重性、軟性、緩、急、冷、飢、渴、飽、力、劣、悶、癢、黏、病、老、死、疲、息、勇。 ^fi3gv8
###### ###### N3.解法處色
【梵】dharmāyatanasaṃgṛhītaṃ rūpaṃ katamat/ pañcavidham/ ābhisaṃkṣepikamābhyavakāśiṃkaṃ sāmādānikaṃ parikalpitaṃ vaibhutvikaṃ ca/
【藏】ཆོས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་པའི་གཟུགས་གང་ཞེ་ན། :དེ་ནི་`〖P.N.དེའི།〗`རྣམ་པ་ལྔར་བལྟ་སྟེ། བསྡུས་པ་ལས་གྱུར་པ་དང་། མངོན་པར་སྐབས་ཡོད་པ་དང་། ཡང་དག་པར་བླངས་པ་ལས་བྱུང་བ་དང་། ཀུན་བརྟགས་པ་དང་། དབང་འབྱོར་པའོ། །
【漢】何等法處所攝色？有五種應知，謂極略色、極迥色、受所引色、遍計所起色、定`〖〔定〕－【三宮】〗`自在所生`〖生＝住【宮】〗`色。
###### ## J2.建立受蘊
###### ### K1.五位七類
###### #### L1.約所依別
【梵】vedanāskandhavyavasthānaṃ katamat/ ṣaḍvedanākāyāḥ/ cakṣuḥsaṃsparśajā vedanā śrotraghrāṇajivhākāyamanaḥ saṃsparśajā vedanā//
【藏】ཚོར་བའི་ཕུང་པོའི་རྣམ་པར་གཞག་པ་གང་ཞེ་ན། ཚོར་བའི་ཚོགས་དྲུག་སྟེ། མིག་གི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་བྱུང་བའི་ཚོར་བ་བདེ་བ་ཡང་རུང་`〖N.⁺སྟེ།〗`། སྡུག་བསྔལ་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་ཡང་རུང་བ་དང་། རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་། ལྕེ་དང་། ལུས་དང་། ཡིད་ཀྱི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་བྱུང་བའི་ཚོར་བ་
【漢】云何建立受蘊？謂六受身：眼觸所生受、耳觸所生受、鼻觸所生受、舌觸所生受、身觸所生受、意觸所生受。
###### #### L2.約行相別
【梵】evaṃ ṣaḍvedanā kāyāḥ sukhā vā duḥkhā aduḥkhāsukhā vā//
【藏】བདེ་བ་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་`〖P.N.⁺བ།〗`ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་ཡང་རུང་བ་`〖P.N.―བ།〗`སྟེ།
【漢】如是六受身，或樂、或苦、或不苦不樂。
###### #### L3.約依總行別
【梵】punaḥ sukhā kāyikī vedanā duḥkhā kāyikī vedanā aduḥkhāsukhā kāyikīvedanā sukhā caitasikī vedanā duḥkhā caitasikī vedanā aduḥkhāsukhā caitasikī vedanā
【藏】བདེ་བ་ལུས་ཀྱི་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་ལུས་ཀྱི་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་ལུས་ཀྱི་ཡང་རུང་། བདེ་བ་སེམས་ཀྱི་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་སེམས་ཀྱི་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་སེམས་ཀྱི་ཡང་རུང་།
【漢】復有樂身受、苦身受、不苦不樂身受；樂心受、苦心受、不苦不樂心受。
###### #### L4.約內身染淨別4-5
【梵】sukhā sāmiṣavedanā duḥkhā sāmiṣavedanā aduḥkhāsukhā sāmiṣavedanā sukhā nirāmiṣavedanā duḥkhā nirāmiṣavedanā aduḥkhāsukhā nirāmiṣavedanā
【藏】བདེ་བ་ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པ་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་དང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པ་ཡང་རུང་། བདེ་བ་ཟང་ཟིང་མེད་པ:ཡང་རུང་`〖P.N.དང་།〗`། སྡུག་བསྔལ་དང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་ཟང་ཟིང་མེད་པ་ཡང་རུང་།
【漢】復有樂有味受、苦有味受、不苦不樂有味受；樂無味受、苦無味受、不苦不樂無味受。
###### #### L5.約外境染淨別6-7
【梵】punaḥ sukhā gredhāśritavedanā duḥkhā gredhāśritavedanā aduḥkhāsukhā gredhāśritavedanā sukhā naiṣkramyāśritavedanā duḥkhā naiṣkramyāśritavedanā aduḥkhāsukhā naiṣkramyānnitavedanā ca//
【藏】བདེ་བ་ཞེན་པ་རྟེན་`〖P.N.བརྟེན།〗`པ་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་`〖《ཅོ་》⁺བ།〗`དང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་ཞེན་པ་རྟེན་`〖P.N.བརྟེན།〗`པ་ཡང་རུང་། བདེ་བ་མངོན་པར་འབྱུང་བ་རྟེན་པ་ཡང་རུང་། སྡུག་བསྔལ་དང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་མངོན་པར་འབྱུང་བ་རྟེན་པ་ཡང་རུང་བའོ། །
【漢】復有樂依耽嗜受、苦依耽嗜受、不苦不樂依耽嗜受；樂依出離受、苦依出離受、不苦不樂依出離受。
###### ### K2.逐難釋
【梵】kāyikī vedanā katamā/ paṃcavijñānasaṃprayuktā vedanā//
【藏】ལུས་ཀྱི་གང་ཞེ་ན། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཚོགས་ལྔ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等身受？謂五識相應受。
【梵】caitasikī vedanā katamā/ manovijñānasaṃprayuktā vedanā/
【藏】སེམས་ཀྱི་གང་ཞེ་ན། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等心受？謂意識相應受。
【梵】sāmiṣavedanā katamā/ ātmabhāvatṛṣṇāsaṃprayuktā vedanā/
【藏】ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པ་གང་ཞེ་ན། ལུས་ལ་སྲེད་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等有味受？謂自體愛相應受。
【梵】nirāmiṣavedanā katamā/ tattṛṣṇāviprayuktā vedanā//
【藏】ཟང་ཟིང་མེད་པ་གང་ཞེ་ན། དེའི་སྲེད་པ་དང་མི་ལྡན་པའོ།
【漢】何等無味受？謂此愛不相應受。
【梵】gredhāśritavedanā katamā/ paṃcakāmaguṇatṛṣṇāsaṃprayuktā vedanā//
【藏】ཞེན་པ་རྟེན་པ་གང་ཞེ་ན། འདོད་པའི་ཡོན་ཏན་ལྔ་ལ་སྲེད་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等依耽嗜受？謂妙五欲愛相應受。
【梵】naiṣkramyāśritavedanā katamā/ tattṛṣṇāviprayuktā vedanā/
【藏】མངོན་པར་འབྱུང་བ་རྟེན་པ་གང་ཞེ་ན། དེ་དང་མི་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等依出離受？謂此愛不相應受
###### ## J3.建立想蘊
###### ### K1.三位七想
###### #### L1.約所依別
【梵】saṃjñāskandhavyavasthānaṃ katamat/ ṣaṭ saṃjñākāyāḥ/ cakṣuḥsaṃsparśajā saṃjñā/ śrotraghrāṇa/ jihvākāyamanaḥsaṃsparśajā saṃjñā/
【藏】འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་རྣམ་པར་གཞག་པ་གང་ཞེ་ན། འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཚོགས་དྲུག་སྟེ། མིག་གི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་བྱུང་བའི་འདུ་ཤེས་དང་། རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་། ལྕེ་དང་། ལུས་དང་། ཡིད་ཀྱི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་བྱུང་བའི་འདུ་ཤེས་ཏེ།
【漢】云何建立想蘊？謂六想身：眼觸所生想、耳觸所生想、鼻觸所生想、舌觸所生想、身觸所生想、意觸所生想。
==【雜】云何建立想蘊？謂六想身，眼觸所生想乃至意觸所生想。由此想故或了有相.或了無相.或了小.大.無量.或了無少所有無所有處。==
###### #### L2.約作意別2-3
【梵】yathā sanimittama pi saṃjānāti animittamapi
【藏】གང་གིས་མཚན་མ་དང་བཅས་པ་ཡང་`〖P.N.―ཡང་།〗`ཡང་དག་པར་ཤེས་ཤིང་། མཚན་མ་མེད་པ་དང་།
【漢】由此想故，或了有相，或了無相；
###### #### L3.約境界別4-7
【梵】parīttamapi mahadgata mapyapramāṇamapi nāsti kiṃcidityākiṃcanyāyatanamapi saṃjānāti//
【藏】ཆུང་ངུ་དང་། རྒྱ་ཆེན་པོར་གྱུར་པ་དང་། ཚད་མེད་པ་དང་། ཅི་ཡང་མེད་དོ་སྙམ་ནས། ཅི་ཡང་མེད་པའི་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱང་ཡང་དག་པར་ཤེས་པའོ། །
【漢】或了小，或了大，或了無量，或了無少所有無所有處。
###### ### K2.逐難釋
###### #### L1.釋作意差別2-3
【梵】sanimittasaṃjñā katamā/ avyavahārakuśalasyānimittadhātusamā pannasya bhavāgrasamāpannasya ca saṃjñāṃ sthāpayitvā yāvadanyā saṃjñā//
【藏】མཚན་མ་དང་བཅས་པའི་འདུ་ཤེས་གང་ཞེ་ན། ཐ་སྙད་ལ་མི་མཁས་པ་དང་། མཚན་མ་མེད་པའི་དབྱིངས་ལ་སྙོམས་པར་ཞུགས་པ་དང་། སྲིད་པའི་རྩེ་མོ་ལ་སྙོམས་པར་ཞུགས་པའི་འདུ་ཤེས་མ་གཏོགས་པ་གང་དེ་ལས་གཞན་པའི་འདུ་ཤེས་སོ། །
【漢】何等有相想？謂除不善言說無想[相]界定及有頂定想，所餘諸想。
【梵】animittasaṃjñā katamā/ yā sthāpitā saṃjñā//
【藏】མཚན་མ་མེད་པའི་འདུ་ཤེས་གང་ཞེ་ན། འདུ་ཤེས་གང་མ་གཏོགས་པའོ། །
【漢】何等無相想？謂所餘想。
==【雜】有相想者，謂除不善言說無相界定及有頂定想所餘想。無相想者，謂前所除想。==
###### #### L2.釋境界差別4-7
【梵】parīttā saṃjñā katamā/ yayā kāmadhātuṃ saṃjānāti//
【藏】ཆུང་ངུའི་འདུ་ཤེས་གང་ཞེ་ན། གང་གིས་`〖P.N.གི།〗`འདོད་པའི་ཁམས་ཤེས་པའོ། །
【漢】何等小想？謂能了欲界想。
【梵】mahagdatā saṃjñā katamā/ yayā rūpadhātuṃ saṃjānāti//
【藏】རྒྱ་ཆེན་པོར་གྱུར་པའི་འདུ་ཤེས་གང་ཞེ་ན། གང་གིས་གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་ཤེས་པའོ། །
【漢】何等大想？謂能了色界想。
【梵】apramāṇasaṃjñā katamā/ yayā ākāśāna ntyāyatanaṃ vijñānānantyāyatanaṃ saṃjānāti//
【藏】ཚད་མེད་པའི་འདུ་ཤེས་གང་ཞེ་ན། གང་གིས་ནམ་མཁའ་མཐའ་ཡས་སྐྱེ་མཆེད་དང་། རྣམ་ཤེས་མཐའ་ཡས་སྐྱེ་མཆེད་ཤེས་པའོ། །
【漢】何等無量想？謂能了空無邊處、識無邊處想。
【梵】akiñcana saṃjñā katamā/ yayā ākiñcanyāyatanaṃ saṃjānāti//
【藏】ཅི་ཡང་མེད་པའི་འདུ་ཤེས་གང་ཞེ་ན། གང་གིས་`〖《ཅོ་》གི།〗`ཅི་ཡང་མེད་པའི་སྐྱེ་མཆེད་ཤེས་པའོ། །
【漢】何等無少所有無所有處想？謂能了無所有處想。
==【雜】〖小想者，謂能了欲界想。大想者，謂能了色界想。無量想者，謂能了空無邊處識無邊處想。無所有處想者，謂能了無所有處想。〗==
==【雜】不善言說想者，謂未學語言故，雖於色起想而不能了此名為色故名無相想。==
==【雜】無相界定想者，謂離色等一切相無相涅槃想故名無相想。==
==【雜】有頂定想者，謂彼想不明利不能於境圖種種相故名無相想。==
==【雜】小者，謂欲界下劣故。大者，謂色界增上故。無量者，謂空無邊處識無邊處無邊際故。是故緣彼諸想，亦名小大無量。==
###### ## J4.建立行蘊
###### ### K1.總略標行蘊之體
###### #### L1.標蘊主
【梵】saṃskāraskandhavyavasthānaṃ katamat/ ṣaṭ cetanākāyāḥ/ cakṣuḥsaṃsparśajā cetanā śrotraghrāṇajvihākāyamanaḥsaṃsparśajā cetanā yayā kuśalatvāya cetayate saṃkleśāya cetayate avasthābhedāya cetayate
【藏】འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོའི་རྣམ་པར་གཞག་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་པའི་ཚོགས་དྲུག་སྟེ། མིག་གི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་པ་དང་། རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་། ལྕེ་དང་། ལུས་དང་། ཡིད་ཀྱི་འདུས་ཏེ་རེག་པ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་པ་སྟེ། གང་གིས་དགེ་བའི་ཕྱིར་ཡང་སེམས་པར་བྱེད། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པའི་ཕྱིར་ཡང་སེམས་པར་བྱེད། གནས་སྐབས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་ལ་ཡང་སེམས་པར་བྱེད་པ་སྟེ།
【漢】云何建立行蘊？謂六思身：眼觸所生思、耳觸所生思、鼻觸所生思、舌觸所生思、身觸所生思、意觸所生思。由此思故思作諸善。思作雜染，思作分位差別。
###### #### L2.顯餘法
【梵】itīyaṃ cetanā vedanāṃ saṃjñācca sthāpayitvā tadanye caitasikā dharmāścittaviprayuktāśca saṃskārāḥ saṃskāraskandha ityucyate//
【藏】དེ་ལྟར་ན་སེམས་པ་འདི་དང་། ཚོར་བ་དང་། འདུ་ཤེས་མ་གཏོགས་པ་དེ་ལས་གཞན་པའི་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་དང་། སེམས་དང་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པའི་འདུ་བྱེད་རྣམས་ནི་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་ཞེས་བྱའོ། །
【漢】又即此思，除受及想，與餘心所法.心不相應行，總名行蘊。
###### ### K2.隨別解釋前所標法
###### #### L1.初辨與心相應行蘊
###### ##### M1.列五十三心所別名
【梵】te punaḥ katame/ manaskāraḥ sparśaḥ cchando 'dhimokṣaḥ smṛtiḥ samādhiḥ prajñā
【藏】དེ་དག་ཀྱང་གང་ཞེ་ན། སེམས་པ་དང་། ཡིད་ལ་བྱེད་པ་དང་། རེག་པ་དང་། འདུན་པ་དང་། མོས་པ་དང་། དྲན་པ་དང་། ཏིང་ངེ་འཛིན་དང་། ཤེས་རབ་དང་།
【漢】何等名為餘心所法？謂作意、觸、欲、勝解、念、三摩地、慧、
【梵】śraddhā hīrapatrāpyamālobho 'dveṣo 'mohoḥ vīryaṃ praśrabdhirapramāda upekṣā apristhitā
【藏】དད་པ་དང་། ངོ་ཚ་ཤེས་པ་དང་། ཁྲེལ་ཡོད་པ་དང་། མ་ཆགས་པ་དང་། ཞེ་སྡང་མེད་པ་དང་། གཏི་མུག་མེད་པ་དང་། བརྩོན་འགྲུས་དང་། ཤིན་ཏུ་སྦྱངས་པ་དང་། བག་ཡོད་པ་དང་། བཏང་སྙོམས་དང་། རྣམ་པར་མི་འཚེ་བ་དང་།
【漢】信、慚、愧、無貪、無瞋、無癡、勤、安、不放逸、捨、不害、
【梵】rāgaḥ pratigho māno 'vidyā vicikitsā satkāyadṛṣṭirantaragrāhadṛṣṭirdṛṣṭiparāmarśaḥ śīlavṛtaparāmarśaḥ mithyādṛṣṭi
【藏】འདོད་ཆགས་དང་། ཁོང་ཁྲོ་བ་དང་། ང་རྒྱལ་དང་། མ་རིག་པ་དང་། ཐེ་ཚོམ་དང་། འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་དང་། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་དང་། ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང་། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་དང་། ལོག་པར་ལྟ་བ་དང་།
【漢】貪、瞋、慢、無明、疑、薩迦耶見、邊執見、見取、戒禁取、邪見、
【梵】krodha upanāhaḥ mrakṣaḥ pradāśaḥ īrṣyāḥ mātsaryaṃ śāṭhyaṃ mado vihinsā
【藏】ཁྲོ་བ་དང་། ཁོན་དུ་འཛིན་པ་དང་། :འཆབ་པ་`〖N.འཆལ་བ།〗`དང་། འཚིག་པ་དང་། ཕྲག་དོག་དང་། སེར་སྣ་དང་། སྒྱུ་`〖P.N.རྒྱུ།〗`དང་། གཡོ་དང་། རྒྱགས་པ་དང་། རྣམ་པར་འཚེ་བ་དང་།
【漢】忿、恨、覆、惱、嫉、慳、誑、諂、憍、害、
【梵】āhrikyamanapatrāpyaṃ
【藏】ངོ་ཚ་མེད་པ་དང་། ཁྲེལ་མེད་པ་དང་།
【漢】無慚、無愧、
【梵】styānamauddhatyaṃ āśraddyaṃ kausīdyaṃ pramādo muṣitasmṛtitā 'saṃprajanyaṃ vikṣepo
【藏】རྨུགས་པ་དང་། རྒོད་པ་དང་། མ་དད་པ་དང་། ལེ་ལོ་དང་། བག་མེད་པ་དང་། བརྗེད་ངས་པ་དང་། ཤེས་བཞིན་མ་ཡིན་པ་དང་། རྣམ་པར་གཡེང་བ་དང་།
【漢】惛沈、掉舉、不信、懈怠、放逸、忘念、不正知、散亂、
【梵】middhaṃ kaukṛtyaṃ vitarko vicāraśca//
【藏】གཉིད་དང་། འགྱོད་པ་དང་། རྟོག་པ་དང་དཔྱོད་པའོ། །
【漢】睡眠、惡作、尋、伺。
###### ##### M2.隨別解釋五十三諸心所法
###### ###### N1.遍行位
###### ###### # O1.思
【梵】cetanā katamā/ cittābhisaṃskāro manaskarma/ kuśalākuśalāvyākṛteṣu cittapreraṇakarmikā//
【藏】སེམས་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པ་ཡིད་ཀྱི་ལས་ཏེ། དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་རྣམས་ལ་སེམས་འཇུག་པར་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為思？謂於心造作意業為體，於善、不善、無記品中，役心為業。
###### ###### # O2.作意
【梵】manaskāraḥ katamaḥ/ cetasa ābhogaḥ/ ālambanacitta dhāraṇakarmakaḥ//
【藏】ཡིད་ལ་བྱེད་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་ཀྱི་འཇུག་པ་སྟེ། དམིགས་པ་ལ་སེམས་འཛིན་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等作意？謂發動`〖動＝慟【宮】〗`心為體，於所緣境持心為業。
###### ###### # O3.觸
【梵】sparśaḥ katamaḥ/ trikasakṣipāte indriyavipāraparicchedaḥ/ vedanāsanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】རེག་པ་གང་ཞེ་ན། གསུམ་འདུས་ནས་དབང་པོའི་འགྱུར་པ་ཡོངས་སུ་གཅོད་པ་སྟེ། ཚོར་བའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為觸？謂依三和合，諸根變異分別為體，受所依為業。
###### ###### N2.別境位
###### ###### # O1.欲
【梵】cchandaḥ katamaḥ/ īpsite vastuni tattadupasaṃhatā karttṛkāmatā/ vīryādānasanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】འདུན་པ་གང་ཞེ་ན། འདོད་པའི་དངོས་པོ་ལ། དེ་དང་དེ་ལྡན་པར་བྱེད་`〖P.N.⁺པར།〗`འདོད་པ་ཉིད་དེ། བརྩོན་འགྲུས་རྩོམ་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為欲？謂於所樂事，彼彼引發所作希望為體，正勤所依為業。
###### ###### # O2.勝解
【梵】adhimokṣaḥ katamaḥ/ niścite vastuni yathāniścayaṃ dhāraṇā/ asaṃhāryatākarmakaḥ//
【藏】མོས་པ་གང་ཞེ་ན། ངེས་པའི་དངོས་པོ་ལ་ཇི་ལྟར་ངེས་པ་བཞིན་དུ་འཛིན་པ་སྟེ། མི་འཕྲོགས་པ་ཉིད་ཀྱི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等勝解？謂於決定事，隨所決定印持為體，不可引轉為業。
###### ###### # O3.念
【梵】smṛti katamā/ saṃsṛte vastuni cetasaḥ asaṃpramoṣo 'vikṣepakarmikā//
【藏】དྲན་པ་གང་ཞེ་ན། འདྲིས་པའི་དངོས་པོ་ལ་སེམས་ཀྱི་བརྗེད་པ་མེད་པ་སྟེ། རྣམ་པར་མི་གཡེང་བའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為念？謂於串習事，令心明記不忘為體，不散亂為業。
###### ###### # O4.三摩地
【梵】samādhiḥ katamaḥ/ upaparīkṣye vastuni vittasyaikāgratā/ jñānasanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】ཏིང་ངེ་འཛིན་གང་ཞེ་ན། བརྟག་པའི་དངོས་པོ་ལ་སེམས་རྩེ་གཅིག་པ་ཉིད་དེ། ཤེས་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等三摩地？謂於所觀事，令心一境為體，智所依止為業。
###### ###### # O5.慧
【梵】prajñā katamā/ upaparīkṣya eva vastuni dharmāṇāṃ pravicayaḥ/ saṃśayavyāvarttanakarmikā//
【藏】ཤེས་རབ་གང་ཞེ་ན། བརྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་དངོས་པོའི་ཆོས་རྣམས་ལ་རབ་ཏུ་རྣམ་པར་འབྱེད་པ་སྟེ། སོམ་ཉི་བཟློག་`〖P.N.ཟློག〗`པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為慧？謂於所觀事，擇法為體，斷疑為業。
###### ###### N3.善位
###### ###### # O1.信
【梵】śraddhā katamā/ astitvaguṇavattvaśaktatveṣvabhisaṃpratyayaḥ prasādo 'bhilāpaḥ/ cchandasakṣiśrayadānakarmikā/
【藏】དད་པ་གང་ཞེ་ན། ཡོད་པ་ཉིད་དང་། ཡོན་ཏན་ཅན་དང་། ནུས་པ་རྣམས་ལ་མངོན་པར་ཡིད་ཆེས་པ་དང་། དང་བ་དང་འདོད་པ་སྟེ། འདུན་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為信？謂於有體、有德、有能，忍可、清淨、希望為體，樂欲所依為業。
###### ###### # O2.慚
【梵】hrīḥ katamā/ svayamavadyena lajjanā/ duścaritasaṃyamasanniśrayadānakarmikā//
【藏】ངོ་ཚ་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། བདག་ཉིད་ལས་`〖P.N.ལ།〗`ཁ་ན་མ་ཐོ་བས་འཛེམ་པ་སྟེ། ཉེས་པར་`〖P.N.པ།〗`སྤྱོད་པ་ལེགས་པར་སྡོམ་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為慚？謂於諸過惡，自羞為體，惡行止息所依為業。
###### ###### # O3.愧
【梵】apatrāpyaṃ katamat/ parato 'vadyena lajjanā/ tatkarmakameva//
【藏】ཁྲེལ་ཡོད་པ་གང་ཞེ་ན། གཞན་ལས་`〖P.N.ལ།〗`ཁ་ན་མ་ཐོ་བས་འཛེམ་པ་སྟེ། དེའི་ལས་ཅན:ཉིད་དོ`〖P.N.ནོ།〗`། །
【漢】何等為愧？`〖〔為〕－【宮】〗`謂於諸過惡，羞他為體，業如慚說。
###### ###### # O4.無貪
【梵】alobhaḥ katamaḥ/ bhave bhavopakaraṇeṣu vā anāsaktiḥ duścaritāpravṛttisanniśrayadānakarmakaḥ/
【藏】མ་ཆགས་པ་གང་ཞེ་ན། སྲིད་པ་དང་སྲིད་པའི་ཡོ་བྱད་རྣམས་ལ་ཆགས་པ་མེད་པ་སྟེ། ཉེས་པར་སྤྱོད་པ་ལ་མི་འཇུག་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等無貪？謂於有有具，無著為體，惡行不轉所依為業。
###### ###### # O5.無瞋
【梵】adveṣaḥ katamaḥ/ sattveṣu duḥkhe duḥkha sthānīyeṣu ca dharmeṣvanāghātaḥ/ duścaritāpravṛttisanniśrayadānakarmakaḥ/
【藏】ཞེ་སྡང་མེད་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་ཅན་རྣམས་དང་། སྡུག་བསྔལ་དང་སྡུག་བསྔལ་གྱི་གནས་ཀྱི་ཆོས་རྣམས་ལ་ཀུན་ནས་མནར་སེམས་པ་`〖P.N.―པ།〗`མེད་པ་སྟེ། ཉེས་པར་སྤྱོད་པ་ལ་མི་འཇུག་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等無瞋？謂於諸有情，苦及苦具，無恚為體，惡行不轉所依為業。
###### ###### # O6.無癡
【梵】amohaḥ katamaḥ/ vipākato vā āgamato vā 'dhigamato vā jñānaṃ pratisaṃkhyā/ duścaritāpravṛttisanniśrayadānakarmakaḥ/
【藏】གཏི་མུག་མེད་པ་གང་ཞེ་ན། རྣམ་པར་སྨིན་པ་ལས་སམ། ལུང་`〖P.N.ལུས།〗`ལས་སམ། བསམ་`〖P.N.བསམས།〗`པ་ལས་སམ། རྟོགས་པ་ལས་ཤེས་ཤིང་སོ་སོར་བརྟགས་པ་སྟེ། ཉེས་པར་སྤྱོད་པ་ལ་མི་འཇུག་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等無癡？謂由報、教、證智決擇為體，惡行不轉所依為業。
###### ###### # O7.勤
【梵】vīryaṃ katamat/ kuśale cetaso 'bhyutsāhaḥ sannāhe vā prayoge vā alīnatve vā avyāvṛttau vā asantuṣṭau vā/ kuśalapakṣaparipūraṇapariniṣpādanakarmakam//
【藏】བརྩོན་འགྲུས་གང་ཞེ་ན། གོ་ཆ་དང་། སྦྱོར་བ་དང་། མི་འགོད་`〖P.N.འགོངས།〗`པ་དང་། མི་ལྡོག་པ་དང་། ཆོག་པར་མི་འཛིན་པ་ལ་སེམས་མངོན་པར་སྤྲོ་བ་སྟེ། དགེ་བའི་ཕྱོགས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་བྱེད་པ་དང་`〖P.N.―དང་།〗`། ཡོངས་སུ་བསྒྲུབ་`〖P.N.སྒྲུབ།〗`པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為勤？謂心勇悍為體，或被甲，或加行，或無下，或無退，或無足差別，成滿善品為業。
###### ###### # O8.安
【梵】aśrabdhiḥ katamā/ kāyacittadauṣṭhulyānāṃ pratipraśrabdheḥ kāya cittakarmaṇyatā/ sarvāvaraṇaniṣkarṣaṇakarmikā//
【藏】ཤིན་ཏུ་སྦྱངས་པ་གང་ཞེ་ན། ལུས་དང་སེམས་ཀྱི་གནས་ངན་ལེན་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུན་གཅོད་པའི་ཕྱིར། ལུས་དང་སེམས་ལས་སུ་རུང་བ་ཉིད་དེ། སྒྲིབ་པ་ཐམས་ཅད་`〖P.N.⁺རྣམ་པར།〗`སེལ་བའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為安？謂止息身心麁重，身心調暢為體，除遣一切障礙為業。
###### ###### # O9.不放逸
【梵】amramādaḥ katamaḥ/ savīryakānalobhādveṣāmohanniśritya yā kuśalānāṃ dharmāṇāmbhāvanā sāsravebhyaśca dharmebhyaścittārakṣā/ sa ca laukikalokottarasampatti paripūraṇapariniṣpādanakarmakaḥ//
【藏】བག་ཡོད་པ་གང་ཞེ་ན། མ་ཆགས་པ་དང་། ཞེ་སྡང་མེད་པ་དང་། གཏི་མུག་མེད་པ་བརྩོན་འགྲུས་དང་བཅས་པ་ལ་གནས་ནས། གང་དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་བསྒོམ་པ་དང་། ཟག་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་རྣམས་ལས་སེམས་སྲུང་བ་སྟེ། འཇིག་རྟེན་པ་དང་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཐམས་ཅད་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་བྱེད་པ་དང་། ཡོངས་སུ་བསྒྲུབ་`〖P.N.སྒྲུབ། 〗`པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等不放逸？謂依止正勤、無貪、無瞋、無癡，修諸善法，於心防護諸有漏法為體；成滿一切世、出世福為業。
###### ###### # O10.捨
【梵】upekṣā katamā/ savīryakānalobhādveṣāmohānniśritya yā saṃkliṣṭavihāravairodhikī cittasamatā cittapraśaṭhatā cittasyānābhogāvasthitatā/ saṃkleśānavakāśasanniśrayadānakarmikā//
【藏】བཏང་སྙོམས་གང་ཞེ་ན། མ་ཆགས་པ་དང་། ཞེ་སྡང་མེད་པ་དང་། གཏི་མུག་མེད་པ་བརྩོན་འགྲུས་དང་བཅས་པ་ལ་གནས་ནས། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་དུ་གནས་པ་དང་མི་མཐུན་པ། སེམས་མཉམ་པ་ཉིད་དང་། སེམས་རྣལ་དུ་འདུག་`〖P.N.འཇུག〗`པ་ཉིད་དང་། སེམས་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པར་གནས་པ་ཉིད་དེ། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པའི་སྐབས་མི་འབྱེད་པའི་`〖P.N.⁺རྟེན་བྱེད་པའི།〗`ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為捨？謂依止正勤、無貪、無瞋、無癡，與雜染住相違，心平等性，心正直性，心無功用住性為體，不容雜染所依為業。
###### ###### # O11.不害
【梵】avihinsā katamā adveṣāṃ śikā karūṇatā/ aviheṭhanakarmikā//
【藏】རྣམ་པར་མི་འཚེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཞེ་སྡང་མེད་པའི་ཆར་གཏོགས་པ། སྙིང་རྗེ་བའི་`〖P.N.པའི་སྙིང་རྗེའི།〗`སེམས་ཉིད་དེ། ཐོ་མི་འཚམ་`〖P.N.འཚམས།〗`པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等不害？謂無瞋善根一分心悲愍為體，不損惱為業。
###### ###### N4.煩惱位
###### ###### # O1.初明鈍五
###### ###### ## P1.貪
【梵】rāgaḥ katamaḥ traidhātuko 'nunayaḥ/ duḥkhasaṃjananakarmakaḥ//
【藏】འདོད་ཆགས་གང་ཞེ་ན། ཁམས་གསུམ་པའི་རྗེས་སུ་ཆགས་པ་སྟེ། སྡུག་བསྔལ་བསྐྱེད་`〖N.སྐྱེད།〗`པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為貪？謂三界愛為體，生眾苦為業。
###### ###### ## P2.瞋
【梵】pratighaḥ katamaḥ/ sattveṣu duḥkhe duḥkhasthānīyeṣu ca dharmeṣvāghātaḥ/ asparśavihāraduścaritasanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】ཁོང་ཁྲོ་བ་གང་ཞེ་ན། སེམས་ཅན་རྣམས་དང་། སྡུག་བསྔལ་དང་། སྡུག་བསྔལ་གྱི་གནས་ཀྱི་ཆོས་རྣམས་ལ་ཀུན་ནས་མནར་སེམས་པ་སྟེ། རེག་པར་`〖P.N.པ།〗`མི་གནས་པ་དང་། ཉེས་པར་`〖P.N.པ།〗`སྤྱོད་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為瞋？謂於有情苦及苦具心恚`〖恚＝表【宮】〗`為體，不安隱住惡行所依`〖依＝衣【元】〗`為業。
###### ###### ## P3.慢
【梵】mānaḥ katamaḥ/ satkāyadṛṣṭisanniśrayeṇa cittasyonnatiḥ/ agauravaduḥkhotpatti sanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】ང་རྒྱལ་གང་ཞེ་ན། འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་སེམས་ཁེངས་པ་སྟེ་མི་གུས་པ་དང་། སྡུག་བསྔལ་འབྱུང་བའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為慢？謂依止薩迦耶見，心高舉為體，不敬苦生所依為業。
###### ###### ## P4.無明
【梵】avidyā katamā/ traidhātukamajñānam/ dharmeṣu mithyāniścayavicikitsātsaṃkleśotpattisanniśrayadānakarmikā//
【藏】མ་`〖P.N.མི།〗`རིག་པ་གང་ཞེ་ན། ཁམས་གསུམ་པའི་མི་ཤེས་པ་སྟེ། ཆོས་རྣམས་ལ་ལོག་པར་ངེས་པ་དང་། ཐེ་ཚོམ་དང་། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་འབྱུང་བའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等無明？謂三界無知`〖知＝智【三宮】〗`為體，於諸法中，邪決定疑雜[染]生起所依為業。
###### ###### ## P5.疑
【梵】vicikitsā katamā/ satyeṣu vimatiḥ/ kuśalapakṣāpravṛtti sanniśrayadānakarmikā//
【藏】ཐེ་ཚོམ་གང་ཞེ་ན། བདེན་པ་རྣམས་ལ་ཡིད་གཉིས་ཟ་བ་སྟེ། དགེ་བའི་ཕྱོགས་རྣམས་ལ་མི་འཇུག་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為疑？謂於諦猶豫為體，善品不生所依為業。
###### ###### # O2.後明利五
###### ###### ## P1.別釋五見
###### ###### ### Q1.薩迦耶見
【梵】satkāyadṛṣṭiḥ katamā/ pañcopādānaskandhānātmataḥ ātmīyato vā samanupaśyato yā kṣāntī rūcir(rucir) matiḥ prekṣā dṛṣṭiḥ/ sarvadṛṣṭigatasanniśrayadānakarmikā//
【藏】འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་གང་ཞེ་ན། ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་རྣམས་`〖P.N.དག〗`ལ་བདག་དང་`〖P.N.གམ།〗`བདག་གིར་ཡང་དག་པར་རྗེས་སུ་ལྟ་བའི་བཟོད་པ་དང་། འདོད་པ་དང་། བློ་གྲོས་དང་། རྟོག་པ་དང་། ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་སྟེ། ལྟ་བ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等薩迦耶見？謂於五取蘊，等隨觀執我及我所，諸忍、欲、覺、觀、見為體==\[[瑜伽](T30n1579_瑜伽師地論4#^rpepjd) [解深密經](T16n0676_解深密經#^0g6tfi)]==，一切見趣所依為業。
###### ###### ### Q2.邊執見
【梵】antagrāhadṛṣṭiḥ katamā/ pañcopādānaskandhān śāśva(ta)to vā ucchedato vā samanupaśyataḥ yā kṣāntī rucir matiḥ prekṣā dṛṣṭiḥ/ madhyamā pratipanniryāṇaparipanthakarmikā//
【藏】མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་`〖P.N.བར།〗`གང་ཞེ་ན། ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དག་ལ་རྟག་པའམ་ཆད་པར་ཡང་དག་པར་རྗེས་སུ་ལྟ་བའི་བཟོད་པ་དང་། འདོད་པ་དང་། བློ་གྲོས་དང་། རྟོག་པ་དང་། ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་སྟེ། དབུ་མའི་ལམ་གྱིས་ངེས་པར་འབྱུང:བ་ལ་`〖P.N.བའི།〗`བར་དུ་གཅོད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等邊執見？謂於五取蘊，等隨觀執或斷或常，諸忍、欲、覺、觀、見為體，障處中行出離為業。
###### ###### ### Q3.見取
【梵】dṛṣṭiparāmarśaḥ katamaḥ/ dṛṣṭiṃ dṛṣṭayāśrayāṃśca pañcopādānaskandhānagrataḥ śreṣṭhato viśiṣṭataḥ paramataśca samanupaśyato yā kṣānti rucir matiḥ prekṣā dṛṣṭi/ asadṛṣṭyaminiveśasanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】ལྟ་བ་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་གང་ཞེ་ན། ལྟ་བ་དང་ལྟ་བའི་གནས་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དག་ལ་མཆོག་དང་། གཙོ་བོ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པ་དང་། དམ་པར་ཡང་དག་པར་རྗེས་སུ་ལྟ་བའི་བཟོད་པ་དང་། འདོད་པ་དང་། བློ་གྲོས་དང་། རྟོག་པ་དང་། ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་སྟེ། ལྟ་བ་ངན་པ་ལ་མངོན་པར་ཞེན་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等見取？謂於諸見及見所依五取蘊，等隨觀執為最、為勝、為上、為妙，諸忍、欲、覺、觀、見為體，執不正見所依為業。
###### ###### ### Q4.戒禁取
【梵】śīlavataparāmarthaḥ katamaḥ/ śīlaṃ vrataṃ śīlavratā (śrayāṃ)śca pañcopādānaskandhān śuddhito muktito nairyāṇikataśca samanupaśyato yā kṣāntī rūcir matiḥ prekṣā dṛṣṭiḥ/ śramavaiphalyasanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་མཆོག་ཏུ་འཛིན་པ་གང་ཞེ་ན། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་དང་། ཚུལ་ཁྲིམས་དང་བརྟུལ་ཞུགས་ཀྱི་གནས་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དག་ལ་འདག་པ་དང་། གྲོལ་བ་དང་། ངེས་པར་འབྱིན་པར་ཡང་དག་པར་རྗེས་སུ་ལྟ་བའི་བཟོད་པ་དང་། འདོད་པ་དང་། བློ་གྲོས་དང་། རྟོག་པ་དང་། ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་སྟེ། ངལ་བ་འབྲས་བུ་མེད་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等戒禁取？謂於諸戒禁及戒禁所依五取蘊，等隨觀執為清淨、為解脫、為出離，諸忍、欲、覺、觀、見為體，勞而無果所依為業。
###### ###### ### Q5.邪見
【梵】mithyādṛṣṭiḥ katamā/ hetuṃ vā 'pavadataḥ phalaṃ vā kriyāṃ vā sadvā vastu nāśayataḥ mithyā ca vikalpayato yā kṣānti rucir matiḥ prekṣā dṛṣṭiḥ/ kuśalamūlasamucchedakarmikā/ akuśalamūladṛḍhatāsanniśrayadānakarmikā/ akuśale pravṛttikarmikā kuśalecāpravṛttikarmikā vā//
【藏】ལོག་པར་ལྟ་བ་གང་ཞེ་ན། རྒྱུའམ། འབྲས་བུའམ། བྱེད་པ་ལ་སྐུར་བ་འདེབས་པ་དང་། ཡོད་པའི་དངོས་པོ་འཇིག་པ་སྟེ། ལོག་པར་རྣམ་པར་རྟོག་པའི་བཟོད་པ་དང་། འདོད་པ་དང་། བློ་གྲོས་དང་། རྟོག་པ་དང་། ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་སྟེ། དགེ་བའི་རྩ་བ་གཅོད་པའི་ལས་ཅན་དང་། །མི་དགེ་བའི་རྩ་བ་དམ་དུ་འཛིན་པའི:རྟེན་བྱེད་པའི་`〖P.N.―རྟེན་བྱེད་པའི།〗`ལས་ཅན་དང་། མི་དགེ་བ་ལ་འཇུག་པའི་ལས་ཅན་དང་། དགེ་བ་ལ་མི་འཇུག་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等邪見？謂謗因謗果，或謗作用，或壞實事，或邪分別，諸忍、欲、覺、觀、見為體，斷善根為業，及不善根堅固所依為業，不善生起為業，善不生起為業。
###### ###### ## P2.別問答見
###### ###### ### Q1.問答增減
###### ###### #### R1.問
【梵】yā etāḥ pañca dṛṣṭayaḥ āsāṃ kati samāropadṛṣṭayaḥ katyapavāddṛṣṭayaḥ/
【藏】ལྟ་བ་ལྔ་པོ་འདི་དག་ལས་སྒྲོ་འདོགས་པའི་`〖P.N.པར།〗`ལྟ་བ་ནི་དུ། སྐུར་པ་འདེབས་པའི་`〖P.N.པར།〗`ལྟ་བ་ནི་`〖P.N.―ནི།〗`དུ་ཞེ་ན།
【漢】如是五見，幾增益見？幾損減見？
###### ###### #### R2.答
###### ###### ##### S1.答增益
【梵】catasraḥ samāropadṛṣṭayaḥ jñeye svabhāvaviśeṣasamāropatāmupādāya dṛṣṭau cāgraśuddhisamāropatāmupādāya/
【藏】བཞི་ནི་སྒྲོ་འདོགས་པའི་ལྟ་བ་སྟེ། ཤེས་བྱ་ལ་ངོ་བོ་ཉིད་དང་ཁྱད་པར་དུ་སྒྲོ་འདོགས་པ་དང་། ལྟ་བ་ལ་མཆོག་དང་འདག་པར་སྒྲོ་འདོགས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】四是增益見，謂於所知境，增益自性及差別故；於諸見中，增益第一及清淨故。
###### ###### ##### S2.答損減
【梵】ekā yadbhūyasā apavādadṛṣṭiḥ/
【藏】གཅིག་ནི་ཕལ་ཆེར་ལ་སྐུར་པ་འདེབས་པའི་ལྟ་བའོ། །
【漢】一多分是損減見。
###### ###### ### Q2.問答相攝
###### ###### #### R1.問答計前後際所有諸見
【梵】yāśca purvāntakalpikā dṛṣṭayaḥ yāścaparāntakalpikā dṛṣṭayaḥ tāḥ katibhyo dṛṣṭibhyo veditavyāḥ/ dvābhyāṃ sarvābhyo vā/
【藏】སྔོན་གྱི་མཐར་རྟོག་པའི་ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་དང་། ཕྱི་མའི་མཐར་རྟོག་པའི་ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་དེ་དག་ལྟ་བ་དུ་ཞིག་ལས་བྱུང་`〖P.N.འབྱུང་། 〗`བར་རིག་པར་བྱ་ཞེ་ན། གཉིས་སམ། ཐམས་ཅད་ལས་སོ། །
【漢】計前後際所有諸見，彼於此五，幾見所攝？謂或二，或一切。
###### ###### #### R2.問答十四不可記事
【梵】yā avyākṛtacastuṣu dṛṣṭayastāḥ katibhyo dṛṣṭibhyo veditavyāḥ/ dvābhyāṃ sarvābhyo vā/
【藏】ལུང་དུ་མ་བསྟན་པའི་དངོས་པོ་རྣམས་ལ་ལྟ་བ:གང་ཡིན་པ་དེ་དག་ལྟ་བ་`〖P.N.―གང་ཡིན་པ་དེ་དག་ལྟ་བ།〗`དུ་ཞིག་ལས་བྱུང་`〖P.N.འབྱུང་།〗`བར་རིག་པར་བྱ་ཞེ་ན། གཉིས་སམ། ཐམས་ཅད་ལས་སོ། །
【漢】於不可記事所有諸見，彼於此五，幾見所攝？謂或二，或一切。
###### ###### ### Q3.釋經毀我
###### ###### #### R1.問
【梵】kaṃ doṣaṃ paśyatā bhagavatā skandhadhātvāyatanegu pañcamiḥ kāraṇairātmā pratikṣiptaḥ
【藏】བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ཉེས་པ་གང་གཟིགས་ནས`〖P.N.ན།〗`། ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ལ་རྣམ་པ་ལྔས་བདག་བསལ་བ་མཛད་ཅེ་ན།
【漢】薄伽梵觀何過失故，於蘊界處，以五種相非毀執我？
###### ###### #### R2.答
###### ###### ##### S1.總略答
【梵】satkāyadṛṣṭiparigṛhītān pañca doṣān paśyatā vilakṣaṇatādoṣaṃ anityatādoṣaṃ asvāsthya doṣaṃ nirdehatādoṣaṃ ayatnato mokṣadoṣaṃ ca//
【藏】འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བས་ཡོངས་སུ་ཟིན་པའི་ཉེས་པ་ལྔ་གཟིགས་ནས་ཏེ། མཚན་ཉིད་དང་མི་མཐུན་པའི་ཉེས་པ་དང་། མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་`〖P.N.ཀྱིས།〗`ཉེས་པ་དང་། རང་དབང་མེད་པའི་ཉེས་པ་དང་། ལུས་མེད་པའི་ཉེས་པ་དང་། བསྒྲིམ་མི་དགོས་པར་ཐར་པར་འགྱུར་བའི་ཉེས་པའོ། །
【漢】由觀彼攝受薩迦`〖〔耶〕－【宮】〗`耶見者，有五種過失故。
###### ###### ##### S2.列五失名
【漢】謂異相過失、無常過失、不自在過失、無身過失、不由功用解脫過失。
###### ###### ### Q4.我我所別
###### ###### #### R1.總問答我我所數
###### ###### ##### S1.問
【梵】yā pañcasūpādānaskadheṣu viṃśatikoṭikā satkāyadṛṣṭiḥ rūpa [mā] tmeti samanupaśyati rūpavantamātmānamātmīyaṃ (rūpaṃ) rūpe ātmānaṃ vedanāṃ saṃjñāṃ saṃskārān vijñānamātmeti samanupaśyati vijñānavantamātmānamātmīyaṃ vijñānaṃ vijñāne ātmānaṃ
【藏】གང་ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་དག་ལ་འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བའི་མཐའ་ཉི་ཤུ་པོ། གཟུགས་བདག་ཡིན་པར་ལྟ་བ་དང་། བདག་གཟུགས་དང་ལྡན་པ་དང་། གཟུགས་བདག་གི་ཡིན་པ་དང་། :གཟུགས་ལ་བདག་གནས་པ་དང་`〖N.―གཟུགས་ལ་བདག་གནས་པ་དང་།〗`། ཚོར་བ་དང་། འདུ་ཤེས་དང་། འདུ་བྱེད་`〖P.N.⁺རྣམས།〗`དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པ་`〖N.―པ།〗`བདག་ཡིན་པར་ལྟ་བ་དང་། བདག་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་ལྡན་པ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པ་བདག་གི་`〖P.N.―གི།〗`ཡིན་པ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལ་བདག་གནས་སོ་ཞེས་བྱ་བ་
【漢】於五取蘊有二十句薩迦耶見，謂計色是我，我有諸色，色屬於我，我在色中；如是計受、想、行、識是我，我有識等，識等屬我，我在識等中。
【梵】tatra katyātmadṛṣṭayaḥ katyātmīyadṛṣṭayaḥ
【藏】དེ་ལ། བདག་ཏུ་ལྟ་བ་ནི་དུ། བདག་གིར་ལྟ་བ་ནི་དུ་ཞེ་ན།
【漢】於此諸見，幾是我見？幾是我所見？
###### ###### ##### S2.答
【梵】pañcātmadṛṣṭayaḥ pañcadaśātmīyadṛṣṭayaḥ//
【藏】ལྔ་ནི་བདག་ཏུ་ལྟ་བའོ། །བཅོ་ལྔ་ནི་བདག་གིར:ལྟ་བའོ`〖N.ལྟའོ།〗`། །
【漢】謂五是我見，十五是我所見。
###### ###### #### R2.別問答我所數因
###### ###### ##### S1.問
【梵】kena kāraṇena pañca [daśā]tmī yadṛṣṭayaḥ/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་བཅོ་ལྔ་`〖P.N.⁺ནི།〗`བདག་གིར་ལྟ་`〖N.ལྟར།〗`བ་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན།
【漢】何因十五是我所見？
###### ###### ##### S2.答
【梵】sambandhātmīyatāmupādāya vaśavarttanātmīyatāmupādāya avinirbhogavṛttyātmīyatāṃ copādāya/
【藏】འབྲལ་`〖P.N.འབྲེལ།《ཅོ་》འདྲེལ།〗`བས་བདག་གིར་འགྱུར་བ་དང་། དབང་སྒྱུར་བས་བདག་གིར་འགྱུར་བ་དང་། ཐ་དད་དུ་མི་འཇུག་པས་བདག་གིར་འགྱུར་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】由相應我所故，隨轉我所故，不離我所故。
###### ###### ### Q5.明我見緣
###### ###### #### R1.問
【梵】satkāyadṛṣṭirnirūpitavastukā vaktavyā anirupitavastukā vaktavyā/
【藏】འཇིག་ཚོགས་ལ་ལྟ་བ་དཔྱད་པའི་གཞི་ཅན་ཞེས་བྱའམ`〖P.N.བྱ་བ།〗`།
【漢】薩迦耶見，當言於事了不了耶？
###### ###### #### R2.答
【梵】anirūpitavastu(kā) vaktavyā rajjvāṃ sarpabuddhivat/
【藏】མ་དཔྱད་པའི་གཞི་ཅན་ཞེས་བྱ་ཞེ་`〖N.⁺བ།〗`ན། མ་དཔྱད་པའི་གཞི་ཅན་ཞེས་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ། ཐག་པ་ལ་སྦྲུལ་གྱི་བློ་བཞིན་ནོ། །
【漢】當言於事不得決了，如於繩上妄起蛇解。
###### ###### N5.隨煩惱位
###### ###### # O1.明十種一分隨惑
###### ###### ## P1.忿
【梵】krodhaḥ katamaḥ/ pratyupasthite apakāranimitte prati[ghāṃ] śikaścetasa āghātaḥ/ śastrādānaṃ daṇḍādānādisaṃrambhasanniśrayadānakarmakaḥ/
【藏】ཁྲོ་བ་གང་ཞེ་ན། གནོད་པར་བྱེད་པའི་རྒྱུ་ཉེ་བར་གནས་`〖P.N.⁺པ།〗`ན། ཁོང་ཁྲོ་བའི་ཆར་གཏོགས་པའི་སེམས་ཀྱི་ཀུན་ནས་མནར་སེམས་པ་སྟེ། མཚོན་ཆ་ལེན་པ་དང་། ཆད་པས་གཅོད་པ་ལ་སོགས་པ་དང་། གནོད་པ་ཤོམ་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為忿？謂於現前不饒益相，瞋之一分，心怒為體，執杖`〖杖＝伏【宋】，＝仗【元明宮】〗`憤發所依為業。
###### ###### ## P2.恨
【梵】upanohaḥ katamaḥ tata ūrdhvaṃ pratighāṃśika eva vairāśayasyānutsargaḥ/ akṣāntisanniśrayadānakarmakaḥ/
【藏】ཁོན་དུ་འཛིན་པ་གང་ཞེ་ན། དེའི་འོག་ཏུ་ཁོང་ཁྲོ་བའི་ཆར་གཏོགས་པ་ཉིད་ཀྱིས། ཤར་གཉེར་བའི་བསམ་པ་མི་གཏོང་བ་སྟེ། མི་བཟོད་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為恨？謂自此已後，即瞋一分，懷怨不捨為體，不忍所依為業。
###### ###### ## P3.覆
【梵】makṣaḥ katamaḥ/ samyak coditasya mohāṃśikā avadyapracchādanā/ kaukṛtyāsparśa vihārasanniśrayadānakarmakaḥ/
【藏】འཆབ་པ་གང་ཞེ་ན། ལེགས་པར་བསྐུལ་བ་ལ་`〖P.N.ན།〗`གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པས་ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་འཁྱུད་པ་སྟེ`〖P.N.མཁྱུད།〗`། འགྱོད་པ་དང་། རེག་པར་མི་གནས་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為覆？謂於所作罪，他正舉時，癡之一分隱藏為體，悔不安住所依為業。
###### ###### ## P4.惱
【梵】madāśaḥ katamaḥ/ pratighāṃśikaḥ krodhopanāhapūrvaṅgamaścetasa āghātaḥ/ uccapragāḍhapāruṣyavacanasanniśrayadāna karmakaḥ apuṇyaprasavakarmakaḥ asparśavihārakarmakaśca//
【藏】འཚིག་པ་གང་ཞེ་ན། ཁོང་ཁྲོ་བའི་ཆར་གཏོགས་པ་`〖P.N.པའི།〗`ཁྲོ་བ་དང་ཁོན་དུ་འཛིན་པ་སྔོན་དུ་འགྲོ་བའི་སེམས་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`ཀུན་ནས་མནར་སེམས་པ་སྟེ། ཚིག་རྩུབ་པོ་བརླང་`〖P.N.བརླན།〗`ཞིང་དྲག་པོའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་དང་། བསོད་ནམས་མ་ཡིན་པ་འཕེལ་བའི་ལས་ཅན་དང་། རེག་པར་མི་གནས་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為惱？忿恨居先，瞋之一分心戾為體，高暴麁言所依為業，生起非福為業，不安隱住為業。
###### ###### ## P5.嫉
【梵】īrṣyā katamā/ lābhasatkārā dhyavasitasya parasaṃpattiviśeṣe dveṣāṃśikaḥ a[marṣa] kṛtaścetaso vyāropaḥ/ daurmanasyāsparśavihārakarmakaḥ/
【藏】ཕྲག་དོག་གང་ཞེ་ན། རྙེད་པ་དང་བཀུར་སྟི་ལ་ལྷག་པར་ཆགས་ནས་`〖P.N.བས།〗`གཞན་གྱི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཁྱད་པར་ལ་མི་བཟོད་པར་གྱུར་པ་སེམས་ཁོང་ནས་འཁྲུག་པ་ཞེ་སྡང་གི་ཆར་གཏོགས་པ་སྟེ། ཡིད་མི་བདེ་བ་དང་། རེག་པར་མི་གནས་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為嫉？謂耽著利養，不耐他榮，瞋之一分心妬`〖妬＝如【宮】〗`為體，令心憂慼不安隱住為業。
