ᅟ<span class="date">Updated: 2025-03-28 23:15</span> No. 1641 隨相論一卷`[(一卷＝卷上【三宮】)]` `[(〔德慧法師造〕－【宮】)]`德慧法師造 陳`[(天竺＝世【宮】)]`天竺三藏真諦譯 總問 `[(〔論中解十六諦〕－【宮】)]`論中解十六諦 十六諦總問：為物有十六，為名有十六耶。 答：毘(防夷反)頗(判何反)沙(翻為廣解)師解，為物有十六.故立十六名。實有其體故稱物。 經優波提舍(翻為離欲修善說)師解，名有十六.物唯有七。苦諦有四，謂無常苦空無我，集滅道三諦各一，合為七。 佛本說優波提舍經以解諸義，佛滅後阿難、`[迦＝大迦【三宮】]`迦旃延等還誦出先時所聞以解經中義，如諸弟子造論解經，故名為經優波提舍。毘婆沙復從優波提舍中出，略優波提舍；既是傳出，故不言經毘婆沙。 # 1 ## 苦 今先依前釋。 屬緣故.稱無常，有為法.無力不能自起.藉緣方起，如嬰孩小兒不能自起.藉他扶持方復得起。所言緣者.即是貪愛及業，必須具此二法.五陰方得生。業能生果，雖復能生.若無貪愛愛著應生處者.果亦不起。由如地水等能生穀牙`[(牙＝芽【三宮】下同)]`.若無人功以穀子安置地中.牙終不得生。未起貪愛及業時.果則是無，起貪愛及業因緣和合.果方得生，生則是有。業力若盡.果則謝滅，還復成無。即是先後.先後無繫屬於緣，故言屬緣故名無常。 逼惱性故名苦。逼惱有兩種，一違逆逼惱.二隨順逼惱。若於佛弟子.是違逆逼惱.佛弟子於生死中恒生怖畏。經中譬云.譬如燒利劍火光耀眼`[(眼人＝人眼【三宮】)]`.人執之在側欲以相害.於念念中恒生大怖畏，佛弟子怖畏生死亦如此。此下是違逆義.而生老病死等.恒相逼惱故苦`[(〔苦〕－【三宮】)]`。若於凡夫是隨順逼惱.凡夫愛著生死.即是隨順義`[(義＋（而生老病死等恒相逼惱故苦三藏譬云）【三宮】)]`。如兄弟二人.兄甚愛弟弟恒惱兄.兄雖受惱猶自愛之，凡夫愛著生死.雖復受苦猶愛著之，故以逼惱性為苦。 對治我所見故名空，凡夫執一切法言是我所，今明一切悉非我所.為對治此見故名為空。 對治我見故名無我，凡夫.執五陰等以為我，今明一切法悉無有我.為對治此見故說無我(此四是苦諦)。 ## 集 次釋集諦四名。 ### 因 種子法道理故，名因。能生果是種子法.具四義.是其道理。四義者， 一種子破則不能生.如取種子磨之令破.雖具諸緣不復能生牙。貪愛等煩惱.亦是生果之種子，若為道所破，雖具餘緣不復能生果。 二陳宿故.雖具諸緣亦不能生牙.以種子經時節久故，貪愛等生果.亦復如此。聲聞六十大劫修行.獨覺百大劫修行.佛三阿僧祇劫修行，三乘人在未發心之前.於一闡提位中起貪愛等煩惱.煩惱生業，業所感果.猶未受之，從修行已去多歷時節，功德智慧既轉深廣，映蔽先因.力用衰弱，雖具餘緣不能生果。大有經說，九十八惑生一煩惱，一煩惱生九十八惑。如因貪具生九十八惑，皆能生貪。 三、失時故雖具餘緣則不生牙，如春種則生、冬則不生。因失時亦不能生果，如鴦掘`[魔＝摩【三宮】]`魔羅因無明斷二千命，死必應入地獄；而現身得成阿羅漢，先所作惡以時差故，雖具餘緣不復得生果。 四、因緣不具，雖不破、不陳宿、不失時亦不生牙。如地水人`[功＝工【三宮】]`功等因緣不具，故不能生牙。因生果亦爾，雖未被破、未經久時`[及＝及未【三宮】]`及失時，而因緣不具，則不能生果。 若眾生作業能牽生果，須具三事：一親近善知識、二有信向心、三作功力惡業。須三事對此求之，若無三事，因緣不具則不能得果，故《醜陋經》云：若眾生願生人中，而作業因緣不具故，乃於畜生等中受果。若作惡業，應於畜生等中受生，因緣不具，乃於人中受果。如阿羅漢，雖具有諸業，以斷煩惱盡業，無煩惱為伴故，則不能牽生。又如中滅阿那`[含＝舍【明】]`含，用業已盡，而貪愛未盡，不得受色界生，生在中陰中。又如得初果，竟起修道所滅煩惱，煩惱生業，雖具業煩惱，由斷見道所破煩惱故，不復得用新業受生。世間種子法，必須具四種道理，方得生牙。貪愛及業為種子法亦爾，必須具四種道理方能生果，生果故名因。 問：業及煩惱.何者正為種子。答：煩惱為正，煩惱生業，業不能生煩惱，煩惱是本故。又有業無煩惱.必不能牽生，有煩惱無業.由得中陰生。 ### 集起 二顯現故，名集起。顯現有兩義。 一貪愛與業相應.令果得生，未生時.果未現，生時.則顯現。 二貪愛能顯於境界，境界實是鄙惡，而貪愛轉心.謂境界為好，即顯現境界令好。如一女人.三識往觀之，`[(凡夫＝凡人【三宮】)]`凡夫見之謂為可愛之境，虎狼觀之謂是可食之物，聖人觀之謂為骨藏.`[(〔謂為骨藏〕－【三宮】)]`。謂為骨藏，此是稱境而知。謂為可愛可食，並由貪愛顯現此境。故爾.由貪愛顯現應生處境，於中起染著故.業得生果。`[(明註曰應生南藏作往生)]` 若無此二顯現.