###### ###### ## P6.慳
【梵】mātsaryaṃ katamat/ lābhasatkārādhyavasitasya pariṣkāreṣu rāgāṃśiścetasa āgrahaḥ/ asaṃlekhasanniśrayadānakarmakam//
【藏】སེར་སྣ་གང་ཞེ་ན། རྙེད་པ་དང་བཀུར་སྟི་ལ་ལྷག་པར་ཆགས་ནས། ཡོ་བྱད་རྣམས་ལ་སེམས་ཀྱི་ཀུན་ཏུ་འཛིན་པ་འདོད་ཆགས་ཀྱི་`〖P.N.―ཀྱི།〗`ཆར་གཏོགས་པ་སྟེ། ཡོ་བྱད་མ་བསྙུངས་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為慳？謂耽著利養，於資生具，貪之一分心悋為體，不捨所依為業。
###### ###### ## P7.誑
【梵】māyā katamā/ lābhasatkārādhyavasitasya rāgamohāṃśikā abhūtaguṇasaṃdarśanā/ mithyājīvasanniśrayadānakarmikā//
【藏】སྒྱུ་གང་ཞེ་ན། རྙེད་པ་དང་བཀུར་སྟི་ལ་ལྷག་པར་ཆགས་ནས། འདོད་ཆགས་དང་གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པས་ཡོན་ཏན་མ་ཡིན་པ་ཀུན་ཏུ་སྟོན་པ་སྟེ། ལོག་པས་འཚོ་བའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為誑？謂耽著利養，貪癡一分詐現不實功德為體，邪命所依為業。
###### ###### ## P8.諂
【梵】śāṭhyaṃ ka[tamat]/ lābhasatkārādhyavasitasya rāgamohāṃśikā bhūtadoṣavimālanā/ samyagavavādalābhaparipanthakaram//
【藏】གཡོ་གང་ཞེ་ན། རྙེད་པ་དང་བཀུར་སྟི་ལ་ལྷག་པར་ཆགས་ནས། འདོད་ཆགས་དང་གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པས་ཉེས་པ་ཡང་དག་པར:སྐྱོང་བ་`〖P.སྐྱོ་བ།N.སྤྱོད་པ།〗`སྟེ། ཡང་དག་པའི་གདམས་ངག་རྙེད་པའི་བར་དུ་གཅོད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為諂？謂耽著利養，貪癡一分矯設方便隱實過惡為體，障正教授`〖授＝受【三宮】〗`為業。
###### ###### ## P9.憍
【梵】madaḥ katamaḥ/ ārogyaṃ vā āgamya yauvanaṃ vā dīrghāyuṣkalakṣaṇaṃ vopalabhyanyatamānyatamāṃ vā sāsravāṃ saṃpattiṃ rāgāṃśikannandīsaumanasyam/ sarvvakleśopakleśasanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】རྒྱགས་པ་གང་ཞེ་ན། ནད་མེད་པ་དང་ལང་ཚོ་ལ་བབ་པ་ལ་བརྟེན་ཅིང་ཚེ་རིང་བའི་མཚན་མ་དང་། ཟག་པ་དང་བཅས་པའི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་གང་ཡང་རུང་བ་མཐོང་ནས། འདོད་ཆགས་ཀྱི་ཆར་གཏོགས་པའི་དགའ་བ་དང་། ཡིད་བདེ་བ་སྟེ། ཉོན་མོངས་པ་དང་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為憍？謂或依少年無病、長壽之相，或得隨一有漏榮利之事，貪之一分令心悅豫為體，一切煩惱及隨煩惱所依為業。
###### ###### ## P10.害
【梵】vihinsā katamā/ prati[ghāṃśi]kā nirvṛṇatā niṣkaraṇatā nirdayatā/ viheṭhanakarmikā//
【藏】རྣམ་པར་འཚེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཁོང་ཁྲོ་བའི་ཆར་གཏོགས་པ`〖P.N.པའི།〗`། སྙིང་བརྩེ་བ་མེད་པ་དང་། སྙིང་རྗེ་བ་`〖P.N.―བ།〗`མེད་པ་དང་། བརྩེ་བ་མེད་པ་སྟེ། རྣམ་པར་ཐོ་འཚམ་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等為害？謂瞋之一分，無哀、無悲、無愍為體，損惱有情為業。
###### ###### # O2.明十種諸分隨惑
###### ###### ## P1.解中
###### ###### ### Q1.無慚
【梵】āhrīkyaṃ katamat/ rāgadveṣamohāṃśikā svayamavadyenālajjanā/ sarvvakleśopakleśasāhāyyakarmakam//
【藏】ངོ་ཚ་མེད་པ་གང་ཞེ་ན། འདོད་ཆགས་དང་། ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པ་ཁ་ན་མ་ཐོ་བས་བདག་ལས་`〖P.N.ལ།〗`མི་འཛེམ་པ་སྟེ། ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གྲོགས་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等無慚？謂貪瞋癡分，於諸過惡不自羞為體，一切煩惱及隨煩惱助伴為業。
###### ###### ### Q2.無愧
【梵】anapatrāpyaṃ katamat/ rāgadveṣamohāṃśikā parato 'vadyenalajjanā/ sarvvakleśopakleśasāhāyyakarmakam//
【藏】ཁྲེལ་མེད་པ་གང་ཞེ་ན། འདོད་ཆགས་དང་། ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པ་`〖P.N.པའི།〗`ཁ་ན་མ་ཐོ་བས་གཞན་ལས་`〖P.N.ལ།〗`མི་འཛེམ་པ་སྟེ། ཉོན་མོངས་པ་`〖P.N.―པ།〗`དང་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གྲོགས་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等無愧？謂貪瞋癡分，於諸過惡不羞他為體，一切煩惱及隨煩惱助伴為業。
###### ###### ## P2.解大八
###### ###### ### Q1.惛沈
【梵】styānaṃ katamat/ mohāṃśikā cittākarmaṇyatā/ sarvakleśopakleśasāhāyyakarmakam//
【藏】རྨུགས་པ་གང་ཞེ་ན། གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པ་`〖P.N.པའི།〗`སེམས་ལས་སུ་མི་རུང་བ་ཉིད་དེ། ཉོན་མོངས་པ་དང་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གྲོགས་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等惛沈？謂愚癡分，心無堪任為體，障毘鉢舍那為業。
###### ###### ### Q2.掉舉
【梵】auddhatya katamat/ śubhanimittamanusarato rāgāṃśikaścetaso 'vyupaśamaḥ/ śamathaparipanthakarmakam//
【藏】རྒོད་པ་གང་ཞེ་ན། སྡུག་པའི་མཚན་མའི་`〖P.N.མ།〗`རྗེས་སུ་འཇུག་པའི་འདོད་ཆགས་ཀྱི་ཆར་གཏོགས་པའི་སེམས་རྣམ་པར་མ་ཞི་བ་སྟེ། ཞི་གནས་ཀྱི་བར་དུ་གཅོད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等掉舉？謂貪欲分，隨念淨相，心不寂靜為體，障奢摩他為業。
###### ###### ### Q3.不信
【梵】āśradudhvaṃ katamat/ mohāṃśikaḥ kuśaleṣu dharmeṣu cetaso 'nabhisaṃpratyayo 'prasādo 'nabhilāṣaḥ/ kausīdyasanniśrayadānakarmakam//
【藏】མ་དད་པ་གང་ཞེ་ན། གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པ་`〖P.N.པའི།〗`དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་ལ:སེམས་ཀྱི་`〖P.N.―སེམས་ཀྱི། 〗`ཡིད་མི་ཆེས་པ་དང་། མ་དད་པ་དང་། མི་འདོད་པ་སྟེ། ལེ་ལོའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等不信？謂愚癡分，於諸善法，心不忍可、心不清淨、心不希望為體，懈怠所依為業。
###### ###### ### Q4.懈怠
【梵】kausīdyaṃ katamat/ nidrāpārśvaśayana sukhallikāmāgamya mohāṃśikaścetaso 'nabhyutsāhaḥ/ kuśalapakṣaprayogaparipanthakarmakam//
【藏】ལེ་ལོ་གང་ཞེ་ན། ཉལ་བ་དང་། སྙེས་`〖P.N.བརྙེས།〗`པ་དང་། འཕྲེས་པའི་བདེ་བ་ལ་བརྟེན་ནས། གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པའི་སེམས་མི་སྤྲོ་བ་སྟེ། དགེ་བའི་ཕྱོགས་ལ་སྦྱོར་བའི་བར་དུ་གཅོད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等懈怠？謂愚癡分，依著睡眠倚臥為樂，心不策勵為體，障修方便善品為業。
###### ###### ### Q5.放逸
【梵】pramodaḥ katamaḥ/ sakausīdyān rāgadveṣamohānniśritya kuśalānāṃ dharmāṇāmabhāvanā sāsravebhyaśca dharmebhyaścetaso 'nārakṣā/ akuśalavṛddhikuśalaparihāṇisanniśrayadānakarmakaḥ//
【藏】བག་མེད་པ་གང་ཞེ་ན། ཆགས་པ་དང་། ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་ལེ་ལོ་དང་བཅས་པ་ལ་གནས་ནས། དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་`〖P.N.―རྣམས།〗`མི་བསྒོམ་`〖P.N.སྒོམ།〗`ཞིང་ཟག་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་རྣམས་ལས་སེམས་མི་སྲུང་བ་སྟེ། མི་དགེ་བ་འཕེལ་བ་དང་། དགེ་བ་འགྲིབ་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等放逸？謂依懈怠及貪瞋癡，不修善法，於有漏法心不防護為體，增惡損善所依為業。
###### ###### ### Q6.忘念
【梵】muṣitasmṛtitā katamā/ kleśa saṃprayuktā smṛtiḥ/ vikṣepasanniśrayadānakarmikā//
【藏】བརྗེད་ངས་པ་གང་ཞེ་ན། ཉོན་མོངས་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་དྲན་པ་སྟེ། གཡེང་བའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等忘念？謂諸煩惱相應念為體，散亂所依為業。
###### ###### ### Q7.不正知
【梵】asaṃprajanyaṃ katamat/ kleśasaṃprayuktā prajñā yayā asaṃviditā kāyavākcittacaryā pravartate/ āpattisanniśrayadānakarmakam//
【藏】ཤེས་བཞིན་མ་ཡིན་པ་གང་ཞེ་ན། ཉོན་མོངས་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ཤེས་རབ་སྟེ། དེས་ལུས་དང་། ངག་དང་སེམས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་ལ་མི་ཤེས་བཞིན་དུ་འཇུག་པ་སྟེ། ལྟུང་བའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等不正知？謂諸煩惱相應慧為體，由此慧故，起不正知身語心行毀犯所依為業。
###### ###### ### Q8.散亂
###### ###### #### R1.出體
###### ###### ##### S1.總出體
【梵】vikṣepaḥ katamaḥ/ rāgadveṣamohāṃśikaścetaso visāraḥ/
【藏】རྣམ་པར་གཡེང་བ་གང་ཞེ་ན། འདོད་ཆགས་དང་། ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པའི་སེམས་ཀྱི་རྣམ་པར་འཕྲོ་བ་སྟེ། དེ་ཡང་ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`གཡེང་བ་དང་།
【漢】何等散亂？謂貪瞋癡分，心流散為體。
###### ###### ##### S2.廣六種
###### ###### ###### T1.列名
【梵】sa punaḥ svabhāvavikṣepaḥ bahirdhāvikṣepaḥ adhyātmavikṣepaḥ nimi(tta) vikṣepaḥ dauṣṭhulyavikṣepaḥ manasikāravikṣepaśca/
【藏】ཕྱི་རོལ་ཏུ་གཡེང་བ་དང་། ནང་གི་གཡེང་བ་དང་། མཚན་མའི་གཡེང་བ་དང་། གནས་ངན་ལེན་གྱི་གཡེང་བ་དང་། ཡིད་ལ་བྱེད་པའི་གཡེང་བའོ། །
【漢】此復六種，謂自性散亂、外散亂、內散亂、相散亂、麁重散亂、作意散亂。
###### ###### ###### T2.別釋
###### ###### ###### # U1.自性散亂
【梵】svabhāvavikṣipaḥ katamaḥ/ pañca vijñānakāyāḥ//
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`གཡེང་བ་གང་ཞེ་ན། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཚོགས་ལྔའོ། །
【漢】云何自性散亂？謂五識身。
###### ###### ###### # U2.外散亂
【梵】bahirdhā vikṣepa katamaḥ/ kuśalaprayuktasya paṃcasu kāmaguṇeṣu cetaso visāraḥ//
【藏】ཕྱི་རོལ་ཏུ:གཡེང་བ་`〖P.གཡེངས་པ།〗`གང་ཞེ་ན། དགེ་བ་ལ་ཞུགས་པའི་སེམས་འདོད་པའི་ཡོན་ཏན་ལྔ་ལ་རྣམ་པར་འཕྲོ་བའོ། །
【漢】云何外散亂？謂正修善時，於五妙欲其心馳散。
###### ###### ###### # U3.內散亂
【梵】adhyātmavikṣepaḥ katamaḥ/ kuśalaprayuktasya layauddhatyāsvādanā/
【藏】ནང་གི་གཡེང་བ་གང་ཞེ་ན། དགེ་བ་ལ་ཞུགས་པ་བྱིང་བ་དང་། རྒོད་པ་དང་། རོ་མྱང་བར་བྱེད་པའོ`〖N.པ་དང་།〗`། །
【漢】云何內散亂？謂正修善時，沈掉味著。
###### ###### ###### # U4.相散亂
【梵】nimittavikṣepa katamaḥ/ parasaṃbhāvanāṃ puraskṛtya kuśalaprayogaḥ//
【藏】མཚན་མའི་གཡེང་བ་གང་ཞེ་ན། གཞན་ཡིད་ཆེས་པར་བྱ་བ་སྔོན་དུ་བཏང་སྟེ་དགེ་བ་ལ་སྦྱོར་བའོ། །
【漢】云何相散亂？謂為他歸信，矯示修善。
###### ###### ###### # U5.麁重散亂
【梵】hauṣṭhulyavikṣepaḥ katamaḥ/ ahaṃkāramamakārāsmimānapakṣyaṃ dauṣṭhulyamāganya kuśalaprayuktasyotpannotpanneṣu vediteṣvahamiti vā mameti vā asmīti vā udgraho vyavakiraṇā nimittīkāraḥ//
【藏】གནས་ངན་ལེན་གྱི་གཡེང་བ་གང་ཞེ་ན། ངར་འཛིན་པ་དང་། ང་ཡིར་འཛིན་པ་དང་། ངའོ་`〖P.N.ང་བོ།〗`སྙམ་པའི་ང་རྒྱལ་གྱི:ཕྱོགས་ཀྱི་`〖P.N.―ཕྱོགས་ཀྱི།〗`གནས་ངན་ལེན་ལ་བརྟེན་ནས། དགེ་བ་ལ་ཞུགས་པའི་ཚོར་བ་`〖P.N.⁺ལས།〗`བྱུང་བ:འབྱུང་བ་`〖P.N.―འབྱུང་བ།〗`རྣམས་ལ་ང་ཞེའམ། ང་ཡི་ཞེའམ། ངའོ་སྙམ་དུ་འཛིན་པ་དང་། འདྲེས་པ་དང་། མཚན་མར་འཛིན་པའོ། །
【漢】云何麁重散亂？謂依我我所執及我慢品麁重力故，修善法時，於已生起所有諸受，起我我所及與我慢，執受間雜取相。
###### ###### ###### # U6.作意散亂
【梵】manasikāravikṣepaḥ katamaḥ/ samapattyantaraṃ vā yānāntaraṃ vā samāpadyamānasya saṃśrayato vā yo visāraḥ/ vairāgyaparipanthakarmakaḥ/
【藏】ཡིད་ལ་བྱེད་པའི་གཡེང་བ་གང་ཞེ་ན། སྙོམས་པར་འཇུག་པ་གཞན་ནམ། ཐེག་པ་གཞན་ལ་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་དང་། གནས་པའི་རྣམ་པར་འཕྲོ་བ་གང་ཡིན་པ་སྟེ། འདོད་ཆགས་དང་འབྲལ་`〖P.N.བྲལ།〗`བའི་བར་དུ་གཅོད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】云何作意散亂？謂於餘乘餘定，若依若入，所有流散，`[依]`
###### ###### #### R2.辨業
【漢】能障離欲為業。
###### ###### N6.不定位
###### ###### # O1.睡眠
【梵】middhaṃ katamat/ middhanimittamāgamya mohāṃśikaścetaso 'bhisaṃkṣepaḥ kuśalaḥ akuśalaḥ avyākṛtaḥ kāle vā akāle vā yukto vā ayukto vā/ kṛtyāvipattisanniśrayadānakarmakam//
【藏】གཉིད་གང་ཞེ་ན། གཉིད་ཀྱི་རྒྱུ་ལ་བརྟེན་ནས་དགེ་བ་དང་། མི་དགེ་བ་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་དང་། དུས་དང་དུས་མ་ཡིན་པ་དང་། རིགས་པ་དང་། མི་རིགས་པ་ལ་སེམས་སྡུད་པ་གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པ་སྟེ། བྱ་བ་ཤོར་བའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等睡眠？`[+謂]`依睡眠因緣，是愚癡分，心略為體，或善，或不善，或無記；或時，或非時；或應爾，或不應爾，越`〖越＝遺【三宮】〗`失所作所依為業。
###### ###### # O2.惡作
【梵】kaukṛtyaṃ katamat/ yadabhipretānabhipretaṃ kāraṇākāraṇāmāgamya mohāṃśikaścetaso vipratisāraḥ/ kuśalamakuśalamavyākṛtaṃ kāle akāle yuktamayuktañca / cittasthitiparipanthakarmakaḥ//
【藏】འགྱོད་པ་གང་ཞེ་ན། བསམས་པ་དང་། མ་བསམས་པའི་བྱ་བ་དང་བྱ་བ་མ་ཡིན་པ་གང་ཡིན་པ་`〖P.N.⁺དེ།〗`ལ་བརྟེན་ནས། དགེ་བ་དང་། མི་དགེ་བ་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་དང་། དུས་དང་། དུས་མ་ཡིན་པ་དང་། རིགས་པ་དང་། མི་རིགས་པ་ལ་སེམས་ཀྱིས་ཡིད་ལ་གཅགས་པ་གཏི་མུག་གི་ཆར་གཏོགས་པ་སྟེ། སེམས་གནས་པའི་བར་དུ་གཅོད་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །
【漢】何等惡作？謂依樂作、不樂作，應作、不應作，是愚癡分，心追悔為體，或善，或不善，或無記；或時，或非時；或應爾，或不應爾，能障心住為業。
###### ###### # O3.尋伺
###### ###### ## P1.別辨體
###### ###### ### Q1.尋
【梵】vitarkaḥ katamaḥ/ cetanāṃ vā niśritya prajñāṃ vā paryeṣako manojalpaḥ/ sā ca cittasyaudārikatā//
【藏】རྟོག་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་པའམ། ཤེས་རབ་ལ་བརྟེན་ནས། ཀུན་ཏུ་ཚོལ་བའི་ཡིད་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`བརྗོད་པ་སྟེ། དེ་ནི་སེམས་རྩིང་བའོ། །
【漢】何等為尋？謂或依思，或依慧，尋求意言，令心麁轉`〖〔轉〕－【宮】＊〗`為體。
###### ###### ### Q2.伺
【梵】vicāraḥ katamaḥ/ cetanāṃ vā niśritya prajñāṃ vā pratyavekṣako manojalpaḥ/ sa ca cittasya sūkṣmatā/
【藏】དཔྱོད་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་པའམ`〖P.N.དཔའ་འམ།〗`། ཤེས་རབ་ལ་བརྟེན་ནས། སོ་སོར་རྟོག་པའི་ཡིད་ཀྱིས་བརྗོད་པ་སྟེ། དེ་ནི་སེམས་ཞིབ་པའོ། །
【漢】何等為伺？謂或依思，或依慧，伺察意言，令心細轉`〖〔轉〕－【宮】＊〗`為體。
###### ###### ## P2.總辨業
【梵】sparśāsparśavihārasaṃniśrayadānakarmakau/
【藏】རེག་པར་གནས་པ་དང་། རེག་པར་མི་གནས་པའི་རྟེན་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་དག་གོ །
【漢】如是二種，安不安住所依為業。
###### ##### M3.通釋善染法治障作業
【梵】api khalu kuśalānāṃ dharmāṇāṃ svavipakṣaprahāṇaṃ karma/ kleśopakleśānāṃ svapratipakṣaparipanthanaṃ karma//
【藏】ཡང་ཆོས་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.ཀྱིས།〗`ལས་ནི་`〖P.N.⁺རང་།〗`རང་གི་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་སྤོང་བའོ། །ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ:རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.པའི།〗`ལས་ནི་རང་`〖P.N.⁺རང་།〗`གི་གཉེན་པོའི་བར་དུ་གཅོད་པའོ། །
【漢】復次，諸善心所，斷自所治為業；煩惱、隨煩惱，障自能治為業。
###### #### L2.後辨心不相應行
###### ##### M1.標列二十三種不相應名
【梵】citta viprayuktāḥ saṃskārāḥ katame/
【藏】སེམས་དང་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པའི་འདུ་བྱེད་རྣམས་གང་ཞེ་ན།
【漢】何等名為心不相應行？
【梵】prāptirasaṃjñisamāpattinirodhasamāpattirāsaṃjñikaṃ jīvitendriyaṃ nikāyasabhāgatā jātirjarā sthitiranityatā nāmakāyāḥ padakāyāḥ vyañjanakāyāḥ pṛthagjanatvaṃ pravṛttiḥ pratiniyamo yogaḥ javo 'nukramaḥ kālo deśaḥ saṃkhyā sāmagrī ca//
【藏】འཐོབ་`〖P.N.ཐོབ།〗`པ་དང་། འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་དང་། འགོག་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་དང་། འདུ་ཤེས་མེད་པ་པ་`〖P.N.―པ།〗`དང་། སྲོག་གི་དབང་པོ་དང་། རིས་མཐུན་པ་དང་། སྐྱེ་བ་དང་། རྒ་བ་དང་། གནས་པ་དང་། མི་རྟག་པ་ཉིད་`〖P.N.―ཉིད།〗`དང་། མིང་གི་ཚོགས་དང་། ཚིག་གི་ཚོགས་དང་། ཡི་གེའི་ཚོགས་དང་། སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཉིད་དང་། འཇུག་པ་དང་། སོ་སོར་ངེས་པ་དང་། འབྱོར་འབྲེལ་བ་དང་། མགྱོགས་`〖P.N.མགྱོག〗`པ་དང་། གོ་རིམས་དང་། དུས་དང་། ཡུལ་དང་། གྲངས་དང་ཚོགས་པའོ། །
【漢】謂得、無想定、滅盡定、無想異熟、命根、眾同分、生、老、住、無常、名身、句身、文身、異生性、流轉、定異、相應、勢速、次第、時、方、數、和合等。
==【雜】`〖何等名為心不相應行？謂得.無想定.滅盡定.無想異熟.命根.眾同分.生.老.住.無常.名身.句身.文身.異生性.流轉.定異.相應.勢速.次第.時.方.數.和合等。〗`==
==【雜】如是心不相應行應以五門建立差別：謂依處故.自體故.假立故.作意故.地故。二無心定具足五門，無想天異熟除作意，餘唯初三。==
###### ##### M2.別解釋
###### ###### N1.得
【梵】prāptiḥ katamā/ kuśalakuśalāṃnāṃ dharmāṇāmācayāpacaye prāptiḥ pratilagbhaḥ samanvāgama iti prajñaptiḥ//
【藏】འཐོབ་`〖P.N.ཐོབ།〗`པ་གང་ཞེ་ན། དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱི་འཕེལ་བ་དང་། འགྲིབ་པ་ལ་འཐོབ་པ་དང་རྙེད་པ་དང་ལྡན་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等為得？謂於善、不善、無記法，若增若減，假立獲得成就。
==【雜】`〖得者，謂於善不善無記法若增若減假立獲得成就。〗`善不善無記法者顯依處；若增若減者顯自體，何以故？由有增故說名成就上品信等，由有減故說名成就下品信等；假立獲得成就者顯假立；如是於餘隨其所應建立當知。==
###### ###### N2.無想定
【梵】asaṃjñisamāpattiḥ katamā/ śubhakṛtsnavītarāgasyoparyavītarāgasya niḥsaraṇasaṃjñāpūrvakeṇa manasikāreṇāsthāvarāṇāṃ cittacaitasikānāṃ dharmāṇāṃ nirodhe asaṃjñisamāpattiriti prajñaptiḥ//
【藏】འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་གང་ཞེ་ན། དགེ་རྒྱས་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་ལ། སྟེང་མའི་འདོད་ཆགས་དང་མ་བྲལ་བའི་འབྱུང་བའི་འདུ་ཤེས་སྔོན་དུ་བཏང་བའི་ཡིད་ལ་བྱེད་པས་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་བརྟན་`〖P.N.བསྟན།〗`པ་མ་ཡིན་པ་རྣམས་འགོག་པ་ལ་འདུ་ཤེས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等無想定？謂已離遍淨欲，未離上欲，出離想作意為先故，於不恒行心心所滅，假立無想定。
###### ###### N3.滅盡定
【梵】nirodhasamāpattiḥ katamā/ ākiṃcanyāyatanavītarāgasya bhavāgrāduccalitasya śāntavihārasaṃjñāpūrvakeṇa manasikāreṇāsthāvarāṇāṃ cittacaitasikānāṃ dharmāṇāṃ nirodhe nirodhasamāpattiriti prajñaptiḥ//
【藏】འགོག་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་གང་ཞེ་ན། ཅི་ཡང་མེད་པའི་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་ལ`〖P.N.བ།〗`། སྲིད་པའི་རྩེ་མོ་ལས་གྱེན་དུ་བསྐྱོད་པའི་ཞི་བར་གནས་པའི་འདུས་ཤེས་སྔོན་དུ་བཏང་བའི་ཡིད་ལ་`〖P.N.―ལ།〗`བྱེད་པས། སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་བརྟན་པ་མ་ཡིན་པ་རྣམས་དང་། བརྟན་པ་དེ་དག་ལས་ཀྱང་ཁ་ཅིག་འགོག་པ་ལ། འགོག་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等滅盡定？謂已離無所有處欲，超過有頂暫息想作意為先故，於不恒行諸心心所及恒行一分心心所滅，假立滅盡定。
==【雜】`〖無想定者，謂已離遍淨欲.未離上欲出離想作意為先故，於不恒行心心所[①]滅假立無想定。〗`已離遍淨欲者已離第三靜慮貪，未離上欲者未離第四靜慮已上貪，出離想作意為先者解脫想作意為前方便，不恒行者轉識所攝，滅者，謂定心所引不恒現行諸心心所暫時間滅，所依位差別，以能滅故名滅。==
==【雜】①“心所”《大正》本卷都作“心法”。==
==【雜】`〖滅盡定者，謂已離無所有處欲.超過有頂暫息想作意為先故，於不恒行諸心心所及恒行一分心心所滅假立滅盡定。〗`此中所以不言未離上欲者為顯離有頂欲阿羅漢等亦得此定故，一分恒行者，謂染污意所攝。==
###### ###### N4.無想異熟
【梵】āsaṃjñikaṃ katamat/ asaṃjñisattveṣudeveṣūpapannasyāsthāvarāṇāṃ cittacaitasikānāṃ dharmāṇāṃ nirodhe āsaṃjñikapriti prajñaptiḥ//
【藏】འདུ་ཤེས་མེད་པ་`〖P.N.―པ།〗`པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་ཅན་འདུ་ཤེས་མེད་པའི་ལྷ་རྣམས་ཀྱི་ནང་དུ་སྐྱེས་པའི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་བརྟན་པ་མ་ཡིན་པ་རྣམས་འགོག་པ་ལ་འདུ་ཤེས་མེད་པ་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等無想異熟？謂已生無想有情天中，於不恒行心心所滅，假立無想異熟。
==【雜】`〖無想異熟者，謂已生無想有情天於不恒行心心所滅假立無想異熟。〗`==
###### ###### N5.命根
【梵】jīvitendriyaṃ katamat/ nikāyasabhāge pūrvakarmāviddhe sthitikālaniyame āyuriti prajñaptiḥ//
【藏】སྲོག་གི་དབང་པོ་གང་ཞེ་ན། རིས་མཐུན་པར་སྔོན་གྱི་ལས་ཀྱིས་འཕངས་པའི་གནས་པའི་དུས་ངེས་པ་ལ། ཚེ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等命根？謂於眾同分，先業所引，住時決定，假立命根。
==【雜】`〖命根者，謂於眾同分先業所感住時決定假立壽命。〗`眾同分者於一生中諸蘊相續，住時決定者齊爾所時令眾同分常得安住，或經百年.或千年等由業所引功能差別。==
###### ###### N6.眾同分
【梵】nikāyasabhāgaḥ katamaḥ/ teṣāṃ teṣāṃ sattvānāṃ tasmiṃ stasmin sattvanikāye ātmabhāvasadṛśatāyāṃ nikāyasabhāga iti prajñaptiḥ//
【藏】རིས་མཐུན་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་ཅན་གྱི་རིགས་`〖P.N.རིས།〗`དེ་དང་དེར་སེམས་ཅན་དེ་དང་དེ་དག་གི་ལུས་འདྲ་བ་ལ་རིས་མཐུན་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等眾同分？謂如是如是有情，於種種類自體相似，假立眾同分。
==【雜】`〖眾同分者，謂如是如是有情於種種類自體相似假立眾同分。〗`於種種類者於人天等種類差別，於自體相似者於一種類性。==
###### ###### N7.生
【梵】jātiḥ katamā/ nikāyasabhāge saṃskārāṇāmabhūtvābhāve jātiriti prajñaptiḥ//
【藏】སྐྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། རིས་མཐུན་པར་འདུ་བྱེད་རྣམས་མ་བྱུང་བ་ལས་བྱུང་བ་ལ་`〖N.ལས།〗`སྐྱེ་བ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等為生？謂於眾同分，諸行本無今有，假立為生。
==【雜】`〖生者，謂於眾同分諸行本無今有性假立為生〗`。問：外諸色等亦有生相何故唯舉眾同分耶？答：為於有情相續建立有為相故，所以者何？外諸色等有為相成壞所顯，內諸行有為相生老等所顯故。==
###### ###### N8.老
【梵】jarā katamā/ nikāyasabhāme saṃskārāṇāṃ prabandhānyathātve jareti prajñaptiḥ//
【藏】རྒ་བ་གང་ཞེ་ན། རིས་མཐུན་པར་འདུ་བྱེད་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུན་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ལ་རྒ་བ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等為老？謂於眾同分，諸行相續變異，假立為老。
==【雜】`〖老者，謂於眾同分諸行相續變異性假立為老。住者，謂於眾同分諸行相續不變壞性假立為住。無常者，謂於眾同分諸行相續變壞性假立無常。〗`相續變壞者，謂捨壽時，當知此中依相續位建立生等不依刹那。==
###### ###### N9.住
【梵】sthitiḥ katamā/ nikāyasabhāge prabandhāvipraṇāśe sthitiriti prajñaptiḥ//
【藏】གནས་པ་གང་ཞེ་ན། རིས་མཐུན་པར་འདུ་བྱེད་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུན་མི་འཇིག་པ་ལ་གནས་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等為住？謂於眾同分，諸行相續不變壞，假立為住。
###### ###### N10.無常
【梵】anityatā katamā/ nikāyasabhāge saṃskārāṇāṃ prabandhavināśe anityateti prajñaptiḥ//
【藏】མི་རྟག་པ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། རིས་མཐུན་པར་འདུ་བྱེད་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུན་འཇིག་`〖P.N.འཆད།〗`པ་ལ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཅེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等無常？謂於眾同分，諸行相續變壞，假立無常。
###### ###### N11.名身
【梵】nāmakāyāḥ katame/ dharmāṇāṃ svabhāvādhivacane nāmakāyā iti prajñaptiḥ//
【藏】མིང་གི་ཚོགས་གང་ཞེ་ན། ཆོས་རྣམས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱི་ཚིག་བླ་དྭགས་ལ་མིང་གི་ཚོགས་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等名身？謂於諸法自性增言，假立名身。
==【雜】`〖名身者，謂於諸法自性增言假立名身，〗`自性增言者，謂說天人眼耳等事。==
###### ###### N12.句身
【梵】padakāyāḥ katame/ dharmāṇāṃ viśeṣādhivacane padakāyā iti prajñaptiḥ//
【藏】ཚིག་གི་ཚོགས་གང་ཞེ་ན། ཆོས་རྣམས་ཀྱི་ཁྱད་པར་གྱི་ཚིག་`〖P.N.ཚིགས།〗`བླ་དྭགས་ལ་ཚིག་གི་ཚོགས་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等句身？謂於諸法差別增言，假立句身。
==【雜】`〖句身者，謂於諸法差別增言假立句身，〗`差別增言者，謂說諸行無常，一切有情當死等義。==
###### ###### N13.文身
【梵】vyañjanakāyāḥ katameḥ tadubhayāśrayeṣvakṣareṣu vyañjanakāyā iti prajñaptiḥ/ tadubhayābhivyañjanatāmupādāya/ varṇo 'pi saḥ/ arthasaṃvarṇanatāmupādāya/ akṣare punaḥ paryāyākṣaraṇatāmupādāya//
【藏】ཡི་གེའི་ཚོགས་གང་ཞེ་ན། དེ་`〖P.N.―དེ།〗`གཉི་གའི་གནས་ཡི་གེ་རྣམས་ལ་ཡི་གེའི་ཚོགས་ཞེས་གདགས་ཏེ`〖《ཅོ་》ཏོ།〗`། དེ་གཉི་ག་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ཕྱིར་རོ། །རྗོད་`〖N.བརྗོད།〗`པ་ཡང་དེ་ཡིན་ཏེ། དོན་ཡང་དག་པར་བརྗོད་པའི་ཕྱིར་རོ། །ཡི:གེ་ནི་`〖P.N.གེའི།〗`རྣམ་གྲངས་སུ་གཏོགས་པ་གཞན་དུ་མི་འགྱུར་བར་བྱེད་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何等文身？謂於彼二所依諸字，假立文身。此言文者，能彰彼二故。此又名顯，能顯彼義故。此復名字，無異轉故。
==【雜】`〖文身者，謂於彼二所依諸字假立文身，〗`彼二所依諸字者，謂自性.差別增言所依諸字如哀𧙃壹鄔等。又自性.差別及此二言總攝一切，如是一切由此三種之所詮表，是故建立此三為名.句.文身。`〖此言文者能彰彼二故，此又名顯能顯義故。此復名字無異轉故，〗`所以者何？如眼名眼，異此名外更有照.了.導等異名改轉，由彼同顯此想故，非哀𧙃壹等字離哀𧙃壹等差別外更有差別能顯此字，故無異轉說名為字；無異轉者，謂不流變。==
###### ###### N14.異生性
【梵】pṛthagjanatvaṃ katamat/ āryadharmāṇāmapratilābhe pṛthagjanatvamiti prajñaptiḥ//
【藏】སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། འཕགས་པའི་ཆོས་རྣམས་མ་ཐོབ་པ་སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等異生性？謂於聖法不得，假立異生性。
###### ###### N15.流轉
【梵】pravṛttiḥ katamā/ hetuphala prabandhānupacchede pravṛttiriti prajñaptiḥ/
【藏】འཇུག་པ་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་`〖P.N.བུའི།〗`རྒྱུན་མི་འཆད་`〖P.ཆད།〗`པ་ལ་འཇུག་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等流轉？謂於因果相續不斷，假立流轉。
==【雜】`〖異生性者，謂於聖法不得假立異生性。流轉者，謂於因果相續不斷假立流轉，〗`所以唯於相續不斷立流轉者於一刹那，或於間斷無此言故。==
###### ###### N16.定異
【梵】pratiniyamaḥ katamaḥ/ hetuphalanānātve pratiniyama iti prajñaptiḥ//
【藏】སོ་སོར་ངེས་པ་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་ཐ་དད་པ་ལ་སོ་སོར་`〖N.སོགས།〗`ངེས་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等定異？謂於因果種種差別，假立定異。
###### ###### N17.相應
【梵】yogaḥ katamaḥ/ hetuphalānurūpye yoga iti prajñaptiḥ//
【藏】འབྱོར་འབྲེལ་པ་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་རྗེས་སུ་མཐུན་པ་ལ་འབྱོར་འབྲེལ་བ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等相應？謂於因果相稱`〖稱＝續【三宮】〗`，假立相應。
==【雜】`〖定異者，謂於因果種種差別假立定異。〗`因果種種差別者，謂可愛果妙行為因.不可愛果惡行為因，諸如是等種種因果展轉差別。==
==【雜】`〖相應者，謂於因果相稱假立相應，〗`因果相稱者雖復異類因果相順亦名相稱，由如布施感富財等。==
###### ###### N18.勢速
【梵】javaḥ katamaḥ/ hetuphalāśupravṛttau java iti prajñaptiḥ//
【藏】མགྱོགས་པ་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་མྱུར་བར་བྱུང་`〖P.N.འབྱུང་།〗`བ་ལ་མགྱོགས་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等勢速？謂於因果迅疾流轉，假立勢速。
==【雜】`〖勢速者，謂於因果迅疾流轉假立勢速。次第者，謂於因果一一流轉假立次第，〗`因果一一流轉者，謂不俱轉。==
###### ###### N19.次第
【梵】anukramaḥ katamaḥ/ hetuphalaikatye pravṛttau anukrama iti prajñaptiḥ//
【藏】གོ་རིམས་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་རེ་རེ་ནས་འབྱུང་བ་ལ་གོ་རིམས་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等次第？謂於因果一一流轉，假立次第。
###### ###### N20.時
【梵】kālaḥ katamaḥ/ hetuphalaprabandhapravṛttau kāla iti prajñaptiḥ//
【藏】དུས་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་རྒྱུན་ཏུ་འབྱུང་བ:ལ་དུས་`〖P.N.ལས་སུ།〗`ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等為時？謂於因果相續流轉，假立為時。
==【雜】`〖時者，謂於因果相續流轉假立為時。〗`何以故？由有因果相續轉故，若此因果已生已滅立過去時.此若未生立未來時.已生未滅立現在時。==
###### ###### N21.方
【梵】deśaḥ katamaḥ/ pūrvadakṣiṇapaścimottarā dharordhvāsu sarvato daśasu dikṣu hetuphala eva deśa iti prajñaptiḥ//
【藏】ཡུལ་གང་ཞེ་ན། ཤར་དང་། ལྷོ་དང་། ནུབ་དང་། བྱང་དང་། འོག་དང་། སྟེང་དང་། ཕྱོགས་བཅུ་ཐམས་ཅད་ན་རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་ཡོད་པ་ཉིད་ལ་ཡུལ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等為方？謂於東西南北、四維上下，因果差別，假立為方。
==【雜】`〖方者，謂即於東西南北四維上下因果差別假立為方，〗`何以故？即於十方因果遍滿假說方故。當知此中唯說色法所攝因果，無色之法遍布處所無功能故。==
###### ###### N22.數
【梵】saṃkhyā katamā/ saṃskārāṇāṃ pratyekaśo bhede saṃkhyeti prajñaptiḥ//
【藏】གྲངས་གང་ཞེ་ན། འདུ་བྱེད་རྣམས་ཀྱི་སོ་སོ་`〖P.N.སོའི།〗`ཐ་དད་པ་ལ་གྲངས་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等為數？謂於諸行一一差別，假立為數。
==【雜】`〖數者，謂於諸行一一差別假立為數，〗`一一差別者於一無別二三等數不應理故。==
###### ###### N23.和合
【梵】sāmagrī katamā/ hetuphalapratyayasamavadhāne sāmagrīti prajñaptiḥ//
【藏】ཚོགས་པ་གང་ཞེ་ན། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུའི་རྐྱེན་འདུས་པ་ལ་ཚོགས་པ་ཞེས་གདགས་སོ། །
【漢】何等和合？謂於因果眾緣集會，假立和合。
==【雜】`〖和合者，謂於因果眾緣集會假立和合。〗`因果眾緣集會者且如識法因果相續必假眾緣和會，謂根不壞境界現前能生此識.作意正起，如是於餘一切如理應知。==
==【雜】如是等心不相應行法唯依分位差別而建立故當知皆是假有，謂於善不善等增減分位差別建立一種，於心心所分位差別建立三種，於住分位差別建立一種，於相似分位差別建立一種，於相分位差別建立四種，於言說分位差別建立三種，於不得分位差別建立一種，於因果分位差別建立餘種。因果者，謂一切有為法能生餘故名因，從餘生故名果。==
###### ## J5.建立識蘊
###### ### K1.問
【梵】vijñānaskandhavyavasthānaṃ katamat/ yaccittaṃ manovijñānamapi/
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོའི་རྣམ་པར་གཞག་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་དང་ཡིད་གང་ཡིན་པ་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཡང་དེ་ཡིན་ནོ། །
【漢】云何建立識蘊？
###### ### K2.答
###### #### L1.略答
【漢】謂心、意、識差別。
###### #### L2.廣答
###### ##### M1.解心
【梵】tatra cittaṃ katamat/ skandhadhātvāyatanavāsanāparibhāvitaṃ sarvavījakamālayavijñānaṃ vipākavijñānamādānavijñānamapi tat/ tadvāsanācitatāmupādāya//
【藏】སེམས་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་བག་ཆགས་ཀྱིས་ཡོངས་སུ་བསྒོས་པ་ས་བོན་ཐམས་ཅད་པའི་ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །རྣམ་པར་སྨིན་པའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་། ལེན་པའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཡང་དེ་ཡིན་ཏེ། དེ་དག་གི་བག་ཆགས་བསགས་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何等為心？謂蘊界處習氣所熏一切種子阿賴耶識。亦名異熟識，亦名阿陀那識，以能積集諸習氣故。
==【雜】`〖云何建立識蘊？謂心.意.識差別。心者，謂蘊界處習氣所熏一切種子阿賴耶識，亦名異熟識.亦名阿陀那識，以能積集諸習氣故。〗`==
==【雜】習氣者，謂由現行蘊等令彼種子皆得增益。一切種子識者。謂能生蘊等諸法種子所積集故。阿賴耶識者，謂能攝藏諸法種子故，又諸有情取為我故。異熟識者，先業所生故。阿陀那識者，謂能數數令生相續持諸根等令不壞故。又言心者，謂能積集一切法習氣故。==
==【雜】云何知有阿賴耶識？若無此識，執受初明了種子業身受無心定命終無皆不應理。釋此伽他，如《攝決擇分》說由八種相.證阿賴耶識決定是有，謂1若離阿賴耶識依止執受不可得故.2最初生起不可得故.3明了生起不可得故.4種子體性不可得故.5業用體性不可得故.6身受體性不可得故.7處無心定不可得故.8命終之識不可得故。==
==【雜】1云何依止執受不可得耶？由五因故。謂阿賴耶識先行因感眼等轉識現緣因發，如說根境作意力故諸轉識生乃至廣說，是名初因；又六識身善惡可得，是第二因；又六識身一類異熟無記性攝必不可得，是第三因；又六識身各別依轉，隨所依止彼識生時即應彼識執所依止，餘無執受不應道理，設許執受亦不應理以離識故，是第四因；又所依止應成數數執受過失，所以者何？由彼眼識於一時轉一時不轉，餘識亦爾，是第五因。==
==【雜】2云何最初生起不可得耶？謂設有難言：若有阿賴耶識，應一有情二識俱起。應告彼曰：汝於非過妄生過想，容有二識俱時轉故。所以者何？猶如有一俱時欲見乃至欲識，隨有一識最初生起.不應道理。何以故？爾時作意無有差別，根及境界不壞現前，何因緣故識不俱轉？==
==【雜】3云何明了生起不可得耶？謂若有定執識不俱生，與眼等識俱行一境明了意識應不可得。所以者何？若時隨憶曾所受境，爾時意識不明了生，非於現境所生意識得有如是不明了相，是故應信諸識俱轉，或應許彼第六意識不[①]明了性。==
==【雜】①“不”《大正》作“無”。==
==【雜】4云何種子體性不可得耶？謂六轉識身各各異故。所以者何？此六轉識從善無間不善性生.不善無間善性復生.從二無間無記性生，下界無間中界生.中界無間妙界生.妙界無間乃至下界生，有漏無間無漏生.無漏無間有漏生，世間無間出世生.出世無間世間生，非如是相識為種子體應正道理。又心相續長時間斷經久流轉不息，是故轉識能持種子不應道理。==
==【雜】5云何業用不可得耶？謂若無諸識同時生起，業用俱轉不應道理。所以者何？略說識業有四種：謂了別外器.了別依止.能了別我.了別境界，如是四種識了別業一一刹那俱現可得，非於一識一刹那中有如是等差別業用，是故必有諸識俱起。==
==【雜】6云何身受體性不可得耶？謂如有一或如理思.或不如理思.或不思惟.或復推尋，若心在定若不在定身受生起非一眾多，若無阿賴耶識如是身受應不可得，既現可得是故定有阿賴耶識。==
==【雜】7云何處無心定不可得耶？如世尊說入無想定及滅盡定當知爾時識不離身，若無阿賴耶識爾時識應離身，識若離身便應捨命，非謂處定。==
==【雜】8云何命終之識不可得耶？謂臨命終時識漸捨離所依身分，發起冷觸或上或下，非彼意識有時不轉，故知唯有阿賴耶識能執持身隨於身分，若捨此識冷觸可得身無覺受，意識不然，是故若無阿賴耶識命終之識必不可得。==
###### ##### M2.解意
###### ###### N1.解第七意
【梵】manaḥ katamat/ yannityakālammanyanātmākamālayavijñānaṃ caturbhiḥ kleśaiḥ saṃprayuktamātmadṛṣṭyātmasnehenāsmimānenāvidyayā ca/ tacca sarvatragaṃ kuśale 'pyakuśale 'pyavyākṛte 'pi sthāpayitvā mārgasabhmukhībhāvaṃ nirodhasamāpattimaśaikṣa bhūmiṃ ca yacca ṣaṇṇāṃ vijñānānāṃ samanantaraniruddhaṃ vijñānam//
【藏】ཡིད་གང་ཞེ་ན། གང་དུས་རྟག་ཏུ་རློམ་སེམས་པའི་བདག་ཉིད་དང་། ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ལ་དམིགས་པ་དང་། ཉོན་མོངས་པ་བཞི་པོ་བདག་ཏུ་ལྟ་བ་དང་། བདག་ལ་ཆགས་པ་དང་། ངའོ་སྙམ་པའི་ང་རྒྱལ་དང་། མ་རིག་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་སྟེ། དེ་ཡང་ལམ་`〖N.⁺དུ།〗`མངོན་དུ་གྱུར་པ་དང་། འགོག་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་དང་། མི་སློབ་པའི་ས་མ་གཏོགས་པར་དགེ་བ་དང་། མི་དགེ་བ་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ཐམས་ཅད་དུ་འགྲོ་བ་དང་། གང་ཡང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དྲུག་པོ་དག་འགགས་མ་ཐག་པའི་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །
【漢】何等為意？謂一切時緣阿賴耶識思度為性，
【漢】與四煩惱恒[共]相應，謂我見、我愛、我慢、無明。
【漢】此意遍行一切善不善無記位。唯除聖道現前，若處滅盡定.及在無學地。
###### ###### N2.解六識無間意
【漢】又六識以無間滅識為意。
###### ##### M3.解識
###### ###### N1.總標六識
【梵】vijñānaṃ katamat/ ṣaḍ vijñānakāyāḥ/ cakṣurvijñānaṃ śrotraghrāṇajihvākāyamanovijñānam/
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཚོགས་དྲུག་སྟེ། མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་། རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་། ལྕེ་དང་། ལུས་དང་། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །
【漢】何等為識？謂六識身：眼識、耳識、鼻識、舌識、身識、意識。
###### ###### N2.別解六識
【梵】cakṣurvijñānaṃ katamat/ cakṣurāśrayā rūpālambanā prati vijñaptiḥ//
【藏】མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། མིག་ལ་བརྟེན་ཅིང་གཟུགས་ལ་དམིགས་ནས་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པའོ། །
【漢】何等眼識？謂依眼緣色，了別為性。
【梵】śrotravijñānaṃ katamat/ śrotrāśrayā śabdālambanā prativijñaptiḥ//
【藏】རྣ་བའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། རྣ་བ་ལ་བརྟེན་ཅིང་སྒྲ་ལ་དམིགས་ནས་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པའོ། །
【漢】何等耳識？謂依耳緣聲，了別為性。
【梵】ghrāṇavijñānaṃ katamat/ ghrāṇāśrayā gandhālambanā pratibijñaptiḥ/
【藏】སྣའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། སྣ་ལ་བརྟེན་ཅིང་དྲི་ལ་དམིགས་ནས་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པའོ། །
【漢】何等鼻識？謂依鼻緣香，了別為性。
【梵】jihvāvijñānaṃ katamat/ jihvāśrayā rasālambanā prativijñaptiḥ//
【藏】ལྕེའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། ལྕེ་ལ་བརྟེན་`〖P. རྟེན།〗`ཅིང་རོ་ལ་དམིགས་ནས་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པའོ། །
【漢】何等舌識？謂依舌緣味，了別為性。
【梵】kāyavijñānaṃ katamat/ kāyāśrayā spraṣṭavyālambanā prativijñaptiḥ//
【藏】ལུས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། ལུས་ལ་བརྟེན་ཅིང་རེག་བྱ་ལ་དམིགས་ནས་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པའོ། །
【漢】何等身識？謂依身緣觸，了別為性。
【梵】manovijñānaṃ katamat/ manaāśrayā dharmālambanā prativijñaptiḥ//
【藏】ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཞེ་ན། ཡིད་ལ་བརྟེན་ཅིང་ཆོས་ལ་དམིགས་ནས་སོ་སོར་རྣམ་པར་རིག་པའོ། །
【漢】何等意識？謂依意緣法，了別為性。
###### # I2.建立界
###### ## J1.略建立
【梵】dhātuvyavasthānaṃ katamat/ rūpaskandhā eva daśa dhātavaḥ/ cakṣurdhātuḥ rūpadhātuḥ śrotradhātuḥ śabdadhātuḥ ghrāṇadhātuḥ gandhadhātuḥ jihvādhātuḥ rasadhātuḥ kāyadhātuḥ spraṣṭavyadhātuḥ mano dhātvekadeśaśca// vedanāskandhaḥ saṃjñāskandhaḥ saṃskāraskandhaśca dharmadhātvekadeśaḥ/ vijñānaskandha eca sapta vijñānaghātavaḥ/ cakṣurādayaḥ ṣaḍ vijñānadhātavo manodhātuśca//
【藏】ཁམས་ཀྱི་རྣམ་པར་གཞག་པ་གང་ཞེ་ན། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ཁམས་བཅུ་སྟེ། མིག་གི་ཁམས་དང་། གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་དང་། རྣ་བའི་ཁམས་དང་། སྒྲའི་ཁམས་དང་། སྣའི་ཁམས་དང་། དྲིའི་ཁམས་དང་། ལྕེའི་ཁམས་དང་། རོའི་ཁམས་དང་། ལུས་ཀྱི་ཁམས་དང་། རེག་བྱའི་ཁམས་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །ཚོར་བའི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་ཆོས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོ་གང་ཡིན་པ་དེ་ནི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་བདུན་ཏེ། མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་དང་། རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་། ལྕེ་དང་། ལུས་དང་། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་དང་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་སོ། །
【漢】云何建立界？謂色蘊即十界：眼界、色界、耳界、聲界、鼻界、香界、舌界、味界、身界、觸界及意界一分[法界一分]；受蘊、想蘊、行蘊即法界一分；識蘊即七識界，謂眼等六識界及意界。
###### ## J2.問答辨蘊不攝法
###### ### K1.問
【梵】dharmadhātau skandhairasaṃgṛhītaṃ katamat/ dharmadhātāvasaṃskṛtā dharmāḥ/ te 'saṃskṛtādharmāḥ punaraṣṭadhā/ kuśaladharmatathatā akuśaladharmatathatā avyākṛtadharmatathatā ākāśam apratisaṃkhyā nirodhaḥ pratisaṃkhyānirodhaḥ āniṃjyaṃ saṃjñāvedayitanirodhaśca//
【藏】ཁམས་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་ཕུང་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ཅི་ཞིག་མ་བསྡུས་ཤེ་ན། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་ལ་ཡོད་པའི་འདུས་`〖P.N.⁺རྣམས།〗`མ་བྱས་སོ། །དེ་ཡང་འདུས་མ་བྱས་ཀྱི་དངོས་པོ་བརྒྱད་དེ། ཆོས་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱི་དེ་བཞིན་ཉིད་དང་། དེ་བཞིན་དུ་ཆོས་མི་དགེ་བ་`〖P.N.བའི།〗`དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་རྣམས་ཀྱི་དེ་བཞིན་ཉིད་དང་། ནམ་མཁའ་དང་། སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་`〖P.N.པའི།〗`འགོག་པ་དང་། སོ་སོར་བརྟགས་པས་`〖P.N.པའི།〗`འགོག་པ་དང་། མི་གཡོ་བ་དང་། འདུ་ཤེས་དང་ཚོར་བ་འགོག་པའོ། །
【漢】何等界法蘊不攝耶`〖耶＝邪【宮】〗`？
###### ### K2.答
###### #### L1.略答列八無為名
【漢】謂法界中諸無為法。此無為法復有八種，謂`〖〔謂〕－【三宮】〗`善法真如、不善法真如、無記法真如、虛空、非擇滅、擇滅、不動及想受滅。
###### #### L2.隨八無為分六科釋
###### ##### M1.解真如
###### ###### N1.釋善法真如
###### ###### # O1.略列異名
【梵】kuśaladharmatathatā katamā/ nairātmyam/ sā punarucyate śūnyatā animittaṃ bhūtakoṭiḥ paramārtho dharmādhātuśca//
【藏】ཆོས་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱི་དེ་བཞིན་ཉིད་གང་ཞེ་ན། བདག་མེད་པ་རྣམ་པ་གཉིས་དང་། སྟོང་པ་ཉིད་དང་། མཚན་མ་མེད་པ་དང་། ཡང་དག་པའི་མཐའ་དང་དོན་དམ་པ་སྟེ། ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ཀྱང་དེ་ཡིན་ནོ། །
【漢】何等善法真如？謂無我性，亦名空性、無相、實際、勝義`〖〔義〕－【三宮】〗`、法界。
###### ###### # O2.隨別釋
###### ###### ## P1.釋真如
【梵】kimupādāya tathatā tathatocyate/ ananyayābhāvatāmupādāya/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་དེ་བཞིན་ཉིད་ལ་དེ་བཞིན་ཉིད་ཅེས་བྱ་ཞེ་ན། གཞན་དུ་མི་འགྱུར་བ་ཉིད་ཀྱི་`〖P.N.―ཉིད་ཀྱི།〗`ཕྱིར་རོ། །
【漢】何故真如說名真如？謂彼自性無變異故。
###### ###### ## P2.釋無我性
【梵】kimupādāya tathatā nairātmyamucyate/ dvividhātmaviprayuktatāmupādāya/
【藏】
【漢】何故真如名無我性？離二我故。
###### ###### ## P3.釋空性
【梵】kimupādāya tathatā śūnyatocyate/ sarvasaṃkleśāpracāratāmupādāya/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་སྟོང་པ་ཉིད་ཅེས་བྱ་ཞེ་ན། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་མི་རྒྱུ་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何故真如名為空性？一切雜染所不行故。
###### ###### ## P4.釋無相
【梵】kimupādāya tathatā animittamucyate/ sarvanimittopaśamatāmupādāya/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་མཚན་མ་མེད་པ་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། མཚན་མ་ཉེ་བར་ཞི་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何故真如名為無相？以一切相皆寂靜故。
###### ###### ## P5.釋實際
【梵】kimupādāya tathatā bhūtakāṭirucyate/ aviparyāsālambanatāmupādāya/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཡང་དག་པའི་མཐའ་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། ཕྱིན་ཅི་ལོག་མེད་པའི་དམིགས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何故真如名為實際？以無顛倒所緣性故。
###### ###### ## P6.釋勝義
【梵】kimupādāya tathatā paramārtha ucyate/ paramārthajñānagocarasthānatāmupādāya/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་དོན་དམ་པ་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། འཕགས་པའི་ཡེ་ཤེས་དམ་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何故真如名為勝義？最勝聖智所行處故。
###### ###### ## P7.釋法界
【梵】kimupādāya tathatā dharmadhāturucyate/ sarveṣāṃ śrāvakāṇāṃ pratyekabuddhānāṃ ca buddha dharmanimittāśrayatāmupādāya//
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། ཉན་ཐོས་དང་རང་སངས་རྒྱས་དང་། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྒྱུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何故真如名為法界？一切聲聞獨覺諸佛妙法所依相故。
###### ###### N2.別例不善無記
【梵】yathā kuśalaladharmatathatā tathā akuśaladharmatathatā avyākṛta dharmatathatā ca jñeyā//
【藏】ཆོས་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱི་དེ་བཞིན་ཉིད་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ་ཆོས་མི་དགེ་བ་རྣམས་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་རྣམས་ཀྱི་དེ་བཞིན་ཉིད:ཀྱང་དེ་བཞིན་`〖P.N.―ཀྱང་དེ་བཞིན།〗`དུ་བལྟ་བར་བྱའོ། །
【漢】如善法真如，當知不善法真如、無記法真如亦爾。
###### ##### M2.解虛空
【梵】ākāśaṃ katamat/ rūpābhāvaḥ sarvakṛtyāvakāśatāmupādāya//
【藏】ནམ་མཁའ་གང་ཞེ་ན། གཟུགས་མེད་ཅིང་བྱེད་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གོ་འབྱེད་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何等虛空？謂無色性，容受一切所作業故。
###### ##### M3.解非擇滅
【梵】apratisaṃkhyānirodhaḥ katamaḥ/ yo nirodho na visaṃyogaḥ//
【藏】སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡིན་པས་`〖P.N.པའི།〗`འགོག་པ་གང་ཞེ་ན། གང་འགོག་པ་ལ་བྲལ་`〖P.N.འབྲལ།〗`བ་མ་ཡིན་པའོ། །
【漢】何等非擇滅？謂是滅非離繫。
###### ##### M4.解擇滅
【梵】pratisaṃkhyānirodhaḥ katamaḥ/ yo nirodho visaṃyogaḥ//
【藏】སོ་སོར་བརྟགས་པས་`〖P.N.པའི།〗`འགོག་པ་གང་ཞེ་ན། གང་`〖N.⁺ཞེ་ན།〗`འགོག་ལ་དེ་ནི་བྲལ་`〖P.N.འབྲལ།〗`བའོ། །
【漢】何等擇滅？謂是滅是離繫。
###### ##### M5.解不動
【梵】ānijyaṃ katamat/ śubhakṛtsnavītarāgasyoparyavītarāgasya sukhanirodhaḥ//
【藏】མི་གཡོ་བ་གང་ཞེ་ན། དགེ་རྒྱས་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་ལ་གོང་མའི་འདོད་ཆགས་དང་མ་བྲལ་བའི་བདེ་བ་དང་སྡུག་བསྔལ་འགོག་པའོ། །
【漢】何等不動？謂已離遍淨欲`〖欲＝故【宮】〗`，未離上欲，苦樂滅。
###### ##### M6.解想受滅
【梵】saṃjñāvedayitanirodhaḥ katamaḥ/ ākiṃcanyāyatanavītarāgasya bhāvāgrāduccalitasya śāntavihārasaṃjñāmanasikārapūrvakeṇa asthāvarāṇāṃ cittacaitasikānāṃ dharmāṇāṃ tadekatyānāṃ ca sthāvarāṇāṃ nirodhaḥ//
【藏】འདུ་ཤེས་དང་ཚོར་བ་འགོག་པ་གང་ཞེ་ན། ཅི་ཡང་མེད་པའི་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་ལ`〖P.N.བ།〗`། སྲིད་པའི་རྩེ་མོ་ལས་གྱེན་དུ་བསྐྱོད་པ་`〖P.N.པའི།〗`ཞི་བར་གནས་པའི་འདུ་ཤེས་སྔོན་དུ་བཏང་བའི་ཡིད་ལ་བྱེད་པས། སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་བརྟེན་`〖P.N.བརྟན།〗`པ་མ་ཡིན་པ་དང་། བརྟན་པ་དེ་དག་ལས་ཀྱང་ཁ་ཅིག་འགོག་པའོ། །
【漢】何等想受滅？謂已離無所有處欲，超過有頂暫`〖暫＝繫【宋宮】〗`息想作意為先故，諸不恒行心心所滅，及恒行一分心心所滅。
###### ## J3.總明法界所攝
【梵】paṃcarūpāṇi vedanāsaṃjñāsaṃskāraskandhāḥ te 'ṣṭau asaṃskṛtā dharmāścaivaṃ te ṣoḍaśa dharmadhātava ucyante/
【藏】གཟུགས་རྣམ་པ་ལྔ་གང་ཡིན་པ་དང་། ཚོར་བའི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་གང་ཡིན་པ་དང་། འདུས་མ་བྱས་ཀྱི་`〖N.ཀྱིས།〗`དངོས་པོ་བརྒྱད་གང་དག་`〖P.N.―དག〗`ཡིན་པ་དེ་དག་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ཏེ། རྣམ་པ་བཅུ་དྲུག་གི་བདག་ཉིད་ནི་ཆོས་ཀྱི་ཁམས་སོ། །
【漢】又若五種色，若受、想、行蘊及此所說八無為法，如是十六，總名法界。
###### # I3.建立處
【梵】āyatanavyavasthānaṃ katamat/ daśa rūpadhātava eva daśa rūpāyatanāni/ sapta vijñānadhātava eva manaāyatunam/ dharmadhāturdharmāyatanam//
【藏】སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་རྣམ་པར་གཞག་པ་གང་ཞེ་ན། གཟུགས་ཅན་གྱི་ཁམས་བཅུ་པོ་གང་ཡིན་པ་དེ་དག་`〖P.N.―དག〗`ཉིད་སྐྱེ་མཆེད་བཅུའོ། །རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་བདུན་གང་དག་ཡིན་པ་དེ་དག་`〖P.N.―དག〗`ཡིད་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དོ། །ཆོས་ཀྱི་ཁམས་གང་ཡིན་པ་དེ་ཆོས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དོ། །
【漢】云何建立處？謂十色界即十色處，七識界即意處，法界即法處。
###### H2.總解攝法
【梵】anene nayena skandhadhātvāyatanāni triṣu dharmeṣu saṃgṛhītāni bhavanti/ rūpaskandho dharmadhāturmanaāyatanaṃ ca//
【藏】དེ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ནི་ཆོས་གསུམ་དུ་འགྱུར་ཏེ། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། ཡིད་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དོ། །
【漢】由此道理，諸蘊界處三法所攝，謂色蘊、法界、意處。
##### G2.對問答界
###### H1.以內六根與界四句分別
###### # I1.明五根
###### ## J1.明眼
###### ### K1.問
【梵】yaduktaṃ cakṣuśca cakṣurdhātuśceti/ kiṃ syāccakṣuśca cakṣurdhātuśca/ āhosvit syāccakṣurdhātuśca cakṣuśca/
【藏】མིག་ཅེས་ཀྱང་བྱ། མིག་གི་ཁམས་ཞེས་ཀྱང་བྱ་ན`〖N.―ན།〗`། མིག་གང་ཡིན་པ་མིག་གི་ཁམས་ཀྱང་དེ་ཡིན་ནམ། མིག་གི་ཁམས་གང་ཡིན་པ་མིག་ཀྱང་དེ་`〖P.N.―དེ།〗`ཡིན་ནམ་ཞེ་ན།
【漢】如說眼及眼界，若有眼亦眼界耶？設有眼界亦眼耶？
###### ### K2.答
【梵】syāccakṣurna cakṣurdhātuḥ/ yathā arhataścaramaṃ cakṣuḥ/
【藏】མིག་ཡིན་ལ་མིག་གི་ཁམས་མ་ཡིན་པ་ཡང་ཡོད་དེ། དགྲ་བཅོམ་པ་`〖P.N.པའི།〗`ཐ་མའི་མིག་གོ། །
【漢】或有眼非眼界，謂阿羅漢最後眼。
【梵】syāccakṣardhātu rna cakṣuḥ/ yathā aṇḍe vā kalale vā arvude vā peśyāṃ vā mātuḥkukṣau vā 'labdhaṃ cakṣurlabdhaṃ vā naṣṭam/ ārūpyeṣūpapannasya pṛthagjanasya vā yaścakṣurhetuḥ/
【藏】མིག་གི་ཁམས་ཡིན་ལ་མིག་མ་ཡིན་པ་ཡང་ཡོད་དེ། སྒོ་ངའི་ནང་ན་འདུག་པ་དང་། ནུར་ནུར་པོར་གྱུར་པ་དང་། མེར་མེར་པོར་གྱུར་པ་དང་། ནར་ནར་པོར་གྱུར་པ་དང་། མའི་མངལ་ན་གནས་པ་`〖P.N.―གནས་པ།〗`མིག་མ་དོད་པ་དང་། མིག་ཞར་བ་དང་། གཟུགས་མེད་པར་སྐྱེས་པའི་སོ་སོའི་སྐྱེ་བོའི་མིག་གི་རྒྱུའོ། །
【漢】或有眼界非眼，謂處卵㲉、羯邏藍時、頞部曇時、閉尸時、在母腹中、若不得眼；設得已失，若生無色異生所有眼因。
【梵】syāccakṣuścakṣurdhātuśca/ śiṣṭāsvavasthāṣu/
【藏】མིག་ཀྱང་ཡིན་ལ་མིག་གི་ཁམས་ཀྱང་ཡིན་པའང་ཡོད་དེ། དེ་མ་ཡིན་པའི་གནས་སྐབས་གཞན་རྣམས་སོ། །
【漢】或有眼亦眼界，謂所餘位。
【梵】na syāccakṣurna cakṣurdhātuśca/ nirupādhiśeṣanirvāṇadhātusamāpannasya ārūpyeṣūpapannasyāryasya vā//
【藏】མིག་ཀྱང་མ་ཡིན་ལ་མིག་གི་ཁམས་ཀྱང་མ་ཡིན་པའང་ཡོད་དེ། ཕུང་པོའི་`〖P.N.པོ།〗`ལྷག་མ་མེད་པའི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་དབྱིངས་སུ་ཡོངས་སུ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་དང་། གཟུགས་`〖P.N.⁺སུ།〗`མེད་པར་སྐྱེས་པའི་འཕགས་པའིའོ`〖P.N.པ་ཡིའོ།〗`། །
【漢】或有無眼無眼界，謂已入無餘依涅槃界，及諸聖者，生無色界。
###### ## J2.例餘
【梵】yathā cakṣuśya cakṣurdhātuśca tathā śrotraghrāṇajihvākāya dhātavo yathāyogyaṃ veditavyāḥ//
【藏】མིག་དང་མིག་གི་ཁམས་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ། རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་། ལྕེ་དང་། :ལུས་དང་`〖P.N.―ལུས་དང་།〗`། ལུས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱང་དེ་བཞིན་ཏེ། དེ་ཡང་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་རོ། །
【漢】如眼與眼界，如是耳、鼻舌、身與耳等界，隨其所應盡當知。
###### # I2.明意根
###### ## J1.問
【梵】kiṃ syānmano 'pi manodhāturapi ahosvit syānmanodhāturapi mano 'pi/
【藏】ཡིད་གང་ཡིན་པ་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་ཀྱང་དེ་ཡིན་ནམ། ཡིད་ཀྱི་ཁམས་གང་ཡིན་པ་ཡིད་ཀྱང་དེ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན།
【漢】若有意亦意界耶？設有意界亦意耶？
###### ## J2.答
【梵】syānmano na manodhātuḥ/ yathā arhataścaramaṃ manaḥ/
【藏】ཡིད་ཡིན་ལ་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་མ་ཡིན་པ་ཡང་ཡོད་དེ། དགྲ་བཅོམ་པ་`〖P.N.པའི།〗`ཐ་མའི་ཡིད་`〖P.N.ཡོད།〗`དོ། །
【漢】或有意非意界，謂阿羅漢最後意。
【梵】syānmanodhāturna manaḥ/ yathā nirodhasamāpannasya yo manohetuḥ/
【藏】ཡིད་ཀྱི་ཁམས་ཡིན་ལ་ཡིད་མ་ཡིན་པའང་ཡོད་དེ། འགོག་པ་ལ་སྙོམས་པར་ཞུགས་པའི་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་སོ། །
【漢】或有意界非意，謂處滅定者所有意因。
【梵】syānmano 'pi manodhāturapi/ śiṣṭāsvavasthāsu/
【藏】ཡིད་ཀྱང་ཡིན་ལ་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་ཀྱང་ཡིན་པའང་ཡོད་དེ། དེ་མ་ཡིན་པའི་གནས་སྐབས་གཞན་རྣམས་སོ། །
【漢】或有意亦意界，謂所餘位。
【梵】na syānmano 'pi manodhāturapi/ yathā nirūpādhiśeṣanirvāṇadhātusamāpannasya/
【藏】ཡིད་ཀྱང་མ་`〖P.N.―མ།〗`ཡིན་ལ་ཡིད་ཀྱི་ཁམས་ཀྱང་མ་ཡིན་པའང་ཡོད་དེ། ཕུང་པོའི་`〖P.N.པོ།〗`ལྷག་མ་མེད་པའི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་དབྱིངས་སུ་ཡོངས་སུ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའིའོ། །
【漢】或有無意無意界，謂已入無餘依涅槃界。
###### H2.以上下相緣分別
###### # I1.明眼耳境
###### ## J1.生長欲界
###### ### K1.明眼境
###### #### L1.問
【梵】tadbhūmāvutpannaḥ kiṃ tadbhūmikena cakṣuṣā tadbhūmikāni rūpāṇi paśyati/
【藏】གང་དུ་བྱུང་ཞིང་སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་དེའི་ས་པ་ཉིད་ཀྱི་མིག་གིས་དེའི་ས་པའི་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་ངམ་ཞེ་ན།
【漢】若生長彼地，即用彼地眼，還見彼地色耶？
###### #### L2.答
###### ##### M1.總辨同地
【梵】tadbhūmikena cakṣuṣā tadbhūmikāni rūpāṇi paśyati, anyabhūmikenāpi/ kāmadhātāvapapannaḥ māvacareṇa cakṣuṣā kāmāvacarāṇi rūpāṇi paśyati/ rūpāvacareṇordhvabhūmikena cakṣuṣā adharabhūmikānyapi rūpāṇi paśyati/
【藏】དེའི:ས་པའི་`〖P.N.―ས་པའི།〗`མིག་གིས་དེའི་ས་པའི་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་བའང་ཡོད། གཞན་གྱིས་ས་པས་མཐོང་བའང་ཡོད་དེ། འདོད་པའི་ཁམས་སུ་བྱུང་ཞིང་སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་འདོད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་མིག་གིས་འདོད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་བ་དང་`〖P.N.ན།〗`། གཟུགས་ན་སྤྱོད་པ་ས་གོང་མ་པས་ས་འོག་མ་པ་`〖P.N.―པ།〗`རྣམས་མཐོང་བའོ། །
【漢】或有即用彼地眼還見彼地色，
###### ##### M2.別釋不同地
【漢】或復餘地。謂生長欲界.用色纏眼.見欲纏色，或用色纏上地眼.見下地色。`〖廛＝纏【三宮】下同〗`
###### ### K2.例耳境
【梵】yathā cakṣuṣā rūpāṇi pratigṛṇhāti tatha śrotreṇa śabdaṃ pratigṛṇhāti/
【藏】མིག་གིས་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་བ་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ། རྣ་བས་སྒྲ་ཡང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】如以眼對色，如是以耳對聲；
###### ## J2.例生長色界
【梵】yathā kāmadhātāvutpannastathā rūpadhātāvutpannaḥ//
【藏】འདོད་པའི་ཁམས་སུ་བྱུང་ཞིང་སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ། གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་སུ་`〖P.N.⁺བྱུང་ཞིང་།〗`སྐྱེས་པར་གྱུར་པའང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】如生長欲界，如是生長色界。
###### # I2.明鼻舌身境
###### ## J1.明欲界有三
【梵】kāmāvacareṇa ghrāṇena jivhayā kāyena cā kāmāvacarān gandhān jighrati rasānāsvādane sparśān budhyati ca//
【藏】འདོད་པའི་ཁམས:སུ་སྐྱེས་པ་འདོད་པ་ན་སྤྱོད་`〖P.N.བྱུང་ཞིང་སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་འདོད་པར་སྐྱེས།〗`པའི་སྣ་དང་ལྕེ་དང་། ལུས་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`འདོད་པ་ན་`〖P.N.ནི།〗`སྤྱོད་པ་ཉིད་ཀྱི་དྲི་རྣམས་སྣོམ་མོ། །རོ་རྣམས་མྱང་ངོ་། །རེག་བྱ་རྣམས་རེག་གོ །
【漢】若生長欲界，即以欲纏鼻舌、身，還嗅、嘗、覺欲纏香味、觸。
###### ## J2.明色界唯觸
###### ### K1.標觸有
【梵】rūpadhātāvutpanno rūpāvacareṇa kāyena svabhūmikān sparśān budhyati/
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་སུ་`〖P.N.⁺བྱུང་ཞིང་། 〗`སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་གཟུགས་ན་སྤྱོད་པའི་ལུས་ཀྱིས། རང་གི་ས་པ་ཉིད་ཀྱི་རེག་བྱ་རྣམས་ལ་རེག་གོ །
【漢】若生長色界，即以色纏身，還覺自地觸。
###### ### K2.釋香味無
【梵】tasmin dhātau svabhāvato na gandharasau/ vijñaptyāhārarāgavirahāt/ anena nayena na ghrāṇajivhayo rvijñānam/
【藏】དེ་ན་དྲི་དང་རོ་ནི་རང་བཞིན་གྱིས་`〖P.N.གྱི།〗`མེད་དེ། :ཁམ་གྱི་`〖P.N.《ཅོ་》ཁམས་ཀྱི།〗`ཟས་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་རོ། །དེའི་ཕྱིར་སྣའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་། ལྕེའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཡང་མེད་དོ། །
【漢】彼界自性，定無香味，離段食貪故。由此道理，亦無鼻舌兩識。
###### # I3.明意境
###### ## J1.欲界意
【梵】kāmadhātāvutpannaḥ kāmāvacareṇa manasā traidhātukānanāsravāṃśca dharmāna vijānāti//
【藏】འདོད་པའི་ཁམས་སུ་`〖P.N.⁺བྱུང་ཞིང་།〗`སྐྱེས:པར་གྱུར་པ་འདོད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་ཡིད་ཀྱིས`〖P.N.པ་ན་སྤྱོད་པའི་ཡིད་ཀྱི།〗`། ཁམས་གསུམ་པ་`〖P.N.―པ།〗`ན་སྤྱོད་པ་རྣམས་དང་། ཟག་པ་མེད་པའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱང་ཤེས་སོ`〖N.པའོ།〗`། །
【漢】若生長欲界，即以欲纏意知三界法，及無漏法。
###### ## J2.色界意
【梵】yathā kāmadhātāvutpannastathā rūpadhātāvutpannaḥ//
【藏】འདོད་པའི་ཁམས་སུ་`〖P.N.⁺བྱུང་ཞིང་།〗`སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ། གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་སུ་`〖P.N.⁺བྱུང་ཞིང་།〗`སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་ཡང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】如生長欲界，如是生長色界。
###### ## J3.無色界意
【梵】ārūpyadhātāvutpanna ārūpyāvacareṇa manasā ārūpyāvacarān svabhūmikānanāsravāṃśca dharmān vijānāti/
【藏】གཟུགས་མེད་པའི་ཁམས་སུ་བྱུང་ཞིང་སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་ནི། གཟུགས་`〖P.N.⁺སུ།〗`མེད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་ཡིད་ཀྱིས། གཟུགས་མེད་པ་ན་སྤྱོད་པ་རང་གི་ས་པ་རྣམས་དང་། ཟག་པ་མེད་པའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱང་ཤེས་སོ། །
【漢】若生長無色界，以無色纏意知無色纏自地法，及無漏法。
###### ## J4.無漏意
【梵】anāsraveṇa manasā traidhātukānanāsravāṃśca dharmān vijānāti//
【藏】ཟག་པ་མེད་པའི་ཡིད་ཀྱིས་ནི། ཁམས་གསུམ་པ་`〖P.N.―པ།〗`ན་སྤྱོད་པ་རྣམས་དང་། ཟག་པ་མེད་པའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱང་ཤེས་སོ། །
【漢】若以無漏意，知三界法，及無漏法。
#### F6.釋頌何次第問答前後門
##### G1.蘊次第
###### H1.問
【梵】kimupādāya skandhānāṃ tathā 'nukramaḥ/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཕུང་པོ་རྣམས་གོ་རིམས་སུ་བླགས་ཤེ་ན།
【漢】何故諸蘊如是次第？
###### H2.答
###### # I1.由識住
【梵】vijñānādhiṣṭhānatāmupādāya/ catvāri vijñānādhiṣṭhānāni vijñānāni ca pūrvāparāśritāni/
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པའི་གནས་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཏེ། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་གནས་བཞི་དང་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །
【漢】由識住故，謂四識住及識。
###### # I2.前為後依
【梵】yathā rūpaṃ tathā bhavaḥ/ yathā vedayate tathā saṃjānīte/ yathā saṃjānīte tathā cetayate/ yathā cetayate tathā vijñānaṃ tatra tatropagaṃ bhavati/ saṃkleśavyavadānataḥ/
【藏】ཡང་སྔ:མ་ནི་`〖N.མའི།〗`ཕྱི་མའི་རྟེན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། གཟུགས་ཇི་ལྟ་བ་དེ་`〖P.N.―དེ།〗`བཞིན་དུ་མྱོང་ངོ་། །ཇི་ལྟར་ཚོར་བར་བྱེད་པ་དེ་བཞིན་དུ་འདུ་ཤེས་སུ་བྱེད་དོ། །ཇི་ལྟར་འདུ་ཤེས་སུ་བྱེད་པ་དེ་བཞིན་དུ་སེམས་པར་བྱེད་དོ། །ཇི་ལྟར་སེམས་པར་བྱེད་པ་དེ་བཞིན་དུ་རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱེད་དེ། དེ་དང་དེར་`〖P.N.དེ།〗`ཉེ་བར་འགྲོ་བར་འགྱུར་རོ། །
【漢】又前為後依故，如其色相而領受故，如所領受而了知故，如所了知而思作故，如所思作隨彼彼處而了別故。
###### # I3.起染淨
【梵】yatra saṃkliśyate vyavadāyate ca/ vedanānimittagrahaṇābhisaṃskāreṇa saṃkleśavyavadānābhyāṃ ca saṃkliśyate vyavadāyate ca/
【藏】ཡང་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་`〖P.N.⁺རྣམས།〗`དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཏེ། གང་དུ་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་`〖P.N.⁺རྣམས།〗`དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་དང་། མྱོང་བ་དང་། མཚན་མར་འཛིན་པ་དང་། མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པ་གང་གིས་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་དང་། གང་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་སྟེ།
【漢】又由染污、清淨故。謂若於是處而起染淨，若由領受、取相、造作故，染污清淨，若所染污及所清淨。
###### H3.結
【梵】anena nayena skandhānāmukramo nirdiśyate/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་ཀྱི་གོ་རིམས་བསྟན་པ་ནི་དེ་ལྟའོ`〖P.N.ལྟ་བུའོ།〗`། །
【漢】由此理故，說蘊次第。
##### G2.界次第
###### H1.問
【梵】kathaṃ dhātūnāṃ tathā 'nukramaḥ/
【藏】ཅིའི་ཕྱིར་ཁམས་རྣམས་གོ:རིམས་སུ་`〖P.N.རིམ་བཞིན་དུ།〗`བླགས་ཤེ་ན།
【漢】何故諸界如是次第？
###### H2.答
###### # I1.正明六外界
###### ## J1.標
【梵】laukika vastu vikalpapravṛttitā mupādāya//
【藏】འཇིག་རྟེན་གྱི་ཐ་སྙད་དང་མཐུན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】由隨世事差別轉故。
###### ## J2.徵
【梵】katamā laukikī vastuvikalpapravṛttiḥ/
【藏】འཇིག་རྟེན་གྱི་ཐ་སྙད་དང་མཐུན་པ་གང་ཞེ་ན།
【漢】云何世事差別而轉？
###### ## J3.釋
【梵】loke prathamaṃ paśyati/ dṛṣṭvā vyatisārayati/ vyatisārya snāpitaṃ gandhaṃ mālyaṃ ca paricarati/ tato nānāvidhaṃ praṇītaṃ bhojanaṃ paricarati/ tato 'nekaśayyāsanadāsīparikān paricarati/ aparato manodhātorapi teṣu teṣu vikalpaḥ//
【藏】དེ་ལ་ཐོག་མ་ཁོ་ནར་ཕན་ཚུན:དུ་བལྟའོ`〖P.N.ལྟའོ།〗`། །བལྟ་`〖P.N.ལྟ།〗`བ་ལ་བརྟེན་ནས་ཀུན་ཏུ་སྨྲའོ། །དེའི་འོག་ཏུ་ཁྲུས་དང་བྱུག་པ་དང་ཕྲེང་བ་`〖P.N.⁺ལ།〗`ལོངས་སྤྱོད་དུ་བྱེད་དོ། །དེའི་འོག་ཏུ་བཟའ་བ་དང་བཏུང་བ་ཡོངས་སུ་སྤྱོད་དོ། །དེའི་འོག་ཏུ་མལ་དང་གདིང་བ་དང་། བུད་མེད་ལ་ཡོངས་སུ་སྤྱོད་དོ། །ཐམས་ཅད་དུ་རྣམ་པར་རྟོག་པ་ཅན་`〖P.N.⁺ནི།〗`ཡིད་ཀྱི་ཁམས་སོ། །
【漢】謂諸世間最初相見；既相見已，更相問訊；既問訊已，即受沐浴，塗香、華鬘，次受種種上妙飲食；次受種種臥具侍女；然後意界處處分別。
###### # I2.標依六內界
【梵】evaṃ ca adhyātmadhātoranukrameṇa bahirdhādhātorvyavasthānam/
【藏】ནང་གི་ཁམས་རྣམས་རྒྱུར་བྱས་ནས་ཕྱིའི་`〖P.N.ཕྱི་རོལ་གྱི།〗`ཁམས་རྣམས་གོ:རིམས་སུ་`〖P.N.རིམ་དུ།〗`བླགས་སོ། །
【漢】以內界次第故，建立外界。
###### # I3.隨明六識界
【梵】tadanukrameṇa vijñānadhātorvyavasthānam//
【藏】དེའི་འོག་ཏུ་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་རྣམས:སོ། །
【漢】隨此次第，建立識界。
##### G3.處次第
【梵】yathā dhātūnāmanukrama āyatanānāmapi tadvat//
【藏】ཁམས་རྣམས་`〖P.N.―སོ། །ཁམས་རྣམས།〗`ཀྱི་གོ་རིམས་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱིའང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】如界次第，處亦如是。
#### F7.釋頌何義問答釋名門
##### G1.蘊義
###### H1.問
【梵】skandhārthaḥ katamaḥ/
【藏】ཕུང་པོའི་དོན་གང་ཞེ་ན།
【漢】蘊義云何？
###### H2.答
###### # I1.積聚義名蘊
###### ## J1.明色蘊
【梵】yat kiṃcidrūpam/ atītamanāgataṃ pratyutpannamadhyātmaṃ vā bahirdhā vā audārikaṃ vā sūkṣmaṃ vā hīnaṃ vā praṇītaṃ vā yadvā dūre yadvāntike tatsarvamabhisaṃkṣipyocyate rūpaskandhaḥ rāśyarthamupādaya/ yathā vittarāśiḥ/ evaṃ yāvat vijñānaskandham//
【藏】གཟུགས་གང་ཡིན་པ་ཅི་ཡང་རུང་སྟེ། འདས་པའམ། མ་འོངས་པའམ། ད་ལྟར་བྱུང་བའམ། ནང་གིའམ། ཕྱིའིའམ། རགས་པའམ། ཕྲ་བའམ། ངན་པའམ། གྱ་ནོམ་པའམ། རྒྱང་རིང་བ་གང་ཡིན་པའམ། ཐག་`〖N.⁺པ།〗`ཉེ་བ:གང་ཡིན་པ་`〖P.N.―གང་ཡིན་པ།〗`དེ་ཐམས་ཅད་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ཏེ་སྤུངས་པའི་ཕྱིར་གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ཞེས་བྱའོ། །རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོའི་བར་དུའང་དེ་བཞིན་ཏེ། ནོར་གྱི་ཕུང་པོ་བཞིན་ནོ། །
【漢】諸所有色，若過去、若未來、若現在，若內、若外，若麁、若細，若劣、若勝，若遠、若近，彼一切略說一色蘊。積聚義故。如財貨蘊`〖蘊＋（聚）【三宮】〗`。
###### ## J2.例餘蘊
【漢】如是乃至識蘊。
###### # I2.苦相廣大名蘊
【梵】api ca duḥkhavaipulya lakṣaṇatāmupādāya skandha ucyate/ yathāmahāvṛkṣaskandhaḥ/ yaduktaṃ sūtre/ yathā aikāntikamahāduḥkhasamudayataḥ//
【藏】ཡང་སྡུག་བསྔལ་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པའི་མཚན་ཉིད་ཁོ་ནའི་ཕྱིར་ཏེ། ཇི་སྐད་དུ་སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཕུང་པོ་ཆེན་པོ་འདི་འབའ་ཞིག་འབྱུང་བར་འགྱུར་རོ། །ཞེས་གསུངས་པ་ལྟ་བུ་སྟེ། ཤིང་གི་ཕུང་པོ་བཞིན་ནོ། །
【漢】又苦相廣大，故名為蘊。如大材蘊。如契經言：「如是純大苦蘊集故。」
###### # I3.荷雜染擔名蘊
【梵】api ca saṃkleśato bhāravahanatāmupādāya skandha ucyate/ yathā skandhena bhāramudvahati/
【藏】ཡང་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པའི་ཁུར་ཁྱེར་བ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་ཏེ། ཕྲག་ཁུར་`〖N.ཁར།〗`ཁྱེར་བ་བཞིན་ནོ། །
【漢】又荷雜染擔，故名為蘊。如肩荷擔
##### G2.界義
###### H1.問
【梵】dhātvarthaḥ katamaḥ/
【藏】ཁམས་ཀྱི་དོན་གང་ཞེ་ན།
【漢】界義云何？
###### H2.答界四義
【梵】sarvadharmavījārthaḥ/ svalakṣaṇadhāraṇārthaḥ/ kāryakāraṇa bhāvadhāraṇārthaḥ/ sarvaprakāradharmasaṃgra hadhāraṇārthañca/
【藏】ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ས་བོན་གྱི་དོན་ཏོ། །ཡང་རང་གི་མཚན་ཉིད་འཛིན་པའི་དོན་ཏོ། །ཡང་འབྲས་བུ་དང་རྒྱུའི་དངོས་པོ་འཛིན་པའི་དོན་ཏོ། །ཡང་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་བསྡུས་ནས་འཛིན་པའི་དོན་ཏོ། །
【漢】一切法種子義。又能持自相義。又能持因果性義。又攝持一切法差別義。
##### G3.處義
###### H1.問
【梵】āyatanārthaḥ katamaḥ/
【藏】སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་དོན་གང་ཞེ་ན།
【漢】處義云何？
###### H2.答
【梵】vijñānāyadvārārtha āyatanārthaḥ/
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པའི་`〖P.N.པ།〗`སྐྱེ་བའི་སྒོའི་དོན་ཏོ། །
【漢】識生長門義是處義。
#### F8.釋頌何喻問答譬況門
##### G1.舉經
【梵】yathā buddhena bhāṣitam rūpaṃ budbudopamaṃ vedanā phenopamā saṃjñā marīcikopamā saṃskārāḥ parṇo pamā vijñānaṃ māyopamamiti/
【藏】གཟུགས་ནི་དབུ་བ་རྡོས་པ་ལྟ་བུའོ། །ཚོར་བ་ནི་`〖P.N.―ནི།〗`ཆུའི་ཆུ་བུར་ལྟ་བུའོ། །འདུ་ཤེས་ནི་སྨིག་རྒྱུ་ལྟ་བུའོ། །འདུ་བྱེད་རྣམས་ནི་ཆུ་ཤིང་གི་ཕུང་པོ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】如佛所說：「色如聚沫。受如浮泡。想如陽焰。行如芭蕉。識如幻化。」
##### G2.問義
【梵】kimarthaṃ rūpaṃ budbudopamaṃ yāvad vijñānaṃ māyopamamiti/
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པ་ནི་སྒྱུ་མ་ལྟ་བུའོ་ཞེས་གང་གསུངས་པ་དེ་ལ། ཅིའི་ཕྱིར་གཟུགས་དབུ་བ་རྡོས་པ་ལྟ་བུའོ་`〖P.N.བུ།〗`ཞེས་བྱ་བ་ནས། རྣམ་པར་ཤེས་པ་སྒྱུ་མ་ལྟ་བུའོ་ཞེས་བྱ་བའི་བར་དུ་ཞེ་ན།
【漢】以何義故，色如聚沫，乃至識如幻化？
##### G3.答釋
【梵】anātmato 'śucito hīnarasato 'dṛḍhato 'sārataśca/
【藏】བདག་མེད་པ་ཉིད་དང་། གཙང་བ་མེད་པ་ཉིད་དང་། རོ་བྲོ་བ་ཆུང་བ་ཉིད་དང་། མི་བརྟན་ཞིང་སྙིང་པོ་མེད་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】以無我故，離淨故，少味故，不堅故`〖〔故〕－【三宮】〗`，不實故。
【漢】大乘阿毘達磨集論卷第一
【漢】大乘阿毘達磨集論卷第二
【漢】無著菩薩造
【漢】三藏法師玄奘奉 詔譯
【漢】本事分中三法品第一之二
#### F9.釋頌廣分別問答諸義門☗s2
##### G1.頌總舉
【梵】(athamūlavastuni tridharmaparicchede prathame dvitīyo bhāgaḥ/ ) 【梵】punaḥ skandhadhātvāyatanānāṃ vikalpāḥ katame/ tathācodānam/
【藏】ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་`〖P.N.―རྣམས།〗`ཀྱི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། སྡོམ་དུ་ན།
【漢】復次，蘊界處廣分別云何？嗢柁南曰：
【梵】dravyamanto jñeyarūpāṇyāsravotpannakādi ca
【梵】atītāḥ pratyayāścaiva kathaṃ kati kimarthibhiḥ//
【藏】རྫས་ཡོད་ཤེས་བྱ་གཟུགས་ཅན་སོགས། །ཟག་`〖N.⁺པ།〗`བཅས་བྱུང་ལ་སོགས་པ་དང་། །
【藏】འདས་དང་རྐྱེན་ལ་སོགས་པ་རྣམས། །ཇི་ལྟར་དུ་ཞིག་ཅི་ཡི་ཕྱིར། །
【漢】實有性等、所知等，色等、漏等、已生等，
【漢】過去世等、諸緣等，云何幾種？為何義？
##### G2.長行釋
###### H1.實有性等
###### # I1.實有
###### ## J1.問
【梵】skandhadhātvāyataneṣu kathaṃ dravyamat kati dvayamanti kimarthaṃ dravyamatparīkṣā/
【藏】ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས། ཇི་ལྟར་ན་`〖P.N.―ན།〗`རྫས་སུ་ཡོད:པ་ཡིན`〖P.N.―པ་ཡིན།〗`། རྫས་སུ་ཡོད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་རྫས་སུ་ཡོད་པར་`〖P.N.པ་རྣམས་སུ།〗`བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】蘊界處中云何實有？幾是實有？為何義故，觀實有耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋實有義
【梵】abhilāpanirapekṣastadanyanirapekṣaścendriyagocaro dravyamat/
【藏】:དབང་པོའི་སྤྱོད་ཡུལ་`〖P.N.―དབང་པོའི་སྤྱོད་ཡུལ།〗`བརྗོད་པ་དང་། དེ་ལས་གཞན་པ་ལ་མི་ལྟོས་པ་`〖P.N.པར་དབང་པོའི་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་འགྱུར་བ།〗`ནི་རྫས་སུ་ཡོད་པའོ། །
【漢】謂不待名言，此餘根境，是實有義。
###### ### K2.釋幾是實有
【梵】sarvaṃ dravyamat/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་`〖N.―ཀྱང་།〗`རྫས་སུ་ཡོད་པའོ། །
【漢】一切皆是實有。
###### ### K3.釋為何義觀實有
【梵】ātmadravyā bhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་རྫས་སུ་མངོན་པར་ཞེན་པ:སྤང་བའི་ཕྱིར་`〖P.N.སྤངས་པའི།〗`རྫས་སུ་ཡོད་པར་བརྟག་གོ །
【漢】為捨執著實有我故，觀察實有。
###### # I2.假有
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ prajñaptimat/ kati prajñaptimanti kimarthaṃ prajñaptimatparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་བཏགས་`〖P.N.བརྟགས།〗`པའི་ཡོད་པ་ཡིན། བཏགས་པའི་ཡོད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་བཏགས་པའི་ཡོད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何假有？幾是假有？為何義故，觀假有耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋假有義
【梵】abhilāpasāpekṣastadunyasāpekṣaścendriyagocaraḥ prajñaptimat/
【藏】:དབང་པོའི་སྤྱོད་ཡུལ་`〖P.N.―དབང་པའི་སྤྱོད་ཡུལ།〗`བརྗོད་པ་དང་། དེ་ལས་གཞན་`〖P.N.ཞེན།〗`པ་ལ་ལྟོས་པ་དང་བཅས་པ་`〖P.N.པར་དབང་པོའི་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་འགྱུར་བ།〗`ནི་བཏགས་པའི་ཡོད་པའོ། །
【漢】謂待名言，此餘根境，是假有義。
###### ### K2.釋幾是假有
【梵】sarvaṃ prajñaptimat/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་བཏགས་པའི་ཡོད་པའོ། །
【漢】一切皆是假有。
###### ### K3.釋為何義觀假有
【梵】prajñaptimadātmā bhiniveśatyājanārtham/
【藏】བདག་ལ་བཏགས་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་བཏགས་པའི་ཡོད་པར་བརྟག་གོ །
【漢】為捨執著實有我故，觀察假有。
###### # I3.世俗有
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ saṃvṛtimat/ kati saṃvṛtimanti/ kimarthaṃ saṃvṛtimatparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད:པ་ཡིན`〖P.N.―པ་ཡིན།〗`། ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何世俗有？幾是世俗有？為何義故，觀世俗有耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋世俗有義
【梵】saṃkleśālambanaṃ saṃvṛtimat/
【藏】ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པར་འགྱུར་བའི་དམིགས་པ་ནི་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པའོ། །
【漢】謂雜染所緣，是世俗有義。
###### ### K2.釋幾是世俗有
【梵】sarvaṃ saṃvṛtimat/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པའོ། །
【漢】一切皆是世俗有。
###### ### K3.釋為何義觀世俗有
【梵】saṃkleśanimittātmābhiniveśatyajanārtham//
【藏】བདག་ལ་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པའི་རྒྱུར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著雜染相我故，觀察世俗有。
###### # I4.勝義有
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ paramārthasat/ kati paramārthasanti/ kimarthaṃ paramārthasatparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་དོན་དམ་པར་ཡོད:པ་ཡིན`〖P.N.―པ་ཡིན།〗`། དོན་དམ་པར་ཡོད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་དོན་དམ་པར་ཡོད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何勝義有？幾是勝義有？為何義故，觀勝義有耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋勝義有義
【梵】vyavadānālambanaṃ paramārthasat/
【藏】རྣམ་པར་དག་པར་འགྱུར་བའི་དམིགས་པ་ནི་དོན་དམ་པར་ཡོད་པའོ། །
【漢】謂清淨所緣，是勝義有義。
###### ### K2.釋幾是勝義有
【梵】sarvaṃ paramārthasat/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་དོན་དམ་པར་ཡོད་པའོ། །
【漢】一切皆是勝義有。
###### ### K3.釋為何義觀勝義有
【梵】vyavadānanimittātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་རྣམ་པར་དག་པའི་རྒྱུར་མངོན་པར་ཞེན་པ:སྤང་བའི་`〖N.སྤངས་པའི།〗`ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著清淨相我故，觀察勝義有。
###### H2.所知等
###### # I1.所知
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ jñeyaṃ kati jñeyāni kimarthaṃ jñeyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཤེས་པར་བྱ་བ་ཡིན། ཤེས་པར་བྱ་བ་རྣམས་`〖P.N.―རྣམས།〗`ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཤེས་པར་བྱ་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何所知？幾是所知？為何義故，觀所知耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋所知義
###### #### L1.約五種是所知義
###### ##### M1.總標
###### ###### N1.出體
【梵】jñeyāni paṃca/ rūpaṃ cittaṃ caitasikā dharmāścittaviprayuktāḥ saṃskārā asaṃskṛtaṃ ca/
【藏】ཤེས་པར་བྱ་བ་ནི་རྣམ་པ་ལྔ་སྟེ། གཟུགས་དང་། སེམས་དང་། སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་དང་། སེམས་དང་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པའི་འདུ་བྱེད་རྣམས་དང་། འདུས་མ་བྱས་རྣམས་`〖P.N.―རྣམས།〗`ཏེ།
【漢】謂所知有五種：一、色，二、心，三、心所有法，四、心不相應行，五、無為。
###### ###### N2.釋義
【梵】yatra saṃkleśo vyavadānaṃ vayat saṃkliśyate vyavadāyate vā yaśca saṃkleśayati vyavadāyayati vā yā ca tatrāvasthā yā ca vyavadānatā tadāśrayeṇa sarvaṃ jñeyam//
【藏】གང་དུ་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་དང་། གང་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་དང་། གང་གིས་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་དང་། དེའི་གནས་སྐབས་གང་ཡིན་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་གང་ཡིན་པ་དེའི་དབང་དུ་བྱས་ནས། ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཤེས་པར་བྱ་བ་དག་གོ །
【漢】若於是處，雜染清淨，若所雜染及所清淨，若能雜染及能清淨，若於此分位，若此清淨性，由依此故，一切皆是所知。
###### ##### M2.別釋
【梵】tatra rūpaṃ rūpaskandho daśarūpadhātavo daśa rūpāyatanāni dharmadhātvāyatanasaṃgṛhītāni ca rūpāṇi//
【藏】དེ་ལ་གཟུགས་ནི་གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་སྟེ། གཟུགས་ཅན་གྱི་ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཅུ་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་པའི་གཟུགས་སོ། །
【漢】此中色謂色蘊、十色界、十色處，及法界法處所攝諸色。
【梵】cittaṃ vijñānaskandhaḥ saptavijñānadhātavo manaāyatanaṃ ca//
【藏】སེམས་ནི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོ་སྟེ། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་བདུན་དང་། ཡིད་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་དོ། །
【漢】心謂識蘊；七識界，及意處。
【梵】caitasikā dharmā vedanāskandhaḥ saṃjñāskandhaḥ saṃskāraskandho dharmadhātvāyatanaikadeśaśca/
【藏】སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་ནི། ཚོར་བའི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】心所有法謂受蘊、想蘊、相應行蘊，及法界、法處一分。
【梵】cittaviprayuktāḥ saṃskārāḥ citta viprayuktaḥ saṃskāraskandho dharmadhātvāyatanaikadeśaśca//
【藏】ལྡན་པ་མ་ཡིན་པ་ནི་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པའི་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】心不相應行謂不相應行蘊，及法界、法處一分。
【梵】asaṃskṛtaṃ dharmadhātvāyatanaikadeśaḥ//
【藏】འདུས་མ་བྱས་ནི་ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】無為謂法界、法處一分。
###### #### L2.約智所行是所知義
【梵】api khalu jñeyā dharmāḥ adhimuktijñānagocarato 'pi yuktijñānagocarato 'pi avisārajñānagocarato 'pi pratyātmajñānagocarato 'pi parātmajñānagocarato 'pi adharajñānagocarato 'pi ūrdhvajñānagocarato 'pi vidūṣaṇajñānagocarato 'pi(a)samutthānajñānagocarato 'pi anutpādajñānagocarato 'pi jñānajñānagocarato 'pi niṣṭhājñānagocarato 'pi mahārthajñānagocarato 'pi/
【藏】ཡང་ཤེས་བྱའི་ཆོས་རྣམས་ནི། མོས་པའི་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། རིགས་པའི་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། རྣམ་པར་འཕྲོ་བ་མེད་པའི་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། སོ་སོ་རང་གིས་`〖P.N.གི།〗`ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། གཞན་གྱི་བདག་ཉིད་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། འོག་མ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། གོང་མ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། རྣམ་པར་སུན་འབྱིན་པའི་`〖P.N.པ།〗`ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། ཀུན་ནས་མི་ལྡང་བ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། མི་སྐྱེ་བ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། ཤེས་པ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། མཐར་ཐུག་པ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དང་། དོན་ཆེན་པོ་ཤེས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་གྱི་ཕྱིར་ཡང་ངོ་། །