果則不得生。 明此兩種顯現，為釋集起義。 外道謂一切法唯有一因生，言自在天.一因生一切物。今為破此見，明眾緣集聚方能生果。雖復眾緣集聚，若不能令果起.亦非因義，集聚而令果起.方得是因。二種顯現，1亦明集聚義.2亦明令果起義，故以顯現釋集起。如`[(窯＝窰【三宮】)]`窯師埏埴繩水等.眾緣聚集，共生一瓶。 ### 緣 能拔出果令成就故，名緣。因直感果令起，緣則能令果生，使一期報.得具足成就。 ## 滅 次釋滅諦四名。 ### 滅 五陰盡不生故名滅，此據果報為語。現在五陰盡、未來五陰不生，故名為滅。今取滅名目無為體耳。滅諦自以無為為體，不取五陰滅不生為體。五陰滅不生有三世，滅諦體是無為，非三世法。五陰滅不生有三世者，如舍利弗、目揵連等五陰，是過去滅不生；凡夫五陰則於未來方滅不生；若現在聖人五陰，則是現在滅不生。無為法中無五陰，五陰不於此中生，故用盡不生義以目無為。又五陰若盡滅不生時，方證得此無為故。以盡不生義目無為故，名無為為滅。 ### 寂靜 能滅三火故名寂靜。三火有兩種： 一、欲瞋癡為三火。此三有三義故名火：一能燒眾生一切善根、二此三煩惱能使心熱即有燒心義、三能然三界故名火。此三煩惱遍三界中，從六塵、六根、六識生。此煩惱根塵識皆是有流，由此三煩惱故不得安樂。三煩惱如火能然，根塵識如薪是所燃。 問：上界無瞋，今那得言有瞋耶？答：凡夫生上界者具有見諦煩惱，在上界非無之，但不得起故言無。今言有者，就理為語。 二、以三苦為三火。此三苦能燒眾生令不得安樂，若欲界則具三苦，色界則具壞行二苦，無色界唯有行苦。三苦即是三災，苦苦是火災、壞苦是水災、行苦是風災。有此二種三火則喧動，以滅此二種三火故名寂靜。 ### 妙 無三抂故名妙。三抂者，謂生、老、死為三苦。 此三苦平等遍三界中故，偏說此三苦為三抂。 三界皆有生，故有生苦。 若欲界則有頭白面皺之老，六天及色界乃無此老相貌亦有改異義，如`[9]采＝彩【宮】＊`采畫始時則分明可愛，久則`[＊9]`采色歇薄，上界色身亦有此義，即名此為老。 無色界心亦有老，果報將盡之時心用改異，昔時定心堅固，將終定心劣弱恒欲退墮。 故三界皆有老苦。 三界皆有終盡，故皆有死苦。 所以名此為抂者，凡夫之性恒求安樂，所以修世俗善望得樂報，而此三橫災使其受苦，故名三苦為三抂。 無為之中無此三抂，故名為妙。 問：上界生時自不苦，何故名為苦耶？ 答：未必生苦受故名苦，生是苦本故名為苦。無為不生所以無苦，生死有生所以有苦，故名生為苦。如地獄是處所之名，處實非苦，但處能生苦，故名地獄為苦。 問：生苦，三苦中是何苦耶？答：若是苦受生是苦苦，若樂受生是壞苦，捨受生是行苦。欲界生具有三苦；色界生具二苦，謂壞苦、行苦；無色界唯是行苦。老苦亦具三苦，若轉樂為苦則是苦苦，若轉苦為樂、轉樂為樂則是壞苦，轉樂為捨則是行苦。約三界類此死苦，亦具三苦，類前可解耳。 問：經中說有幾苦耶？答：說有無量苦。此間所說八苦以外，分別復有諸苦，但止說七苦耳。舊八苦中不說病苦，說七苦竟言等等餘諸苦。所以不說病苦者，病苦唯在欲界人中近，不遍欲界天中，故不說之。天中所以無病苦者，病從內外緣生。外謂寒熱不平等、飲食不調適，故致病苦。內者或行多令四大弱、或坐多令四大弱，四大弱故成病。上界外無寒熱不平等、飲食不調適之緣，內四大既強，無有行坐過差之緣，故不得有病苦。曲解亦有病義。六天作欲事，或三日不食乃至七日，`[不＝不食【三宮】]`不至七日則死，未死之前四大弱，亦得名病苦。 問：餘四苦云何？答：五陰`[若＝`苦`【明】]若`通三界，求不得、愛別離、怨憎會。此三苦上二界定無，以`[名＝各【三宮】]`名自住果報，無有雜住一處故，無此三苦。欲界六天則具有之。下品諸天願樂上品，不得故生苦，即求不得苦。與阿修羅鬪戰，即怨憎會苦。鬪戰不如，為阿修羅所縛所破，即愛別離苦。 ### 永離 解脫一切失，故名永離。一切失者，是因、緣、果報。因是煩惱、緣是業、所受五陰是果報，此三是過失法。究竟解脫此三，非暫時解脫，故名永離。 問：煩惱何故稱因、業為緣？答：煩惱是種子，正能牽生，故名因。若無煩惱，雖復有業，則不能牽生。若無業有煩惱，猶得生中陰。若煩惱盡，業雖得莊嚴果，終由煩惱生業故得果。 ## 道 次釋道諦四名。 於中行故名道。凡有兩釋： 一云盡無生智是能行、戒定慧是所行。從苦法智訖道比智，十二心皆斷煩惱是盡智，第十三心是無生智。==\[[異部宗輪](異部宗輪0#^ck54wl)]== 戒有`[有流＝有流無流【三宮】]`有流，本是有流，由兩智行之故成無流。定亦如此。智有三種，謂聞思修。修慧亦有有流無流，亦由兩智行之故成無流。 ᅟ 盡智行之者，苦`[流＝`法`【三宮】]流`智現前，具八分聖道。戒、定本是有流，今為盡智行之故成無流。盡智有二種，一是正見、二是正思惟。