【漢】又所知法者，謂勝解智所行故，道理智所行故，不散智所行故，內證智所行故，他性智所行故，下智所行故，上智所行故，厭患智所行故，不起智所行故，無生智所行故，智智所行故，究竟智所行故，大義智所行故，是所知義。
###### ### K2.釋幾是所知
【梵】[sarvāṇi jñeyāni/ ]
【藏】བདག་ལ་ཤེས་པ་པོ་དང་།
【漢】一切皆是所知。
###### ### K3.釋為何義觀所知
【梵】jānakapaśyakātmābhiniveśatmājanārtham//
【藏】མཐོང་བ་པོར་མངོན་པར:ཞེན་པ་`〖P.N.―ཞེན་པ།〗`སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著知者見者我故，觀察所知。
###### # I2.所識
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ vijñeyaṃ kati vijñeyāni kimarthaṃ vijñeyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་ཡིན། རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་རྣམས་`〖P.N.―རྣམས།〗`ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱ་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何所識？幾是所識？為何義故，觀所識耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋所識義
【梵】avikalpanato 'pi vikalpanato 'pi hetuto 'pi pravṛttito 'pi nimittato 'pi naimittakato 'pi vipakṣapratipakṣato 'pi sūkṣmaprabhedato 'pi vijñeyaṃ draṣṭavyam/
【藏】རྣམ་པར་མི་རྟོག་པ་དང་། རྣམ་པར་རྟོག་པ་དང་། རྒྱུ་དང་། འཇུག་པ་དང་། རྒྱུ་མཚན་དང་། རྒྱུ་མཚན་ལས་བྱུང་བ་དང་། མི་མཐུན་པ་དང་། གཉེན་པོ་དང་། ཕྲ་བའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བས་ཀྱང་རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱ་བར་བལྟའོ། །
【漢】謂無分別故，有分別故，因故，轉故，相故，相所生故，能治所治故，微細差別故，是所識義。
###### ### K2.釋幾是所識
【梵】sarvāṇi vijñeyāni/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་`〖P.N.བར།〗`དག་གོ །
【漢】一切皆是所識。
###### ### K3.釋為何義觀所識
【梵】draṣṭādyātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་མཐོང་བ་པོ་ལ་སོགས་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著能見者等我故，觀察所識。
###### # I3.所通達
###### ## J1.問
【梵】kathamabhijñeyaṃ katyabhijñeyāni kimarthamabhijñeyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་མངོན་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་ཡིན། མངོན་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་མངོན་པར་ཤེས་པར་བྱ་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何所通達？幾是所通達？為何義故，觀所通達耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋所通達義
【梵】saṃkrāntito 'pi anuśravato 'pi caritapraveśato 'pi āgatito 'pi gatito 'pi niḥsaraṇato 'pi/
【藏】ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བ་དང་། རྗེས་སུ་ཐོས་པ་དང་། སྤྱོད་པ་ལ་འཇུག་པ་དང་། འོང་བ་དང་། འགྲོ་བ་དང་། ངེས་པར་འབྱུང་བའི་ཕྱིར་ཡང་ངོ ། །
【漢】謂轉變故、隨聞故，入行故，來故，往故，出離故，是所通達義。
###### ### K2.釋幾是所通達
【梵】sarvāṇyabhijñeyāni/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་མངོན་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་དག་གོ །
【漢】一切皆是所通達。
###### ### K3.釋為何義觀所通達
【梵】sānubhāvātmābhiniveśatyājanartham//
【藏】བདག་ལ་མཐུ་དང་བཅས་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著有威德我故，觀察所通達。
###### H3.色等
###### # I1.有色
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ rūpi kati rūpīṇi kimarthaṃ rūpiparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་གཟུགས་ཅན་ཡིན། གཟུགས་ཅན་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་གཟུགས་ཅན་དུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有色？幾是有色？為何義故，觀有色耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有色義
【梵】rūpi tadātmato 'pi bhūtāśrayato 'pi nandīsamudayato 'pi pradeśato 'pi deśavyāptito 'pi deśopade(śa)to 'pi deśagocarato 'pi dvayasamaya gocarato 'pi sambandhato 'pya nuvandhato 'pi prarūpaṇato 'pi vyābādhanato 'pi saṃprāpaṇato 'pi saṃcayavyavasthānato 'pi vahirmukhato 'pi antarmukhato 'pi āyatato 'pi parichinnato 'pi tatkālato 'pi nidarśanato 'pi rūpi draṣṭavyam/
【藏】གཟུགས་དེའི་བདག་ཉིད་དང་། འབྱུང་བ་རྟེན་དུ་གྱུར་པ་དང་། དགའ་བའི་`〖P.N.བ།〗`ཀུན་འབྱུང་བ་དང་། ཕྱོགས་དང་བཅས་པ་དང་། ཡུལ་ལ་ཁྱབ་པ་དང་། ཡུལ་ཉེ་བར་བསྟན་དུ་རུང་བ་དང་། ཡུལ་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་འགྱུར་བ་དང་། གཉིས་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་མཚུངས་པ་དང་། འབྲེལ་པ་དང་། རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། རབ་ཏུ་རྟོག་པ་དང་། གནོད་པར་བྱ་བ་ཡིན་པ་དང་། གོ་བར་བྱེད་པ་དང་། བསགས་པ་རྣམ་པར་གཞག་པ་དང་། ཕྱི་རོལ་དུ་བལྟས་པ་དང་། ནང་དུ་བལྟས་པ་དང་། རྒྱུན་`〖P.N.ཡུན།〗`རིང་བ་དང་། དུས་`〖P.N.―དུས།〗`ཡོངས་སུ་ཆད་པ་དང་། དེའི་དུས་དང་། ངེས་པར་བསྟན་`〖P.N.སྟོན།〗`པའི་ཕྱིར་ཡང་གཟུགས་ཅན་དུ་བལྟའོ། །
【漢】謂色自性故，依大種故，憙集故，有方所故，處遍滿故，方所可說故，方處所行故，二同所行故，相屬故，隨逐故，顯了故，變壞故，顯示故，積集建立故，外門故，內門故。長遠故，分現故，暫時故，示現故，是有色義。
###### ### K2.釋幾是有色
【梵】sarvāṇi rūpīṇi yathāyogaṃ vā/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་གཟུགས་ཅན་དག་གོ །ཡང་ན་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་`〖P.N.སྦྱོར།〗`རོ། །
【漢】一切皆是有色，或隨所應。
###### ### K3.釋為何義觀有色
【梵】rūpyā(tmā)bhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་གཟུགས་ཅན་དུ་མངོན་པར་ཞེན་པ:སྤང་བའི་`〖N.སྤངས་པའི།〗`ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著有色我故，觀察有色。
###### # I2.無色
###### ## J1.問
【梵】kathamarūpi katyarūpīṇi kimarthamarūpiparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན། གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無色？幾是無色？為何義故，觀無色耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無色義
【梵】rūpiviparyayeṇāpyaṃ rūpi/
【藏】གཟུགས་ཅན་ལས་བཟློག་པ་ནི་གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པ་དག་གོ །
【漢】謂有色相違，是無色義。
###### ### K2.釋幾是無色
【梵】sarvāṇyarūpīṇi yathāyogaṃ vā/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པ་དག་གོ །ཡང་ན་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་རོ། །
【漢】一切皆是無色，或隨所應。
###### ### K3.釋為何義觀無色
【梵】arūpyātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ:སྤང་བའི་`〖N.སྤངས་པའི།〗`ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著無色我故，觀察無色。
###### # I3.有見
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ sanidarśanaṃ kati sanidarśanāni kimarthaṃ sanidarśanaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་བསྟན་དུ་ཡོད་པ་ཡིན། བསྟན་དུ་ཡོད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་བསྟན་དུ་ཡོད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有見？幾是有見？為何義故，觀有見耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有見義
【梵】cakṣurgocaraḥ sanidarśanam/ śiṣṭasya rūpivat prabhedaḥ/
【藏】མིག་གི་ཡུལ་ནི་བསྟན་དུ་ཡོད་པའོ། །ལྷག་མའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་ནི་གཟུགས་ཅན་བཞིན་ནོ། །
【漢】[+謂]眼所行境，是有見義。餘差別如有色說。
###### ### K2.釋幾是有見
【梵】sarvāṇi sanidarśanāni yathāyogaṃ vā/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་བསྟན་དུ་ཡོད་པ་དག་གོ །ཡང་ན་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་རོ། །
【漢】一切皆是有見，或隨所應。
###### ### K3.釋為何義觀有見
【梵】cākṣuṣātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་མིག་གི་ཡུལ་དུ་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著眼境我故，觀察有見。
###### # I4.無見
###### ## J1.問
【梵】kathamanirdarśanaṃ katyanidarśanāni kimarthamanidarśanaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་བསྟན་དུ་མེད་པ་ཡིན། བསྟན་དུ་མེད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་བསྟན་དུ་མེད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無見？幾是無見？為何義故，觀無見耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無見義
【梵】sanidarśanaviparyayeṇānidarśanaṃ draṣṭavyam/
【藏】བསྟན་དུ་ཡོད་པ་ལས་བཟློག་པ་ནི་བསྟན་དུ་མེད་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂有見相違，是無見義。
###### ### K2.釋幾是無見
【梵】sarvāṇyanidarśanāni yathāyogaṃ vā/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་བསྟན་དུ་མེད་པ་དག་གོ །ཡང་ན་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་རོ། །
【漢】一切皆是無見，或隨所應。
###### ### K3.釋為何義觀無見
【梵】(a)cākṣuṣā tmābhiniveśatyājanārtham/
【藏】བདག་མིག་གི་ཡུལ་མ་ཡིན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ:སྤང་བའི་`〖P.N.སྤངས་པའི།〗`ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著非眼境我故，觀察無見。
###### # I5.有對
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ sapratighaṃ kati sapratighāni kimarthaṃ sapratigha parīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པ་ཡིན། ཐོགས་པ་དང་བཅས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有對？幾是有對？為何義故，觀有對耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有對義
###### #### L1.第一義
【梵】yat sanidarśanaṃ saprati ghamapi tat/
【藏】བསྟན་དུ་ཡོད་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་`〖P.N.―དེ།〗`ཐོགས་པ་དང་བཅས་པ་ཡང་དེ་ཡིན་ནོ། །
【漢】謂諸有見者`〖〔諸〕－【三宮】〗`，皆是有對。
###### #### L2.第二義
【梵】api khalu tribhiḥ kāraṇaiḥ sapratighaṃ draṣṭavyam/ jātito 'pi upacayato 'pi aparikarmakṛtato 'pi
【藏】ཡང་རྣམ་པ་གསུམ་གྱིས་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པར་བལྟ་སྟེ། རིགས་དང་། ཉེ་བར་བསགས་པ་དང་། ཡོངས་སུ་སྦྱང་བ་མ་བྱས་པས་ཀྱང་ངོ་། །
【漢】又三因故說名有對，謂種類故，積集故，不修治故。
【梵】tatra jātitaḥ yadya (da)nyo 'nyamāvṛṇotyavriyate ca/
【藏】དེ་ལ་རིགས་ནི་གང་`〖P.N.―གང་།〗`ཕན་ཚུན་དུ་སྒྲིབ་པར་བྱེད་པ་དང་། བསྒྲིབ་པར་བྱ་བའོ། །
【漢】種類者，謂諸色法，互為能礙，互為所礙。
【梵】tatropacaya(taḥ) paramaṇorūrddham/
【藏】དེ་ལ་ཉེ་བར་བསགས་པ་ནི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་ལས་གོང་བུར་གྱུར་པའོ། །
【漢】積集者，謂極微已上。
【梵】tatrāparikarmakṛtataḥ yanna samādhivaśavarttirūpam/
【藏】དེ་ལ་ཡོངས་སུ་སྦྱང་བ་མ་བྱས་པ་ནི་གང་`〖P.N.―གང་།〗`ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་དབང་གིས་མ་བསྒྱུར་བའི་གཟུགས་སོ། །
【漢】不修治者，謂非三摩地自在轉色。
###### #### L3.第三義
【梵】api khalu prakopapadasthānataḥ-sapratigham/
【藏】ཡང་རབ་ཏུ་འཁྲུག་པའི་གཞིའི་གནས་ཡིན་པས་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པའོ། །
【漢】又損害依處，是有對義。
###### ### K2.釋幾是有對
【梵】sarvāṇi sapratighāni yathāyogaṃ vā/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པ་དག་གོ །ཡང་ན་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་`〖N.སྦྱོར།〗`རོ། །
【漢】一切皆是有對，或隨所應。
###### ### K3.釋為何義觀有對
【梵】asarvagatātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་ཐམས་ཅད་དུ་སོང་བ་མ་ཡིན་པར:མངོན་པར་`〖P.N.―མངོན་པར།〗`ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著不遍行我故，觀察有對。
###### # I6.無對
###### ## J1.問
【梵】kathamapratighaṃ katyapratighāni kimarthamapratighaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཐོགས་པ་མེད་པ་ཡིན། ཐོགས་པ་མེད་པ་རྣམས་`〖N.⁺སུ།〗`ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཐོགས་པ་མེད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無對？幾是無對？為何義故，觀無對耶。
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無對義
【梵】sapratighaviparyeṇāpratigham/
【藏】ཐོགས་པ་དང་བཅས་པ་ལས་བཟློག་པ་ནི་ཐོགས་པ་མེད་པའོ། །
【漢】謂有對相違，是無對義。
###### ### K2.釋幾是無對
【梵】sarvāṇyapratighāni yathāyogaṃ vā/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཐོགས་པ་མེད་པ་དག་གོ །ཡང་ན་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་རོ། །
【漢】一切皆是無對，或隨所應。
###### ### K3.釋為何義觀無對
【梵】sarvagatātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་ཐམས་ཅད་དུ་སོང་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著遍行我故，觀察無對。
###### H4.有漏等
###### # I1.有漏
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ sāsravaṃ kati sāsravāṇi kimarthaṃ sāsravaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་ཡིན། ཟག་པ་དང་བཅས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཟག་པ་དང་བཅས:པར་བརྟག་`〖P.པ་བརྟག N.པ་བརྟག་པ།〗`ཅེ་ན།
【漢】云何有漏？幾是有漏？為何義故，觀有漏耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有漏義
【梵】āsravatadātmato 'pi āsravasaṃbandhato 'pi āsravānuvandhato 'pi āsravānukūlyato 'pi āsravānvayato 'pi sāsravaṃ draṣṭavyam/
【藏】ཟག་པ་དེའི་བདག་ཉིད་དང་། ཟག་པ་དང་འབྲེལ་བ་དང་། ཟག་པས་བཅིངས་པ་དང་། ཟག་པའི་རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། ཟག་པའི་རྗེས་སུ་མཐུན་པ་དང་། ཟག་པའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར་ཟག་པ་དང་བཅས་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂漏自性故，漏相屬故，漏所縛故，漏所隨故，漏隨順故，漏種類故，是有漏義。
###### ### K2.釋幾是有漏
【梵】pañcopādānaskandhāḥ sāsravāḥ pañcadaśa dhātavo daśāyatanāni trayāṇāṃ dhātūnāṃ dvayoścāyatanayoḥ pradeśaḥ/
【藏】ཉེ་བར་ལེན་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་རྣམས་དང་། ཁམས་བཅྭ་ལྔ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཅུ་དང་། ཁམས་གསུམ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནི་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་རྣམས་སོ། །
【漢】五取蘊、十五界、十處全，及三界、二處少分，是有漏。
###### ### K3.釋為何義觀有漏
【梵】āsravayuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཟག་པ་དང་བཅས་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著漏合我故，觀察有漏。
###### # I2.無漏
###### ## J1.問
【梵】kathamanāsravaṃ katyanāsravāṇi kimarthamanāsravaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཟག་པ་མེད་པ་ཡིན། ཟག་པ་མེད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཟག་པ་མེད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無漏？幾是無漏？為何義故，觀無漏耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無漏義
【梵】sāsravaviparyayeṇānāsravam/
【藏】ཟག་པ་དང་བཅས་པ་ལས་བཟློག་པ་ནི་ཟག་པ་མེད་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂有漏相違，是無漏義。
###### ### K2.釋幾是無漏
【梵】pañcānupādanaskandhāḥ trayāṇāṃ dhātūnāṃ dvayoścāyatatanayoḥ pradeśaḥ/
【藏】ཉེ་བར་ལེན་པ་མེད་པའི་ཕུང་པོ་ལྔ་རྣམས་དང་། ཁམས་གསུམ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་ཕྱོགས་སོ། །
【漢】五無取蘊全，及三界、二處少分，是無漏。
###### ### K3.釋為何義觀無漏
【梵】āsravaviyuktātmātmābhiniveśatyājanārtham/
【藏】བདག་ཟག་པ་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離漏我故，觀察無漏。
###### # I3.有諍
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ saraṇaṃ kati saraṇāni kimarthaṃ saraṇaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འཐབ་པ་དང་བཅས་པ་ཡིན། འཐབ་པ་དང་བཅས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འཐབ་པ་དང་བཅས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有諍？幾是有諍？為何義故，觀有諍耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有諍義
【梵】yadrūpān rāgadveṣamohānāgamya śastrādānadaṇḍādānakalahabhaṇḍanavigrahavivādāḥ saṃbhavanti tadātmato 'pi tatsambandhato 'pi tadbandhato 'pi tadanubandhato 'pi tadānukūlyato 'pi tadanvayato 'pi saraṇaṃ draṣṭavyam/
【藏】འདོད་ཆགས་དང་། ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་གི་ངོ་བོ་གང་ལ་བརྟེན་ནས། མཚོན་ཆ་ལེན་པ་དང་། ཆད་པས་གཅོད་པ་དང་། འཐབ་རྩོད་དང་། མཚང་འབྲུ་བ་དང་། རྩོད་པ་དང་། འགྱེད་པ་རྣམས་འབྱུང་བ་དེའི་བདག་ཉིད་དང་། དེ་དང་འབྲེལ་བ་དང་། དེས་`〖P.དེ།〗`བཅིངས་པ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་མཐུན་པ་དང་། དེའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར་འཐབ་པ་དང་བཅས་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂依如是貪瞋癡故，執持刀杖`〖杖＝仗【三宮】〗`，發起一切鬪訟違諍。彼自性故，彼相屬故，彼所縛故，彼所隨故，彼隨順故，彼種類故，是有諍義。
###### ### K2.釋幾是有諍
【梵】yāvanti sāsravāṇi tāvanti saraṇāni/
【藏】ཟག་པ་དང་བཅས་པ་ཇི་སྙེད་པ:འཐབ་པ་`〖P.N.པར་འཐོབ་པར།〗`དང་བཅས་པའང་དེ་སྙེད་དོ། །
【漢】乃至有漏，有爾所量，有諍亦爾。
###### ### K3.釋為何義觀有諍
【梵】raṇayuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འཐབ་པ་དང་ལྡན་པར་`〖《ཅོ་》 པ།〗`མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著諍合我故，觀察有諍。
###### # I4.無諍
###### ## J1.問
【梵】kathamaraṇaṃ katyaraṇāni kimarthamaraṇaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འཐབ་པ་མེད་པ་ཡིན། འཐབ་པ་མེད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འཐབ་པ་མེད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無諍？幾是無諍？為何義故，觀無諍耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無諍義
【梵】saraṇaviparyayeṇāraṇam/
【藏】འཐབ་པ་དང་བཅས་པ་ལས་བཟློག་པ་ནི་འཐབ་པ་མེད་པའོ། །
【漢】謂有諍相違，是無諍義。
###### ### K2.釋幾是無諍
【梵】yāvantyanāsravāṇi tāvantyaraṇāni/
【藏】ཟག་པ་མེད་པ་ཇི་སྙེད་པར་འཐབ་`〖P.N.འཐོབ།〗`པ་མེད་`〖P.N.―མེད།〗`པའང་དེ་སྙེད་དོ། །
【漢】乃至無漏，有爾所量。無諍亦爾。
###### ### K3.釋為何義觀無諍
【梵】raṇaviprayuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འཐབ་པ་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離諍我故，觀察無諍。
###### # I5.有染
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ sāmiṣaṃ kati sāmiṣāṇi kimarthaṃ sāmiṣaparīkṣā/
【藏】ཇི་`〖P.N.དེ།〗`ལྟར་ན་ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པ་ཡིན། ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有染？幾是有染？為何義故，觀有染耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有染義
【梵】yadrūpān rāgadveṣamohānāgamya paunarbhavikamātmabhāvamadhyavasyati tadātmato 'pi tatsambandhato 'pi tadbandhato 'pi tadanubandhato 'pi tadānukūlyato 'pi tadanvayato 'pi sāmiṣaṃ draṣṭavyam/
【藏】འདོད་ཆགས་དང་། ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་གི་ངོ་བོ་གང་ལ་བརྟེན་ནས། ཡང་སྲིད་པའི་ལུས་ལ་ལྷག་པར་ཆགས་པ་དེའི་བདག་ཉིད་དང་། དེ་དང་འབྲེལ་བ་དང་། དེས་བཅིངས་པ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་མཐུན་`〖P.N.འཐུན།〗`པ་དང་། དེའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར་ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པར་བལྟའོ`〖N.ལྟའོ།〗`། །
【漢】謂依如是貪瞋癡故，染著後有自身。彼自性故，彼相屬故，彼所縛故，彼隨逐故，彼隨順故，彼種類故，是有染義。
###### ### K2.釋幾是有染
【梵】yāvanti saraṇāni tāvanti sāmiṣāṇi/
【藏】འཐབ་པ་དང་བཅས་པ་ཇི་སྙེད་པར་ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པ་ཡང་དེ་སྙེད་དོ། །
【漢】乃至有諍，有爾所量，有染亦爾。`〖諍＝淨【明宮】〗`
###### ### K3.釋為何義觀有染
【梵】āmiṣayuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཟང་ཟིང་དང་ལྡན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著染合我故，觀察有染。
###### # I6.無染
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ nirāmiṣaṃ kati nirāmiṣāṇi kimarthaṃ nirāmiṣaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཟང་ཟིང་མེད་པ་ཡིན། ཟང་ཟིང་མེད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཟང་ཟིང་མེད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無染？幾是無染？為何義故，觀無染耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無染義
【梵】sāmiṣaviparyayeṇa nirāmiṣam/
【藏】ཟང་ཟིང་དང་བཅས་པ་ལས་བཟློག་པ་ནི་ཟང་ཟིང་མེད་པའོ། །
【漢】謂有染相違，是無染義。
###### ### K2.釋幾是無染
【梵】yāvantyaraṇāni tāvanti nirāmiṣāṇi/
【藏】འཐབ་པ་མེད་པ་`〖P.N.པར།〗`ཇི་སྙེད་པར་ཟང་ཟིང་མེད་པ་ཡང་དེ་སྙེད་དོ། །
【漢】乃至無諍，有爾所量，無染亦爾。`〖諍＝淨【三宮】〗`
###### ### K3.釋為何義觀無染
【梵】āmiṣaviyuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཟང་ཟིང་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離染我故，觀察無染。
###### # I7.依耽嗜
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ gredhāśritaṃ kati gredhā śritāni kimarthaṃ gredhāśritaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཞེན་པ་རྟེན་པ་ཡིན། ཞེན་པ:རྟེན་པ་`〖P.N.―རྟེན་པ།〗`རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཞེན་པ་རྟེན་པར་`〖P.N.པ།〗`བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何依耽嗜？幾是依耽嗜？為何義故，觀依耽嗜耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋依耽嗜義
【梵】yadrūpān rāgadveṣamohānāgamya pañcakāmaguṇānadhyavasyati tadātmato 'pi tatsambandhato 'pi tabdandhato 'pi tadanubandhato 'pi tadānukulyato 'pi tadanvayato 'pi gredhāśritaṃ draṣṭavyam/
【藏】འདོད་ཆགས་དང་། ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་གི་ངོ་བོ་གང་ལ་བརྟེན་ནས། འདོད་པའི་ཡོན་ཏན་ལྔ་རྣམས་ལ་ལྷག་པར་ཆགས་པ་དེའི་བདག་ཉིད་དང་། དེ་དང་འབྲེལ་བ་དང་། དེས་བཅིངས་པ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་མཐུན་པ་དང་། དེའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར་ཞེན་པ་རྟེན་`〖P.N.བརྟེན།〗`པར་བལྟའོ། །
【漢】謂依如是貪瞋癡故，染著五欲。彼自性故，彼相屬故，彼所縛故，彼隨逐故，彼隨順故，彼種類故，是依耽嗜義。
###### ### K2.釋幾是依耽嗜
【梵】yāvanti sāmiṣāṇi tāvantigredhāśritāni/
【藏】ཟང་ཟིང་དང་`〖P. ―དང་།〗`བཅས་པ་ཇི་སྙེད་པར་ཞེན་པ་རྟེན་`〖P.N.བརྟེན།〗`པའང་དེ་སྙེད་དོ། །
【漢】乃至有染，有爾所量，依耽嗜亦爾。
###### ### K3.釋為何義觀依耽嗜
【梵】gredhayuktātmābhiniveśatyājanārtham/
【藏】བདག་`〖P.N.⁺ལ〗`ཞེན་པ་དང་ལྡན་པར་`〖P.N.པ།〗`མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著耽嗜合我故，觀察依耽嗜。
###### # I8.依出離
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ naiṣkramyāśritaṃ kati naiṣkramyāśritāni kimarthaṃ naiṣkramyāśritaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་མངོན་པར་འབྱུང་བ་རྟེན་པ་ཡིན། མངོན་པར་འབྱུང་བ་རྟེན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་མངོན་པར་འབྱུང:བ་རྟེན་པར་བརྟག་`〖P.N.པར་རྟག〗`ཅེ་ན།
【漢】云何依出離？幾是依出離？為何義故，觀依出離耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋依出離義
【梵】gredhāśritaviparyayeṇa naiṣkramyāśritam/
【藏】ཞེན་པ་རྟེན་པ་ལས་བཟློག་པ་ནི་མངོན་པར་འབྱུང་བ་རྟེན་`〖P.N.ལ་བརྟེན།〗`པའོ། །
【漢】謂依耽嗜相違`〖嗜＝耆【宋】〗`，是依出離義。
###### ### K2.釋幾是依出離
【梵】yāvantinirāmiṣāṇi tāvantinaiṣkramyāśritāni/
【藏】ཟང་ཟིང་མེད་པ་ཇི་སྙེད་པར་མངོན་པར་འབྱུང་བ་རྟེན་པའང་དེ་སྙེད་དོ། །
【漢】乃至無染，有爾所量，出離亦爾。
###### ### K3.釋為何義觀依出離
【梵】gredhaviyuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཞེན་པ་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離耽嗜我故，觀察出離。
###### # I9.有為
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ saṃskṛtaṃ kati saṃskṛtāni kimarthaṃ saṃskṛtaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འདུས་མ་བྱས་ཡིན། འདུས་མ་བྱས་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འདུས་བྱས་སུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有為？幾是有為？為何義故，觀有為耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有為義
【梵】yasyotpā do 'pi prajñāyate vyayo 'pi sthityanyathātvamapi tatsarvaṃ saṃskṛtaṃ draṣṭavyam/
【藏】གང་ལ་སྐྱེ་བ་དང་། འཇིག་པ་དང་། གནས་པ་དང་། གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཡང་སྣང་བ་དེ་འདུས་བྱས་སུ་བལྟའོ། །
【漢】謂若法有生滅住異可知，是有為義。
###### ### K2.釋幾是有為
【梵】sarvāṇi saṃskṛtāni sthāpayitvā dharmadhātvāyatanaikadeśam/
【藏】ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་མ་གཏོགས་པ་`〖P.N.པར།〗`ཐམས་ཅད་ཀྱང་འདུས་བྱས་དག་གོ །
【漢】一切皆是有為，唯除法界、法處一分。
###### ### K3.釋為何義觀有為
【梵】anityātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་མི་རྟག་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著無常我故，觀察有為。
###### # I10.無為
###### ## J1.問
【梵】kathamasaṃskṛtaṃ katyasaṃskṛtāni kimarthamasaṃskṛtaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འདུས་མ་བྱས་ཡིན། འདུས་མ་བྱས་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འདུས་མ་བྱས་སུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無為？幾是無為？為何義故，觀無為耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋無為
###### #### L1.釋無為義
【梵】saṃskṛtaviparyayeṇāsaṃskṛtam/
【藏】འདུས་བྱས་ལས་བཟློག་པ་ནི་འདུས་མ་བྱས་སོ། །
【漢】謂有為相違，是無為義。
###### #### L2.釋幾是無為
【梵】dharmadhātvāyatanaikadeśaḥ/
【藏】ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】法界、法處一分，是無為。
###### #### L3.釋何義觀無為
【梵】nityātmābhiniveśatyājanārtham/
【藏】བདག་རྟག་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著常住我故，觀察無為。
###### ### K2.問答辨有無為
###### #### L1.辨無取五蘊是有無為
###### ##### M1.問
【梵】anupādāna skandhāḥ saṃskṛtaṃ vaktavyamasaṃskṛtaṃ vaktavyam (?)/
【藏】ཉེ་བར་ལེན་`〖N.⁺པ།〗`པའི་ཕུང་པོ་མ་ཡིན་པ་རྣམས་`〖N.⁺སུ།〗`འདུས་བྱས་ཞེས་བྱའམ`〖N.⁺བ།〗`། འདུས་མ་བྱས་ཞེས་བྱ་ཞེ་ན། འདུས་བྱས་ཀྱང་མ་ཡིན་འདུས་མ་བྱས་ཀྱང་མ་ཡིན་ཞེས་བྱའོ། །
【漢】無取五蘊，當言有為？當言無為？
###### ##### M2.答
【梵】na saṃskṛtaṃ nāsaṃskṛtaṃ vaktavyam/ tatkasya hetoḥ/ karmakleśānabhisaṃskṛtatāmupādāya na saṃskṛtam/ kāmakārasaṃmukhī vimukhībhāvatāmupādāya nāsaṃskṛtam//
【藏】དེ་ཅིའི་ཕྱིར་ཞེ་ན། ལས་དང་ཉོན་མོངས་པས་མངོན་པར་འདུས་མ་བྱས་པ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་འདུས་བྱས་མ་ཡིན་ནོ། །འདོད་པ་བཞིན་དུ་བྱེད་པས་མངོན་དུ་ཕྱོགས་པ་དང་། རྒྱབ་ཀྱིས་ལྟ་བའི་དངོས་པོ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་འདུས་མ་བྱས་ཀྱང་མ་ཡིན་ནོ། །
【漢】彼不應言有為、無為。何以故？諸業煩惱所不為故，不應言有為；隨欲現前不現前故，不應言無為。
###### #### L2.依佛說重辨
###### ##### M1.問
【梵】yaduktaṃ bhagavatā dvayamidaṃ saṃskṛtaṃ cāsaṃskṛtaṃ ceti [?]// tatkathaṃ yenārthena saṃskṛtaṃ na tenārthenāsaṃskṛtam/
【藏】བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་འདུས་བྱས་དང་འདུས་མ་བྱས་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི་གཉིས་སོ་ཞེས་གང་གསུངས་པ་ཇི་`〖P.N.དེ།〗`ལྟ་བུ་ཞེ་ན།
【漢】如世尊說：「法有二種，謂有為、無為。」云何今說此法非有為、非無為？
###### ##### M2.答
【梵】yenāsaṃskṛtaṃ na tenārthena saṃskṛtamityatra nayo draṣṭavyaḥ//
【藏】དོན་གང་གིས་འདུས་བྱས་སུ་གྱུར་པའི་དོན་དེས་འདུས་མ་བྱས་མ་ཡིན་ནོ། །དོན་གང་གིས་འདུས་མ་བྱས་སུ་གྱུར་པའི་དོན་དེ་ཉིད་ཀྱིས་འདུས་བྱས་མ་ཡིན་ཏེ། ཚུལ་འདི་ནི:འདི་ལྟར་`〖P.N.འདིར།〗`བལྟ་བར་བྱའོ།། །།
【漢】若由此義說名有為，不以此義說名無為；若由此義說名無為，不以此義說名有為。依此道理，唯說二種。
###### # I11.世間
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ laukikaṃ kati laukikāni kimarthaṃ laukikaparīkṣā/
【藏】བམ་པོ་གཉིས་པ། 【藏】ཇི་ལྟར་ན་འཇིག་རྟེན་པ་ཡིན། འཇིག་རྟེན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འཇིག་རྟེན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何世間？幾是世間？為何義故，觀世間耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋世間義
【梵】traidhātukaparyāpannaṃ laukikaṃ lokottara pṛṣṭhalabdhaṃ ca tatpratibhāsam/
【藏】ཁམས་གསུམ་པར་གཏོགས་པ་དང་། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་རྗེས་ལ་`〖P.N.ལས།〗`ཐོབ་པ་དེ་ལྟར་སྣང་བ་ཡང་འཇིག་རྟེན་པའོ། །
【漢】謂三界所攝，及出世智後所得似彼顯現，是世間義。
###### ### K2.釋幾是世間
【梵】skandhānāmekadeśaḥ pañcadaśa dhātavaḥ daśāyatanāni trayāṇāṃ dhātūnāṃ dvayoścāyatanayoḥ pradeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། ཁམས་བཅོ་ལྔ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཅུ་དང་། ཁམས་གསུམ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་ཕྱོགས་སོ། །
【漢】諸蘊一分、十五界、十處全，及三界、二處一分，是世間。
###### ### K3.釋為何義觀世間
【梵】ātmani lokābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་འཇིག་རྟེན་དུ་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著世依我故，觀察世間。
###### # I12.出世
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ lokottaraṃ kati lokottarāṇi kimarthaṃ lokottaraparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པ་ཡིན། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何出世？幾是出世？為何義故，觀出世耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋出世義
###### #### L1.根本智
【梵】traidhātukapratipakṣo( ') viparyāsaniṣprapañcanirvikalpatayā ca nirvikalpaṃ lokottaram/
【藏】ཁམས་གསུམ་པའི་གཉེན་པོ་རྣམ་པར་མི་རྟོག་པ་ནི་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པ་སྟེ། ཕྱིན་ཅི་ལོག་དང་སྤྲོས་པའི་`〖P.N.པ།〗`རྣམ་པར་མི་རྟོག་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】謂能對治三界無顛倒、無戲論、無分別故，是無分別出世間義。
###### #### L2.後得智
【梵】api khalu paryāyeṇa loko ttarapṛṣṭalabdhaṃ lokottaram/ (a)laukikā śritatāmupādāya/
【藏】ཡང་རྣམ་གྲངས་སུ་ན། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་རྗེས་ལ་`〖P.N.ལས།〗`ཐོབ་པ་ཡང་ཡིན་ཏེ། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པ་ལ་རྟེན་`〖P.N.བརྟེན།〗`པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】又出世後所得亦名出世。依止出世故，是出世義。
###### ### K2.釋幾是出世
【梵】skandhānāmekadeśaḥtrayāṇāṃ dhātūnāṃ dvayoścāyatanayoḥ/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་དང་། ཁམས་གསུམ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】諸蘊一分，及三界、二處一分，是出世。
###### ### K3.釋為何義觀出世
【梵】kevalātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འབའ་ཞིག་ཏུ་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著獨存我故，觀察出世。
###### H5.已生等
###### # I1.已生
###### ## J1.問
【梵】kathamutpannaṃ katyutpannāni kimarthamutpannaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་བྱུང་བ་ཡིན། བྱུང་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་བྱུང་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何已生？幾是已生？為何義故，觀已生耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正解三問
###### #### L1.釋已生義
【梵】atīta pratyutpannamutpakṣam/
【藏】འདས་པ་དང་ད་ལྟར་བྱུང་བ་ནི་བྱུང་བའོ། །
【漢】謂過去、現在，是已生義。
###### #### L2.釋幾是已生
【梵】sarvepāmekadeśaḥ
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分是已生。
###### #### L3.釋為何義觀已生
【梵】aśāśvatātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཐེར་ཟུག་མ་ཡིན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著非常我故，觀察已生。
###### ### K2.附解二十四種已生
【梵】api khalu caturviśatividhamutpannam/ ādyutpannaṃ prabandhotpannam upacayotpannam āśrayotpannaṃ vikārotpannaṃ paripākotpannaṃ hānyutpannaṃ viśeṣotpannaṃ prabhāsvarotpannam aprabhāsvarotpannaṃ saṃkrāntyutpannaṃ savījotpannam avījotpannaṃ pratibimbavibhutvanidarśanotpannaṃ paraṃparotpannaṃ kṣaṇabhaṅgotpannaṃ saṃyogaviyogotpannam avasthāntarotpannaṃ cyutopapādotpannaṃ saṃvarttavivarttotpannaṃ pūrvakālotpannaṃ maraṇakālo tpannam antarotpannaṃ pratisandhikālotpannaṃ ca//
【藏】ཡང་བྱུང་བ་ནི་རྣམ་པ་ཉི་ཤུ་རྩ་བཞི་སྟེ། དང་པོ་བྱུང་བ་དང་། རྒྱུན་གྱིས་བྱུང་བ་དང་། རྒྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་དང་། རྟེན་བྱུང་བ་དང་། འགྱུར་བར་བྱུང་བ་དང་། ཡོངས་སུ་སྨིན་པ་`〖P.N.པར།〗`བྱུང་བ་དང་། ཉམས་པར་བྱུང་བ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་བྱུང་བ་དང་། འོད་གསལ་བར་བྱུང་བ་`〖N.⁺མ་ཡིན་པ།〗`དང་། :འོད་གསལ་བ་མ་ཡིན་པར་བྱུང་བ་དང་`〖P.འོད་གསལ་བར་བྱུང་བ་མ་ཡིན་པ་དང་།N.―འོད་གསལ་བ་མ་ཡིན་པར་བྱུང་བ་དང་།〗`། ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བས་`〖P.N.བར།〗`བྱུང་བ་དང་། ས་བོན་དང་བཅས་པར་བྱུང་བ་དང་། ས་བོན་མ་ཡིན་པར་བྱུང་བ་དང་། གཟུགས་བརྙན་དང་དབང་འབྱོར་བ་དང་ངེས་པར་བསྟན་པའི་ཕྱིར་བྱུང་བ་དང་། གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་བྱུང་བ་དང་། སྐད་ཅིག་ཞིག་ནས་བྱུང་བ་དང་། ཕྲད་པ་དང་བྲལ་བས་`〖P.N.བར།〗`བྱུང་བ་དང་། གནས་སྐབས་གཞན་དུ་བྱུང་བ་དང་། འཆི་འཕོ་བ་`〖P.N.―བ།〗`དང་སྐྱེ་བས་`〖P.N.བར།〗`བྱུང་བ་དང་། འཇིག་པ་དང:འཆགས་པས་`〖P.N.ཆགས་པར།〗`བྱུང་བ་དང་། སྔོན་གྱི་དུས་ན་བྱུང་བ་དང་། འཆི་བའི་དུས་ན་བྱུང་བ་དང་། བར་དུ་བྱུང་བ་དང་། ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བའི་དུས་ན་བྱུང་བའོ། །
【漢】又有二十四種已生，謂最初已生、相續已生、長養已生、依止已生、轉變已生、成熟已生、退墮已生、勝進已生、清淨已生、不清淨已生、運轉已生、有種已生、無種已生、影像自在示現已生、展轉已生、剎那壞已生、離會已生、異位已生、生死已生、成壞已生、先時已生、死時已生、中時已生、續時已生。
###### # I2.非已生
###### ## J1.問
【梵】kathamanutpannaṃ katyanutpannāni kimarthamanutpannaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་མ་བྱུང་བ་ཡིན། མ་བྱུང་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་མ་བྱུང་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何非已生？幾是非已生？為何義故，觀非已生耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋非已生義
【梵】anāgatamasaṃskṛtaṃ cānutpannam/
【藏】མ་འོངས་པ་དང་འདུས་མ་བྱས་ནི་མ་བྱུང་བའོ། །
【漢】謂未來及無為法，是非已生義。
###### ### K2.釋幾是非已生
【梵】sarvepāmekadeśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分是非已生。
###### ### K3.釋為何義觀非已生
【梵】śāśvatātmābhiniveśatyājanārtham// api khalūtpannaviparyayeṇānutpannam//
【藏】བདག་ཐེར་ཟུག་ཏུ་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི:ཕྱིར་རོ`〖N.ཕྱོགས།〗`། །ཡང་བྱུང་བ་ལས་བཟློག་པ་ནི་མ་བྱུང་བའོ། །
【漢】為捨執著常住我故，觀察非已生。又已生相違，是非已生義。
###### # I3.能取
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ grāhakaṃ kati grāhakāṇi kimarthaṃ grāhakaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འཛིན་པ་ཡིན། འཛིན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འཛིན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何能取？幾是能取？為何義故，觀能取耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
###### #### L1.釋能取義
【梵】rūpīndriyaṃ cittacaitasikāśca dharmā grāhakaṃ draṣṭavyam/
【藏】དབང་པོ་གཟུགས་ཅན་དང་། :སེམས་དང་`〖P.N.―སེམས་དང་།〗`སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་ནི་འཛིན་པར་བལྟ་`〖P.N.ལྟ།〗`སྟེ།
【漢】謂諸色根及心心所，是能取義。
###### #### L2.釋幾是能取
【梵】trayaḥ skandhā rūpasaṃskāraskandhaikadeśaḥ dvādaśa dhātavaḥ ṣaḍāyatanāni dharmadhātvāyatanaikadeśaśca/
【藏】ཕུང་པོ་གསུམ་དང་། གཟུགས་དང་། འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། ཁམས་བཅུ་གཉིས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】三蘊全，色、行蘊一分，十二界、六處全，及法界、法處一分，是能取。
###### #### L3.釋為何義觀能取
【梵】bhoktātmā bhiniveśalājanārtham//
【藏】བདག་ཟ་བ་པོར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著能受用我故，觀察能取。
###### ### K2.明四種能取
【梵】api khalu aprāptagrāhakaṃ prāptagrāhakaṃ svalakṣaṇavarttamānapratyeka grāhakaṃ svasāmānyalakṣaṇasarvakālaṃ sarvaviṣayagrāhakaṃ ca grāhakaṃ draṣṭavyam/