同觀無常而有麁細，正見細、`[正【磧三宮】，見【大】，見【麗】]`正思惟麁，而此二互得相生。若以正見為盡智，亦得言使正見成無流，終是`[以【磧三宮】，比【大】]`以盡智令智慧成無流。 如此明義，則一時中為盡智所行，故令戒定慧成無流。以異性故得同時。乃至阿羅漢悉如此。 若還以正見望正見、正思惟望正思惟者，則不得同時，必以前正見使後正見成無流。正思惟亦爾，一時中不得並有，一性兩法故。 若如此明義，則異時明智慧為盡智所行，乃至阿羅漢悉如此。 ᅟ 為無生智所行，乃至阿羅漢悉如此。為無生智行故戒定慧成無流者，見諦有後十心，後十心屬果。 若須陀洹人作十二心觀者，則是無生智使同時戒定慧及異時慧成無流。 ᅟ 問：**苦法見**即是無生智，何不說之耶？ 答：苦法見若形待**苦法智**，亦得名其作無生智；若望**苦類智**者，其復為苦類智作本.斷上界煩惱，復屬盡智。既不定是無生智，故悉屬盡智。唯第十三心定故，可說為無生智。 ^bw6ct1 第二解言，戒定慧為無流心所行成無流故名道，則以無流心為能行、戒定慧為所行，盡無生智是助心法故。 前解異後釋。言於中者，於戒定慧中。 與理相應故名如者，若通論則與四相`[應＝道【三宮】]`應理相應故名如，若別論與不斷不常中道理相應故名如。如是得理之智，若以邪思惟不如破之，不能使其成不如，故名如。 正見所作故名正行。若聲聞人聞正師說正教，從正聲名生正聞，正聞生正修，作如此次第習學，名為所作。若是獨覺及佛，則從正思生正修，無有從正聲名生正聞義，以此兩乘根利，自能思惟得悟。 問：獨覺及佛，根本悉經聞法故得生思惟修慧，何故無正聞生正思耶？ 答：宿世非不經聞。今論即事，非是憶昔所聞`[乎＝于【三宮】]`乎。時師作此說、依此說，依此而生思慧，直端然思惟自得悟理；聲聞則必依師語思惟之。 永過度故名出離。 有兩解。一`[解＝報【三】]`解言：由邪思惟故生煩惱，煩惱生業，業生果報，此等皆是不正思惟故。若生無流智慧，智慧生戒定等，皆悉是正。正與不正相反，正即過度不正，非暫時過度，及是永過度。 又一解：煩惱是倒，智慧是不倒。倒與不倒相反，不倒永過度倒。前解則廣，後解則略，故有異用。 # 2 前家又一解十六名。 ## 苦 言非永法性故名無常。若無為法本來是有，永無有生、永無住滅。有為法暫生暫住暫滅，此法性爾，故名無常。 從無明生故，苦者不解世間事故。苦近不解世間事已自是苦，況不解真實甚深理`[1]邪＝耶【三宮】＊`邪？彌是`[大＝故【三】]`大苦無明根本是苦，由無明故受生死報故，生死無處不苦。 中間人所離故名空。六根是中間，佛自以聚落譬六根。今言中間，如聚落之中間。我人不在此中間，故言人所離。以為我人所離，故名為空。 不自在故名無我者，自在有兩義：一、不依他故名自在，若不由他生住滅則是自在；二者隨意所作故名自在，若欲令火冷火輒冷、欲令水不濕水即不濕者，此則是自在。一切有為法依他，故有生住滅，又不得如意。若有神通能轉變者，終須依定等修學方有此用，既不免依故無自在，既無自在故無有我。 ## 集 ### 集諦四相 #### 因 འོང་བའི་ཚུལ་གྱིས་རྒྱུའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། འདི་ལས་འོང་བས་ན་རྒྱུ་སྟེ། འདི་ལས་སྐྱེ་བས་ན་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་ག་གོ། ། 來道理故，名因。今次第舉譬釋之，以種子為譬。如有種子.不藉餘緣自有生樹之力，樹猶未生.而種子既有能生力.能令牙等後時來現在。業分為四分，初分者，當作善惡業時。不藉餘緣.便自有能感果力，果至命終猶在未來。業既有能感果力，能令果後時來現在。有能令來之道理，故言來道理名因。 #### 集起 འབྱུང་བའི་ཚུལ་གྱིས་ཀུན་འབྱུང་བའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། གང་གི་ཕྱིར་མ་འོངས་པའི་དུས་ནས་བདག་ཉིད་དུ་རེད་ཅིང་འབྱུང་བའོ། ། 出道理故.名集起者，種子本能生樹，樹牙莖枝葉等.本在未來，今以種子內土中.藉地水等外緣方得出牙，牙纔起現在.種子即滅`[(滅業＝業滅【明】)]`。業亦如此，本能感果.果在未來，現在報既盡.先受中陰生，中陰生纔起.業初分即謝，業有能出中陰之道理，必須因緣聚集.中陰果方生，故言出道理故名集起。 #### 生處 འཕེལ་བའི་ཚུལ་གྱིས་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བའོ་ཞེས་བྱ་བ་སྟེ། དཔེར་ན་ས་བོན་དང་། མྱུ་གུ་དང་། ལོ་མ་ལ་སོགས་པའི་རྒྱུན་གྱིས་འཕེལ་བ་ལྟ་བུའོ། ། 行度故.名生處者，牙先出現在，從牙生莖.從莖初訖至未生華.以來，名為行度。行者漸漸增長.度牙位，莖纔生.牙便謝。業亦如此，先受中陰牙.捨中陰牙.受正生，從柯羅邏初.至第七分之終.名為行度。漸漸增長故.名行，過中陰位故.名度。柯羅邏纔生.業第二分便謝，柯羅邏等次第生故名生。此生從業生故，名業為處。故言行度，故名生處。業第三分自用強，若無業用.雖有餘緣生果.終不得起。 #### 緣 སོ་སོར་འབྲང་བའི་དོན་གྱིས་རྐྱེན་ཏོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་སྐྱེད་པའི་བྱ་བ་ལ་གཙོ་བོར་གྱུར་པའོ། ། 所依道理故，名緣。莖先漸長.猶未生華，從生華以去至結子，子又生未來樹，皆名所依道理。華果等皆依此位種子而得生，華纔生種子，第三分便謝。業亦如此，從柯羅邏初.至第七分，未能作生死因及解脫，至六根具足第二剎那已去.能造生死解脫因，此位是業第四分。此第四分初以去，若苦樂.若惡若善.皆依業第四分。業第四分.是依道理.故名為緣。業第四分纔生.業第三分便謝。業第四分.自用亦強，果既已生.`[(藉＝籍【宮】)]`藉餘緣義則弱，正由業用故.果得具足。 若業第二分.感中陰生，因緣俱弱，以貪愛為因.業為緣.二事俱弱。不可以種子全為譬，止少分為譬耳。當作業時具能感此四位果，逐時節有異.有此四種，約此位故.分業為四分。 問：一業那忽俱感此果耶。 答：就一剎那明一業.亦得義分為三分，前分後分弱.中分`[(明＝則【三宮】)]`明強，弱感中陰.強感生果。若無流業，則初強後弱。 ### 辨異宗 問：業生果.與種子，若為異耶。 答：此義不同。 1若依**薩婆多**等部.明有為法皆剎那剎那滅者： a一**種子**且據十剎那為語，若**當分**論相生者，第一剎那能生第二剎那.第二剎那能生第三.恒隣次明相生，第一生而即滅.不至第二.豈能生第三耶。若就`[(向＝**同**【三宮】)]`向**分因**.約**相續**為語者，第一剎那同分因.即能生第二剎那以去.乃至華實，同分因攝此業果.在未來，第一剎那滅.第二剎那同分.即攝第三剎那以去果在未來，後去次第類此。若無第一剎那種子為本.則不得有第二第三剎那次第相續，故初一剎那種子.以得說其能生後諸果。言同分因者，種子四大，即四分同能生一果，故有此名。 b不如**業**.有**同隨得**攝其因果。 2若**正量部**， a色不念念滅.有暫住義，種子未生牙時.只是一種子耳。若**當分**論生果.正生牙果，若約**相續**.亦有生莖葉等義，後去類皆如此。 b業則不爾，業雖自滅，有**無失法**在.攝其果令不失。 今且據戒善為語。戒有**根本**，`[(〔根本〕－【三宮】)]`根本有前方便及正方便。前方便有三事，一大眾和合許為受戒.二正乞戒.三時節.時節者.要期盡形壽息一切惡。正方便者，師為其說.一白三羯磨.至第三羯磨竟.即得護身口善。此善即是戒，以要期心等緣攝之.以此為根本，盡形壽不滅。 從此後相續恒流，若中間作罪.戒則不復流，若懺悔竟則還復流。言流者，從根本流出一剎那戒善。所流出者.亦生即滅，不從此剎那戒生第二剎那戒，還**從根本流出**第`[(二＝三【明】)]`二剎那戒。如此，後生者.能**從根本流出**。 若是**薩婆多**義，有**同隨得**繫之戒善生.雖謝，同隨得.繫其住在過去.繫果在未來。 ^r57lhu 若**正量部**，戒善生，此善業.與**無失法**俱生.其不說有業能業.體生即謝滅，無失法不滅.攝業果令不失。無失法非念念滅法.是待時滅法，其有暫住義，待果生時其體方謝。 若是定戒，皆有隨根本相續流義。 布施物，則隨物在.善恒流。 若無流善.不能得果，無有無失法與善俱生，無有出在餘心[出定]無流善恒流義。 問：業與無失法俱生.同是有為法，業體何故滅.無失法不滅耶。 答：善是心相應法.故生而即滅，無失法非心相應法.故不念念滅。薩婆多義，**同隨得**亦念念滅，但非心相應法，種類自相續不斷。 ^dbsax5 問：布施善恒流定云何？ 答：身口是業體，以相貌為身業，以語`[言＝業【明】]`言為口業。運手捉物或取物、或擎物與前人，此即是相貌，即以此相貌為身業。發言呼取某物施某人，此語言即是口業。發起身口業緣有三種：一、三善根；二、從三善根生正思惟；三、從正思惟生作意，謂作施意。若總論，用此三緣發身口業；近論，正是作意發身口業。言布施者，以三緣發身口業，故名布施善。菩薩默念而雨寶，意業亦是施業。