【藏】ཡང་མ་ཕྲད་པ་དང་ཕྲད་ནས་འཛིན་པ་དང་། ད་ལྟར་གྱི་`〖P.N.གྱིས།〗`རང་གི་མཚན་ཉིད་སོ་སོར་འཛིན་པ་དང་། རང་དང་སྤྱིའི་མཚན་ཉིད་དུས་ཐམས་ཅད་པའི་ཡུལ་ཐམས་ཅད་འཛིན་པ་ཡང་འཛིན་པར་བལྟའོ། །
【漢】又能取有四種，謂不至能取、至能取、自相現在各別境界能取、自相共相一切時一切境界能取。
###### ### K3.明能取建立
【梵】sāmagrīvijñāna samutpattitāmupādāya/ prajñaptikaśca grāhakavādo draṣṭavyaḥ//
【藏】ཚོགས་ན་རྣམ་པར་ཤེས་པ་འབྱུང་བའི་ཕྱིར་བཏགས་པ་ཅན་ཡང་འཛིན་པར་སྨྲའོ་ཞེས་བལྟ་བར་བྱའོ། །
【漢】又由和合識等生故，假立能取。
###### # I4.所取
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ grāhyaṃ kati grāhyāni kimarthaṃ grāhyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་གཟུང་བ་ཡིན། གཟུང་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་གཟུང་བར་བརྟག་ཅེ་ན། འཛིན་པ་གང་ཡིན་པ་གཟུང་བ་ཡང་དེ་ཡིན་ནོ། །
【漢】云何所取？幾是所取？為何義故，觀所取耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋所取義
【梵】yattāvad grāhakaṃ grāhyamapi tat/ syādgrāhyaṃ na (grāhakaṃ) grāhakagocara evārthaḥ/
【藏】གཟུང་བ་ཡིན་ལ་འཛིན་པ་མ་ཡིན་པ་ཡང་ཡོད་དེ། འཛིན་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་ཉིད་ཀྱི་དོན་ཏོ`〖P.N.དེ།〗`། །
【漢】謂諸能取，亦是所取，或有所取非`〖非＋（是）【三宮】〗`能取，謂唯是取所行義。
###### ### K2.釋幾是所取
【梵】sarvāṇi (grāhyāṇi)
【藏】ཐམས་ཅད་དོ། །
【漢】一切皆是所取。
###### ### K3.釋為何義觀所取
【梵】viṣayātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་ཡུལ་དུ་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著境界我故，觀察所取。
###### # I5.外門
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ vahirmukhaṃ kati bahirmukhāni kimarthaṃ bahirmukha parīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཕྱི་རོལ་ཏུ་བལྟས་པ་ཡིན། ཕྱི་རོལ་ཏུ་བལྟས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཕྱི་རོལ་ཏུ་བལྟས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何外門？幾是外門？為何義故，觀外門耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋外門義
【梵】kāmapratisaṃyuktaṃ bahirmukhaṃ sthāpayitvā buddhaśāsane śrutamayacintāmayatadanudharmaparigṛhītāṃ ścittacaitasikān dharmān/
【藏】སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་ལ་ཐོས་པ་ལས་བྱུང་བ་དང་། བསམས་པ་ལས་བྱུང་བ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་མཐུན་པའི་ཆོས་བསྒྲུབས་`〖P.N.སྒྲུབ།〗`པས་ཡོངས་སུ་བསྡུས་པའི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་མ་གཏོགས་པར་འདོད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་ནི་ཕྱི་རོལ་ཏུ་བལྟས་པའོ། །
【漢】謂欲界所繫法，是外門義。除依佛教所生聞思慧，及彼隨法行所攝心心所等。
###### ### K2.釋幾是外門
【梵】catvāro dhātavaḥ dve cāyatane tadanyeṣāṃ caikadeśaḥ/
【藏】ཁམས་བཞི་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་དང་། དེ་ལས་གཞན་པ་དག་གི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】四界、二處全，及餘一分欲界所攝，是外門。
###### ### K3.釋為何義觀外門
【梵】avītarāgātmābhiniveśatyājanartham/
【藏】བདག་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་མ་ཡིན་པར:མངོན་པར་`〖P.N.―མངོན་པར།〗`ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著不離欲我故，觀察外門。
###### # I6.內門
###### ## J1.問
【梵】kathamantarmukhaṃ katyantarmukhāni kimarthamantamukhaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ནང་དུ་བལྟས་པ་ཡིན། ནང་དུ་བལྟས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ནང་དུ་བལྟས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何內門？幾是內門？為何義故，觀內門耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋內門義
【梵】bahirmukhaviparyayeṇāntarmukham/
【藏】ཕྱིར་རོལ་ཏུ་བལྟས:པ་ལས་`〖P.N.―པ་ལས།〗`བཟློག་པ་ནི་ནང་དུ་བལྟས་པའོ། །
【漢】謂外門相違，是內門義。
###### ### K2.釋幾是內門
【梵】catuto dhātūn sthāpayitvā dve cāyatane tadanyeṣāmekadeśaḥ/
【藏】ཁམས་བཞི་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་མ་གཏོགས་པ་དེ་ལས་གཞན་པ་དག་གི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】除四界、二處全，及餘一分，是內門。
###### ### K3.釋為何義觀內門
【梵】vītarāgātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離欲我故，觀察內門。
###### # I7.染污
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ kliṣṭaṃ kati kliṣṭāni kimarthaṃ kliṣṭaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་ཡིན། ཉོན་མོངས་པ་ཅན་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་དུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何染污？幾是染污？為何義故，觀染污耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋染污義
【梵】akuśalaṃ nivṛtāvyākṛtaṃ ca kliṣṭam/
【藏】མི་དགེ་བ་དང་། བསྒྲིབས་ལ་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ནི་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་ནོ། །
【漢】謂不善及有覆無記法，是染污義。
【梵】nivṛtāvyākṛtaṃ punaḥ sarvatragamanaḥ saṃprayuktaḥ kleśo rūpārūpya pratisaṃyu(kta) śca/
【藏】བསྒྲིབས་ལ་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ནི་ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བའི་ཡིད་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པའི་འཇིག་`〖P.N.འཇིགས།〗`ཚོགས་དང་། མཐར་འཛིན་པར་ལྟ་བ་དང་། གཟུགས་དང་། གཟུགས་མེད་པ་`〖N.པར།〗`དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའོ། །
【漢】有覆無記者，謂遍行意相應煩惱等，及色無色界繫諸煩惱等。
###### ### K2.釋幾是染污
【梵】skandhānāṃ daśānāṃ dhātunāṃ caturṇṇāmāyatanānāmekadeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་དང་། ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཞིའི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ། །
【漢】諸蘊、十界、四處一分，是染污。
###### ### K3.釋為何義觀染污
【梵】kleśayuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཉོན་མོངས་པ་དང་ལྡན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著煩惱合我故，觀察染污。
###### # I8.不染污
###### ## J1.問
【梵】kathamakliṣṭaṃ katyakliṣṭāni kimarthamakliṣṭa(pa)rīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན། ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何不染污？幾是不染污？為何義故，觀不染污耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋不染污義
【梵】kuśalamanivṛtāvyākṛtaṃ vā 'kliṣṭam/
【藏】དགེ་བ་དང་མ་བསྒྲིབས་ལ་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ནི་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན་པའོ། །
【漢】謂善及無覆無記法，是不染污義。
###### ### K2.釋幾是不染污
【梵】aṣṭau dhātavaḥ aṣṭāyatanāni skandhānāṃ śeṣāṇāṃ ca dhātvāyatanānāmekadeśaḥ/
【藏】ཁམས་བརྒྱད་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བརྒྱད་དང་། ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་ལྷག་མ་རྣམས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】八界、八處全，諸蘊及餘界、處一分，是不染污。
###### ### K3.釋為何義觀不染污
【梵】kleśaviyuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཉོན་མོངས་པ་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離煩惱我故，觀察不染污。
###### H6.過去世等
###### # I1.過去
###### ## J1.問
【梵】kathamatītaṃ katyatītāni kimarthamatītaparikṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འདས་པ་ཡིན། འདས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འདས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何過去？幾是過去？為何義故，觀過去耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋過去義
【梵】utpannaniruddha lakṣaṇato 'pi hetuphalopayo gato 'pi saṃkleśavyavadānakāritra samatikrāntito 'pi hetuparigrahavināśato 'pi phalasvalakṣaṇabhāvābhāvatā 'pi smarasaṃkalpanimittatohapi apekṣāsaṃkleśanimittato 'pi upekṣāvyavadānanimittato 'pi atitaṃ draṣṭavyam
【藏】བྱུང་ལ་`〖P.N.བ།〗`འགགས་པའི་མཚན་ཉིད་དང་། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་སྤྱད་ཟིན་པ་དང་། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བར་བྱེད་པ་ལས་`〖P.N.―ལས།〗`ཡང་དག་པར་ཤིན་ཏུ་འདས་པ་དང་། རྒྱུ་ཡོངས་སུ་བཟུང་ནས་ཞིག་པ་དང་། འབྲས་བུ་དང་རང་གི་མཚན་ཉིད་ཡོད་པ་དང་། མེད་པ་དང་། དྲན་པའི་ཀུན་ཏུ་རྟོག་`〖P.N.རྟོགས།〗`པའི་མཚན་མ་དང་། ལྟོས་པས་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པའི་མཚན་མ་དང་། བཏང་སྙོམས་ཀྱིས་རྣམ་པར་བྱང་བའི་མཚན་མ་ཡིན་པས་ཀྱང་འདས་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂自相已生已滅故，因果已受用故，染淨功用已謝故，攝因已壞故，果及自相有非有故，憶念分別相故，戀`〖戀＝變【宮】〗`為雜`〖雜＝惟【宮】〗`染相故，捨為清淨相故，是過去義。
###### ### K2.釋幾是過去
【梵】sarveṣāmekedaśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分是過去。
###### ### K3.釋為何義觀過去
【梵】pravarttakātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འཇུག་པར་བྱེད་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著流轉我故，觀察過去。
###### # I2.未來
###### ## J1.問
【梵】kathamanāgataṃ katyanāgatāni kimarthamanāgataparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་མ་འོངས་པ་ཡིན། མ་འོངས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་མ་འོངས་པར་བརྟག་`〖《ཅོ་》རྟག 〗`ཅེ་ན།
【漢】云何未來？幾是未來？為何義故，觀未來耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋未來義
【梵】hetau satya nutpannato 'pi alabdhasva lakṣaṇato 'pi hetuphalānupayogato 'pi saṃkleśavyavadānabhāvā pratyupasthānato 'pi hetusvabhā vābhāvato 'pi abhinandanāsaṃkleśa nimittato 'pi abhinandanāvyavadānanimittato 'pyanāgataṃ draṣṭavyam/
【藏】རྒྱུ་ཡོད་ཀྱང་མ་བྱུང་བ་དང་། རང་གི་མཚན་ཉིད་མ་ཐོབ་པ་`〖N.―པ།〗`དང་། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་མ་སྤྱད་པ་དང་། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་རྣམ་པར་བྱང་བའི་དངོས་པོ་ཉེ་བར་མི་གནས་པ་དང་། རྒྱུ་དང་རང་གི་མཚན་ཉིད་ཡོད་པ་དང་། མེད་པ་དང་། མངོན་པར་དགའ་བས་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པའི་མཚན་མ་དང་། མངོན་པར་དགའ་བ་མེད་པས་རྣམ་པར་བྱང་བའི་མཚན་མ་ཡིན་པས་ཀྱང་མ་འོངས་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂有因非已生故，未得自相故，因果未受用故。雜染清淨性未現前故，因`〖因＝相【宮】〗`及自相有非有故，希為雜染相故，不希為清淨相故，是未來義。
###### ### K2.釋幾是未來
【梵】sarveṣāmekadeśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分是未來。
###### ### K3.釋為何義觀未來
【梵】pravarttakātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འཇུག་པར་བྱེད་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著流轉我故，觀察未來。
###### # I3.現在
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ pratyutpannaṃ kati pratyutpannāni kimarthaṃ pratyutpannaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ད་ལྟར་བྱུང་བ་ཡིན། ད་ལྟར་བྱུང་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ད་ལྟར་བྱུང་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何現在？幾是現在？為何義故，觀現在耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
###### #### L1.釋現在義
【梵】utpannāniruddha lakṣaṇato 'pi hetuphalopayogānupayogato 'pi saṃkleśa vyavadānapratyupasthānato 'pi atītānāgata bhāva nimittato 'pi kāritrapratyupasthānato 'pi pratyutpannaṃ draṣṭavyam/
【藏】བྱུང་ལ་`〖P.N.⁺བ།〗`མ་འགགས་པའི་མཚན་ཉིད་དང་། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་སྤྱད་ཟིན་པ་དང་། སྤྱད་མ་ཟིན་པ་དང་། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བ་ཉེ་བར་གནས་པ་དང་། འདས་པ་དང་མ་འོངས་པར་`〖P.N.པ།〗`རབ་ཏུ་གཞག་པའི་རྒྱུ་དང་། བྱེད་པ་ཉེ་བར་གནས་པས་`〖P.N.―པས།〗`ཀྱང་ད་ལྟར་བྱུང་བར་བལྟའོ། །
【漢】謂自相已生未滅故，因果受用未受用故，雜染清淨正現前故，能顯過去未來相故，作用現前故，是現在義。
###### #### L2.釋幾是現在
【梵】sarveṣāmekadeśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分是現在。
###### #### L3.釋為何義觀現在
【梵】pravarttakātmābhiniveśatyājanārthameva//
【藏】བདག་འཇུག་པར་བྱེད་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著流轉我故，觀察現在。
###### ### K2.合釋三世為名言事
【梵】atītānāgatapratyutpannaṃ punaḥ kathāvastu na nirvāṇam/
【藏】འདས་པ་དང་། མ་འོངས་པ་དང་། ད་ལྟར་བྱུང་བ་ནི་གཏམ་གྱི་གཞི་ཡིན་ནོ། །མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ནི་མ་ཡིན་ཏེ།
【漢】何故過去、未來、現在，說名言事？非涅槃等。
【梵】pratyātmavedanīyatayā nirabhilapyatāmupādāya bhutabhavyavarttamānaparihā rādhiṣṭhānatāṃ copādaya//
【藏】སོ་སོ་རང་གིས་རིག་པར་བྱ་བ་དང་། བརྗོད་དུ་མེད་པ་ཉིད་དང་། བྱུང་བ་`〖P.N.⁺ཉིད།〗`དང་། འབྱུང་`〖P.N.བྱུང་།〗`བ་དང་། ད་ལྟར་གྱི་ཐ་སྙད་ཀྱི་གནས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】內自所證，不可說故；唯曾當現，是言說所依故。
###### # I4.善
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ kuśalaṃ kati kuśalāni kimarthaṃ kuśalaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་དགེ་བ་ཡིན། དགེ་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་དགེ་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何善？幾是善？為何義故，觀善耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
【梵】svabhāvato 'pi sambandhato 'pi anubandhato 'pi utthānato 'pi paramārthato 'pi upapattilābhato 'pi prayogato 'pi puraskārato 'pi anugrahato 'pi parigrahato 'pi pratipakṣato 'pyupaśamato 'pi niṣyandato 'pi kuśalaṃ draṣṭavyam/
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་དང་། འབྲེལ་བ་དང་། རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། སློང་བ་དང་། དོན་དམ་པ་དང་། སྐྱེ་བས་འཐོབ་པ་དང་། སྦྱོར་`〖N.སྦྱོང་།〗`བ་དང་། མདུན་དུ་བྱ་`〖P.N.བྱས།〗`བ་དང་། ཕན་འདོགས་པ་དང་། ཡོངས་སུ་འཛིན་པ་དང་། གཉེན་པོ་དང་། ཉེ་བར་ཞི་བ་དང་། རྒྱུ་མཐུན་པས་ཀྱང་དགེ་བར་བལྟའོ། །
【漢】謂自性故，相屬故，隨逐故，發起故，勝義故，生得故，加行故，現前供養故，饒益故，引攝故，對治故，寂靜故等流故，是善義。
【梵】skandhānāṃ daśānāṃ dhātunāṃ caturṇāṃ cāyatānānāṃ pradeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་དང་། ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཞིའི་ཕྱོགས་སོ། །
【漢】五蘊、十界、四處一分，是善。
【梵】dharmayuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཆོས་དང་ལྡན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著法合我故，觀察善。
###### ### K2.別釋十三種善
【梵】svabhāvataḥ kuśalaṃ katamat śraddhādaya ekādaśa caitasikā dharmāḥ//
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དད་པ་ལ་སོགས་པ་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་བཅུ་གཅིག་གོ །
【漢】何等自性善？謂信等十一心所有法。
【梵】sambandhataḥ kuśalaṃ katamat/ tatsaṃprayuktā dharmāḥ//
【藏】འབྲེལ་བས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དེ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ཆོས་རྣམས་སོ། །
【漢】何等相屬善？謂彼相應法。
【梵】anubandhataḥ kuśalaṃ katamat/ teṣāmeva yā vāsanā//
【藏】རྗེས་སུ་འབྲེལ་བས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དེ་དག་ཉིད་ཀྱི་བག་ཆགས་གང་ཡིན་པའོ། །
【漢】何等隨逐善？謂即彼諸法習氣。
【梵】utthanataḥ kuśalaṃ katamat/ tatsamutthāpitaṃ kāyakarmma vākkarmma//
【藏】སློང་བས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དེས་ཀུན་ནས་བསླང་བའི་ལུས་དང་ངག་གི་ལས་སོ། །
【漢】何等發起善？謂彼所發身業語業。
【梵】paramārthataḥ kuśalaṃ katamat/ tathatā//
【藏】དོན་དམ་པས་`〖P.N.པར།〗`དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དེ་བཞིན་ཉིད་དོ། །
【漢】何等勝義善？謂真如。
【梵】upapattilābhataḥ kuśalaṃ katamat/ eṣāmeva kuśalānāṃ dharmāṇāṃ pūrvābhyāsamāgamyaṃ tadrūpā vipākābhinirvṛtiḥ/ yathā teṣveva prakṛtyā apratisaṃkhyāya rūciḥ saṃtiṣṭhate//
【藏】སྐྱེ་བས:འཐོབ་པས་`〖P.N.ཐོབ་པའི།〗`དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དགེ་བའི་ཆོས་འདི་དག་ཉིད་`〖P.N.⁺ནི།〗`སྔོན་གོམས་པར་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས། དེའི་ངོ་བོའི་རྣམ་པར་སྨིན་པ་མངོན་པར་འགྲུབ་`〖P.N.གྲུབ།〗`པ་སྟེ། དེས་དེ་དག་`〖P.N.―དག〗`ཉིད་ལ་རང་བཞིན་གྱིས་སོ་སོར་མ:བརྟགས་པར་`〖P.N.གཏོགས་པའི།〗`འདོད་པ་ཀུན་ཏུ་གནས་པའོ། །
【漢】何等生得善？謂即彼諸善法，由先串習故，感得如是報。由此自性，即於是處，不由思惟，任運樂住。
【梵】prayogataḥ kuśalaṃ katamat/ satpuruṣasaṃsevāmāgamya saddharmaśravaṇaṃ yoniśo manaskāraṃ dharmānudharmapratipattiṃ kuśalasya bhāvanā//
【藏】སྦྱོར་བས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། སྐྱེས་བུ་དམ་པ་ལ་བརྟེན་པ་དང་། དམ་པའི་ཆོས་ཉན་པ་དང་། ཚུལ་བཞིན་ཡིད་ལ་བྱེད་པ་དང་། ཆོས་ཀྱི་རྗེས་སུ་མཐུན་པའི་ཆོས་སྒྲུབ་པ་ལ་བརྟེན་ནས་དགེ་བ་བསྒོམ་པའོ། །
【漢】何等加行善？謂依止親近善丈夫故，聽聞正法，如理作意，修習淨善法隨法行。
【梵】puskārataḥ kuśalaṃ katamat/ yattathāgataṃ vā puraskṛtya caitye vā pustagate vā citragate dharmaṃ vā puraskṛtya dharmādhiṣṭhāni pustake pūjākarma//
【藏】མདུན་དུ:བྱ་བས་`〖P.N.བྱས་པས།〗`དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། གང་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའམ། མཆོད་རྟེན་ནམ། གཟུགས་སུ་`〖P.N.―སུ།〗`བྱས་པའམ། རི་མོར་བྲིས་`〖P.N.བྱས།〗`པ་མདུན་དུ་བྱས་སམ`〖P.N.པའམ།〗`། ཆོས་སམ་ཆོས་ཀྱི་གཞི་གླེགས་བམ་མདུན་དུ་བྱས་ཏེ་མཆོད་པའི་ལས་བྱེད་པའོ། །
【漢】何等現前供養善？謂想對如來，建立靈廟，圖寫尊容；或想對正法。書治法藏，興供養業。
【梵】anugrahataḥ kuśalaṃ katamat/ yaccaturbhi saṃgrahavastubhiḥ sattvānanugṛṇhataḥ//
【藏】ཕན་`〖N.འཕན།〗`འདོགས་པས་`〖P.N.པའི།〗`དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། གང་བསྡུ་བའི་དངོས་པོ་བཞི་པོ་དག་གིས་སེམས་ཅན་ལ་ཕན་འདོགས་པའོ། །
【漢】何等饒益善？謂以四攝事，饒益一切有情。
【梵】parigrahataḥ kuśalaṃ katamat/ yaddānamayena puṇyakriyāvastunā vā śīlamayena vā svargopapattiparigraho vā āḍhyo kulopapattiparigraho vā vyavadānānukūlyaparigraho vā
【藏】ཡོངས་སུ་འཛིན་པས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། གང་སྦྱིན་པ་ལས་བྱུང་བའི:བསོད་ནམས་བྱ་བའི་དངོས་པོའམ`〖P.N.―བའི་བསོད་ནམས་བྱ་བའི་དངོས་པོའམ།〗`། ཚུལ་ཁྲིམས་ལས་བྱུང་བའི་བསོད་ནམས་བྱ་བའི་དངོས་པོས་མཐོ་རིས་སུ་སྐྱེ་བ་ཡོངས་སུ་འཛིན་པའམ། ཕྱུག་པོ་དང་`〖N.རང་།〗`རིགས་མཐོན་པོར་སྐྱེ་བ་ཡོངས་སུ་འཛིན་པའམ། རྣམ་པར་བྱང་བའི་རྗེས་སུ་མཐུན་པ་`〖P.N.པས།〗`ཡོངས་སུ་འཛིན་པའོ། །
【漢】何等引攝善？謂施性福業事，及戒性福業事故，引攝生天樂異熟，引攝生富貴家，引攝隨順清淨法。
【梵】pratipakṣataḥ kuśalaṃ katamat/ yo vidūṣaṇāpratipakṣaḥ ādhārapratipakṣa dūrobhāva pratipakṣaḥ viṣkambhaṇāpratipakṣaḥ visaṃyogapratipakṣaḥ kleśāvaraṇapratipakṣaḥ jñeyāvaraṇapratipakṣaḥ//
【藏】གཉེན་པོས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། གང་རྣམ་པར་སུན་འབྱིན་པ་གཉེན་པོ་དང་། སྤོང་བ་གཉེན་པོ་དང་། གཞི་གཉེན་པོ་དང་། ཐག་སྲིང་བ་གཉེན་པོ་དང་། རྣམ་པར་གནོན་པ་གཉེན་པོ་དང་། བྲལ་བ་གཉེན་པོ་དང་། ཉོན་མོངས་པའི་སྒྲིབ་པའི་གཉེན་པོ་དང་། ཤེས་བྱའི་སྒྲིབ་པའི་གཉེན་པོའོ། །
【漢】何等對治善？謂厭壞對治，斷對治，持對治，遠分對治，伏對治，離繫對治，煩惱障對治，所知障對治。
【梵】upaśamataḥ kuśalaṃ katamat/ yattatparyādāya rāgaprahāṇaṃ paryādāya dveṣaprahāṇaṃ paryādāya mohaprahāṇaṃ paryādāya sarvakleśaprahāṇaṃ saṃjñāvedayitanirodhaḥ sopadhiśeṣo nirupadhiśeṣo nirvāṇadhāturapratiṣṭhitanirvāṇaṃ ca//
【藏】ཉེ་བར་ཞི་བས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། གང་འདོད་ཆགས་མཐའ་དག་སྤོང་བ་དང་། ཞེ་སྡང་མཐའ་དག་སྤོང་བ་དང་། གཏི་མུག་མཐའ་དག་སྤོང་བ་དང་། ཉོན་མོངས་པ་མཐའ་དག་སྤོང་བ་དང་། འདུ་ཤེས་དང་ཚོར་བ་འགོག་པ་དང་། ཕུང་པོའི་ལྷག་མ་དང་བཅས་པ་དང་། ཕུང་པོའི་`〖P.N.པོ།〗`ལྷག་མ་མེད་པའི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་དབྱིངས་དང་། མི་གནས་པའི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའོ། །
【漢】何等寂靜善？謂永斷貪欲，永斷瞋恚，永斷愚癡，永斷一切煩惱。若`〖若＝故【明】〗`想受滅，若有餘依涅槃界，若無餘依涅槃界，若無所住涅槃界。
【梵】niṣyandataḥ kuśalaṃ katamat/ upaśamaprāptasya tadādhipatyena vaiśeṣikā guṇā abhijñādayo laukikalokottarāḥ sādhāraṇāsādhāraṇāḥ//
【藏】རྒྱུ་མཐུན་པས་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཉེ་བར་ཞི་བ་ཐོབ་པ་དེའི་དབང་གིས་ཡོན་ཏན་ཁྱད་པར་ཅན་འཇིག་རྟེན་པ་དང་། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་མངོན་པར་ཤེས་པ་ལ་སོགས་པ་`〖P.N.⁺དང་།〗`ཐུན་མོང་དང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་རྣམས་སོ། །
【漢】何等等流善？謂已得寂靜者，由此增上力故，發起勝品神通等世、出世共不共功德。
###### # I5.不善
###### ## J1.問
【梵】kathamakuśalaṃ katyakuśalāni kimarthamakuśalaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་མི་དགེ་བ་ཡིན། མི་དགེ་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་མི་དགེ་བར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何不善？幾是不善？為何義故，觀不善耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
###### #### L1.釋不善義
【梵】svabhāvato 'pi saṃbandhato 'pi anubandhato 'pi utthānato 'pi paramārthato 'pi upapattilābhato 'pi prayogato 'pi puraskārato 'pi upaghātato 'pi parigrahato 'pi vipakṣato 'pi paripanthato 'pyakuśalaṃ draṣṭavyam/
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་དང་། འབྲེལ་བ་དང་། རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། སློང་བ་དང་། དོན་དམ་པ་དང་། སྐྱེ་བས་འཐོབ་པ་དང་། སྦྱོར་བ་དང་། མདུན་དུ:བྱ་བ་`〖P.N.བྱས་པ།〗`དང་། གནོད་པ་`〖P.N.པར།〗`བྱེད་པ་དང་། ཡོངས་སུ་འཛིན་པ་དང་། མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་དང་། བར་དུ་གཅོད་པས་ཀྱང་མི་དགེ་བར་བལྟའོ། །
【漢】謂自性故，相屬故，隨逐故，發起故，勝義故，生得故，加行故，現前供養故，損害故，引攝故，所治故，障礙故，是不善義。
###### #### L2.釋幾是不善
【梵】skandhānāṃ daśānāṃ dhātunāṃ caturṇṇāmāyatanānāṃ pradeśaḥ//
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་དང་། ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཞིའི་ཕྱོགས་སོ། །
【漢】五蘊、十界、四處一分，是不善。
###### #### L3.釋為何義觀不善
【梵】adharmayuktātmābhini veśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཆོས་མ་ཡིན་པ་དང་ལྡན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著非法合我故，觀察不善。
###### ### K2.別解十二種不善
【梵】svabhāvato 'kuśalaṃ katamat/ manaḥsaṃprayuktaṃ rūpārūpyāvacaraṃ ca kleśaṃ sthāpayitvā tadanyaḥ klaśopakleśo duścaritasamutthāpakaḥ//
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཡིད་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་། གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་ཉོན་མོངས་པ་མ་གཏོགས་པར་`〖《ཅོ་》པ།〗`དེ་ལས་གཞན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེས་པར་སྤྱོད་པ་ཀུན་ནས་སློང་བའོ། །
【漢】何等自性不善？謂除染污意相應，及色無色界煩惱等，所餘能發惡行煩惱、隨煩惱。
【梵】sambandhato 'kuśalaṃ katamat/ taireva kleśopakleśaiḥ saṃprayuktā dharmāḥ//
【藏】འབྲེལ་བས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་`〖P.N.⁺དང་།〗`དེ་དག་ཉིད་དང་`〖P.N.―དང་།〗`མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ཆོས་རྣམས་སོ། །
【漢】何等相屬不善？謂即此煩惱、隨煩惱相應法。
【梵】anubandhato 'kuśalaṃ katamat/ teṣāmeva vāsanā//
【藏】རྗེས་སུ་འབྲེལ་བས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དེ་དག་ཉིད་ཀྱི་བག་ཆགས་སོ། །
【漢】何等隨逐不善？謂即彼習氣。
【梵】utthānato 'kuśalaṃ katamat samutthāpitaṃ kāyavākkarma//
【藏】སློང་བས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དེས་ཀུན་ནས་བསླང་`〖P.N.སླང་།〗`བའི་ལུས་དང་ངག་གི་ལས་སོ། །
【漢】何等發起不善？謂彼所起身業語業。
【梵】paramārthato 'kuśalaṃ katamat/ sarvasaṃsāraḥ/
【藏】དོན་དམ་པར་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། འཁོར་བ་ཐམས་ཅད་དོ། །
【漢】何等勝義不善？謂一切流轉。
【梵】upapattilābhato 'kuśalaṃ katamat/ yathāpi tadakuśalā bhyāsa stūdapo vipāko 'bhinivarttate yenākuśala eva rūciḥ santiṣṭhate//
【藏】སྐྱེ་བས་འཐོབ་`〖P.N.ཐོབ།〗`པས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། མི་དགེ་བ་གོམས་པར་བྱས་པས་དེའི་ངོ་བོའི་`〖P.N.བོ།〗`རྣམ་པར་སྨིན་པ་མངོན་པར་འགྲུབ་པ་སྟེ། དེས་མི་དགེ་བ་ཉིད་ལ་འདོད་པ་`〖N.ཆགས།〗`ཀུན་ཏུ་གནས་པའོ། །
【漢】何等生得不善？謂由串習不善故，感得如是異熟。由此自性，即於不善，任運樂住。
【梵】prayogato 'kuśalaṃ katamat/ yathāpi tadasatpuruṣasaṃsevāmāgamyasaddharmaśravaṇamayoni śomanaskāraṃ kāyena duścaritaṃ carati vācā manasā duścarītaṃ carati//
【藏】སྦྱོར་བས་`〖P.N.བར།〗`མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། སྐྱེས་བུ་དམ་པ་མ་ཡིན་པ་ལ་བརྟེན་`〖P.N.རྟེན།〗`པ་དང་། དམ་པའི་ཆོས་མ་ཡིན་པ་ཉན་པ་དང་། ཚུལ་བཞིན་མ་ཡིན་པ་ཡིད་ལ་བྱེད་པ་ལ་བརྟེན་ནས། ལུས་ཀྱིས་ཉེས་པར་སྤྱད་པ་སྤྱོད་པ་དང་། ངག་དང་ཡིད་ཀྱིས་ཉེས་པར་སྤྱད་པ་སྤྱོད་པའོ། །
【漢】何等加行不善？謂依止親近不善丈夫故，聽聞不正法，不如理作意，行身語意惡行。
【梵】puraskārato 'kuśalaṃ katamat/ yathāpi tadanyatamānyatamaṃ devanikāyasanniśrayaṃ puraskṛtya hiṃsāpūrvakaṃ vā kudṛṣṭipūrvakaṃ vā caityaṃ pratiṣṭhāpayati tatra vā pūjākarma prayojayati yatra mahān janakāyo 'puṇyena yujyate/
【藏】མདུན་དུ:བྱ་བས་`〖P.N.བྱས་པས།〗`མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། ལྷའི་རིས་`〖N.རིགས།〗`གང་ཡང་རུང་བ་ལ་བརྟེན་པ་མདུན་དུ་བྱས་ནས། འཚེ་བ་སྔོན་དུ་བཏང་བའམ། ལྟ་བ་ངན་པ་སྔོན་དུ་བཏང་ནས་ལྷ་རྟེན་བྱེད་པ་དང་། གང་དུ་སྐྱེ་བོ་ཕལ་པོ་ཆེ་བསོད་ནམས་མ་ཡིན་པས་སྦྱོར་བ་དེར་མཆོད་པའི་ལས་ལ་སྦྱོར་བའོ། །
【漢】何等現前供養不善？謂想對歸依隨一天眾已，或殺害意為先，或邪惡意為先，建立祠廟，廣興供養業，令無量眾，廣樹非福。
【梵】upaghātato 'kuśalaṃ katamat/ yathāpi tatsattveṣu kāyena vācā manasā mithyā pratipadyate//
【藏】གནོད་པར་བྱེད་པས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་ལུས་དང་ངག་དང་ཡིད་ཀྱིས་ལོག་པར་སྤྱོད་`〖P.N.བྱེད།〗`པའོ། །
【漢】何等損害不善？謂於一切處，起身語意種種邪行。
【梵】parigrahato 'kuśalaṃ katamat/ yathā tatkāyena duścaritaṃ caritvā vācā manasā duścaritaṃ caritvā durgatau vā sugatau vā aniṣṭaṃ phalaṃ gṛṇhātyakṣepakaṃ vā paripūrakaṃ vā//
【藏】ཡོངས་སུ་འཛིན་པས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། ལུས་ཀྱིས་ཉེས་པར་སྤྱོད་པ་སྤྱད་པའམ། ངག་དང་ཡིད་ཀྱིས་ཉེས་པར་སྤྱོད་པ་`〖P.―པ།〗`སྤྱད་པས་ངན་འགྲོ་`〖《ཅོ་》⁺བ།〗`འམ་བདེ་འགྲོར་འབྲས་བུ་མི་འདོད་པ་འཕེན་པའམ། ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་བྱེད་པ་འཛིན་པའོ། །
【漢】何等引攝不善？謂行身語意諸惡行已，於惡趣、善趣引攝不愛果異熟，或引或滿。
【梵】vipakṣato 'kuśalaṃ katamat/ ye pratipakṣavipakṣā dharmāḥ//
【藏】མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཀྱིས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། གཉེན་པོའི་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆོས་གང་ཡིན་པ་དག་གོ །
【漢】何等所治不善？謂諸對治所對治法。
【梵】pari panthato 'kuśalaṃ katamat ye kuśalāntarāyikā dharmāḥ//
【藏】བར་དུ་གཅོད་པས་མི་དགེ་བ་གང་ཞེ་ན། དགེ་བའི་བར་ཆད་བྱེད་པའི་ཆོས་གང་ཡིན་པ་དག་གོ །
【漢】何等障礙不善？謂能障礙諸善品法。
###### # I6.無記
###### ## J1.正釋無記
###### ### K1.問
【梵】kathamavyākṛtaṃ katyavyākṛtāni kimarthamavyākṛtaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ཡིན། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無記？幾是無記？為何義故，觀無記耶？
###### ### K2.答
###### #### L1.正釋三問
###### ##### M1.釋無記義
【梵】svābhāvato 'pi sambandhato 'pi anubandhato 'pi utthānato 'pi paramārthato 'pi upapattilābhato 'pi prayogato 'pi puraskārato 'pi anugrahato 'pi upabhogato 'pi parigrahato 'pi pratipakṣato 'pi upaśamato 'pi niṣyandato 'pi avyākṛtaṃ praṣṭhavyam/
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་དང་། འབྲེལ་བ་དང་། རྗེས་སུ་འབྲེལ་བ་དང་། སློང་བ་དང་། དོན་དམ་པ་དང་། སྐྱེ་བས་འཐོབ་པ་དང་། སྦྱོར་`〖N.སྦྱར།〗`བ་དང་། མདུན་དུ:བྱ་བ་`〖P.N.བྱས་པ།〗`དང་། ཕན་འདོགས་`〖P.གདགས།〗`པ་དང་། ཉེ་བར་སྤྱོད་`〖P.N.སྤྱད།〗`པ་དང་། ཡོངས་སུ་འཛིན་པ་དང་། གཉེན་པོ་དང་། ཉེ་བར་ཞི་བ་དང་། རྒྱུ་མཐུན་`〖P.N.འཐུན།〗`པས་ཀྱང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂自性故，相屬故，隨逐故，發起故，勝義故，生得故，加行故，現前供養故，饒益故，受用故，引攝故，對治故，寂靜故，等流故，是無記義。
###### ##### M2.釋幾是無記
【梵】aṣṭau dhātavaḥ aṣṭāvāyatanāni śeṣāṇāṃ skandhadhātvāyatanā(nā)mekadeśaḥ/
【藏】ཁམས་བརྒྱད་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བརྒྱད་དང་། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ལྷག་མ་རྣམས་ཀྱི་ཕྱོགས་`〖N.⁺སོ།〗`གཅིག་གོ །
【漢】八界、八處全，及餘蘊、界處一分，是無記。
###### ##### M3.釋為何義觀為記
【梵】dharmādharmaviyuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལ་ཆོས་དང་ཆོས་མ་ཡིན་པ་དང་བྲལ་བར:མངོན་པར་`〖P.N.―མངོན་པར།〗`ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離法非法我故，觀察無記。
###### #### L2.別解十四種無記
【梵】svabhāvato 'vyākṛtaṃ katamat/ aṣṭau rūpīṇi dhātvāyatanāni sasaṃprayogaṃ manojīvitendriyaṃ nikāyasabhāgo nāma kāyapadakāyavyañjanakāyāśca//
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱིས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་གཟུགས་ཅན་བརྒྱད་དང་། མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་བཅས་པའི་ཡིད་དང་། སྲོག་གི་དབང་པོ་དང་། རིས་མཐུན་པ་དང་། མིང་གི་ཚོགས་དང་། ཚིག་གི་ཚོགས་དང་། ཡི་གེའི་ཚོགས་སོ། །
【漢】何等自性無記？謂八色、界、處、意相應品命根、眾同分、名、句、文身等。
【梵】sambandhato 'vyākṛtaṃ katamat/ aduṣṭāprasannacittasya taireva nāmapadavyañjanakāyaiḥ parigṛhītāḥ cittacaitasikā dharmāḥ//
【藏】འབྲེལ་བས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། སྡང་བ་ཡང་མ་ཡིན། དང་བ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་སེམས་སུ་གྱུར་པའི་མིང་དང་ཚིག་དང་ཡི་གེ་དེ་དག་ཉིད་ཀྱིས་ཡོངས་སུ་ཟིན་པའི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་སོ། །
【漢】何等相屬無記？謂懷非穢非淨心者，所有由名、句、文身所攝受心心所法`〖法＝治【宮】〗`。
【梵】anubandhato 'vyākṛtaṃ katamat/ teṣāmevābhilāpavāsanā/
【藏】རྗེས་སུ་འབྲེལ་བས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། དེ་དག་ཉིད་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`བརྗོད་པའི་བག་ཆགས་སོ། །
【漢】何等隨逐無記？謂即彼戲論習氣。
【梵】utthānato 'vyākṛtaṃ katamat/ tatparigṛhītaiścittacaitasikairdharmairya tsamutthāpitaṃ kāyavākkarma//
【藏】སློང་བས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། དེ་དག:ཉིད་ཀྱིས་`〖P.N.གིས།〗`ཡོངས་སུ་ཟིན་པའི:སེམས་དང་`〖P.N.―སེམས་དང་།〗`སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱིས་གང་ཀུན་ནས་བསླང་`〖P.N.སློང་།〗`བའི་ལུས་དང་ངག་གི་`〖N.གིས།〗`ལས་སོ། །
【漢】何等發起無記？謂彼所攝受諸心心所法所發身業語業。
【梵】paramārthato 'vyākṛtaṃ katamat/ ākāśamapratisaṃkhyānirodhaśca//
【藏】དོན་དམ་པར་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། ནམ་མཁའ་དང་སོ་སོར་བརྟགས་`〖P.N.བརྟག〗`པ་མ་ཡིན་པས་`〖P.N.པའི།〗`འགོག་པའོ། །
【漢】何等勝義無記？謂虛空、非擇滅。
【梵】upapattilābhato 'vyākṛtaṃ katamat/ akuśalānāṃ kuśalasāsravāṇāṃ ca dharmāṇāṃ vipākaḥ/
【藏】སྐྱེ་བས་འཐོབ་པའི་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། མི་དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་དང་། དགེ་བ་ཟག་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་པར་སྨིན་པའོ། །
【漢】何等生得無記？謂諸不善有漏善法異熟。
【梵】prayogato 'vyākṛtaṃ katamat akliṣṭākuśalacetasa airyāpathikaṃ śailpasthānikaṃ ca//
【藏】སྦྱོར་བས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། ཉོན་མོངས་པ་ཅན་ཡང་མ་ཡིན:པ་དང་`〖P.N.―པ་དང་།〗`། དགེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་སེམས་དང་ལྡན་པའི་སྤྱོད་ལམ་དང་བཟོའི་གནས་སོ། །
【漢】何等加行無記？謂非染非善心者，所有威儀路工巧處法。
【梵】puraskārato 'vyākṛtaṃ katamat/ yathāpi tadanyatamānyatamaṃ devanikāyasanniśrayaṃ puraskṛtya hiṃsākudṛṣṭi vivarjitaṃ caityaṃ vā pratiṣṭhāpayati pūjākarma vā prayojayati yatra mahājanakāyo na puṇyaṃ prasavati nāpuṇyam//
【藏】མདུན་དུ:བྱ་བས་`〖P.N.བྱས་པས།〗`ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། ལྷའི་རིས་གང་ཡང་རུང་བ་ལ་བརྟེན་པ་མདུན་དུ་བྱས་ནས། འཚེ་བའམ་ལྟ་བ་ངན་པ་རྣམ་པར་སྤངས་ཏེ། ལྷ་རྟེན་བྱེད་པ་དང་། གང་དུ་སྐྱེ་བོ་ཕལ་པོ་ཆེ་བསོད་ནམས་ཀྱང་མི་བསྐྱེད་`〖P.N.སྐྱེ།〗`ལ་བསོད་ནམས་མ་ཡིན་པའང་མི་བསྐྱེད་`〖P.N.སྐྱེད།〗`པར་ལྷ་རྟེན་འཛུགས་`〖P.N.འཛུག〗`པའོ། །
【漢】何等現前供養無記？謂如有一想對歸依隨一天眾，遠離殺害意、邪惡見，建立祠廟，興供養業，令無量眾，於如是處，不生長福非福。
【梵】anugrahato 'vyākṛtaṃ katamat/ yathāpi taddāsabhṛtakakarmakareṣu putradāreṣu vā aduṣṭāprasannacitto dānaṃ dadāti//
【藏】ཕན་འདོགས་པས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། བྲན་དང་། གླ་མི་དང་། ལས་བྱེད་པ་རྣམས་དང་། བུ་དང་ཆུང་མ་རྣམས་ལ་སྡང་`〖N.སྤང་།〗`བ་ཡང་མ་ཡིན། དང་བ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་སེམས་ཀྱིས་སྦྱིན་པ་བྱིན་པའོ། །
【漢】何等饒益無記？謂如有一於自僕使妻子等所，以非穢非淨心，而行惠施。
【梵】upabhogato 'vyākṛtaṃ katamat/ yathāpi tadapratisaṃkhyākliṣṭacitto bhogānbhuṃkte//
【藏】ཉེ་བར་སྤྱད་པས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། སོ་སོར་བརྟགས་`〖P.N.བཏགས།〗`པ་མ་ཡིན་པ`〖P.N.ལ།〗`། ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡིན་པའི་སེམས་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`ལོངས་སྤྱོད་དམས་`〖P.N.རྣམས།〗`སྤྱད་པའོ། །
【漢】何等受用無記？謂如有一以無簡擇，無染污心，受用資具。
【梵】parigrahato 'vyākṛtaṃ katamat/ yathāpi tacchilpasthānasyābhyastatvādāyatyāṃ tadrūpaṃ mātmabhāvaparigrahaṃ karoti yena laghu ladhveva teṣu śilpasthāneṣu śikṣāniṣṭhāṃ gacchati//
【藏】ཡོངས་སུ་འཛིན་པས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། བཟོའི་གནས་ལ་གོམས་པའི་ཕྱིར་`〖P.N.⁺རོ།〗`མ་འོངས་པ་ན་དེའི་ངོ་བོའི་ལུས་`〖N.⁺སུ།〗`ཡོངས་སུ་འཛིན་པར་བྱེད་པ་སྟེ། :དེ་ལ་`〖P.N.དེས།〗`མྱུར་བ་མྱུར་བར་བཟོའི་གནས་དེ་དག་ལ་བསླབ་པ་`〖P.N.པའི་གནས།〗`མཐར་ཕྱིན་པར་འགྱུར་བའོ། །
【漢】何等引攝無記？謂如有一於工巧處串習故，於當來世，復引攝如是相身。由此身故，
【梵】pratipakṣato 'vyākṛtaṃ katamat/ yathāpi tat pratisaṃkhyāya bhaiṣajyaṃ niṣevate//
【藏】གཉེན་པོས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། སོ་སོར་མ་བརྟགས་པས་སྨན་བསྟེན་`〖P.N.རྟེན།〗`པའོ། །
【漢】習工巧處，速疾究竟。
【漢】何等對治無記？謂如有一為治疾病，得安樂故，以簡擇心，好服醫藥。
【梵】upaśamato 'vyākṛtaṃ katamat/ rūpārūpyavacaraḥ kleśaḥ śamathopagūḍhatāmupādāya//
【藏】ཉེ་བར་ཞི་བས་`〖P.N.བར།〗`ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པ་ན་སྤྱོད་པའི་ཉོན་མོངས་པ་སྟེ། ཞི་གནས་དང་ལྡན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何等寂靜無記？謂色無色界諸煩惱等。由奢摩他所藏伏故。
【梵】niṣyandato 'vyākṛmataṃ katamat nirvāṇacittasahajam//
【藏】རྒྱུ་མཐུན་པས་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་གང་ཞེ་ན། སྤྲུལ་པའི་སེམས་དང་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པའོ། །
【漢】何等等流無記？謂變化心俱生品。
###### ## J2.附釋示現善不善無記法
###### ### K1.徵
【梵】api khalu nidarśanataḥ kuśalamapyakuśalamapyavyākṛtamapi draṣṭavyam// tatpunaḥ katamat//
【藏】ཡང་བསྟན་པས་ཀྱང་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པར་བལྟ་`〖P.N.ལྟ།〗`སྟེ། དེ་ཡང་གང་ཞེ་ན།
【漢】復有示現善、不善、無記法。此復云何？
###### ### K2.釋
【梵】yadbuddhāḥ paramapāramiprāptāśca bodhisattvā nidarśayanti sattvānāmanugrahārthaṃ na tu teṣāṃ tatra tathā kācit pariniṣpattiḥ/
【藏】གང་སངས་རྒྱས་རྣམས་དང་། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དམ་པའི་ཕ་རོལ་ཏུ་སོན་པ་རྣམས་ཀྱིས་སེམས་ཅན་ལ་ཕན་གདགས་པའི་ཕྱིར་སྟོན་པ་སྟེ། དེ་ན་དེ་དག་དེ་བཞིན་དུ་ཡོངས་སུ་གྲུབ་པ་ནི་གང་ཡང་མེད་དོ། །
【漢】謂佛及得第一究竟菩薩摩訶薩，為欲饒益諸有情故，有所示現。當知此中，無有一法，真實可得。