田有三種：一福德田，如佛及菩薩等；二恩養田，如父母等；三貧窮田，即`[飢＝餓【宮】]`飢寒眾生等。若施福德田，則無癡善根多。若施貧窮田，則無`[癡〔－〕【三宮】]`癡瞋善根多，對貧窮眾生`[必＝心【三宮】]`必起慈悲故。無瞋善根多，一時中乃具三善根，隨所對田故不無多少之異。 施復有二種：一恭敬施、二利益施。若恭敬，當施時善生，施竟則善不復流。所以爾者，如佛已涅槃，為恭敬佛故以衣食等供養。又如世人以衣食等供養過去`[世＝所【三宮】]`世尊，亦有恭敬故。既無人受用此物，故善不得隨事而流。二利益施者，為利益前人四大，以前人受用此物四大增長故。 為利益而施者，善則隨三事恒流。三事者，一、三善根；二、餘物；三、眾生。三事中若一事不具，善則不復流。如餘物雖未盡，眾生猶受用之，而施主已死、或起邪見斷善根，善無復根本則善不復流。若施主生存、善根不斷，能受用人未滅，而餘物已盡，善亦不復流。若施主不斷善根亦不死，餘物又未盡，而能受用人已謝滅，無復人受用之，善亦不復流。餘人雖用，非施主本心所期，唐自受用，善終不資。若檀越施心通普，此則隨用皆有善資。故為福田者受他施時，須將其約，若聽隨意用，則隨所迴施，傳傳生福則無窮。若不爾者，輒迴與他，乖施主心，迴施人非但無福亦更招罪，乃至後應墮惡道中更相報償。此不容易，故宜慎之。 問：斷善根竟，善既無復根本，云何得更生善耶。 答：此應更作兩問。 須陀洹初道無流，無有無流種類為根本，何`[(得以＝以得生【三宮】)]`得以。阿羅漢退起修道所破煩惱，`[(〔煩惱〕－【三宮】)]`煩惱無不善根為本，云何得生耶。 答：生有兩種因，一先生因.二俱生因。先生因即是三善根，未作善時先有此善根.能生所作善，故名先生因。俱生因者.即是作意思擇故善生，只思擇時是善生時，故名俱生因。若善根未斷，作善之時從兩因生。若善根已斷，作善之時.則唯從俱生因生。若善生時，還復接三善根.令與善心得相應。斷善根.非是善根體都滅盡，直以邪見隔之.無復有善心與其相應.名之為斷。若無流道生者，有流善根`[(根＝相【宮】)]`體則滅，須陀洹初道無流.爾前未有無流善根.唯從俱生，阿羅漢退起煩惱.三不善根已盡.亦但從俱生因生。 問：小乘佛受施食，食此食時作便利不？ 答：佛無便利。佛`[頷＝項【宮】]`頷下兩邊向頸各有千筋，受一切食味，食下至此便變為血肉，故無便利。轉輪王有兩解：一云有便利、一云無有。`[三＝二【三宮】]`三乘同凡夫亦有便利。若六天食名須陀，須翻為善、陀翻為`[貞＝真【明】]`貞實，此食精妙亦不成便利。 ## 滅 འབྲེལ་པ་མེད་པས་འབྲེལ་བ་ཞིག་པའི་ཕྱིར་འགོག་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་སྡུག་བསྔལ་ཕྱི་མ་དང་འབྲེལ་པ་མེད་ཅིང་། སྡུག་བསྔལ་སྔ་མ་འགོག་པའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་ཏོ། ། 無共繫義是滅義，共繫淨盡故名滅。例前止應有後句，而有前句者，天竺云尼盧陀，此一名有十義，覆亦名尼盧陀、蘭亦名尼盧陀、滅亦名尼盧陀。今示說滅義不說餘義故，以初句分別之。《中阿含》中有《解繫縛經》云，佛語比丘：貪愛在汝眼中，汝須滅之。若滅貪愛，汝眼亦滅，因眼對色生貪愛共繫縛識。貪愛即煩惱繫縛，眼及色境界是繫縛。若滅貪愛繫縛，眼等繫縛亦壞滅。經譬之云，如以鎖鎖，繫人置牢獄中。鎖是一繫縛，獄是一繫縛。若打除鎖又燒滅獄，則離二繫縛。兩縛共繫眾生，故言共繫。解脫貪愛故言淨，解脫境界故言盡，此即是`[餘【麗】，除【大】(cf. K28n0962_p0562a05)]`餘、無餘涅槃。貪愛滅是有餘涅槃，境界滅是無餘涅槃。眼既如此，耳鼻等悉然。三有為相解脫故名寂靜。三有為自有二種，一以三世為三有為相、二以生老滅為三有為相。所以不明有住者，有為法無住，住是無為相，故不說之。由邪思惟故起煩惱，煩惱生業，業生果報，既有因果相生故有三世；無為法無因果相生故無三世。 འདུས་བྱས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གསུམ་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ནི་སྐྱེ་བ་དང་འཇིག་པ་དང་གནས་པ་ལས་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཉིད་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་ར་རོ། ། 有為法本是無故有生，有生故有老滅；無為法本有故無生，無生故無老滅。有為法具有二種`[三【磧三宮】，二【大】，二【麗】]`三相，喧動故非寂靜；無為法解脫此二種三相，既無喧動故名寂靜。就一煩惱有一解脫，九十八煩惱即有九十八解脫。諸法本來不生，不生即解脫。眾生顛倒故，於色等而起貪著，因貪著生業，業生果報。煩惱貪著色，不能稱所對無為之理。所對無為，即是此貪愛若被斷，即證得此無為，故九十八惑有九十八無為，業及果報逐。煩惱，無別有無為。 དགེ་བའི་ཕྱིར་གྱ་ནོམ་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། ཐར་པ་དམ་པའི་དོན་དུ་དགེ་ཞེས་བྱ་བ་ཡིན་པས་ས་སོ། ། 真實善故名妙。善自有四種，一真實善、二自性善、三相雜善、四發起善。 真實善者，即是涅槃。生死是惡法，涅槃無惡，不從因緣生，故名真實善。 自性善者，即是無貪無瞋無癡三善根。此三善根不藉餘緣，性能對治貪瞋癡三惡。涅槃無三惡，其與涅槃相稱，故名為善。譬如三藥非藉餘緣，性能治病：油能治風、蘇能治熱、蜜能治`[淡＝痰【三宮】]`淡。三相雜善者，是意業善，由與三善根相應故生信智等善。信智等生時，心及助心法與三善根相應悉皆成善。未雜之時，三善根各能治一惡。心及助心法不與三善根相雜則無治惡用，相雜之時則能備破諸惡。如眾藥未相和雜之時各能治病，和雜`[以＝已【三宮】]`以後則無所不治。四發起善者，是身口善。身口本無善，由意業善發起身口，故身口生善。譬如水本非藥，以藥內水中而煮之，由藥發起水，使水亦成藥。三善根皆由隨順真實善故得成善。惡是麁法。無為無惡是真實善，故名妙好。 問：心及助心法與三善根相應時，一時中具與三善根相應不？答：一時中具與三善根相應。如信智等現前時，此心得理即是無癡，貪瞋不起即是無貪`[瞋＝時【宮】]`瞋。 問：心及助心法與三不善根相應時，一時中具與三不善根相應不？答：惡心現前時此心乖理，恒與無明相應。苦與貪相應時，不與瞋相應，以惡性相反故。 問：三善根是心法不？ 答：非心法故，有時不與心相應。如僧祇等部說，眾生心性本淨，客塵所污。淨即是三善根。眾生無始生死已來有客塵，即是煩惱。煩惱即是隨眠等煩惱，隨眠煩惱即是三不善根。 由有三善根故生信智等，信智等生時與三善根相扶，故名相應。由有三不善根故起貪瞋等不善，不善生時與三不善相扶，故言相應。若起邪見斷三善根，三善根暫滅非永滅，後若生善`[還＝邏【宮】]`還接之令生。若斷三不善根者，斷則永不生。 ཡིད་བརྟན་[༡]པའི་མཆོག་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ངེས་པར་འབྱུང་བའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་སྡུག་བསྔལ་ཐམས་ཅད་རྒྱུན་ཆད་པས་མཆོག་ཏུ་བདེ་བའི་ཕྱིར་དང་། དེ་ལས་གཞན་ཡིད་བརྟན་པར་བྱ་བ་མེད་པའི་ཕྱིར་ར་རོ། ། 最勝息故名永離者。如人處在怨賊之中則不得安息；若斷離怨賊，離之未遠，乃`[有＝至【明】]`有安息義，非最勝安息；若都出其境界者，方是最勝安息。內合亦爾，若在煩惱怨賊中，則都未安息？若雖復稍斷，斷之未盡，乃有安息義，非最勝安息；斷之若盡，永出煩惱外，方是最勝安息。阿羅漢煩惱都盡，永不復生，是最勝安息。須陀洹見諦煩惱都盡，永不復生，亦是最勝安息。 ## 道 ལམ་ངན་པའི་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཀྱི་[༢]ལམ་མོ་ཞེས་བྱ་བ་ྱ་བ་ནི། མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ཚོལ་བའི་ཕྱིར་ར་རོ། ། 為對治邪道，故名為**道**。九十六種沙門皆行邪道。所以稱邪道者，行此道者去無所至，故名邪道。若行戒定慧正直道者，得至涅槃。為對治邪道，故說戒定慧為道。又解，言可覓故名道。如人期心欲至一方，先須覓道路；若欲求解脫，須先覓出世道。戒定慧是可覓之處故名道。 རིགས་པ་མ་ཡིན་པའི་མི་མཐུན་པའི་ཕྱོགས་ཀྱིས་རིགས་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་དེ་ལས་གཞན་པ་རིགས་པ་ལྟར་སྣང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། ། 對治非如故名**如**。有兩解：一明對治非如理、二明對治非如行。