###### # I7.欲界繫
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ kāmapratisaṃyuktaṃ kati kā(ma) pratisaṃyuktāni kimarthaṃ kāmapratisaṃyuktaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འདོད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་ཡིན། འདོད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འདོད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何欲界繫？幾是欲界繫？為何義故，觀欲界繫耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋欲界繫義
【梵】avītarāgasya sāsravakuśalākuśalāvyākṛtaṃ kāmaprati saṃyuktaṃ draṣṭavyam/
【藏】འདོད་ཆགས་དང་མ་བྲལ་བའི་དགེ་བ་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་དང་། མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ནི་འདོད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂未離欲者，所有善、不善、無記法，是欲界繫義。
###### ### K2.釋幾是欲界繫
【梵】catvāro dhātavo dvecāyatane tadanyeṣāṃ ca skandhadhātvāyatanānāmekadeśaḥ/
【藏】ཁམས་བཞི་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་དང་། དེ་ལས་གཞན་པའི་ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་`〖P.N.ཅིག〗`གོ །
【漢】四界、二處全，及餘蘊界處一分，是欲界繫。
###### ### K3.釋為何義觀欲界繫
【梵】kāmāvītarāgātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འདོད་པ་ལ་`〖P.N.ལས།〗`འདོད་ཆགས་དང་མ་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著未離欲界欲我故，觀察欲界繫。
###### # I8.色界繫
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ rūpapratisaṃyuktāni kimarthaṃ rūpapratisaṃyuktaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་གཟུགས་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་ཡིན། གཟུགས་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་གཟུགས་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何色界繫？幾是色界繫？為何義故，觀色界繫耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋色界繫義
【梵】kāmavītarāgasya rūpāvītarāgasya kuśalāvyakṛtaṃ rūpapratisaṃyuktaṃ draṣṭavyam//
【藏】འདོད་པ་ལ་`〖P.N.ལས།〗`འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་ལ། གཟུགས་ལ་`〖P.N.ལས།〗`འདོད་ཆགས་དང་མ་བྲལ་བའི་དགེ་བ་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ནི་གཟུགས་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂已離欲界欲，未離色界欲者，所有善、無記法，是色界繫義。
###### ### K2.釋幾是色界繫
【梵】caturo dhātūna dve cāyatane sthāpayitā tadanyeṣāṃ skandhadhātvāyatanānāmekadeśaḥ/
【藏】ཁམས་བཞི་དང་སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་མ་གཏོགས་པར་དེ་ལས་གཞན་པའི་ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】除前所說四界、二處、餘蘊界處一分，是色界繫。
###### ### K3.釋為何義觀色界繫
【梵】kāmavītarāgātmabhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་འདོད་པ་ལ་`〖P.N.དང་།〗`འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離欲界欲我故，觀察色界繫。
###### # I9.無色界繫
###### ## J1.正釋無色界繫
###### ### K1.問
【梵】kathamārūpapyapratisaṃyuktaṃ katyārūpyapratisaṃyuktāni kimarthamārūpyapratisaṃyuktāparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་གཟུགས་མེད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་ཡིན། གཟུགས་མེད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་གཟུགས་མེད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無色界繫？幾是無色界繫？為何義故，觀無色界繫耶？
###### ### K2.答
###### #### L1.釋無色界繫義
【梵】rūpavītarāgasyārūpyāvītarāgasya kuśalāvyākṛtaṃ vā ' 'rūpyapratisaṃyuktaṃ draṣṭavyam/
【藏】གཟུགས་ལ་`〖P.N.ལས།〗`འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་ལ། གཟུགས་མེད་པ་ལ་`〖P.N.ལས།〗`འདོད་ཆགས་དང་མ་བྲལ་བའི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ནི་གཟུགས་མེད་པ་དང་`〖N.―དང་།〗`རབ་ཏུ་ལྡན་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂已離色界欲，未離無色界欲者，所有善、無記法，是無色界繫義。
###### #### L2.釋幾無色界繫
【梵】caturṇāṃskandhānāṃ dvayo ścāyatanayoḥ pradeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་བཞི་དང་། ཁམས་གསུམ་དང་སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་`〖P.N.ཀྱིས།〗`ཕྱོགས་སོ། །
【漢】三界、二處、四蘊一分，是無色界繫。
###### #### L3.釋為何義觀無色界繫
【梵】rūpavītarāgātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་གཟུགས་ལ་`〖P.N.ལས།〗`འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著離色界欲我故，觀察無色界繫。
###### ## J2.附釋五種離欲及十種離欲
###### ### K1.釋五種離欲
【梵】vairāgyaṃ punarekadeśavairāgyaṃ skalavairāgyaṃ prativedhavairāgyamupaghātavairāgyaṃ samudghātavairāgyaṃ ca draṣṭavyam/
【藏】འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་ཀྱང་། ཕྱོགས་གཅིག་ལས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། མཐའ་དག་ལས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། རྟོགས་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། གནོད་པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། ལེགས་པར་བཏོན་`〖P.N.སྟོན།〗`པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དུ་བལྟའོ། །
【漢】復次，有一分離欲、具分離欲、通達離欲、損伏離欲、永害離欲。
###### ### K2.釋十種離欲
###### #### L1.總標
【梵】api khalu daśa vairāgyāṇi/ prakṛtivairāgyamupaghātavairāgyamupastambhavairāgyaṃ samutkarṣavairāgyaṃ sammohavairāgyaṃ pratipakṣavairāgyaṃ parijñāvairāgyaṃ prahāṇi vairāgyaṃ sottaravairāgyaṃ niruttaravairāgyam//
【藏】ཡང་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་བཅུ་སྟེ། རང་བཞིན་གྱིས་`〖P.N.གྱི།〗`འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། གནོད་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། ཉེ་བར་བརྟན་`〖P.N.བརྟེན།〗`པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། ཕུལ་དུ་བྱུང་བས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། རྨོངས་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། གཉེན་པོས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། ཡོངས་སུ་ཤེས་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། སྤང་`〖P.N.སྤོང།〗`བས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། གོང་མ་དང་བཅས་པའི་`〖P.N.པས།〗`འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དང་། གོང་ན་མེད་པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་དོ། །
【漢】復有十種離欲，謂自性離欲、損害離欲、任持離欲、增上離欲、愚癡離欲、對治離欲、遍知離欲、永斷離欲、有上離欲、無上離欲。
###### #### L1.別釋
【梵】prakṛtivairāgyaṃ katamat/ duḥkhāyāṃ vedanāyāṃ duḥkhasthānīyeṣu ca dhamaṣu yā pratikulatā//
【藏】རང་བཞིན་གྱིས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཚོར་བ་དང་། སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཚོར་བའི་གནས་ཀྱི་ཆོས་རྣམས་ལ་གང་མི་འཕྲོད་པར་འཛིན་པ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等自性離欲？謂於苦受、及順苦受處法，生厭背性。
【梵】upaghātavairāgyaṃ katamat/ maithunaprayuktasya dāhavigame yā pratikūlatā//
【藏】གནོད་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། འཁྲིག་པ་ལ་ཞུགས་པ་གདུང་བ་དང་བྲལ་ནས་གང་མི་འཕྲོད་པར་འཛིན་པ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等損害離欲？謂習欲者，暢熱惱已，生厭背性。
【梵】upastambhavairāgyaṃ katamat/ subhuktavato mṛṣṭe 'pi bhojane yā pratikūlatā//
【藏】ཉེ་བར་བརྟན་`〖P.N.བརྟེན།〗`པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། འདྲངས་པར་ཟོས་པ་ཟས་ཞིམ་པོ་ལ་ཡང་གང་`〖P.N.―གང་། 〗`མི་འཕྲོད་པར་འཛིན་པ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等任持離欲？謂飽食已，於諸美膳，生厭背性。
【梵】samutkarṣavairāgyaṃ katamat/ uccataraṃ sthānaṃ prāptava to nirhīne sthāne yā pratikūlatā//
【藏】ཕུལ་དུ་བྱུང་བས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། ཐབས་ཤིན་ཏུ་ཆེན་པོ་ཐོབ་པ`〖P.N.པས།〗`། ཐབས་དམའ་བ་ལ་གང་མི་འཕྲོད་པར་འཛིན་པ་ཉིད་དོ།།
【漢】何等增上離欲？謂得勝處已，於下劣處，生厭背性。
【梵】sammohavairāgyaṃ katamat/ bālānāṃ nirvāṇe yā pratikūlatā//
【藏】རྨོངས་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། བྱིས་པ་རྣམས་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ལ་`〖P. ―ལ།〗`གང་མི་འཕྲོད་པར་འཛིན་པ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等愚癡離欲？謂諸愚夫，於涅槃界，生厭背性。
【梵】pratipakṣa vairāgyaṃ katamat/ laukikena vā lokottareṇa vā mārgeṇa yatkleśaprahāṇam//
【藏】གཉེན་པོས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། འཇིག་རྟེན་པའམ་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་ལམ་གྱིས་ཉོན་མོངས་པ་སྤོང་བ་གང་ཡིན་པའོ། །
【漢】何等對治離欲？謂由世間、出世間道，斷諸煩惱。
【梵】parijñāvairāgyaṃ katamat/ pratilabdhadarśanamārgasya traidhātuke yā pratikūlatā//
【藏】ཡོངས་སུ་ཤེས་པས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། མཐོང་བའི་ལམ་ཐོབ་པ། ཁམས་གསུམ་པ་ལ་གང་མི་འཕྲོད་པར་འཛིན་པ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等遍知離欲？謂已得見道者，於三界法，生厭背性。
【梵】prahāṇivairāgyaṃ katamat/ bhūmau bhūmau kleśān prajahato yā pratikūlatā//
【藏】སྤོང་བས་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། ས་དང་སར་ཉོན་མོངས་པ་རབ་ཏུ་སྤོང་བའི་མི་མཐུན་པར་འཛིན་པ་ཉིད་གང་ཡིན་པའོ། །`〖P.N.⁺ས།〗`
【漢】何等永斷離欲？謂永斷地地諸煩惱已，生厭背性。
【梵】sottaravairāgyaṃ katamat/ laukikānāṃ śrāvakapratyekabuddhānāṃ ca yadvairāgyam//
【藏】གོང་མ་དང་བཅས་པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། འཇིག་རྟེན་པ་དང་། ཉན་ཐོས་དང་། རང་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཡིན་པའོ། །
【漢】何等有上離欲？謂世間聲聞、獨覺所有離欲。
【梵】niruttaraṃ vairāgyaṃ katamat/ yad buddhabodhisattvānāṃ vairāgyaṃ sarvasattvahitasukhādhiṣṭhānatā mupādāya//
【藏】གོང་ན་མེད་པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་གང་ཞེ་ན། སངས་རྒྱས་དང་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་རྣམས་ཀྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་`〖P.N.―ཉིད།〗`གང་ཡིན་པ་སྟེ། སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ལ་ཕན་པ་དང་བདེ་བའི་གནས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何等無上離欲？謂佛菩薩所有離欲，為欲利樂諸有情故。
###### # I10.有學
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ śaikṣaṃ kati śaikṣāṇi kimarthaṃ śaikṣaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་སློབ་པ་ཡིན། སློབ་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་སློབ་པར་བརྟག་`〖P.N.རྟག〗`ཅེ་ན།
【漢】云何有學？幾是有學？為何義故，觀有學耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有學義
【梵】mokṣaprayuktasya kuśalaṃ śaikṣaṃ draṣṭavyam/
【藏】ཐར་པ་ལ་བརྩོན་པའི་དགེ་བ་ནི་སློབ་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂求解脫者，所有善法，是有學義。
###### ### K2.釋幾是有學
【梵】skandhānā daśānāṃ dhātūnāṃ caturṇāṃ cāyatanāmekadeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་དང་། ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཞིའི་ཕྱོགས་སོ། །
【漢】十界、四處、諸蘊一分，是有學。
###### ### K3.釋為何義觀有學
【梵】mokṣaprayuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཐར་པ་ལ་བརྩོན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著求解脫我故，觀察有學。
###### # I11.無學
###### ## J1.問
【梵】kathamaśaikṣaṃ katyaśaikṣāṇi kimarthamaśaikṣaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་མི་སློབ་པ་`〖N.པར།〗`ཡིན། མི་སློབ་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་མི་སློབ་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無學？幾是無學？為何義故，觀無學耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無學義
【梵】śikṣāyāṃ niṣṭhāgatasya kuśalamaśaikṣaṃ draṣṭavyam/
【藏】བསླབ་པ་མཐར་ཕྱིན་པའི་དགེ་བ་ནི་མི་སློབ་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂於諸學處已得究竟者，所有善法，是無學義。
###### ### K2.釋幾是無學
【梵】skandhānāṃ daśānāṃ dhātūnāṃ caturṇāṃ cāyatanānāṃ pradeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་དང་། ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཞིའི་ཕྱོགས་སོ། །
【漢】十界、四處、諸蘊一分，是有學。`[無]`
###### ### K3.釋為何義觀無學
【梵】bhuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་གྲོལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著已脫我故，觀察無學。
###### # I12.非學非無學
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ naivaśaikṣānāśaikṣaṃ kati naivaśaikṣānāśaikṣāni kimarthaṃ naivaśaikṣānāśaikṣa parīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན། སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པ:རྣམས་ནི་`〖P.N.―རྣམས་ནི།〗`དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何非學非無學？幾是非學非無學？為何義故，觀非學非無學耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋非學非無學義
【梵】pṛthagjanasya kuśalākuśalāvyakṛtaṃ śaikṣasya kliṣṭāvyākṛtamaśaikṣasya cāvyākṛtamasaṃskṛtaṃ ca naivaśaikṣānāśaikṣaṃ draṣṭavyam/
【藏】སོ་སོའི་སྐྱེ་བོའི་དགེ་བ་དང་། མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་དང་། སློབ་པའི་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་དང་། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་དང་། མི་སློབ་པའི་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་དང་། འདུས་མ་བྱས་ནི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་མི་སློབ་པ་ཡང་མ་ཡིན་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂諸異生所有善、不善、無記法，及諸學者染污無記法，諸無學者無記法，并無為法，是非學非無學義。
###### ### K2.釋幾是非學非無學
【梵】aṣṭau dhātavo 'ṣṭā vāyatanāni tadanyeṣāṃ skandhadhātvāyatanānāṃ pradeśaḥ/
【藏】ཁམས་བརྒྱད་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བརྒྱད་དང་། དེ་ལས་གཞན་པའི་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་ཕྱོགས:གཅིག་གོ`〖P.N.སོ།〗` །
【漢】八界、八處全，及`〖及＝足【宮】〗`餘蘊界處一分，是非學非無學。
###### ### K3.釋為何義觀非學非無學
【梵】amuktātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་གྲོལ་བ་མ་ཡིན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著不解脫我故，觀察非學非無學。
###### # I13.見所斷
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ darśanaprahātavyaṃ kati darśanaprahātavyāni kimarthaṃ darśanaprahātavyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་མཐོང་བས་སྤང་བར་`〖N.བའི།〗`བྱ་བ་ཡིན། མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བར་`〖P.N.―བར།〗`བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何見所斷？幾是見所斷？為何義故，觀見所斷耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋見所斷義
【梵】parikalpitā kliṣṭā dṛṣṭiḥ vicikitsādṛṣṭisthānaṃ ye ca dṛṣṭau vipratipannāḥ kleśopakleśāḥ yacca dṛṣṭyā samutthāpitaṃ kāyavā kkarma sarvaṃ cāpāyikaṃ skandhadhātvāyatanaṃ darśanaprahātavyaṃ draṣṭavyam/
【藏】ཉོན་མོངས་པ་ཅན་གྱི་ལྟ་བ་ཀུན་ཏུ་བརྟགས་པ་རྣམས་དང་། ཐེ་ཚོམ་དང་ལྟ་བའི་གནས་དང་ལྟ་བ་ལ་ལོག་པར་ཞུགས་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་གང་ཡིན་པ་དག་དང་། གང་ཡང་ལྟ་བས་ཀུན་ནས་བསླང་བའི་ལུས་ཀྱི་`〖P.N.ཀྱིས།〗`ལས་དང་། ངག་གི་`〖N.གིས།〗`ལས་དང་། ངན་སོང་བའི་`〖P.N.གི〗`ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་ཐམས་ཅད་ནི་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བར་བལྟའོ། །
【漢】謂分別所起染污見疑見處疑處，及於見等所起邪行煩惱、隨煩惱，及由見等所發身語意業，并一切惡趣等蘊界處，是見所斷義。
###### ### K2.釋幾是見所斷
【梵】sarveṣāmekadeśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分是見所斷。
###### ### K3.釋為何義觀見所斷
【梵】darśanasaṃpannātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་མཐོང་བ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པར་`〖P.N.པ།〗`མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著見圓滿我故，觀察見所斷。
###### # I14.修所斷
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ bhāvanāprahātavyaṃ kati bhāvanāprahātavyāni kimarthaṃ bhāvanāprahātavyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་བསྒོམ་`〖N.སྒོམ།〗`པས་སྤང་བར་བྱ་བ་ཡིན། བསྒོམ་`〖P.N.སྒོམ།〗`པས་སྤང་བར་བྱ་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་བསྒོམ་`〖P.N.སྒོམ།〗`པས་སྤང་བར་བྱ་བར་`〖P.N.བ།〗`བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何修所斷？幾是修所斷？為何義故，觀修所斷耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋修所斷義
【梵】labdhadarśanamārgasya tadūrdhvaṃ darśanaprahātavyaviparyayeṇa sāsravā dharmāḥ/
【藏】མཐོང་བའི་ལམ་ཐོབ་པ་`〖P.N.པའི།〗`དེ་ཡན་ཆད་ཀྱི་མཐོང་བས་སྤང་བར་བྱ་བ་ལས་བཟློག་པ་ཟག་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་རྣམས་སོ།།
【漢】謂得見道後，見所斷相違諸有漏法，是修所斷義。
###### ### K2.釋幾是修所斷
【梵】sarveṣāmekadeśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分是修所斷。
###### ### K3.釋為何義觀修所斷
【梵】bhāvanāsaṃpannātmābhiniveśatyajanārtham//
【藏】བདག་སྒོམ་`〖P.N.བསྒོམ།〗`པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པར་`〖P.N.པས།〗`མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著修圓滿我故，觀察修所斷。
###### # I15.非所斷
###### ## J1.問
【梵】kathamaprahātavyaṃ katyaprahātavyāni kimamarthamaprahātavyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན། སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何非所斷？幾是非所斷？為何義故，觀非所斷耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋非所斷義
【梵】anāsravamaprahātavyaṃ draṣṭavyaṃ sthāpayitvā nirvedhabhāgīyam/
【藏】ཟག་པ་མེད་པ་ནི་སྤང་བར་བྱ་བ་མ་ཡིན་པར་བལྟའོ། །ངེས་པར་འབྱེད་པའི་ཆ་དང་མཐུན་པ་མ་གཏོགས་པར་ཕུང་པོ་རྣམས་དང་།
【漢】謂諸無漏法，除順決擇分，是非所斷。
###### ### K2.釋幾是非所斷
【梵】skaṃdhānāṃ daśānāṃ dhātūnāṃ caturṇāṃ cāyatanānāṃ pradeśaḥ/
【藏】ཁམས་གསུམ་`〖P.N.བཅུ།〗`དང་། སྐྱེ་མཆེད:གཉིས་ཀྱི་`〖P.N.བཞིའི།〗`ཕྱོགས་སོ། །
【漢】十界、四處、諸蘊一分，是非所斷。
###### ### K3.釋為何義觀非所斷
【梵】siddhātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་གྲུབ་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ:སྤང་པའི་`〖N.སྡང་བའི།〗`ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著成滿我故，觀察非所斷。
###### H7.諸緣等
###### # I1.緣生
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ pratītyasamutpannaṃ kati pratītyasamutpannāni kimarthaṃ pratītyasamutpannaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་ཡིན། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར:འབྱུང་བར་`〖P.N.―འབྱུང་བར།〗`བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何緣生？幾是緣生？為何義故，觀緣生耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
###### #### L1.釋緣生義
【梵】lakṣaṇato 'pyaṅgavibhāgato 'pi aṅgasamāsato 'pyaṅgapratyayatvavyavasthānato 'pi aṅgakarmavyavasthānato 'pi aṅgasaṃkleśasaṃgrahato 'pi arthato 'pi gāmbhīryato 'pi prabhedato 'pyanuloma (pratiloma) to 'pi pratītyasamutpannaṃ draṣṭavyam/
【藏】མཚན་ཉིད་དང་། ཡན་ལག་རྣམ་པར་དབྱེ་བ་དང་། ཡན་ལག་མདོར་བསྡུ་བ་དང་། ཡན་ལག་རྐྱེན་ཉིད་དུ་རྣམ་པར་གཞག་པ་དང་། ཡན་ལག་གི་ལས་རྣམ་པར་གཞག་པ་དང་། ཡན་ལག་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པར་བསྡུ་བ་དང་། དོན་དང་། ཟབ་པ་དང་། རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་། ལུགས་དང་མི་མཐུན་པས་ཀྱང་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བར་བལྟའོ། །
【漢】謂相故，分別支故，略攝支故，建立支緣故，建立支業故，支雜染攝故，義故，甚深故，差別故，順逆故，是緣生義。
###### #### L2.釋幾是緣生
【梵】sarvāṇi dharmadhātvāyatanaikadeśaṃ sthāpayitvā/
【藏】ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། :ཆོས་ཀྱི་`〖P.N.―ཆོས་ཀྱི།〗`སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་མ་གཏོགས་པ་`〖P.N.པར།〗`ཐམས་ཅད་དོ། །
【漢】一切皆是緣生，唯除法界、法處一分諸無為法。
###### #### L3.釋為何義觀緣生
【梵】ahetuviṣamahetukātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་དང་ཆོས་`〖P.N.―ཆོས།〗`རྒྱུ་མེད་པ་དང་མི་མཐུན་པའི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著無因不平等因我法故，觀察緣生。
###### ### K2.別解十種緣生義
###### #### L1.相故
【梵】kathaṃ lakṣaṇataḥ/ nirī(ha)pratyayotpattitāmupādāya anityapratyayotpattitāmupādāya samarthapratyayotpattitāmupādāya//
【藏】མཚན་ཉིད་ཀྱིས་`〖P.N.―ཀྱིས།〗`ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ཡོ་བ་མེད་པའི་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བ་དང་། མི་རྟག་པའི་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བ་དང་། ནུས་པའི་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】何等相故？謂無作緣生故，無常緣生故，勢用緣生故，是緣生相。
###### #### L2.分別支故
【梵】kathamaṅgavibhāgataḥ/ dvādaśāṅgāni/ dvādaśāṅgaḥ pratītyasamutpādaḥ avidyā saṃskārā vijñānaṃ nāmarūpaṃ ṣaḍāyatanaṃ sparśo vedanā tṛṣṇopadānaṃ bhavo jāti rjarāmaraṇaṃ ca//
【藏】ཡན་ལག་རྣམ་པར་དབྱེ་བས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ཡན་ལག་བཅུ་གཉིས་རྣམས་ཏེ། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བའི་ཡན་ལག་བཅུ་གཉིས་ནི། མ་རིག་པ་དང་། འདུ་བྱེད་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་། མིང་དང་གཟུགས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་དང་། རེག་པ་དང་། ཚོར་བ་དང་། སྲེད་པ་དང་། ལེན་པ་དང་། སྲིད་པ་དང་། སྐྱེ་བ་དང་། རྒ་ཤིའོ། །
【漢】何等分別支故？謂分別緣生為十二分。何等十二？謂無明、行、識、名色、六處、觸、受、愛、取、有、生及老死。
###### #### L3.略攝支故
【梵】kathamaṅgasamāsato 'pi/ ākṣepakāṅgamākṣiptāṅgamabhinirvarttakāṅgamabhinirvṛttyaṅgaṃ ca//
【藏】ཡན་ལག་མདོར:བསྡུ་བས་`〖P.N.བསྡུས་པ།〗`ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། འཕེན་པའི་ཡན་ལག་དང་། འཕངས་པའི་ཡན་ལག་དང་། མངོན་པར་འགྲུབ་`〖P.N.གྲུབ།〗`པར་བྱེད་པའི་ཡན་ལག་དང་། མངོན་པར་གྲུབ་པའི་ཡན་ལག་གོ །
【漢】何等略攝支故？謂能引支、所引支、能生支、所生支。
【梵】ākṣepakāṅgaṃ katamat/ avidyā saṃskārā vijñānaṃ ca//
【藏】འཕེན་པའི་ཡན་ལག་གང་ཞེ་ན། མ་རིག་པ་དང་། འདུ་བྱེད་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །
【漢】能引支者，謂無明、行、識。
【梵】ākṣiptakāṅgaṃ katamat/ nāmarūpaṃ ṣaḍāyatanaṃ sparśo vedanā ca//
【藏】འཕངས་པའི་ཡན་ལག་གང་ཞེ་ན། མིང་དང་གཟུགས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་དང་། རེག་པ་དང་། ཚོར་བའོ། །
【漢】所引支者，謂名色、六處、觸、受。
【梵】abhinrivarttakāṅgaṃ katamat/ tṛṣṇā upādānaṃ bhavaśca/
【藏】མངོན་པར་འགྲུབ་`〖N.གྲུབ།〗`པར་བྱེད་པའི་ཡན་ལག་གང་ཞེ་ན། སྲེད་པ་དང་། ལེན་པ་དང་། སྲིད་པའོ། །
【漢】能生支者，謂愛、取、有。
【梵】abhinirvṛttyaṅgaṃ katamat/ jāti rjarāmaraṇaṃ ca//
【藏】མངོན་པར་གྲུབ་པའི་ཡན་ལག་གང་ཞེ་ན། སྐྱེ་བ་དང་། རྒ་ཤིའོ། །
【漢】所生支者，謂生、老死。
###### #### L4.建立支緣故
【梵】kathamaṅgapratyayatvavyavasthānataḥ/ vāsanāto 'pyāvedhato 'pi manasikārato 'pi sahabhāvato 'pyāṅgānāṃ pratyayatvavyavasthānaṃ veditavyaṃ tacca yathāyogam//
【藏】ཡན་ལག་རྐྱེན་ཉིད་དུ་རྣམ་པར་བཞག་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། བག་ཆགས་དང་། ཤུགས་དང་། ཡིད་ལ་བྱེད་པ་དང་། ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བས་ཀྱང་ཡན་ལག་རྣམས་རྐྱེན་ཉིད་དུ་རྣམ་པར་གཞག་པར་`〖P.N.པ།〗`རིག་པར་བྱ་སྟེ། དེ་ཡང་ཅི་རིགས་སུ་སྦྱར་རོ། །
【漢】何等建立支緣故？謂習氣故，引發故，思惟故，俱有故，建立支緣，隨其所應。
###### #### L5.建立支業故
【梵】kathamaṅgakarmavyavasthānataḥ/ avidyā kiṃkarmikā/
【藏】ཡན་ལག་གི་ལས་རྣམ་པར་གཞན་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། མ:རིག་པ་`〖P.N.རིགས་པའི།〗`ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】何等建立支業故？謂無明有二種業：
【梵】bhave ca sattvān saṃmohayati pratyayaśca
【藏】སྲིད་པ་ལ་སེམས་ཅན་རྣམས་རྨོངས་པར་བྱེད་པ་དང་།
【漢】一、令諸有情於有愚癡。
【梵】bhavati saṃskārāṇām//
【藏】འདུ་བྱེད་རྣམས་ཀྱི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與行作緣。
【梵】saṃskārāḥ kiṃkarmakāḥ/
【藏】འདུ་བྱེད་`〖P.N.⁺རྣམས།〗`ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】行有二種業：
【梵】gatiṣu ca sattvān vibhajanti pratyayāśca
【藏】འགྲོ་བ་རྣམས་སུ་སེམས་ཅན་དག་རྣམས་པར་འབྱེད་པ་དང་།
【漢】一、令諸有情於諸趣中，種種差別。
【梵】bhavanti vijñānavāsanāyāḥ//
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པའི་བག་ཆགས་ཀྱི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與識作緣。
【梵】vijñānaṃ kiṃ karmakam/
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】識有二種業：
【梵】sattvānāṃ karmabandhaṃ ca dhārayati pratyayaśca
【藏】སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་ལས་ཀྱི་འཆིང་བ་འཛིན་པ་དང་།
【漢】一、持諸有情所有業縛。
【梵】bhavati nāmarūpasya//
【藏】མིང་དང་གཟུགས་ཀྱི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與名色作緣。
【梵】nāmarūpaṃ ca kiṃkarmakam/
【藏】མིང་དང་གཟུགས་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】名色有二種業：
【梵】ātmabhāvaṃ ca sattvān grāhayati pratyayaśca
【藏】སེམས་ཅན་རྣམས་ལུས་ལེན་དུ་འཇུག་པ་དང་།
【漢】一、攝諸有情`〖情＝緣【宮】〗`自體。
【梵】bhavati ṣaḍāyatanasya//
【藏】སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་གི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與六處作緣。
【梵】ṣaḍāyatanaṃ kiṃkarmakam//
【藏】སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】六處有二種業：
【梵】ātmabhāvaparipūriṃ ca sattvān grāhayati pratya yaśca
【藏】སེམས་ཅན་རྣམས་ལུས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་ལེན་དུ་འཇུག་པ་དང་།
【漢】一、攝諸有情自體圓滿。
【梵】bhavati sparśasya//
【藏】རེག་པའི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與觸作緣。
【梵】sparśaḥ kiṃkarmakaḥ/
【藏】རེག་པ་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】觸有二種業：
【梵】viṣayopabhoge ca sattvān pravarttayati pratyayaśca
【藏】ཡུལ་གྱི་ལོངས་སྤྱོད་ལ་སེམས་ཅན་རྣམས་འཛུད་པ་དང་།
【漢】一、令諸有情，於所受用境界流轉。
【梵】bhavati vedanāyāḥ/
【藏】ཚོར་བའི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與受作緣。
【梵】vedanā kiṃkarmikā/
【藏】ཚོར་བ་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】受有二種業：
【梵】janmopabhoge ca sattvān pravarttayati pratyayaśca
【藏】སྐྱེ་བའི་`〖P.N.བ་དང་།〗`ལོངས་སྤྱོད་ལ་སེམས་ཅན་རྣམས་འཛུད་པ་དང་།
【漢】一、令諸有情，於所受用，生果流轉。
【梵】bhavati tṛṣṇāyāḥ//
【藏】སྲེད་པའི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與愛作緣。
【梵】tṛṣṇā kiṃkarmikā/
【藏】སྲེད་པ་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】愛有二種業：
【梵】janmani ca sattvānākarṣayati pratyayaśca
【藏】སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་སྐྱེ་བ་འདྲེན་པ་དང་།
【漢】一、引諸有情流轉生死。
【梵】bhavati upādānasya//
【藏】ལེན་པའི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與取作緣。
【梵】upādānaṃ kiṃkarmakam/
【藏】ལེན་པ་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】取有二種業：
【梵】punarbhavādānārthaṃ sopādānaṃ ca sattvānāṃ vijñānaṃ karoti pratyayaśca
【藏】ཡང་སྲིད་པ་ལེན་པའི་ཕྱིར་སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཉེ་བར་ལེན་པ་དང་བཅས་པར་བྱེད་པ་དང་།
【漢】一、為取後有，令諸有情，發有取識。
【梵】bhavati bhavasya//
【藏】སྲིད་པའི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與有作緣。
【梵】bhavaḥ kiṃkarmakaḥ/
【藏】སྲིད་པ་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】有有二種業：
【梵】punarbhave ca sattvānabhimukhīkaroti pratyayaśca
【藏】ཡང་སྲིད་པར་སེམས་ཅན་རྣམས་མངོན་དུ་ཕྱོགས་པར་བྱེད་པ་དང་།
【漢】一、令諸有情後有現前。
【梵】bhavati jāteḥ//
【藏】སྐྱེ་བའི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與生作緣。
【梵】jātiḥ kiṃkarmikā/
【藏】སྐྱེ་བ་ཅིའི་ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】生有二種業：
【梵】nāmarūpaṣaḍāyatanasparśavedanānupūrvyā ca sattvānabhinirvarttayati pratyayaśca
【藏】མིང་དང་གཟུགས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་དང་། རེག་པ་དང་། ཚོར་བའི་རིམ་གྱིས་སེམས་ཅན་རྣམས་མངོན་པར་འགྲུབ་པར་བྱེད་པ་དང་།
【漢】一、令諸有情，名色、六處、觸、受，次第生起。
【梵】bhavati jarāmaraṇasya//
【藏】རྒ་ཤིའི་རྐྱེན་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །
【漢】二、與老死作緣。
【梵】jarāmaraṇaṃ kiṃkarmakam/
【藏】རྒ:ཤི་ཅིའི་`〖P.N.ཤིའི།〗`ལས་ཅན་ཞེ་ན།
【漢】老死有二種業：
【梵】punaḥ punarvayaḥpariṇāmena jīvitapariṇāmena ca
【藏】ཡང་དང་ཡང་ན་ཚོད་འགྱུར་བ་དང་།
【漢】一、數令有情時分變異。
【梵】sattvānyojayati//
【藏】སྲོག་འགྱུར་བ་ལ་སེམས་ཅན་རྣམས་སྦྱོར་བའོ། །
【漢】二、數令有情壽命變異。
###### #### L6.支雜染攝故
【梵】kathamaṅgasaṃkle śasaṃgrahataḥ/ yā cāvidyā yā ca tṛṣṇā yaccopādānamityayaṃ saṃkleśasaṃgrahaḥ/ 【梵】ye ca saṃskārā yacca vijñānaṃ yaśca bhava ityayaṃ karmasaṃkleśasaṃgrahaḥ/ śeṣāṇi janmasaṃkleśasaṃgrahaḥ//
【藏】ཡན་ལག་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པར:བསྡུ་བས་`〖N.བསྡུས་པས།〗`ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། མ་རིག་པ་གང་ཡིན་པ་དང་། སྲེད་པ་གང་ཡིན་པ་དང་། ལེན་པ་གང་ཡིན་པ་འདི་ནི་ཉོན་མོངས་པའི་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པར་བསྡུའོ། །འདུ་བྱེད་གང་ཡིན་པ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཡིན་པ་དང་། སྲིད་པ་གང་ཡིན་པ་འདི་ནི་ལས་ཀྱི་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པར་བསྡུའོ། །ལྷག་མ་རྣམས་ནི་ཚེའི་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པར་བསྡུའོ། །
【漢】何等支雜染攝故？謂若無明、若愛、若取，是煩惱雜染所攝。若行、若識、若有，是業雜染所攝。餘是生雜染所攝。
###### #### L7.義故
【梵】kathamarthataḥ/ niḥkartṛkārthaḥ pratītyasamutpādārthaḥ/ sahetukārthaḥ niḥsattvārthaḥ parataṃtrārthaḥ nirohakārthaḥ anityārthaḥ kṣaṇikārthaḥ hetuphalaprabandhānupacchedārthaḥ anurūpahetuphalārthaḥ vicitrahetuphalārthaḥ pratiniyatahetuphalārthaśca pratītyasamutpādārthaḥ//
【藏】དོན་གྱིས་`〖P.N.གྱི།〗`ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། བྱེད་པ་པོ་མེད་པའི་དོན་ནི་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བའི་དོན་དང་། རྒྱུ་དང་བཅས་པ་ལས་བྱུང་བའི་དོན་དང་། སེམས་ཅན་མེད་པའི་དོན་དང་། གཞན་གྱི་དབང་གི་དོན་དང་། གཡོ་བ་མེད་པའི་དོན་དང་། མི་རྟག་པའི་དོན་དང་། སྐད་ཅིག་པའི་དོན་དང་། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་`〖P.N.བུའི།〗`རྒྱུད་རྒྱུན་མི་འཆད་པའི་དོན་དང་། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུར་`〖P.N.བུ།〗`མཐུན་པའི་དོན་དང་། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་`〖P.N.པའི།〗`དོན་དང་། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་སོ་སོར་ངེས་པའི་དོན་`〖P.ནོན།〗`ནི་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བའི་དོན་ཏོ། །
【漢】何等義故？謂無作者義，有因義，離有情義，依他起義，無作用義，無常義，有剎那義，因果相續不斷義，因果相似攝受義，因果差別義，因果決定義，是緣起義。
###### #### L8.甚深故
###### ##### M1.第一義
【梵】kathaṃ gāmbhīryataḥ/ hetu gāmbhīryato 'pi lakṣaṇagāmbhīryato 'pi utpattibhāgāmbhīryato 'pi sthitigāmbhīryato 'pi vṛttigāmbhīryato 'pi gāmbhīryaṃ draṣṭavyam//
【藏】ཟབ་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། རྒྱུས་ཟབ་པ་དང་། མཚན་ཉིད་ཀྱིས་ཟབ་པ་དང་། སྐྱེ་བས་ཟབ་པ་དང་། གནས་པས་ཟབ་པ་དང་། འབྱུང:བས་ཟབ་པས་`〖P.N.―བས་ཟབ་པས།〗`ཀྱང་ཟབ་པར་བལྟའོ། །
【漢】何等甚深故？謂因甚深故，相甚深故，生甚深故，住甚深故，轉甚深故，是甚深義。
###### ##### M2.第二義
【梵】api khalu kṣaṇikaḥ pratītyasamutpādaḥ sthititaścopalabhyate/ nirīhakapratyayaḥ pratītyasamutpādaḥsamarthapratyayaścopalabhyate/ niḥsattvaḥpratītyasamutpādaḥattvataścopalabhyate/
【藏】ཡང་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་སྐད་ཅིག་པ་ཡང་ཡིན་ལ། གནས་པར་ཡང་དམིགས། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་གཡོ་བ་མེད་པའི་རྐྱེན་ལས:འབྱུང་བའང་`〖P.N.བྱུང་བ་ཡང་།〗`ཡིན་ལ། ནུས་པའི་རྐྱེན་ལས:འབྱུང་བར་`〖P.N.བྱུང་བ།〗`ཡང་དམིགས། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་སེམས་ཅན་མེད་པ་ཡང་ཡིན་ལ་སེམས་ཅན་དུ་ཡང་དམིགས། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་བྱེད་པ་པོ་ཡང་མེད་ལ། ལས་དང་འབྲས་བུ་ཆུད་མི་ཟ་བར་ཡང་དམིགས་ཤིང་བདག་ལས་མ་ཡིན་གཞན་ལས་མ་ཡིན་གཉི་ག་ལས་མ་ཡིན།
【漢】又諸緣起法，雖剎那滅，而住可得。雖無作用緣，而有功能緣可得。雖離有情，而有情可得。雖無作者，而諸業果不壞可得。是故甚深。
###### ##### M3.第三義
【梵】na svato na parato na dvābhyāṃ na svayaṃkārāpa(ra)kārāhetusamutpannaḥ/ ato 'pi gambhīraḥ//
【藏】རང་གི་བྱེད་པ་དང་། གཞན་གྱི་བྱེད་པ་དང་། རྒྱུ་མེད་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡང་མ་ཡིན་ཏེ། དེའི་ཕྱིར་ཟབ་པའོ། །
【漢】又諸緣起法，不從自生，不從他生，不從共生，非不自作他作因生，是故甚深。
###### #### L9.差別故
【梵】kathaṃ prabhedataḥ/ vijñānotpattiprabhedataḥ cyutyupapattiprabhedataḥ vāhyaśasyotpattiprabhedataḥ saṃvarttavivarttaprabhe dattaḥ āhāropastambhaprabhedataḥ iṣṭāniṣṭagativibhāgaprabhedataḥ viśuddhiprabhedataḥ prabhāvaprabhedataśca prabhedo draṣṭavyaḥ//
【藏】རབ་ཏུ་དབྱེ་བས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། རྣམ་པར་ཤེས་པ་འབྱུང་བའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། འཆི་འཕོ་དང་སྐྱེ་བའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ཕྱིའི་ལོ་ཏོག་འབྱུང་བའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། འཇིག་པ་དང་ཆགས་`〖P.N.འཆགས།〗`པའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ཟས་ཀྱིས་བརྟན་པའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། འདོད་པ་དང་མི་འདོད་པའི:འགྲོ་བ་`〖P.N.―འགྲོ་བ།〗`རྣམ་པར:འབྱེད་པའི་`〖P.N.འགྲོ་བས།〗`རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། རྣམ་པར་དག་པའི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། མཐུ་སྟོབས་ཀྱི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བས་ཀྱང་རབ་ཏུ་དབྱེ་བར་བལྟའོ། །
【漢】何等差別故？謂識生差別故，內死生差別故，外穀等生差別故，成壞差別故，食持差別故，愛非愛趣分別差別故，清淨差別故，威德差別故，是差別義。 ^287gnu
###### #### L10.順逆故
【梵】kathamanulomapratilomataḥ/ saṃkleśā nulomapratilomato 'pi vyavadānānulomapratilomato 'pi pratītyasamutpādasyānulomapratilomanirddeśo draṣṭavyaḥ//
【藏】ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་ལུགས་དང་མི་མཐུན་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པའི་ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་ལུགས་དང་མི་མཐུན་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བའི་ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་ལུགས་དང་མི་མཐུན་པས་ཀྱང་། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བའི་ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་ལུགས་དང་མི་མཐུན་པ་`〖P.N.པས།〗`བསྟན་པར་བལྟའོ། །
【漢】何等順逆故？謂雜染順逆故，清淨順逆故，是說緣起順逆義。
【漢】大乘阿毘達磨集論卷第二
【漢】大乘阿毘達磨集論卷第三
【漢】無著菩薩造
【漢】三藏法師玄奘奉 詔譯
【漢】本事分中三法品第一之三`〖法品＝品法【宮】〗`
###### # I2.緣☗s3
###### ## J1.問
【梵】(atha mūlavastuni tridhamaparicchede prathame tṛtīyo bhāgaḥ)kathaṃ pratyayaḥ kati pratyayāḥ kimarthaṃ pratyayaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་རྐྱེན་ཡིན། རྐྱེན་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་རྐྱེན་དུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何緣？幾是緣？為何義故，觀緣耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