四倒與理不相應，即是非如，以常樂我淨置生死中、以無常苦無我不淨置涅槃中。今觀生死是無常苦無我不淨，涅槃是常樂我淨，與理相應即是如。 問：小乘涅槃云何得是我耶？是我則一切法不皆是無我。答：小乘明一切法中無我，故名無我耳。涅槃有體，有體即是法我。 對治行不如者，外道有常見、斷見。常見者，計我不滅，於未來受報。 為未來報故，於現在修苦行，凡有十一事：一永坐，恒坐不起。二大發行，不住不避山谷險難而漫行。三不食，斷食自餓。四長倚，恒立一處。`[五＝已【三宮】]`五隨日仰頭視日，朝則東視，隨日上落視之不懈。六五炙，當晝`[大＝火【三宮】]`大熱以日炙頭，四邊然火以炙身。七眠刺，取刺置一處，以眠其上。八投巖。九赴火。十投水。十一供養諸天，自挑出筋為琵琶弦彈之，而預供養諸天。 斷見者，謂身滅我亦滅，無有未來現在，恣心所作造種種罪。此行並不與正行相應，故名不如行。今觀不常不斷離二邊行中道。 མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་གྲོང་དང་མི་འགལ་བའི་དོན་གྱིས་བསྒྲུབ་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་གྲོང་དུ་འཇུག་པ་དང་མི་འགལ་ཞིང་སླུ་བར་མི་བྱེད་པའོ། ། 與涅槃國相稱事，故名**正行**。所以呼涅槃為國者，有二義：一、大力人所鎮故。大力人即是佛及獨覺阿羅漢，證得涅槃無有過失，故言鎮。二、怨賊不侵故。涅槃之中永離煩惱，即是不侵。不種事有三義：一不肯去、二僻路、三疑路。若起我見者，以生死為極處，不復進求涅槃，即是不肯去義。`[雖＝離【三宮】]`雖欲進求，而修戒`[取〔－〕【三宮】]`取，即是僻路。於無流八定及有流八定，不知何者是正，即是疑路。若修無流慧，分別是非，即除疑路。既除疑路，亦除僻路。不著生死，即除不肯去。修無流慧，能除我見、戒取、疑等煩惱。涅槃無煩惱，即是與涅槃相稱事。此事不邪，故名正行。 འདིས་སྒྲུབ་[༢]པར་བྱེད་པས་ན་སྒྲུབ་པའོ། །སྲིད་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གཉེན་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ངེས་པར་[༤]འབྱིན་པར་བྱེད་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་འདོད་པ་དང་གཟུགས་དང་གཟུགས་མེད་པའི་སྲིད་[༥]པའི་གཉེན་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། འཇིག་རྟེན་པ་ནི་ཕྱོགས་གཅིག་གི་གཉེན་པོ་ཡིན་ནོ། ། 對治一切怖畏，是名**出離**。一切怖畏者，佛問波斯匿王：有人說，有大山從東方來，下`[歷＝歷於【三宮】]`歷地、上際日輪。如是次第明有人說，餘三方有大山來。汝今欲作何計？王答佛言：世尊！此不可以愛語而得却之，不可以布施而得却之，不可作怖畏事而得却之，不可興兵而得却之，非此四方便`[所＝所治【三宮】]`所。如我今唯當一心急修八分聖道以求出離耳。 佛又問：如有火來爛汝頭、燒汝衣。汝為當先須滅火、先須修八分聖道耶？王答言：世尊！火燒我頭及衣，我若滅火乃是暫時得免苦，非是永免；若修八分聖道則永離苦。我當先修八分聖道，不先滅火。四方山即譬老、病、死、愛別離四苦，老苦能壞少壯、病苦能奪強健、死苦能傾壽命、愛別離苦能乖富樂。前來皆是出異義，天親所執同經優波提舍師義。`[隨相論卷上終【三宮】]` `[隨相論卷下首【三宮】，宋本元本明本宮本造號如前卷，譯號宋本元本宮本俱作陳世三藏真諦譯，明本如前卷]` # 3 論主云：如我所信所解，今當說之。 ## 苦 有生有滅故名無常。有為法有生滅故，不得是常。生即是有，滅即是無，先有後無故是無常。生何故非常生、滅何故非常滅，而言生滅是無常耶？解言：生壞於滅，故滅非常。`[滅＝滅滅【三宮】]`滅復壞生，故生亦無`[常＝常生【三宮】]`常。 