###### #### L1.釋緣義
【梵】hetuto 'pi samanantarato 'pi ālambanato 'pyadhipatito 'pi pratyayo draṣṭavyaḥ/
【藏】རྒྱུ་དང་དེ་མ་ཐག་པ་དང་། དམིགས་པ་དང་བདག་པོས་ཀྱང་རྐྱེན་དུ་བལྟའོ། །
【漢】謂因故，等無間故，所緣故，增上故，是緣義。
###### #### L2.釋幾是緣
【梵】sarvāṇi pratyayaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱང་རྐྱེན:དུ་བལྟའོ`〖P.N.ཡིན་ནོ།〗`། །
【漢】一切是緣。
###### #### L3.釋為何義觀緣
【梵】ātmahetukadharmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】ཆོས་བདག་གི་རྒྱུ་ལས:བྱུང་བར་`〖P.N.འབྱུང་བར།〗`མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著我為因法故，觀察緣。
###### ### K2.別解四緣
###### #### L1.因緣
###### ##### M1.以二習氣顯因緣義
【梵】hetupratyayaḥ katamaḥ/ ālayavijñānaṃ kuśalavāsanā ca//
【藏】རྒྱུའི་རྐྱེན་གང་ཞེ་ན། ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་དགེ་བའི་བག་ཆགས་སོ། །
【漢】何等因緣？謂阿賴耶識，及善習氣。
###### ##### M2.以七種相顯因緣義
###### ###### N1.總標
【梵】api khalu svabhāvato 'pi prabhedato 'pi sahāyato 'pi saṃpratipattito 'pi paripanthato 'pi parigrahato 'pi hetupratyayo draṣṭavyaḥ//
【藏】ཡང་ངོ་བོ་ཉིད་དང་། རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། གྲོགས་`〖P.N.⁺པོ།〗`དང་། མཐུན་པར་རྟོགས་པ་དང་། རྒྱས་པ་དང་། བར་དུ་གཅོད་པ་དང་། ཡོངས་སུ་འཛིན་པས་ཀྱང་རྒྱུའི་རྐྱེན་དུ་བལྟའོ། །
【漢】又自性故，差別故，助伴故，等行故，增益故，障礙故，攝受故，是因緣義。
###### ###### N2.別釋
###### ###### # O1.自性
【梵】kathaṃ svabhāvataḥ/ kāraṇaṃ hetusvabhāvataḥ//
【藏】ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱིས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། བྱེད་རྒྱུ་སྟེ་རྒྱུའི་ངོ་བོ་ཉིད་དོ། །
【漢】自性者，謂能作因自性。
###### ###### # O2.差別
###### ###### ## P1.總標數
【梵】kathaṃ prabhedataḥ/
【藏】རབ་ཏུ་དབྱེ་བས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན།
【漢】差別者，謂能作因差別。略有二十種：
###### ###### ## P2.別釋相
【梵】utpattikāraṇaṃ tadyathā cakṣuḥ sāmagrī vijñānasya//
【藏】འབྱུང་བའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་`〖P.N.པ།〗`ནི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཚོགས་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】一、生能作，謂識和合望識。
【梵】sthitikāraṇaṃ tadyathā āhāro bhūtānāṃ sattvānāṃ saṃbhavaiṣiṇāṃ ca//
【藏】གནས་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི་དཔེར་ན་སེམས་ཅན་བྱུང་བ་རྣམས་དང་འབྱུང་བར་འདོད་པ་`〖P.N.བ་ཚོལ་བ།〗`རྣམས:ཀྱི་ཟས་`〖P.N.ཀྱིས།〗`ལྟ་བུའོ། །
【漢】二、住能作，謂食望已生及未生有情。
【梵】dhṛtikāraṇaṃ tadyathā pṛthivī sattvānām//
【藏】རྟེན་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི་དཔེར་ན་སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་ས་ལྟ་བུའོ། །
【漢】三、持能作，謂大地望有情。
【梵】prakāśakāraṇaṃ tadyathā pradīpo rūpāṇām//
【藏】གསལ་བའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་གཟུགས་རྣམས་ཀྱི་སྒྲོན་མ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】四、照能作，謂燈等望諸色。[鐙]
【梵】vikārakāraṇaṃ tadyathā agnirindhanasya//
【藏】འགྱུར་བའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་ཤིང་གི་མེ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】五、變壞能作，謂火望薪。
【梵】viyogakāraṇaṃ tadyathā dātraṃ chedyasya//
【藏】འབྲལ་བའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན:རྔ་བར་བྱེད་པའི་ཟོར་`〖P.N.བརྔ་བར་བྱ་བའི།〗`བ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】六、分離能作，謂鎌等望所斷。
【梵】pariṇatikāraṇaṃ tadyathā śilpasthānā dikaṃ hiraṇyādīnām//
【藏】བསྒྱུར་བའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་གསེར་ལ་སོགས་པའི་བཟོའི་གནས་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】七、轉變能作，謂工巧智等望金銀等物。
【梵】saṃpratyayakāraṇaṃ tadyathā dhūmo 'gneḥ/
【藏】ཡིད་ཆེས་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་མེའི་དུ་བ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】八、信解能作，謂煙望火；
【梵】saṃpratyāyanakāraṇaṃ tadyathā pratijñāhetudṛṣṭāntāḥ sādhyasya//
【藏】ཡིད་ཆེས་པར་བྱེད་པའི་བྱེད་`〖P.N.―བྱེད།〗`རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་བསྒྲུབ་པའི་དམ་བཅའ་བ་དང་། གཏན་ཚིགས་`〖P.ཚིག〗`དང་དཔེ་རྣམས་ལྟ་བུའོ། །
【漢】九、顯了能作，謂宗、因、喻望所成義。
【梵】prāpaṇakāraṇaṃ tadyathā mārgo nirvāṇasya//
【藏】འཐོབ་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་ལམ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十、等至能作，謂聖道望涅槃。
【梵】vyavahārakāraṇaṃ tadyathā nāma saṃjñā dṛṣṭiśca//
【藏】ཐ་སྙད་ཀྱི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། དཔེར་ན་མིང་དང་མཚན་མ་དང་`〖P.N.―དང་།〗`། མཐོང་བ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十一、隨說能作，謂名想見。
【梵】apekṣākāraṇaṃ yadapekṣya yatrārthitvamutpadyate/ tadyathā jighatsāmapekṣya bhojane//
【藏】ལྟོས་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། གང་ལ་ལྟོས་ནས་གང་དོན་དུ་གཉེར་བ་འབྱུང་བ་སྟེ། དཔེར་ན་བཀྲེས་པ་ལ་ལྟོས་ནས་ཟས་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十二、觀待能作，謂觀待此故，於彼求欲生，如待飢渴，追求飲食。
【梵】ākṣepakāraṇaṃ vidūraḥ pratyayaḥ/ tadyathā avidyā jarāmaraṇasya//
【藏】འཕེན་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི། རྒྱང་རིང་པོའི་རྐྱེན་ཏེ། དཔེར་ན་རྒ་ཤིའི་མ་རིག་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十三、牽引能作，謂懸遠緣，如無明望老死。
【梵】abhinirvṛttikāraṇamāsannaḥ pratyayaḥ/ tadyathā avidyā saṃskārāṇām//
【藏】མངོན་པ་འགྲུབ་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི:ཉེ་བའི་`〖P.ཉེས་པའི།〗`རྐྱེན་ཏེ། དཔེར་ན་འདུ་བྱེད་རྣམས་ཀྱི་མ་རིག་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十四、生起能作，謂隣近緣，如無明望行。
【梵】parigrahakāraṇaṃ tadanyaḥ pratyayaḥ/ tadyathā kṣetrodakapāsyā (? vāpyā) dikaṃ sasyodayasya//
【藏】ཡོངས་སུ་འཛིན་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི་དེ་ལས་གཞན་པའི་རྐྱེན་ཏེ། དཔེར་ན་ལོ་ཏོག་འབྱུང་བའི་ཞིང་དང་ཆུ་དང་ལུད་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十五、攝受能作，謂所餘緣，如田水糞等望穀生等。
【梵】āvāhakakāraṇamanukūlataḥ pratyayaḥ/ tadyathā samyagrājāsevā rājārādhanāyāḥ//
【藏】ཆུད་པར་བྱེད་པའི་བྱེད་`〖P.N.―བྱེད།〗`རྒྱུ་ནི་མཐུན་པའི་རྐྱེན་ཏེ། དཔེར་ན་རྒྱལ་པོ་མཉེས་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་`〖P.N.―ཕྱིར།〗`རྒྱལ་པོ་ལ་ལེགས་པར་བརྟེན་`〖P.N.བསྟེན།〗`པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十六、引發能作，謂隨順緣，如正`〖正＝臣【元明】〗`事王令王悅豫。
【梵】prati niyamakāraṇaṃ pratyayavaicitryam/ tadyathā pañcagatipratyayāḥ pañcānāṃ gatīnām//
【藏】སོ་སོར་ངེས་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས:པ་སྟེ`〖P.N.ཏེ།〗`། དཔེར་ན་འགྲོ་བ་ལྔ་པོ་དག་གི་འགྲོ་བ་ལྔའི་རྐྱེན་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十七、定別能作，謂差別緣，如五趣緣望五趣果。
【梵】sahakārikāraṇaṃ pratyayasāmagrī/ tadyathā vijñānasya indriyamaparibhinnaṃ viṣaya ābhāsagataḥ tajjaśca manaskāraḥ pratyupasthitaḥ//
【藏】ལྷན་ཅིག་བྱེད་པའི་བྱེད་`〖P.N.―བྱེད།〗`རྒྱུ་ནི་རྐྱེན་རྣམས་`〖P.N.―རྣམས།〗`ཚོགས་པ་སྟེ། དཔེར་ན་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་དབང་པོ་མ་མ་ཉམས་པ་དང་། ཡུལ་ཡང་སྣང་བ་དང་། དེ་སྐྱེད་པའི་`〖P.N.པ།〗`ཡིད་ལ་བྱེད་པ་ཡང་ཉེ་བར་གནས་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十八、同事能作，謂和合緣，如根不壞，境界現前，作意正起，望所生識。
【梵】virodhi kāraṇamantarāyaḥ/ tadyathā sasyasyāśaniḥ//
【藏】མི་མཐུན་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི་བར་ཆད་བྱེད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་ལོ་ཏོག་ལ་སེར་བ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】十九、相違能作，謂障礙緣，如雹望穀。
【梵】avirodhakāraṇama(na)ntarāyaḥ/ tadyathā tasyaivāntarāyasyābhāvaḥ//
【藏】མི་མཐུན་པ་མ་ཡིན་པའི་བྱེད་རྒྱུ་ནི་བར་ཆད་མི་བྱེད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་བར་ཆད་བྱེད་པ་དེ་ཉིད་མེད་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】二十、不相違能作，謂無障礙緣，如穀無障。
###### ###### # O3.助伴
【梵】kathaṃ sahāyataḥ/ ye dharmāḥ sahabhāvenotpadyante nānyatamavaikalyena/ tadyathā bhūtāni bhautikañca//
【藏】གྲོགས་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ཆོས་གང་དག་གྲོགས་ཡོད་ན་འབྱུང་གི་གང་ཡང་རུང་བ་མ་ཚང་ན་`〖P.N.བ།〗`མ་ཡིན་པ་སྟེ། འདི་ལྟ་སྟེ། འབྱུང་བ་རྣམས་དང་འབྱུང་བ་ལས་གྱུར་པའོ། །
【漢】助伴者，謂諸法共有而生，必無缺減。如四大種，及所造色，隨其所應。
###### ###### # O4.等行
【梵】kathaṃ saṃpratipattitaḥ/ ye dharmāḥ sa(ha)bhāvenālambanaṃ saṃpratipadyante nānyatamavaikalyena/ tadyathā cittaṃ caitasikāśca//
【藏】མཐུན་པར་རྟོགས་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ཆོས་གང་དག་ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བས་དམིགས་པ་མཐུན་པར་རྟོགས་ཀྱི། གང་ཡང་རུང་བ་མ་ཚང་ན་`〖P.N.བ།〗`མ་ཡིན་པ་སྟེ། འདི་ལྟ་སྟེ། སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་སོ། །
【漢】等行者，謂諸法共有等行所緣，必無缺減。如心心所。
###### ###### # O5.增益
【梵】kathaṃ puṣṭitaḥ/ pūrvabhāvitānāṃ kuśalākuśalāvyākṛtānāṃ dharmāṇāṃ yā aparānte uttarottarā puṣṭatarā puṣṭatamā pravṛttiḥ//
【藏】རྒྱས་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། སྔོན་དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བ་དང་ལུང་དུ་མ་བསྟན་པའི་ཆོས་བསྒོམས་པ་རྣམས་ཕྱི་མའི་མཐར་གོང་ནས་གོང་དུ་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པ་དང་། མཆོག་ཏུ་རྒྱས་པར་འབྱུང་བ་གང་ཡིན་པའོ། །
【漢】增益者，謂前際修善、不善、無記法故，能令後際善等諸法，展轉增勝`〖勝＝益【三宮】〗`，後後生起。
###### ###### # O6.障礙
【梵】kathaṃ paripanthataḥ/ yā kleśānāmanyatamabhāvanayā 'nyatamaprabandhapuṣṭidṛḍhīkāraḥ/ 【梵】nirvāṇasantānadūrīkaraṇāya//
【藏】བར་དུ་གཅོད་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། གང་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་རྒྱུད་ཐག་བསྲིང་བའི་ཕྱིར་ཉོན་མོངས་པ་གང་ཡང་རུང་བའི་རྒྱུན་རྒྱས་པར་བརྟན་པར་བྱེད་པའོ། །
【漢】障礙者。謂隨所數習諸煩惱故，隨所有惑，皆得相續，增長堅固，乃令相續，遠避涅槃。
###### ###### # O7.攝受
【梵】kathaṃ parigrahataḥ/ akuśalāḥ kuśalasāsravāśca dharmāḥ/ ātmabhāvaparigrahāya//
【藏】ཡོངས་སུ་འཛིན་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ལུས་ཡོངས་སུ་འཛིན་པའི་ཕྱིར་མི་དགེ་བ་དང་། དགེ་བ་ཟག་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་རྣམས་སོ། །
【漢】攝受者，謂不善及善有漏法，能攝受自體故。
==【雜】`〖大乘阿毘達磨雜集論卷第四〗`==
==【雜】大乘阿毘達磨雜集論卷第五==
==【雜】`〖本事分中三法品第一之五〗`==
###### #### L2.等無間緣
【梵】kathaṃ samanantarataḥ nairantaryasamanantarato 'pi bhāgavisabhāgacittacaittotpattisamanantarato 'pi samanantarapratyayo draṣṭavyaḥ//
【藏】དེ་མ་ཐག་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། རྒྱུན་མི་འཆད་པར་བར་ཆད་མེད་པ་དང་། མཐུན་པ་དང་མི་མཐུན་པ་ལ་`〖P.N.ལས།〗`སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང:བ་འབྱུང་`〖P.N.―བ་འབྱུང་།〗`བའི་དེ་མ་ཐག་པས་`〖P.N.པ་ལས།〗`ཀྱང་དེ་མ་ཐག་པའི་རྐྱེན་དུ་བལྟའོ`〖P.ལྟའོ།〗`། །
【漢】何等等無間緣？謂中無間隔，等無間故。同分、異分心心所生，等無間故，是等無間緣義。
==【雜】`〖等無間緣者，謂中無間隔，等無間故，同分異分心心所[①]生等無間故，是等無間緣義。〗`中無間隔等無間者不必刹那中無間隔，雖隔刹那但於中間無異心隔亦名中無間隔。==
==【雜】①“心所”《大正》本卷都作“心法”。==
==【雜】若不爾，入無心定心望出定心應非等無間緣，然是彼緣，是故於一相續中前心望後心中間無餘心隔故是等無間緣。如心望心，當知心所亦爾。==
==【雜】同分異分心心所生等無間者，謂善心心所望同分善.異分不善無記無間生心心所為等無間緣。如是不善.無記心心所望同分.異分無間生心心所亦爾。==
==【雜】又欲界心心所望欲.色.無色界及無漏無間生心心所為等無間緣，如是色界等心心所各各別望色界等及欲界等無間生心心所，如其所應盡當知。==
==【雜】問：為一切心無間一切心生耶.為有各別決定耶？==
==【雜】答：有，今於此中若廣.別說如是心無間如是心生者便生無量言論，是故唯應略總建立心生起相，謂諸心生起由十種力：一由串習力.二由樂欲力.三由方便力.四由等至力.五由引發力.六由因力.七由境界力.八由憶念力.九由作意力.十由相續力。==
==【雜】1串習力者復有三種謂下.中.上品，若於諸定入.住.出相未了達故是下品，雖已了達未善串習故是中品，既了達已復善習故是上品。若有下品串習力者於諸靜慮諸無色定唯能次第入，若有中品串習力者亦能超越入.唯能方便超越一間，若有上品串習力者隨其所欲或超一切若順.若逆入諸等至。==
==【雜】2樂欲力者，謂已得第二靜慮者入初靜慮已，若欲以第二靜慮地心出，或欲以欲界善及無覆無記心出即能現前而出於定，如是廣說餘一切地如理當知。==
==【雜】3方便力者，謂初修行者唯欲界善心無間色界心生，未至定善心無間初根本靜慮心生，初根本靜慮善心無間第二靜慮地心生，如是廣說乃至有頂皆如理知。==
==【雜】4等至力者，謂已入清淨三摩鉢底，或時還生清淨等至.或時生染。==
==【雜】5引發力者，謂從三摩地起乃至現行定地心與不定刹那心間雜隨轉，乃至由彼相違煩惱現行故即便退失，此相違煩惱相應心復由因等四力方得現行。==
==【雜】6因力者，謂先以積習能退障故決定應退。==
==【雜】7境界力者，謂淨相勢力增上境界現前故，能隨順生貪等煩惱。==
==【雜】8憶念力者，謂憶念分別過去境界而生戲論。==
==【雜】9作意力者，謂由觀察作意思惟種種淨妙相貌。==
==【雜】10相續力者，有九種命終心與自體愛相應，於三界中各令欲色無色界生相續。\[[瑜伽論記](T42n1828_瑜伽論記#^jrhcqa)]==
==【雜】謂從欲界沒.還生欲界者.即以欲界自體愛相應命終心結生相續，若生色無色界者.即以色無色界自體愛相應命終心結生相續。==
==【雜】如是從色無色界沒.若即生彼.若生餘處，有六種心，如其所應.盡當知。==
==【雜】又此自體愛唯是俱生.不了所緣境.有覆無記性攝，而能分別我自體生差別境界，由此勢力.**諸異生輩**令無間中有相續。**未離欲聖者**亦爾，臨命終時.乃至未至不明了想位.其中能起此愛現行，然能了別，以對治力之所攝伏。**已離欲聖者**.對治力強，故雖未永斷，然此愛不復現行，彼由隨眠勢力令生相續。\[[述記](X48n0796_雜集論述記#^xzaxev)]==
==【雜】中有初相續刹那唯無覆無記，以是異熟攝故，從此已後.或善或不善或無記.隨其所應，除彼沒心，**以中有沒心常是染污，猶如死有**==\[[成唯識](成唯識論疏翼01-10#^426hn2)]==。生有相續心刹那.亦唯無覆無記。若諸菩薩願力受生者，命終等心.當知一切一向是善。== ^pvoejw
==【雜】已說因論生論等無間緣義。==
###### #### L3.所緣緣
###### ##### M1.問
【梵】kathamālambanataḥ/
【藏】དམིགས་པས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན།
【漢】何等所緣緣？
###### ##### M2.答列十二種所緣緣義
【梵】paricchinnaviṣayālambanato 'pi aparicchinnaviṣayālambanato 'pi acitrīkāraviṣayālambano 'pi (sacitrīkāraviṣayālambanato 'pi) savastu śikṣālambanato 'pi avastukaviṣayālambanato 'pi vastvālambanato 'pi parikalpālambanatāpi viparyastālambanato 'pi aviparyastālambatopi savyāghātālambanato 'pi avyāghātālambanato 'pi ālambanapratyayo draṣṭavyaḥ//
【藏】ཡུལ་ཡོངས་སུ་ཆད་པའི་དམིགས་པ་དང་། ཡུལ་ཡོངས་སུ་མ་ཆད་པའི་དམིགས་པ་དང་། ཡུལ་ལ་བཀྲ་བར་འཛིན་པ་མེད་པའི་དམིགས་པ་དང་། ཡུལ་ལ་བཀྲ་བར་འཛིན་པའི་དམིགས་པ་དང་། དངོས་པོ་དང་བཅས་པའི་ཡུལ་གྱི་དམིགས་པ་དང་། དངོས་པོ་མེད་པའི་ཡུལ་གྱི་དམིགས་པ་དང་། དངོས་པོའི་དམིགས་པ་དང་། ཀུན་བརྟགས་`〖P.N.བརྟག〗`པའི་དམིགས་པ་དང་། ཕྱིན་ཅི་ལོག་གི་དམིགས་པ་དང་། ཕྱིན་ཅི:མ་ལོག་`〖P.N.ལོག་མ་ཡིན།〗`པའི་དམིགས་པ་དང་། ཐོགས་པ་དང་བཅས་པའི་དམིགས་པ་དང་། ཐོགས་པ་མེད་པའི་དམིགས་པས་ཀྱང་དམིགས་པའི་རྐྱེན་དུ་བལྟའོ། །
【漢】謂有分齊境所緣故。無分齊境所緣故，無異行相境所緣故，有異行相境所緣故，有事境所緣故，無事境所緣故，事所緣故，分別所緣故，有顛倒所緣故，無顛倒所緣故，有礙所緣故，無礙所緣故，是所緣緣義。
###### #### L4.增上緣
###### ##### M1.問
【梵】kathamadhipatitaḥ/
【藏】བདག་པོས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན།
【漢】何等增上緣？
###### ##### M2.答列九種增上緣義
【梵】pratiṣṭhādhipatīto 'pyāvedhādhipatito 'pi sahabhāvādhipa tito 'pi viṣayādhipatito 'pi prasavādhipatito 'pi sthānādhipatito 'pi phalopabhogādhipatito 'pi laukikaviśuddhya dhipatito 'pi lokottaraviśuddhya dhipatito 'pi adhipati pratyayo draṣṭavyaḥ//
【藏】རྟེན་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་། འཕེན་པ་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་། ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བ་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་། :ཡུལ་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་`〖P.N.―ཡུལ་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་།〗`། སྐྱེ་བར་དབང་བྱེད་པ་དང་། གནས་པར་དབང་བྱེད་པ་`〖N.―པ།〗`དང་། འབྲས་བུ་ལ་ཉེ་བར་སྤྱོད་`〖P.N.སྤྱད།〗`པར་དབང་བྱེད་པ་དང་། འཇིག་རྟེན་པའི་རྣམ་པར་དག་པ་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་རྣམ་པར་དག་པ་ལ་དབང་བྱེད་པས་ཀྱང་བདག་པོའི་རྐྱེན་དུ་བལྟའོ། །
【漢】謂任持增上故`〖任＝住【明】〗`，引發增上故，俱有增上故，境界增上故，產生增上故，住`〖住＝任【宋】〗`持增上故，受用果增上故，世間清淨離欲增上故，出世清淨離欲增上故，是增上緣義。
###### # I3.同分彼同分
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ sabhāgatatsabhāgaṃ kati sabhāgatatsabhāgāni kimarthaṃ sabhāgatatsabhāgaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་བསྟེན་པ་མཚུངས་པ་དང་དེ་དང་མཚུངས་པ་ཡིན། བསྟེན་པ་མཚུངས་པ་དང་དེ་དང་མཚུངས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་བསྟེན་པ་མཚུངས་པ་དང་དེ་དང་མཚུངས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何同分彼同分？幾是同分彼同分？為何義故.觀同分彼同分耶。
###### ## J2.答
###### ### K1.釋同分彼同分義
【梵】vijñānāvirahitatatsādṛśyendriyaviṣayaprabandhotpattito'pihitasvasādṛśyaprabandhotpatti- 【梵】to 'pi sabhāgatatsabhāgaṃ draṣṭavyam/
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་མ་བྲལ་ཞིང་དེ་དང་འདྲ་བའི་དབང་པོ་ཡུལ་ལ་རྒྱུན་ཏུ་འབྱུང་བ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་བྲལ་ཞིང་རང་དང་འདྲ་བ་རྒྱུན་ཏུ་འབྱུང་བས་ཀྱང་བསྟེན་པ་མཚུངས་པ་`〖N.པར།〗`དང་དེ་དང་མཚུངས་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂不離識，彼相似根於境相續生故；離識自相，似相續生故，是同分彼同分義。
###### ### K2.釋幾是同分彼同分
【梵】rūpaskandhaikadeśaḥ pañcarūpīṇi dhātvāyatanāni
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། གཟུགས་ཅན་གྱི་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ལྔའོ། །
【漢】色蘊一分，眼等五有色界、處一分，是同分彼同分。
###### ### K3.釋為何義觀同分彼同分
【梵】jñānayuktāyuktātmābhiniveśatyājanārtham //
【藏】བདག་རྣམ་པར་ཤེས་པ་དང་ལྡན་པ་དང་མི་ལྡན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著與識相應、不相應我故，觀察同分彼同分。
###### # I4.執受
###### ## J1.問
【梵】kathamupāttaṃ katyupāttāni kimarthamupāttaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཟིན་པ་ཡིན། ཟིན་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཟིན་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何執受？幾是執受？為何義故，觀執受耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋執受義
【梵】vedanotpatyāśraya(rūpa) ta upāttaṃ draṣṭavyam/
【藏】ཚོར་བ་འབྱུང་བའི:གནས་ཀྱི་`〖P.N.རྟེན་གྱི།〗`གཟུགས་ནི་ཟིན་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂受生所依色故，是執受義。
###### ### K2.釋幾是執受
【梵】rūpaskandhaikadeśaḥ pañca rūpīṇi dhātvāyatanāni-caturṇāṃ caikadeśaḥ/
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཟུགས་ཅན་ལྔ་དང་བཞིའི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】色蘊一分，五有色界、處全，及四一分，是執受。
###### ### K3.釋為何義觀執受
【梵】dehavaśavarttyā tmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ལུས་ལ་དབང་བསྒྱུར་`〖N.སྒྱུར།〗`བར:མངོན་པར་`〖P.N.―མངོན་པར།〗`ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著身自在轉我故，觀察執受。
###### # I5.根
###### ## J1.問
【梵】kathamindriyaṃ katīndriyāṇi kimarthabhindriyaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་དབང་པོ་ཡིན། དབང་པོ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་དབང་པོར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何根？幾是根？為何義故，觀根耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋根義
【梵】viṣayagrahaṇādhipatito 'pi kuśalaprabandhādhipatito 'pi nikāyasabhāgasthānadhipatito 'pi śubhāśubhakarmaphalabhogādhipatito 'pi laukikavairāgyādhipatito 'pi lokottaravairāgyādhipatito 'pi indriyaṃ draṣṭavyam/
【藏】ཡུལ་ལ་`〖P.N.―ལ།〗`འཛིན་པར་དབང་བྱེད་པ་དང་། རིགས་ཀྱི་རྒྱུད་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་། རིས་མཐུན་པར་གནས་པར་དབང་བྱེད་པ་དང་། དགེ་བ་དང་མི་དགེ་བའི:ལས་ཀྱི་`〖P.N.―ལས་ཀྱི།〗`འབྲས་བུ་ལ་ཉེ་བར་སྤྱོད་པར་དབང་བྱེད་པ་དང་། འཇིག་རྟེན་གྱི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་ལ་དབང་བྱེད་པ་དང་། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཉིད་ལ་དབང་བྱེད་པས་ཀྱང་དབང་པོར་བལྟའོ། །
【漢】謂取境增上故，種族不斷增上故，眾同分住增上故，受用淨不淨業果增上故，世間離欲增上故，出世離欲增上故，是根義。
###### ### K2.釋幾是根
【梵】vedanāskandho vijñānaskandha rūpasaṃskāraskandhaikadeśaḥ dvādaśa dhātavaḥ ṣaḍāyatanāni dharmadhātvāyatanaikadeśaśca/
【藏】ཚོར་བའི་ཕུང་པོ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོ་དང་། གཟུགས་དང་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། ཁམས་བཅུ་གཉིས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་དང་། ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】受、識蘊全，色、行蘊一分，十二界，六處全，法界、法處一分，是根。
###### ### K3.釋為何義觀根
【梵】ātmādhipatyabhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་དབང་བྱེད་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著增上我故，觀察根。
###### # I6.苦苦性
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ duḥkhaduḥkhatā kati duḥkhaduḥkhatāni kimarthaṃ duḥkhaduḥkhatāparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་སྡུག་བསྔལ་གྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་ཡིན། སྡུག་བསྔལ་གྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་སྡུག་བསྔལ་གྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་དུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何苦苦性？幾是苦苦性？為何義故，觀苦苦性耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋苦苦性義
【梵】duḥkhavedanāsvalakṣaṇato 'pi duḥkhavedanīyadharmasvalakṣaṇato 'pi duḥkhaduḥkhatā draṣṭavyā/
【藏】སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཚོར་བའི་རང་གི་མཚན་ཉིད་དང་། སྡུག་བསྔལ་མྱོང་བར་འགྱུར་བའི་ཆོས་ཀྱི་རང་གི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་སྡུག་བསྔལ་གྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་དུ་བལྟའོ། །
【漢】謂苦受自相故，隨順苦受法自相故，是苦苦性義。
###### ### K2.釋幾是苦苦性
【梵】sarvepāmekadeśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分，是苦苦性。
###### ### K3.釋為何義觀苦苦性
【梵】duḥkhitātmābhiniveśatyāja nārtham//
【藏】བདག་སྡུག་བསྔལ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著有苦我故，觀察苦苦性。
###### # I7.壞苦性
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ viparīṇāmaduḥkhatā kati viparīṇāmaduḥkhatāni kimarthaṃ vipariṇāmaduḥkhatāparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འགྱུར་བའི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་ཡིན། འགྱུར་བའི་སྡུག་བསྔལ་`〖P.N.⁺ཉིད།〗`རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འགྱུར་བའི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་དུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何壞苦性？幾是壞苦性？為何義故，觀壞苦性耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋壞苦性義
【梵】sukhavedanāvipariṇatisvalakṣaṇato 'pi sukhavedanīyadharmavipariṇatisvalakṣaṇato 'pi tatra cānunayacittavipariṇatito 'pi vipariṇāmaduḥkhatā draṣṭavyā/
【藏】བདེ་བའི་ཚོར་བ་འགྱུར་བ་རང་གི་མཚན་ཉིད་དང་། བདེ་བ་མྱོང་བར་འགྱུར་བའི་ཆོས་འགྱུར་བ་རང་གི་མཚན་ཉིད་དང་། དེ་ལ་ཡང་རྗེས་སུ་ཆགས་པས་སེམས་འགྱུར་བས་ཀྱང:འགྱུར་བའི་`〖P.N.―འགྱུར་བའི།〗`སྡུག་བསྔལ་ཉིད་དུ་བལྟའོ། །
【漢】謂樂受變壞自相故，隨順樂受法變壞自相故，於彼`〖彼＝被【明】〗`愛心變壞故，是壞苦性義。
###### ### K2.釋幾是壞苦性
【梵】sarvepāmekadeśaḥ/
【藏】ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】一切一分，是壞苦性。
###### ### K3.釋為何義觀壞苦性受
【梵】sukhitātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་བདེ་བར་མངོན་པར་ཞེན་པ:སྤང་བའི་`〖P.N.སྔང་།〗`ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著有樂我故，觀察壞苦性。
###### # I8.行苦性
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ saṃskāraduḥkhatā kati saṃskāraduḥkhatāni kimarthaṃ saṃskāraduḥkhatāparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་འདུ་བྱེད་ཀྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་ཡིན། འདུ་བྱེད་ཀྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་`〖P.N.―ཉིད།〗`རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་འདུ་བྱེད་ཀྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་དུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何行苦性？幾是行苦性？為何義故，觀行苦性耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋行苦性義
【梵】aduḥkhāsukhavedanā svalakṣaṇato 'pi aduḥkhāsukha vedanīyasvadharmalakṣaṇato 'pi tadubhayadauṣṭhulyaparigrahato 'pi dvayāvinirmokṣānityānubandhāyogakṣemato 'pi saṃskāraduḥkhatā draṣṭavyā/
【藏】སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་ཚོར་བའི་རང་གི་མཚན་ཉིད་དང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པ་མྱོང་བ་འགྱུར་བའི་ཆོས་ཀྱི་རང་གི་མཚན་ཉིད་དང་། དེ་གཉི་གའི་གནས་ངན་ལེན་`〖N.⁺དུ།〗`ཡོངས་སུ་འཛིན་པ་དང་། དེ་`〖P.N.―དེ།〗`གཉི་ག་ལས་མ་ཐར་བ་མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱིས་རྗེས་སུ་བཅིངས་པས་གྲུབ་པ་དང་། བདེ་བ་`〖P.N.⁺ཡང་།〗`མ་ཡིན་པས་ཀྱང་འདུ་བྱེད་ཀྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་དུ་བལྟའོ། །
【漢】謂不苦不樂受自相故，隨順不苦不樂受法自相故，彼二麁重所攝受故，不離二無常所隨不安隱故，是行苦性義。
###### ### K2.釋幾是行苦性
【梵】skandhānāṃ trayāṇāṃ dhātūnāṃ dvayoścāyatanayorekadeśaṃ sthāpayitvā sarvāṇi/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམས་དང་། ཁམས་གསུམ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་མ་གཏོགས་པར་ཐམས་ཅད་དོ། །
【漢】除三界、二處、諸蘊一分，一切是行苦性。
###### ### K3.釋為何義觀行苦性
【梵】aduḥkhāsukhātmabhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著有不苦不樂我故，觀察行苦性。
###### # I9.有異熟
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ savipākaṃ kati savipākāni kimarthaṃ savipākaparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་རྣམ་པར་སྨིན་པ་དང་བཅས་པ་ཡིན། རྣམ་པར་སྨིན་པ་དང་བཅས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་རྣམ་པར་སྨིན་པ་དང་བཅས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有異熟？幾是有異熟？為何義故，觀有異熟耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
###### #### L1.釋有異熟義
【梵】akuśalaṃ kuśalasāsravaṃ ca savipākaṃ draṣṭavyam/
【藏】མི་དགེ་བ་དང་དགེ་བ་ཟག་པ་དང་བཅས་པ་ནི་རྣམ་པར་སྨིན་པ་དང་བཅས་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂不善及善有漏，是有異熟。
###### #### L2.釋幾是有異熟
【梵】skandhānāṃ daśānāṃ dhātunāṃ caturṇāṃ cāyatanānāmekadeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་རྣམ་དང་། ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཞིའི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】十界、四處、諸蘊一分，是有異熟。
###### #### L3.釋為何義觀有異熟
【梵】skandhopanikṣepakapratisaṃghāyakātmābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་ཕུང་པོ་འཇོག་པར་བྱེད་པ་དང་། ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བར་བྱེད་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著能捨能續諸蘊我故，觀察有異熟。
###### ### K2.釋異熟與異熟生別
【梵】vipākaḥ punarālayavijñānaṃ sasaṃprayogaṃ draṣṭavyam/ tadanyattu vipākajam//
【藏】རྣམ་པར་སྨིན་པ་ནི་ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་བཅས་པར་བལྟའོ། །དེ་ལས་གཞན་པ་དག་ནི་རྣམ་པར་སྨིན་པ་ལས་བྱུང་བའོ། །
【漢】又異熟者，唯阿賴耶識及相應法，餘但異熟生，非異熟。
###### # I10.食
###### ## J1.問
【梵】kathamāhāraḥ katyāhārāḥ kimarthaṃ māhāraparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་ཟས་ཡིན། ཟས་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་ཟས་སུ་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何食？幾是食？為何義故.觀食耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.正釋三問
###### #### L1.釋食義
【梵】pariṇatito 'pi pāriṇāmikaḥ viṣayato 'pi vaiṣayikaḥ āśayato 'pyāśi (? śayi)kaḥ upādānato 'pyupādānikaḥ āhāro draṣṭavyaḥ/
【藏】འཇུ་བས་ཀྱང་འཇུ་བ་ལས་གྱུར་པ་དང་། ཡུལ་གྱིས་ཀྱང་ཡུལ་ལས་གྱུར་པ་དང་། རེ་བས་ཀྱང་རེ་བ་ལས་གྱུར་པ་དང་། ལེན་པས་ཀྱང་ལེན་པ་ལས་གྱུར་པ་ཉིད་ནི་`〖P.N.ཀྱི།〗`ཟས་སུ་བལྟའོ། །
【漢】謂變壞故.有變壞者；境界故.有境界者；希望故.有希望者；取故.有取者，是食義。
==【雜】〖云何食？幾是食？為何義故觀食耶？謂變壞故有變壞者.境界故有境界者.希望故有希望者.取故有取者，是食義。〗初是段食，由變壞時長養根大故；二是觸食，由依可愛境觸攝益所依故；三是意思食，由繫意希望可愛事力攝益所依故；四是識食，由阿賴耶識執持力身得住故，所以者何？若離此識所依止身便爛壞故。== ^om0dzs
###### #### L2.釋幾是食
【梵】trayāṇāṃ skandhānāmekādaśānāṃ dhātūnāṃ pañcānāñcāyatanānāmekadeśaḥ/
【藏】ཕུང་པོ་གསུམ་དང་། ཁམས་བཅུ་གཅིག་དང་། སྐྱེ་མཆེད་ལྔའི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】三蘊、十一界、五處一分，是食。
==【雜】〖三蘊.十一界五處一分是食。〗== ^nitxmd
###### #### L3.釋為何義觀食
【梵】āhārasthitikātmabhiniveśatyajanārtham//
【藏】བདག་ཟས་ཀྱིས་གནས་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著由食住我故，觀察食。
==【雜】〖為捨執著由食住我故觀察食。〗==
###### ### K2.別釋四種食差別建立
【梵】api khalvāhāro 'śuddhā śrayasthitikaḥ
【藏】ཡང་ཟས་ནི་མ་དག་པའི་ལུས་གནས་པར་བྱེད་པ་དང་།
【漢】又此食差別建立`〖（四）＋食【三宮】〗`，略有四種：一、不淨依止住食。
【梵】śuddhāśuddhāśrayasthitikaḥ
【藏】མ་`〖P.N.―མ།〗`དག་པ་དང་དག་པའི་ལུས་གནས་པར་བྱེད་པ་དང་།
【漢】二、淨不淨依止住食。
【梵】śuddhāśrayasthitikaḥ
【藏】དག་པའི་ལུས་གནས་པར་བྱེད་པ་དང་།
【漢】三、清淨依止住食。
【梵】sthitisāṃdarśinakaśca draṣṭavyaḥ//
【藏】གནས་པར་ཀུན་ཏུ:སྟོན་པར་`〖P.N.སྦྱོར་བར།〗`ཡང་བལྟའོ། །
【漢】四、示現住食。
==【雜】〖又此四食差別建立略有四種：一不淨依止住食，〗謂欲界異生，由具縛故；〖二淨不淨依止住食，〗謂有學及色無色界異生，有餘縛故；〖三清淨依止住食，〗謂阿羅漢等，解脫一切縛故；〖四示現住食，〗謂諸佛及已證大威德菩薩，由唯示現食力住故。== ^zugk80
###### # I11.有上
###### ## J1.問
【梵】kathaṃ sottaraṃ kati sottarāṇi kimarthaṃ sottaraparīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་གོང་མ་དང་བཅས་པ་ཡིན། གོང་མ་དང་བཅས་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་གོང་མ་དང་བཅས་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何有上？幾是有上？為何義故，觀有上耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋有上義
【梵】saṃskṛtato 'saṃskṛtai kadeśataśca sottaraṃ draṣṭavyam/
【藏】འདུས་བྱས་དང་འདུས་མ་བྱས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གིས་ཀྱང་གོང་མ་དང་བཅས་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂一切有為故，無為一分故，是有上義。
###### ### K2.釋幾是有上
【梵】dharmadhātvāyatanaikadeśaṃ sthāpayitva sarvāṇi/
【藏】ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་མ་གཏོགས་པར་ཐམས་ཅད་དོ། །
【漢】除法界、法處一分，一切是有上。
###### ### K3.釋為何義觀有上
【梵】ātmadravyahīnābhiniveśatyājanārtham//
【藏】བདག་རྫས་ངན་པར་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著下劣事我故，觀察有上。
###### # I12.無上
###### ## J1.問
【梵】kathamanuttaraṃ katyanuttarāṇi kimarthamanuttara parīkṣā/
【藏】ཇི་ལྟར་ན་གོང་ན་མེད་པ་ཡིན། གོང་ན་མེད་པ་རྣམས་ནི་དུ་ཞིག །ཅིའི་ཕྱིར་གོང་ན་མེད་པར་བརྟག་ཅེ་ན།
【漢】云何無上？幾是無上？為何義故，觀無上耶？
###### ## J2.答
###### ### K1.釋無上義
【梵】asaṃskṛtaikadeśato 'nuttaraṃ draṣṭavyam/
【藏】འདུས་མ་བྱས་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་ནི་གོང་ན་མེད་པར་བལྟའོ། །
【漢】謂無為一分故，是無上義。
###### ### K2.釋幾是無上
【梵】dharmadhātvāyatanaikadeśaḥ/
【藏】ཆོས་ཀྱི་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གོ །
【漢】法界、法處一分，是無上。
###### ### K3.釋為何義觀無上
【梵】ātmadravyāgrābhiniveśatyājanārtham/
【藏】བདག་རྫས་ཀྱི་མཆོག་ཏུ་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་བའི་ཕྱིར་རོ། །
【漢】為捨執著最勝事我故，觀察無上。
##### G3.總結
【梵】ityanena nayenāpramāṇaḥ prabhedanayaḥ//
【藏】དེ་ལྟར་ན་ཚུལ་འདིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའི་ཚུལ་ཚད་མེད་དོ། །ཡང་མདོར་བསྡུ་ན།
【漢】由此所說差別道理，餘無量門.可類觀察。
## D2.以三性辨釋三科
### E1.總標三種差別
【梵】api khalu samāsataḥ skandhadhātvāyatanānāṃ prabhedastrividhaḥ/ parikalpitalakṣaṇaprabhedaḥ vikalpitalakṣaṇaprabhedaḥ dharmatālakṣaṇaprabhedaśca//
【藏】ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་ནི་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ། ཀུན་བརྟགས་པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། རྣམ་པར་བརྟགས་`〖P.N.བརྟག〗`པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ཆོས་ཉིད་`〖N.―ཉིད།〗`ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའོ། །
【漢】復次，蘊界處差別略有三種：謂遍計所執相差別、所分別相差別、法性相差別。
### E2.別釋三種差別
#### F1.遍計所執相差別
【梵】tatra parikalpitalakṣaṇaprabhedaḥ katamaḥ/ skandhadhātvāyataneṣvātmeti vā sattvo jīvo jantuḥ poṣo pugdalo manujo mānava iti vā yatparikalpyate//
【藏】དེ་ལ་ཀུན་`〖P.N.⁺ཏུ།〗`བརྟགས་པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་`〖P.N.⁺དང་།〗`ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ལ་བདག་ཅེའམ། སེམས་ཅན་དང་། སྲོག་དང་། སྐྱེ་བ་པོ་དང་། གསོ་བ་དང་། གང་ཟག་དང་། ཤེད་ལས་སྐྱེས་དང་། ཤེད་བུ་ཞེས་གང་ཀུན་ཏུ་རྟོག་པའོ། །
【漢】何等遍計所執相差別？謂於蘊界處中，遍計所執我、有情、命者、生者、養者、數取趣者、意生者、摩納婆等。
#### F2.所分別相差別
【梵】vikalpitalakṣaṇaprabhedaḥ katamaḥ/ tānyeva skandhadhātvāyatanāni//
【藏】རྣམ་པར་བརྟགས་པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དེ་དག་ཉིད་དོ། །
【漢】何等所分別相差別？謂即蘊界處法。
#### F3.法性相差別
【梵】dharmatālakṣaṇaprabhedaḥ katamaḥ/ teṣveva skandhadhātvāyataneṣvātmā 'bhāvaḥ sattvajīvajantupoṣapugdalamanujamānavānāmabhāvaḥ nairātmyāstitā//
【藏】ཆོས་ཉིད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དེ་དག་ཉིད་ལ་བདག་མེད་ཅིང་། སེམས་ཅན་དང་། སྲོག་དང་། སྐྱེ་བ་པོ་དང་། གསོ་བ་དང་། གང་ཟག་དང་། ཤེད་ལས་སྐྱེས་དང་། ཤེད་བུ་མེད་ལ། བདག་མེད་པ་ནི་ཡོད་པ་ཉིད་དོ། །
【漢】何等法性相差別？謂即於蘊界處中，我等無性，無我有性。
## D3.以相等四門辨釋三科
### E1.總標四種差別
【梵】api khalu catu rvidhaḥ prabhedaḥ/ lakṣaṇaprabhedaḥ prakāraprabhevā ākṣayaprabhedaḥ santatiprabhedaśca//
【藏】ཡང་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་རྣམ་པ་བཞི་སྟེ། མཚན་ཉིད་ཀྱིས་`〖N.ཀྱི།〗`རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། རྣམ་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ལུས་ཀྱིས་`〖P.N.ཀྱི།〗`རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། རྒྱུན་གྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའོ། །
【漢】復有四種差別，謂相差別、分別差別、依止差別、相續差別。
### E2.別釋四種差別
#### F1.相差別
【梵】lakṣaṇaprabhedaḥ katamaḥ/ pratyekaṃ skandhadhātvāyatanānāṃ svalakṣaṇa bhedaḥ//
【藏】མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་སོ་སོའི་རང་གི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའོ། །
【漢】何等相差別？`〖何＝阿【宮】〗`謂蘊界處一一自相差別。
#### F2.分別差別
【梵】prakāraprabhedaḥ/ teṣāmevaskandhadhātvāyatanānāṃ dravyamantaḥ prajñaptimantaḥ saṃvṛtimantaḥ paramārthamantaḥ rūpiṇo 'rūpiṇaḥ sanidarśanā anidarśanā ityevamādi yathānirddiṣṭaḥ//
【藏】རྣམ་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་དེ་དག་ཉིད་ཀྱི་རྫས་སུ་ཡོད་པ་དང་། བཏགས་པའི་ཡོད་པ་དང་། ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པ་དང་། དོན་དམ་པར་ཡོད་པ་དང་། གཟུགས་ཅན་དང་། གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པ་དང་། བསྟན་དུ་ཡོད་པ་དང་། བསྟན་དུ་མེད་པ་དང་། དེ་ལ་སོགས་པའི་`〖P.N.པ།〗`ཇི་སྐད་བསྟན་པ་རྣམས་སོ། །
【漢】何等分別差別？謂即於蘊界處中，實有、假有、世俗有、勝義有，有色無色，有見、無見，如是等無量差別，分別如前說。
#### F3.依止差別
【梵】āśrayaprabhedaḥ katamaḥ/ yāvantaḥ sattvāśrayā stāvanti skandhadhātvāyatanāni//
【藏】ལུས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་ལུས་ཇི་སྙེད་པར་ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱང་དེ་སྙེད་དོ། །
【漢】何等依止差別？謂乃至有情依止差別有爾所，當知蘊界處亦爾。
#### F4.相續差別
【梵】santatiprabhedaḥ katamaḥ/ pratikṣaṇaṃ skandhadhātvāyatānānāṃ pravṛttiḥ//
【藏】རྒྱུན་གྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་སྐད་ཅིག་རེ་རེ་`〖P.N.རེར།〗`འབྱུང་བའོ། །
【漢】何等相續差別？謂一一剎那蘊界處轉。
### E3.問答四種何所了知
#### F1.破我執
##### G1.問
【梵】lakṣaṇaprabhede kuśalaḥ kiṃ parijānāti/
【藏】མཚན་ཉིད་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་ལ་མཁས་པས་ཅི་ཞིག་ཡོངས་སུ་ཤེས་ཤེ་`〖P.N.ཞེ།〗`ན།
【漢】於相差別善巧，為何所了知？
##### G2.答
【梵】ātmābhiniveśaṃ parijānāti//
【藏】བདག་ལ་མངོན་པར་ཞེན་པ་ཡོངས་སུ་ཤེས་སོ། །
【漢】謂了知我執過患。
#### F2.破聚想
##### G1.問
【梵】prakāraprabhede kuśalaḥ kiṃ parijānāti/
【藏】རྣམ་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་ལ་མཁས་པས་ཅི་ཞིག་ཡོངས་སུ་ཤེས་ཤེ་ན།
【漢】於分別差別善巧，為何所了知？
##### G2.答
【梵】piṇḍasaṃjñāṃ parijānāti//
【藏】རིལ་པོའི་འདུ་ཤེས་ཡོངས་སུ་ཤེས་སོ། །
【漢】謂了知聚想過患。
#### F3.破不作而得雖作而失想
##### G1.問
【梵】āśrayaprabhede kuśalaḥ kiṃ parijānāti/
【藏】ལུས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་ལ་མཁས་པས་`〖P.N.པ།〗`ཅི་ཞིག་ཡོངས་སུ་ཤེས་ཤེ་ན།
【漢】於依止差別善巧，為何所了知？
##### G2.答
【梵】akṛtābhyāgamakṛtavipraṇāśasaṃjñāṃ parijānāti//
【藏】མ་བྱས་པ་དང་ཕྲད་པ་དང་། བྱས་པ་ཆུད་`〖P.N.⁺མི།〗`ཟ་བའི་འདུ་ཤེས་ཡོངས་སུ་ཤེས་སོ། །
【漢】謂了知不作而得，雖作而失想過患。
#### F4.破安住想
##### G1.問
【梵】santatiprabhede kuśalaḥ kiṃ parijāti/
【藏】རྒྱུན་གྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་ལ་མཁས་པས་ཅི་ཞིག་ཡོངས་སུ་ཤེས་ཤེ་ན།
【漢】於相續差別善巧，為何所了知？
##### G2.答
【梵】sthirasaṃjñāṃ parijānāti//
【藏】བརྟན་`〖P.N.བསྟན།〗`པའི་འདུ་ཤེས་ཡོངས་སུ་ཤེས་སོ། །
【漢】謂了知安住想過患。
## D4.以外門等六義辨釋三科
### E1.總標六義差別名
【梵】api khalu ṣaḍvidhaḥ prabhedaḥ eṣāmeva skandhadhātvāyatananām/ bahirmukhaprabhedaḥ antarmukhaprabhedaḥ āyata kālabhedaḥ paricchinnakālaprabhedaḥ tatkālaprabhedaḥ saṃdarśanaprabhedaśca/
【藏】ཡང་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་འདི་དག་ཉིད་ཀྱི་`〖P.N.ཀྱིས།〗`རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་རྣམ་པ་དྲུག་སྟེ། ཕྱི་རོལ་ཏུ་བལྟས་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ནང་དུ་བལྟས་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། རྒྱུན་རིང་བའི་དུས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། དུས་ཡོངས་སུ་ཆད་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། དེའི་དུས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ཀུན་ཏུ་སྟོན་`〖P.N.བསྟན།〗`པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའོ། །
【漢】又蘊界處有六種差別，謂外門差別、內門差別、長時差別、分限差別、暫時差別、顯示差別。
### E2.別釋其義
#### F1.外門差別
【梵】bahirmukhaprabhedaḥ katamaḥ/ yabhdūyasā kāmāvacaraprabhedaḥ//
【藏】ཕྱི་རོལ་ཏུ་བལྟས་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། ཕལ་ཆེར་འདོད་པའི་ཁམས་ན་སྤྱོད་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའོ།།
【漢】何等外門差別？謂多分欲界差別。
#### F2.內門差別
【梵】antarmukhaprabhedaḥkatamaḥ/ sarvāḥ sāmādhibhūmayaḥ//
【藏】ནང་དུ་བལྟས་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། མཉམ་པར་གཞག་པའི་ས་པ་ཐམས་ཅད་དོ། །
【漢】何等內門差別？謂一切定地。
#### F3.長時差別
【梵】āyatakālaprabhedaḥ katamaḥ/ pṛthagjanānām//
【藏】རྒྱུན་རིང་བའི་དུས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། སོ་སོའི་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ཀྱིའོ། །
【漢】何等長時差別？謂諸異生。
#### F4.分限差別
【梵】paricchinnakālaprabhedaḥ katamaḥ/ śaikṣāṇāṃ sthāpayitvā caramakṣaṇe skandhadhātvāyatanāni tadanyāni aśaikṣāṇām//
【藏】དུས་ཡོངས་སུ་ཆད་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། སློབ་པ་དང་མི་སློབ:པ་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.པའི།〗`ཐ་མའི་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་མ་གཏོགས་པའོ། །
【漢】何等分限差別？謂諸有學，及除最後剎那蘊界處，所餘無學。
#### F5.暫時差別
【梵】tatkālaprabhedaḥ katamaḥ/ aśaikṣāṇāṃ caramakṣaṇe skandhadhātvāyatanāni//
【藏】དེའི་དུས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། མི་སློབ་པ་རྣམས་ཀྱི་ཐ་མའི་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་སོ། །
【漢】何等暫時差別？謂諸無學最後剎那蘊界處。
#### F6.顯示差別
【梵】saṃdarśanaprabhedaḥ katamaḥ/ buddhānāṃ pāramiprāptānāṃ bodhisattvānāṃ mahāsattvānāṃ ca sanidarśanāni skandhadhātvāyatanāni// 0//
【藏】ཀུན་ཏུ་སྟོན་པས་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་གང་ཞེ་ན། གང་སངས་རྒྱས་རྣམས་དང་། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དམ་པའི་ཕ་རོལ་ཏུ:སོན་པ་`〖P.N.སོང་བ།〗`རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.―ཀྱི།〗`ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་དག་ཀུན་ཏུ་སྟོན་པའོ། །
【漢】何等顯示差別？謂諸佛及已得究竟菩薩摩訶薩所示現諸蘊界處。
【漢】本事分中攝品第二
【梵】(atha mahāyānābhidharmasamuccayaśāstre mūlavastuni saṃgrahaparicchedo dvitīyaḥ)
大乘阿毘達磨集論本事分中攝品第二
# C2.攝品
## D1.明攝
### E1.總舉攝數
【梵】saṃgrahaḥ katamaḥ/ saṃgraha ekādaśavidho draṣṭavyaḥ/ lakṣaṇasaṃgrahaḥ dhātusaṃgrahaḥ jātisaṃgrahaḥ avasthāsaṃgrahaḥ sahāyasaṃgrahaḥ deśasaṃgrahaḥ kālasaṃgrahaḥ ekadeśasaṃgrahaḥ sakalasaṃgrahaḥ itaretarasaṃgrahaḥ paramārthasaṃgrahaśca//
【藏】བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། རྣམ་པ་བཅུ་གཅིག་ཏུ་བལྟ་སྟེ། མཚན་ཉིད་ཀྱིས་བསྡུས་པ་དང་། ཁམས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་དང་། རིགས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་དང་། གནས་སྐབས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་དང་། གྲོགས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་དང་། ཕྱོགས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་དང་། དུས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་དང་། ཕྱོགས་གཅིག་གིས་བསྡུས་པ་དང་། མཐའ་དག་གིས་བསྡུས་པ་དང་། གཅིག་གིས་གཅིག་བསྡུས་པ་དང་། དོན་དམ་པས་བསྡུས་པའོ། །
【漢】云何攝？略說攝有十一種，謂相攝、界攝、種類攝、分位攝、伴攝、方攝、時攝、一分攝、具分攝、更互攝、勝義攝。
### E2.隨別解
#### F1.體用相似攝
##### G1.相攝
【梵】lakṣaṇasaṃgrahaḥ katamaḥ/ skandhadhātvāyatanānāṃ pratyekaṃ svalakṣaṇenaiva tattatsaṃgrahaḥ//
【藏】མཚན་ཉིད་ཀྱིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་སོ་སོའི་`〖P.N.སོ།〗`རང་གི་མཚན་ཉིད་གང་ཡིན་པ་དག་`〖P.N.དེ།〗`ཉིད་ཀྱིས་དེ་དག་བསྡུས་པར་བལྟའོ། །
【漢】何等相攝？謂蘊界處一一自相，即體自攝。
##### G2.界攝
【梵】dhātusaṃgrahaḥ katamaḥ/ skandhadhātvāyatanānāṃ vījabhūtenālayavijñānena tattaddhātusaṃgrahaḥ//
【藏】ཁམས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་`〖N.པར།〗`གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.ཀྱིས།〗`ས་བོན་ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་གང་ཡིན་པ་དེ། དེ་`〖P.N.―དེ།〗`དག་གི་ཁམས་བསྡུས་པའོ། །
【漢】何等界攝？謂蘊界處所有種子。阿賴耶識能攝彼界。
##### G3.種類攝
【梵】jatisaṃgrahaḥ katamaḥ/ skandhadhātvāyatanānāṃ vilakṣaṇānāmapi skandhadhātvāyatanairanyo 'nyasaṃgrahaḥ//
【藏】རིགས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་མཚན་ཉིད་ཐ་དད་ཀྱང་ཕུང་པོའི་དོན་བརྩན་པར་བྱས་ཤིང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་དོན་བརྩན་པར་བྱས་ནས་ཐམས་ཅད་ཕན་ཚུན་གྱིས་བསྡུས་པ་དག་གོ །
【漢】何等種類攝？謂蘊界處其相雖異，蘊義、界義、處義等故，展轉相攝。
#### F2.相從隨順攝
##### G1.分位攝
【梵】avasthāsaṃgrahaḥ katamaḥ/ sukhāvasthānāṃ skandhadhātvāyatānānāṃ svalakṣaṇena saṃgrahaḥ/ duḥkhāvasthānāmaduḥkhāsukhāvasthānāmapi/ avasthāmupādāya//
【藏】གནས་སྐབས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། བདེ་བའི་གནས་སྐབས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ནི་དེ་དག་ཉིད་ཀྱིས་བསྡུས་པའོ། །དེ་བཞིན་དུ་སྡུག་བསྔལ་གྱི་གནས་སྐབས་དང་། སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་གནས་སྐབས:ཀྱང་དེ་དག་ཉིད་`〖P.N.―ཀྱང་དེ་དག་ཉིད།〗`ཀྱིས་བསྡུས་པའོ། །
【漢】何等分位攝？謂樂位蘊界處，即自相攝。苦位、不苦不樂位亦爾，分位等故。
##### G2.伴攝
【梵】sahāya saṃgrahaḥ katamaḥ/ rūpaskandhaḥ tadanyaiḥskandhairanyo 'yaṃ sahāyataḥ sahāyaiḥ saṃgṛhītaḥ/ evaṃ tadanye skandhā dhātava āyatanāni ca/
【藏】གྲོགས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་འཁོར་དང་བཅས་པ་ནི་དེ་ལས་གཞན་པའི་ཕུང་པོའི་`〖P.N.པོ།〗`གྲོགས་སུ་གྱུར་པ་རྣམས་ཀྱིས་གྲོགས:ཀྱི་བསྡུ་བས་`〖P.N.ཀྱིས་བསྡུས་པས།〗`བསྡུས་པའོ། །དེ་བཞིན་དུ་དེ་ལས་གཞན་པའི་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ལ་ཡང་རིག་པར་བྱའོ། །
【漢】何等伴攝？謂色蘊與餘蘊互為伴故，即攝助伴。餘蘊界處亦爾。
#### F3.依假辨體攝
##### G1.方攝
【梵】deśasaṃgrahaḥ katamaḥ/ pūrvadigāśritānāṃ skandhadhātvāyatanānāṃ svalakṣaṇena saṃgrahaḥ/ evaṃ tadanyadiśāmapi skandhadhātvāyatanānāṃ veditavyam//
【藏】ཕྱོགས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་`〖P.N.དེ་རྣམས།〗`གང་ཡིན་པ་དེ་རྣམས་དེ་དག་ཉིད་ཀྱིས་བསྡུས་པའོ། །དེ་བཞིན་དུ་དེ་ལས་གཞན་པའི་ཕྱོགས་རྣམས་ལ་ཡང་རིག་པར་བྱའོ། །
【漢】何等方攝？謂依東方諸蘊界處，還自相攝。餘方蘊界處亦爾。
##### G2.時攝
【梵】kālasaṃgrahaḥ katamaḥ/ atītānāṃ skandhadhātvāyatanānāṃ svalakṣaṇena saṃgrahaḥ/ anāgatānāṃ pratyutpannānāmapi skandhadhātvāyatanānām/
【藏】དུས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། འདས་པའི་ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ནི་དེ་དག་`〖P.N.―དག〗`ཉིད་ཀྱིས་བསྡུས་པའོ། །དེ་བཞིན་དུ་མ་འོངས་པ་དང་ད་ལྟར་བྱུང་བ་རྣམས་ཀྱང་དེ་དག་ཉིད་ཀྱིས་བསྡུས་པའོ། །
【漢】何等時攝？謂過去世諸蘊界處，還自相攝。未來、現在諸蘊界處亦爾。
#### F4.全半體用攝
##### G1.一分攝
【梵】ekadeśasaṃgrahaḥ katamaḥ/ yāvanto dharmāḥ skandhadhātvāyatanaiḥ saṃgṛhītāḥ teṣāmanyatamasaṃgraha ekadeśa saṃgraho veditavyaḥ//
【藏】ཕྱོགས་གཅིག་གིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱིས་བསྡུས་པའི་ཆོས་ཇི་སྙེད་པ་དེ་དག་གང་ཡང་རུང་བས་བསྡུས་པ་ནི་ཕྱོགས་གཅིག་གིས་བསྡུས་པར་རིག་པར་བྱའོ། །
【漢】何等一分攝？謂所有法，蘊界處所攝。但攝一分非餘，應知一分攝。
##### G2.具分攝
【梵】sakalasaṃgrahaḥ katamaḥ/ yāvanto dharmāḥ skandhadhātvāyatanaiḥ saṃgṛhītāḥ teṣāmaśeṣataḥ saṃgrahaḥ sakalasaṃgraho veditavyaḥ//
【藏】མཐའ་དག་གིས་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱིས་བསྡུས་པའི་ཆོས་ཇི་སྙེད་པ་དེ་དག་`〖P.N.⁺ཐམས་ཅད།〗`མ་ལུས་པར་`〖P.N.པས།〗`བསྡུས་པ་ནི་མཐའ་དག་གིས་བསྡུས་པར་རིག་པར་བྱའོ། །
【漢】何等具分攝？謂所有法，蘊界處所攝。能攝全分，應知具分攝。
#### F5.世俗勝義攝
##### G1.更互攝
###### H1.釋蘊界處相攝
###### # I1.蘊
【梵】itaretarasaṃgrahaḥ katamaḥ rūpaskandhasaṃgrahe kati dhātavaḥ katyāyatanāni/ daśānāmekadeśaḥ/
【藏】གཅིག་གིས་གཅིག་བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ཁམས་དུ་དང་སྐྱེ་མཆེད་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། ཁམས་བཅུ་དང་། སྐྱེ་མཆེད་བཅུ་དང་། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་གཅིག་གི་`〖N.གིས།〗`ཕྱོགས་གཅིག་གིས་ཀྱང་`〖P.N.―ཀྱང་།〗`བསྡུས་སོ། །
【漢】何等更互攝？謂色蘊攝幾界幾處？十全一少分。
【梵】vedanāskandhasaṃgrahe kati dhātavaḥ katyāyatanāni/ ekadeśaḥ/ yathāvedanāskandhastathāsaṃjñā- 【梵】saṃskāra skandhau//
【藏】ཚོར་བའི་ཕུང་པོ་ཁམས་དུ་དང་སྐྱེ་མཆེད་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་གཅིག་གི་ཕྱོགས་གཅིག་གིས་བསྡུས་སོ། །ཚོར་བའི་ཕུང་པོ་ཇི་ལྟ་བར་འདུ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། འདུ་བྱེད་ཀྱི་ཕུང་པོའང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】受蘊攝幾界幾處？一少分。如受蘊，想、行蘊亦爾。
【梵】vijñānaskandhasaṃgrahe kati dhātavaḥ katyāyatanāni/ sapta dhātava ekamāyatanam//
【藏】རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོ་ཁམས་དུ་`〖P.N.―དུ།〗`དང་སྐྱེ་མཆེད་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། ཁམས་བདུན་དང་སྐྱེ་མཆེད་གཅིག་གིས་བསྡུས་སོ`〖P.N.པའོ།〗`། །
【漢】識蘊攝幾界幾處？七界、一處。
###### # I2.界
【梵】cakṣurdhātusaṃgrahe kati skandhaḥ katyāyatanāni/ rūpaskandhaikadeśa ekamāyatam// cakṣurdhātuvat śrotradhrāṇajihvākāya rūpaśabdagandharasaspraṣṭavyabhrātavaḥ//
【藏】མིག་གི་`〖P.N.གིས།〗`ཁམས་ཕུང་པོ་དུ་དང་སྐྱེ་མཆེད་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཅིག་གིས་སོ། །མིག་གི་ཁམས་ཇི་ལྟ་བར་རྣ་བའི་ཁམས་དང་། སྣའི་ཁམས་དང་། ལྕེའི་ཁམས་དང་། ལུས་ཀྱི་ཁམས་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་ཕུང་པོ་དུ་དང་སྐྱེ་མཆེད་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གཅིག་གིས་སོ། །གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་ཇི་ལྟ་བར་`〖N.བུར།〗`སྒྲའི་ཁམས་དང་དྲིའི་ཁམས་དང་རོའི་ཁམས་དང་། རེག་བྱའི་ཁམས་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】眼界攝幾蘊幾處？色蘊少分，一處全。如眼界，耳鼻舌身、色聲香味觸界亦爾。
【梵】manodhātusaṃgrahe kati skandhāḥ katyāyatanāni/ ekaḥ skandha ekamāyatanam//
【漢】意界攝幾蘊幾處？一蘊一處。
【梵】dharmadhātusaṃgrahe kati skandhāḥ katyāyatanāni/ trayaḥ skandhā rūpaskandhaikadeśa ekamāyatanam//
【漢】法界攝幾蘊幾處？三蘊全，色蘊少分，一處全。
【梵】cakṣurāyatanasaṃgrahe kati skandhāḥkati dhātavaḥ/ rūpaskandhaikadeśa eko dhātuśca/ yathā cakṣurāyatanaṃ tayā śrotraghrāṇajihvākāyarūpaśabdagandharasaspraṣṭavyāyatanāni//
【藏】མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཕུང་པོ་དུ་དང་སྐྱེ་མཆེད་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཕུང་པོ་དང་། ཡིད་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་ཀྱི་ཕྱོགས་གཅིག་གིས་སོ། །མིག་གི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཇི་ལྟ་བར་རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་ལྕེ་དང་། ལུས་དང་། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཁམས་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】眼識界攝幾蘊幾處？識蘊，意處少分。如眼識，耳、鼻舌、身、意識界亦爾。
【藏】ཆོས་ཀྱི་ཁམས་ཕུང་པོ་དུ་དང་སྐྱེ་མཆེད་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། ཕུང་པོ་གསུམ་དང་། :གཅིག་གི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་།`〖P.N.―གཅིག་གི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་།〗` སྐྱེ་མཆེད་གཅིག་གིས་བསྡུས་སོ`〖P.N.པའོ།〗`། །
###### # I3.處
【梵】cakṣurvijñānadhātusaṃgrahe kati skandhāḥ katyāyatanāni jñānaskandhāmanaāyatanayorekadeśaḥ/ cakṣurvijñānavattraghrāṃṇajihvākāyamanovijñānadhātava//
【藏】མིག་གི་སྐྱེ་མཆེད་ཕུང་པོ་དུ་དང་ཁམས་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོའི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། ཁམས་གཅིག་གིས་བསྡུས་སོ། །མིག་གི་སྐྱེ་མཆེད་ཇི་ལྟ་བར་རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་ལྕེ་དང་། ལུས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་དང་། གཟུགས་དང་སྒྲ་དང་། དྲི་དང་རོ་དང་། རེག་བྱའི་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】眼處攝幾蘊幾界？色蘊少分，一界全。如眼處，耳、鼻舌、身、色、聲、香味、觸處亦爾。
【梵】manaāyatanasaṃgrahe kati skandhāḥ kati dhātavaḥ/ ekaḥ skandhaḥ sapta dhātavaḥ/ dharmāyatanasaṃgrahe katiskandhāḥ kati dhātavaḥ/ trayāṇāṃ skandhānā mekadeśa eko dhātuśca//
【藏】ཡིད་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་ཕུང་པོ་དུ་དང་ཁམས་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། ཕུང་པོ་གཅིག་དང་ཁམས་བདུན་གྱིས་སོ། །ཆོས་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་ཕུང་པོ་དུ་དང་ཁམས་དུ་དག་གིས་བསྡུས་ཤེ་ན། ཕུང་པོ་གསུམ་དང་གཅིག་གི་ཕྱོགས་གཅིག་དང་། ཁམས་གཅིག་གིས་བསྡུས་སོ། །
【漢】意處攝幾蘊幾界？一蘊、七界。法處攝幾蘊幾界？三蘊全，一少分，一界全。
###### H2.釋諸餘法與三法相攝
【梵】tadvat tadanye dharmāḥ skandhadhātvāyatanairnirdṛśyante anye ca na skandhadhātvāyatanairnirddiśyante/ yathā dravyamantaḥ prajñāptimantaḥ saṃvṛtimantaḥ paramārthamanto jñeyā vijñeyā abhijñeyā rūpiṇo 'rūpiṇaḥ sanidarśanā anidarśanā ityevamādayaḥ pūrvaṃ nirdṛṣṭāḥ/ (teṣāṃ) yathāyogaṃ skandhadhātvāyatanairitaretarasaṃgraheveditavyaḥ//
【藏】དེ་བཞིན་དུ་དེ་ལས་གཞན་པའི་ཆོས་`〖P.N.―ཆོས།〗`ཕུང་པོ་བསྟན:པ་དང་`〖P.N.པར།〗`། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་བསྟན་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་`〖P.N.―དེ།〗`དག་དང་གང་དེ་བཞིན་དུ་མ་བསྟན་པ་`〖P.N.⁺དེ།〗`འདི་ལྟ་སྟེ། རྫས་སུ་ཡོད་པ་དང་། བཏགས་པའི་`〖P.N.པར།〗`ཡོད་པ་དང་། ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པ་དང་། དོན་དམ་པར་ཡོད་པ་དང་། ཤེས་པར་བྱ་བ་དང་། རྣམ་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་དང་། མངོན་པར་ཤེས་པར་བྱ་བ་དང་། གཟུགས་ཅན་དང་། གཟུགས་ཅན་མ་ཡིན་པ་དང་། བསྟན་དུ་ཡོད་པ་དང་། བསྟན་དུ་མེད་པ་ལ་སོགས་པ་དེ་དག་ཀྱང་ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱིས་བསྡུས་པར་ཇི་ལྟར་མཐུན་མཐུན་དུ་རིག་པར་བྱ་སྟེ། དེ་ནི་སྔར་བསྟན་པ་ཉིད་དོ། །
【漢】如是諸餘法，以蘊界處名說，及餘非蘊界處名說，如實有、假有、世俗有、勝義有、所知、所識、所達、有色無色、有見、無見，如是等，如前所顯，隨其所應，與蘊界處更互相攝盡當知。
##### G2.勝義攝
【梵】paramārthasaṃgrahaḥ katamaḥ/ skandhadhātvāyatanānāṃ
【藏】དོན་དམ་པས་`〖P.N.པ།〗`བསྡུས་པ་གང་ཞེ་ན། གང་ཕུང་པོ་དང་། ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ཀྱི་དེ་བཞིན་ཉིད་དོ། །
【漢】何等勝義攝？謂蘊界處真如所攝。
## D2.明攝利
### E1.問
【梵】tathatāsaṃgrahakuśalaḥ kamanuśaṃsa labhate/ ālambane 'bhisaṃkṣepānuśaṃsaṃ pratilabhate/ yathā yathā ālambaneṣu cittābhisaṃkṣepaḥ tathā tathā kuśalamūlābhivṛddhiḥ// 0//
【藏】དེ་ལྟར་བསྡུས་པ་ལ་མཁས་པས་ཕན་ཡོན་ཅི་ཞིག་འཐོབ་ཅེ་ན། དམིགས་པ་`〖P.N.⁺ལ།〗`མངོན་པར་སྡུད་`〖P.N.བསྡུས།〗`པའི་ཕན་ཡོན་འཐོབ་སྟེ། ཇི་ལྟ་ཇི་ལྟར་དམིགས་པ་མངོན་པར་སྡུད་པ་དེ་ལྟ་དེ་ལྟར་དགེ་བའི་རྩ་བ་མངོན་པར་འཕེལ་ལོ། །
【漢】於攝善巧，得何勝利？
### E2.答
【漢】得於所緣略集勝利。隨彼彼境，略聚其心，如是如是`〖〔如是〕－【元明】〗`，善根增勝。
【漢】本事分中相應品第三
大乘阿毘達磨集論本事分中相應品第三
# C3.相應品
## D1.釋相應
### E1.標列六種相應
【梵】(atha mahāyānābhidharmasamuccayaśāstre mūlavastuni saṃprayogaparicchedastṛtīyaḥ/ ) 【梵】saṃprayogaḥ katamaḥ/ samāsataḥ saṃprayogaḥ ṣaḍvidhaḥ/ avinirbhāga saṃprayogaḥ miśrībhāva saṃprayogaḥ samavadhānasaṃprayogaḥ sahabhāvasaṃprayogaḥ kṛtyānuṣṭhānasaṃprayogaḥ saṃpratipattisaṃprayogaśca//
【藏】མཚུངས་པར་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། རྣམ་པ་དྲུག་ཏུ་`〖P.N.―ཏུ།〗`བལྟ་སྟེ། ཐ་དད་པ་མེད་པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་། འདྲེས་པར་གྱུར་པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་། ཕྲད་པས་`〖P.N.པར།〗`མཚུངས་པར་`〖P.N.པ་དང་།〗`ལྡན་པ་དང་། ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་། བྱ་བ་བསྒྲུབས་`〖P.N.སྒྲུབ།〗`པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་། མཐུན་པར་རྟོགས་པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པའོ། །
【漢】云何相應？略說相應有六種，謂不相離相應、和合相應、聚集相應、俱有相應、作事相應、同行相應。
### E2.隨釋
#### F1.辨色聚相應
##### G1.不相離相應
【梵】avinirbhāgasaṃprayogaḥ katamaḥ/ sarveṣāṃ deśināṃ paramāṇuparyāpannānāṃ rūpāṃśikānāmanyonyamavinirbhāgaḥ//
【藏】ཐ་དད་པ་མེད་པས་`〖《ཅོ་》པར།〗`མཚུངས་པར་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། རྡུལ་ཕྲ་རབ་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་ཕྱོགས་ཅན་ཐམས་ཅད་ཐ་དད་པ་མེད་པའོ། །
【漢】何等不相離相應？謂一切有方分色，與極微處，互不相離。
##### G2.和合相應
【梵】miśrībhāvasaṃprayogaḥ katamaḥ/ paramāṇorūrdhvaṃ sarveṣāṃ deśināṃ rūpāṃśikānāṃ parasparaṃ miśrībhāvaḥ//
【藏】འདྲེས་པར་གྱུར་པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། རྡུལ་ཕྲ་རབ་ལས་གོང་མ་ཕྱོགས་ཅན་རྣམས་འདྲེས་པར:གྱུར་པའོ`〖P.N.འགྱུར་བའོ།〗`། །
【漢】何等和合相應？謂極微已上一切有方分色，更互和合。
##### G3.聚集相應
【梵】samavadhānasaṃprayogaḥ katamaḥ/ deśināmeva samudāyināṃ rūpaparaṃparāyāṃ samavadhānam//
【藏】ཕྲད་པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། ཕྱོགས་ཅན་འདུས་པ་རྣམས་ཉིད་ཕན་ཚུན་ཕྲད་པའོ། །
【漢】何等聚集相應？謂方分聚色，展轉集會。
#### F2.辨五蘊相應
##### G1.俱有相應
【梵】sahabhāvasaṃprayogaḥ katamaḥ/ ekasmin kāye skandhadhātvāyatanānāṃ sahakālapravṛttiḥ samamutpatti sthitinirodhāḥ/
【藏】ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་། སྐྱེ་མཆེད་གང་ཡིན་པ་དག་ལྷན་ཅིག་འབྱུང་བས་འཁོད་པ་སྟེ། སྐྱེ་བ་གཅིག་པ་དང་། གནས་པའི་ངང་གཅིག་པ་དང་། འགག་པ་གཅིག་པ་རྣམས་སོ། །
【漢】何等俱有相應？謂一身中，諸蘊界處，俱時流轉，同生住滅。
##### G2.作事相應
【梵】kṛtyānuṣṭhānasaṃprayogaḥ katamaḥ/ ekasmin kṛtyāṃnuṣṭhāne parasparaṃ saṃprayogaḥ/ yathā dvayorbhikṣvoranyatarabhikṣoḥ kriyānuṣṭhāne anyo 'yaṃ saṃprayogaḥ//
【藏】བྱ་བ:བསྒྲུབས་པས་`〖P.N.སྒྲུབ་པའི།〗`མཚུངས་པར་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། འདི་ལྟ་སྟེ། དགེ་སློང་གཉིས་རྩོད་པ་གང་ཡང་རུང་བ་ལ་`〖P.N.⁺ཕན་ཚུན།〗`མཚུངས་པར་ཞུགས་པ་ལྟ་བུའོ། །
【漢】何等作事相應？謂於一所作事，展轉相攝`[應]`。如二苾芻隨一所作，更互相應。
#### F3.辨心心所聚相應（即同行相應）
##### G1.同行相應體
【梵】saṃpratipatti saṃprayogaḥ katamaḥ/ cittacaitasikānāmekasminnālagbane 'nyonyaṃ saṃpratipattiḥ/
【藏】མཐུན་པར་རྟོགས་པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའི་ཆོས་རྣམས་དམིགས་པ་གཅིག་ལ་`〖P.N.―ལ།〗`མཐུན་པར་རྟོགས་པའོ། །
【漢】何等同行相應？謂心心所於一所緣，展轉同行。
##### G2.別釋同行相應有十四種義
###### H1.釋通相同行相應
###### # I1.他性相應
【梵】sa saṃpratipattisaṃprayogaḥ punaranekārthakaḥ / yathā parabhāvena saṃprayogaḥ na svabhāvena/
【藏】མཐུན་པར་རྟོགས་པས་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དེ་ཡང་གཞན་གྱི་དངོས་པོས་`〖P.N.པོ་དང་།〗`ཡིན་གྱི་བདག་གི་དངོས་པོས་ནི་`〖P.N.―ནི།〗`མ་ཡིན་ནོ། །
【漢】此同行相應，復有多義，謂他性相應，非己性；
###### # I2.不相違相應
【梵】aviruddhyoḥ saṃprayogo na viruddhayoḥ/
【藏】མཐུན་པ་གཉིས་ཡིན་གྱི་མི་མཐུན་པ་གཉིས་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །
【漢】不相違相應，非相違；
###### # I3.同時相應
【梵】sadṛśakālayoḥ saṃprayogo avisadṛśakālayoḥ
【藏】དུས་འདྲ་བ་གཉིས་ཡིན་གྱི་དུས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །
【漢】同時相應，非異時；
###### # I4.同分界地相應
【梵】sabhāgadhātubhūmikayo ravisabhāga(dhātu) bhūmikayoḥ//
【藏】མཐུན་པའི་ཁམས་དང་། ས་པ་གཉིས་ཡིན་གྱི་`〖P.N.གྱིས།〗`མི་མཐུན་པའི་ཁམས་དང་། ས་པ་གཉིས་ནི་མ་ཡིན་ནོ། །
【漢】同分界地相應，非異分界地。
###### H2.釋隨增義說同行相應
###### # I1.定不定相應
###### ## J1.一切遍行同行相應
【梵】sarvatragasaṃprayogastadyathā vedanā saṃjñācetanāsparśamanaskāra vijñānānām//
【藏】མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། ཚོར་བ་དང་འདུ་ཤེས་དང་། སེམས་པ་དང་རེག་པ་དང་། ཡིད་ལ་བྱེད་པ་དང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་རྣམས་སོ། །
【漢】復有一切遍行同行相應，謂受、想、思、觸、作意識。
###### ## J2.染污遍行同行相應
【梵】api khalu kliṣṭasarvatragaḥ saṃprayogo manasi caturṇṇāṃ kleśānām//
【藏】ཡང་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བ:ཉོན་མོངས་པ་ཅན་ནི་ཡིད་དང་`〖P.N.―ཉོན་མོངས་པ་ཅན་ནི་ཡིད་དང་།〗`། ཉོན་མོངས་པ་བཞི་པོ་རྣམས་སོ། །
【漢】復有染污遍行同行相應，謂於染污意四種煩惱。
###### ## J3.非一切時同行相應
【梵】kādācitkaḥ saṃprayogastadyathā citte śraddhādīnāṃ kuśalānāṃ rāgādīnāṃ ca kleśopakleśānām//
【藏】རེས་འགའ་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་`〖P.N.⁺རྣམས།〗`ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། སེམས་ལ་དད་པ་ལ་སོགས་པ་དགེ་བ་རྣམས་དང་། འདོད་ཆགས་ལ་སོགས་པ་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་སོ། །
【漢】復有非一切時同行相應，謂依止心，或時起信等善法，或時起貪等煩惱、隨煩惱法。
###### # I2.三受相應
【梵】āvasthikaḥ saṃprayogaḥ sukhāyā vedanāyāḥ sasaṃprayogā yāḥ/ evaṃ duḥkhāyā aduḥkhāsukhāyāḥ//
【藏】གནས་སྐབས་ལས་གྱུར་པའི་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ནི་བདེ་བའི་ཚོར་བ་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་བཅས་པའིའོ`〖P.N.པའོ།〗`། །སྡུག་བསྔལ་དང་སྡུག་བསྔལ་ཡང་མ་ཡིན་བདེ་བ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་ཡང་དེ་བཞིན་ནོ། །
【漢】復有分位同行相應，謂與樂受諸相應法，與苦受、不苦不樂受諸相應法。
###### # I3.依位相應
###### ## J1.無間同行相應
【梵】avicchinnaḥ saṃprayogaḥ sacittikāyāmavasthāyām/
【藏】རྒྱུན་མི་འཆད་པར་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ནི་ལུས་`〖P.N.⁺དང་།〗`སེམས་དང་བཅས་པའི་དུས་ནའོ། །
【漢】復有無間同行相應，謂在有心位。
###### ## J2.有間同行相應
【梵】vicchinnaḥ saṃprayogo 'cittakasamāpattyantaritasya//
【藏】རྒྱུན་ཆད་པའི་མཚུངས:པར་ལྡན་པ་`〖P.N.―པར་ལྡན།〗`ནི་སེམས་མེད་པའི་སྙོམས་པར་འཇུག་པས་བར་དུ་ཆོད་པའིའོ`〖P.N.པའོ།〗`། །
【漢】復有有間同行相應，謂無心定所間。
###### # I4.依界相應
###### ## J1.外門同行相應
【梵】bahirmukhaḥ saṃprayogo yabhdūyasā kāma pratisaṃyuktānāṃ cittacaitasikānām//
【藏】ཕྱི་རོལ་ཏུ་བལྟས་པའི་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ནི་འདོད་པའི་ཁམས་དང:རབ་ཏུ་`〖P.N.མཚུངས་པར།〗`ལྡན་པའི་སེམས་དང་། སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་ལས་ཕལ་ཆེར་རོ། །
【漢】復有外門同行相應，謂多分欲界繫心心所。
###### ## J2.內門同行相應
【梵】antarmukhaḥ saṃprayogaḥ yabhdūyasā samāhitabhūmikānāṃ cittacaitasikānām//
【藏】ནང་དུ་བལྟས་པའི་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ནི་མཉམ་པར་གཞག་པའི་ས་པ་རྣམས་ཀྱི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས:ལས་ཕལ་ཆེར་རོ`〖P.N.སོ།〗`། །
【漢】復有內門同行相應，謂諸定地所有心心所。
###### # I5.依曾未曾習相應
###### ## J1.曾習同行相應
【梵】ucitaḥ saṃprayogaḥ pārthagja nikānāṃ cittacaitasikānāṃ tadekatyānāṃ ca śaikṣāśaikṣāṇām//
【藏】འདྲིས་པའི་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ནི་སོ་སོའི:སྐྱེ་བ་`〖P.N.སྐྱེའོ།〗`རྣམས་ཀྱི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་དང་། སློབ་པ་དང་མི་སློབ་པ་དེ་དག་ལས་ཀྱང་ཁ་ཅིག་གིའོ། །
【漢】復有曾習同行相應，謂諸異生所有心心所，及有學`[+無學]`者一分心心所。
###### ## J2.未曾習同行相應
【梵】anucitaḥ saṃprayogaḥ lokottarāṇāṃ cittacaitasikānāmādyataduttarāṇāṃ lokottarapṛṣṭhalabdhānāṃ ca//
【藏】མ་འདྲིས་པའི་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ནི་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པ་རྣམས་ཀྱི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་ཀྱི་དང་པོ་དང་དེའི་འོག་མ་རྣམས་དང་། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་རྗེས་ལ་`〖P.N.ལས།〗`ཐོབ་པ་རྣམས་ཀྱིའོ། །
【漢】復有未曾習同`〖〔同〕－【三宮】〗`行相應，謂出世間諸心心所，及初後時，出世後所得諸心心所。
## D2.解勝利
### E1.問
【梵】saṃprayogakuśalaḥ kamanuśaṃsaṃ pratilabhate/ cittamātre vedanādīnāṃ sāṃkleśikānāṃ vyāvadānikānāñca dharmāṇāṃ saṃprayogaṃ jānāti/ tacca jānanātmā vedayate saṃjānāti cetayate smarati saṃkliśyate vyavadāyate cetayatya bhiniveśaṃ prajahāti nai rātmyamavatarati//
【藏】མཚུངས་པར་ལྡན་པ་ལ་མཁས་པས་ཕན་ཡོན་ཅི་ཞིག་འཐོབ་`〖P.N.ཐོབ།〗`ཅེ་ན། སེམས་ཙམ་ལ་ཚོར་བ་ལ་སོགས་པ་དང་། ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་། རྣམ་པར་བྱང་བའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱི་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པ་`〖P.N.པར།〗`ཤེས་སོ། །དེ་ཤེས་ན་`〖P.N.ནས།〗`བདག་ཚོར་བར་བྱེད་དོ`〖N.དེ།〗`། །འདུ་ཤེས་སུ་བྱེད་དོ། །སེམས་པར་བྱེད་དོ། །དྲན་པར་བྱེད་དོ། །ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་སོ། །རྣམ་པར་བྱང་ངོ་ཞེས་མངོན་པར་ཞེན་པ་སྤང་`〖P.N.སྤོང་།〗`ཞིང་བདག་མེད་པ་ལ་འཇུག་གོ །
【漢】於相應善巧，得何勝利？
### E2.答
【漢】能善了悟唯依止心，有受、想等染淨諸法相應、不相應義。由此了悟，即能捨離計我能受、能想、能思、能念染淨執著，又能善巧速入無我。
【漢】本事分中成就品第四
【梵】(athābhidhamasamuccayaśāstre mūlavastuni samanvāgamaparicchedaścaturthaḥ)
大乘阿毘達磨集論本事分中成就品第四
# C4.成就品
## D1.明得非得
### E1.標
#### F1.指前相
【梵】samanvāgamaḥ katamaḥ/ lakṣaṇataḥ pūrvavat//
【藏】ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། མཚན་ཉིད་ཀྱིས་ནི་སྔ་མ་བཞིན་ནོ། །
【漢】云何成就？謂成就相，如前所`〖所＝已【三宮】〗`說。
#### F2.列差別
【梵】tatprabhedaḥ punaḥ trividhaḥ/ bījasamanvāgamaḥ vaśitāsamanvāgamaḥ samudācārasamanvāgamaśca//
【藏】རབ་ཏུ་དབྱེ་བས་`〖P.N.བ།〗`ནི་ས་བོན་དང་ལྡན་པ་དང་། དབང་དང་ལྡན་པ་དང་། ཀུན་ཏུ་འབྱུང་བ་དང་ལྡན་པའོ། །
【漢】此差別有三種，謂種子成就、自在成就、現行成就。
### E2.釋
#### F1.種子成就
##### G1.約三界繫說成不成
###### H1.欲界
【梵】vījasamanvāgamaḥ katamaḥ/ kāmadhātau jāto bhūtaḥ kāmaprati saṃyuktaiḥ kleśopakleśaiḥ rūpārūpyapratisaṃyuktaiścakleśopakleśairvījasamancāgamenasamancāgataḥupapattiprātilābhikaiśca// kuśalaiḥ//
【藏】ས་བོན་དང་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། འདོད་པའི་ཁམས་སུ:སྐྱེས་པར་`〖P.N.སྐྱེ་བར།〗`གྱུར་པ་ནི་འདོད་པའི་ཁམས་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་དང་། གཟུགས་དང་། གཟུགས་མེད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་དང་། སྐྱེ་བས་འཐོབ་`〖P.N.ཐོབ།〗`པའི་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.དང་ནི།〗`ས་བོན་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等種子成就？謂若生欲界，欲`〖〔欲〕－【三宮】〗`、色無色界繫煩惱、隨煩惱，由種子成就故成就，及生得善。
###### H2.色界
【梵】rūpadhātau jāto bhūtaḥ kāmapratisaṃyuktaiḥ klaiśopakleśaiḥ vījasamanvāgamena samanvāgato 'samanvāgataśca vaktavyaḥ/ rūpapratisaṃyuktairārūpyapratisaṃyuktaiśca klaiśopakle śaiḥ bījasamanvāgamena samanvāgato 'samanvāgataśca vaktavyaḥ/
【藏】གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་སུ་སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་ནི། འདོད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.དང་།〗`ས་བོན་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པ་དང་ལྡན་པ་`〖N.པས།〗`མ་ཡིན་པ་ཞེས་ཀྱང་བྱའོ། །གཟུགས་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་དང་གཟུགས་མེད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་དང་། སྐྱེ་བས་འཐོབ་`〖P.N.ཐོབ།〗`པའི་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.ནི།〗`ས་བོན་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པའོ། །
【漢】若生色界，欲界繫煩惱、隨煩惱，由種子成就故成就，亦名不成就。色無色界繫煩惱、隨煩惱，由種子成就故成就，及生得善。
###### H3.無色界
【梵】ārūpyapratisaṃ(yu)ktaiḥ kleśopakleśaiḥ bījasamanvāgamena samanvāgataḥ upapatti(prāti)lābhikaiśca kuśalaiḥ//
【藏】གཟུགས་མེད་པར་སྐྱེས་པར་གྱུར་པ་ནི། འདོད་པ་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པ་དང་། གཟུགས་དང་རབ་ཏུ་ལྡན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.དང་ནི།〗`ས་བོན་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པ་དང་ལྡན་པ་མ་ཡིན་པ་ཞེས་ཀྱང་བྱའོ། །གཟུགས་མེད་པ་དང:རབ་ཏུ་`〖P.N.―རབ་ཏུ།〗`ལྡན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་དང་། ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་དང་། སྐྱེ་བས་འཐོབ་`〖P.N.ཐོབ་།〗`པའི་དགེ་བ་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.ནི།〗`ས་བོན་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པའོ། །
【漢】若生無色界，欲`〖欲＋（界）【三宮】〗`、色界繫煩惱、隨煩惱，由種子成就故成就，亦名不成就。無色界繫煩惱、隨煩惱，由種子成就故成就，及生得善。
##### G2.約對治道說成不成
【梵】traidhātu kapratipakṣa lābhī yasya yasya prakārasya pratipakṣa utpannastasya bījasamanvāgamenāsamanvāgataḥ/ yasya pratipakṣo notpannastasya bījasamanvāgamena samanvāgataḥ//
【藏】ཁམས་གསུམ་པའི་གཉེན་པོ་ཐོབ་པ་ནི། རྣམ་པ་གང་དང་གང་གི་`〖P.N.གིས།〗`གཉེན་པོ་བྱུང་བ་དེ་དང་དེའི་ས་བོན་དང་`〖P.N.⁺མི།〗`ལྡན་པས་ལྡན་པ་མ་ཡིན་གྱི། གང་གི་གཉེན་པོ་མ་བྱུང་བ་དེའི་ས་བོན་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པའོ། །
【漢】若已得三界對治道，隨如是如是品類，對治已生如此如此品類，由種子`〖子＝成【元】〗`成就得不成就。隨如是如是品類，對治未生如此如此品類，由種子成就故成就。
#### F2.自在成就
【梵】vaśitāsamanvāgamaḥ katamaḥ/ pra......... dharmāṇāṃ vaśitāsamanvāgamena samanvāgataḥ laukikānāṃ lokottarāṇāṃ vā dhyānā.............samādhisamāpattyādīnāṃ tadekatyājāṃ(cā) vyākṛtānām//
【藏】དབང་དང་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། སྦྱོར་བ་ལས་བྱུང་བའི་དགེ་བའི་ཆོས་འཇིག་རྟེན་པ་རྣམས་དང་། འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པའི་བསམ་གཏན་དང་། རྣམ་པར་ཐར་པ་དང་། ཏིང་ངེ་འཛིན་དང་། སྙོམས་པར་འཇུག་པ་`〖N.པར།〗`ལ་སོགས་པ་དང་།`〖P.N.⁺དེ་དག་ལས་གཞན།〗` ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ:དེ་དག་ལས་ཀྱང་`〖P.N.―དེ་དག་ལས་ཀྱང་།〗`ཁ་ཅིག་ནི་དབང་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等自在成就？謂諸加行善法，若世、出世靜慮、解脫、三摩地、三摩鉢底等功德，及一分無記法，由自在成就故成就。
#### F3.現行成就
【梵】samudācārasamanvāgamaḥ katamaḥ/ skandhadhātvāyatanānāṃ yo ya eva dharmaḥ saṃmukhībhūtaḥ kuśalo vā akuśalo vā avyākṛto vā tasya samudācārasamanvāgamena samanvāgataḥ//
【藏】ཀུན་ཏུ་འབྱུང་བ་དང་ལྡན་པ་གང་ཞེ་ན། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་རྣམས་ལས་དགེ་བའམ་མི་དགེ་བའམ། ལུང་དུ་`〖N. ⁺མ།〗`བསྟན་པའམ། ལུང་དུ་མ་བསྟན་པ་ཡང་རུང་ཆོས་གང་དང་གང་མངོན་དུ་གྱུར་པ་དེ་དང་དེའི་ཀུན་ཏུ་འབྱུང་བ་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པའོ། །
【漢】何等現行成就？謂諸蘊界處法，隨所現前，若善，若不善，若無記，彼由現行成就故成就。
## D2.釋善根斷非得
【梵】samucchinnakuśalamūlaḥ kuśalānāṃ dharmāṇāṃ bījasamanvāgamena samanvāgato 'samanvāgataśca vaktavyaḥ//
【藏】དགེ་བའི་རྩ་བ་ཆད་པ་ནི་`〖N.ན།〗`དགེ་བའི་ཆོས་རྣམས་ཀྱི་`〖P.N.ཀྱིས།〗`ས་བོན་དང་ལྡན་པས་ལྡན་པ་དང་། ལྡན་པ་མ་ཡིན་པ་ཞེས་ཀྱང་བྱའོ། །
【漢】若已斷善者，所有善法，由種子成就故成就，亦名不成就。
==【雜】`〖若已斷善根者所有善法由種子成就故成就，亦名不成就。〗`==
## D3.釋闕解脫因非得
【梵】ātyantikaḥ punaḥ saṃkleśasamanvāgamaḥ aparinirvāṇadharmakāṇāmicchantikānāṃ draṣṭavyaḥ/ mokṣahetuvaikalyādātyantika eṣāṃ hetvasamanvāgamaḥ//
【藏】ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པ་དང་གཏན་དུ་ལྡན་པ་ནི་ཡོངས་སུ་མྱ་ངན་ལས་མི་འདའ་བའི་ཆོས་ཅན་གྱི་འདོད་ཆེན་པ་རྣམས་ཀྱི་ཡིན་པར་བལྟ་སྟེ། དེ་དག་ལ་ཐར་པའི་རྒྱུ་མེད་པའི་ཕྱིར་གཏན་དུ་སྟེ། རྒྱུ་དང་མི་ལྡན་པའོ། །
【漢】若非涅槃法，一闡底迦究竟成就雜染諸法。由闕解脫因，亦名阿顛底迦，以彼解脫得因[必]畢竟空寂不成就故。[空寂-]
==【雜】`〖若非涅槃法，一闡底迦究竟成就雜染諸法，由闕解脫因亦名阿顛底迦，以彼解脫得因畢竟不成就故。〗`問：何等名為解脫得因？答：若於真如先以集起煩惱粗重，若遇隨順得對治緣便能永害，此堪任性名解脫得因，若與此相違名無解脫因。==
## D4.辨勝利
### E1.問
【梵】samanvāgamakuśalaḥ kamanuśaṃsaṃ pratilabhate/ ācayāpacayajño bhavati dharmāṇām/ tathā ācayāpacayajño na kasyāṃ cillaukikyāṃ saṃpattau vipattau vā ekāntikasaṃjñī bhavati yāvadevānunayapratighaprahāṇāya//
【藏】ལྡན་པ་ལ་མཁས་པས་ཕན་ཡོན་ཅི་ཞིག་འཐོབ་ཅེ་ན། ཆོས་རྣམས་ཀྱི་འཕེལ་བ་དང་འགྲིབ་པ་ཤེས་པར་འགྱུར་རོ། །དེ་ལྟར་འཕེལ་བ་དང་འགྲིབ་པ་ཤེས་ན། འཇིག་རྟེན་པའི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའམ། རྒུད་`〖P.N.རྒྱུད།〗`པ་གང་ལ་ཡང་གཅིག་ཏུ་ངེས་པར་འདུ་ཤེས་པར་མི་འགྱུར་གྱི་འདི་ལྟ་སྟེ། རྗེས་སུ་ཆགས་པ་དང་། ཁོང་ཁྲོ་བ་སྤོང་བར་འགྱུར་རོ། །
【漢】於成就善巧，得何勝利？
==【雜】問：`〖於成就善巧得何勝利？〗`==
### E2.答
【梵】abhidharmasamuccaye lakṣaṇasamuccayo nāma prathamaḥ samuccayaḥ// 【梵】[athābhidharmasamuccayaśāstre viniścayasamuccaye satyaparicchedaḥ prathamaḥ// ]
【藏】ཆོས་མངོན་པ་`〖N.པར།〗`ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ལས། མཚན་ཉིད་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ཞེས་བྱ་བ་`〖P.N.―བ།〗`སྟེ། ཀུན་ལས་བཏུས་པ་དང་པོའོ།། །།
【漢】能善了知諸法增減。知增減故，於世興衰，離決定想，乃至能斷若愛若恚。
==【雜】`〖答：能善了知諸法增減，知增減故於世興衰離決定想乃至能斷若愛若恚。〗`==
==【雜】`〖大乘阿毘達磨雜集論卷第五〗`==