ཇི་ལྟར་འདོད་པ་བཞིན་བརྗོད་པར་བྱ་སྟེ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་སློབ་དཔོན་གྱིས་སྨོས་པའོ། །སྐྱེ་བ་དང་འཇིག་པའི་ཆོས་ཅན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ནི་བདག་ཉིད་འཐོབ་པའི་སྔར་རམ་འོག་ཏུ་མེད་པའི་ཕྱིར་རོ་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་ག་གོ།། མི་མཐུན་པར་ གྱུར་པའི་ཕྱིར་སྡུག་བསྔལ་བའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། འདུ་་བྱེད་ཀྱི་སྡུག་བསྔལ་ཉིད་ཀྱིས་སོ། ། 相違性，故名苦。五陰是苦聚，恒違逆眾生心，令其受苦。眾生無不`[愛＝受【宮】]`愛所受身，以衣服飲食種種將養，而其不知此恩，恒生諸苦違逆眾生心，於衣食增減之間恒生苦惱，欲令得安。所以坐久則生苦，厭坐須行，久行又生苦，如此四威儀中恒相違逆。所以恒違逆眾生心者，由所緣境界非真實故，違逆生苦。 བདག་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་སྟོང་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། ནང་གི་བྱེད་པའི་སྐྱེས་བུ་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་ར་རོ། ། 體所離故名空。一切諸法皆是假名，有名有義而無有體。和合能生是因義，於和合中以立`[因〔－〕【三宮】]`因名。所生是果義，於所生中以立果名。而因果無體。何以`[故＝知【三宮】]`故然？根塵和合能生識，離根塵外豈別有因體耶？和合故說識生，離和合外豈復別有識體生耶？有因果無能作能用，無有因果是有因果名義。無能作者，因無體無真實能作。無能用者，果無體無真實。能受用苦樂名義中無體，即是體所離義，故名空。 བདག་ཉིད་ཀྱིས་བདག་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་བདག་མེད་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། གང་མི་རྟག་པ་དེ་ནི་སྡུག་བསྔལ་བའོ། །གང་སྡུག་བསྔལ་བ་དེ་ནི་བདག་མེད་པའོ་ཞེས་བདག་གི་མཚན་ཉིད་མེད་པའི་ཕྱིར་རོ༑ ། འདུན་པའི་རྩ་བ་ཅན་ཞེས་བྱ་བ་ནི་དང་པོའི་རྒྱུའི་དབང་དུ་མཛད་ནས་འདུན་པའི་རྒྱུ་ཅན་ན་ནོ། །འདིར་འདུན་པ་ནི་སྲེད་པའི་རྣམ་གྲངས་ས་སོ། །འདུན་པ་ལས་ཀུན་འབྱུང་བ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཉེ་བའི་རྒྱུ་[༢]དབང་དུ་མཛད་ནས་འདུན་པའི་རྒྱུ་ཅན་ནོ། ། འདུན་པའི་རིགས་ཅན་ཞེས་བྱ་བ་ནི་འདུན་པའི་རྐྱེན་ཅན་ནོ། །འདུན་པ་ལས་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། དེ་མ་ཐག་པའི་རྒྱུའི་དབང་དུ་མཛད་ནས་སོ། ། 無自人故名無我。佛說有法不出十八界，若言有我，是何界所攝？若十八界不攝，故知無我。此破跋`[和＝私【三宮】]`和弗多羅可住子部義。其救義云：我遍十八界中，豈可令別為一界所攝耶？其所執我，言不一不異，是不可說藏。今更破之，如眼根與色塵是所緣，眼識是能緣，緣根塵故生識。今先就所緣中破之。我遍在根塵中，為一為異？若其異者，則應所緣有根塵我三法，佛何故止說二不說三耶？若言有我異於根塵，而佛不說為所緣者，此我則無用。又若言異根塵者，汝說不異義此則壞。若言我與根塵一，則`[唯＝惟【三宮】下同]`唯有根塵，何處有我？則汝說不一義又壞。 次就能緣破之。我與識為一為異耶？若異，則能緣有二種，謂我及識。若有二法，佛何故不說耶？若雖有而佛不說，則我無用，又汝說不異義則壞。若我與識一，識從緣生既是有為，我亦應是有為，汝立我非有為、非無為，此言則壞。又汝言不一，此言又壞。若破外道計我者，外道立我義以四智證知有我，一證智、二比智、三譬智、四聲智，以此四智證知有我。外道有斷常二見，若是斷見者，謂即此身是我，故身滅我亦滅。既即身是，現見有身，即是證智知有我。若見出息入息等五種是我相，既見其相，則知有我，此即是比智知有我。若見自身有我、知他身亦有我，即是譬智知有我。聞聖師說有我則知有我，是聲智知有我。若常見者，則唯比、聲二智知有我耳。常見者言，隣虛及我不可見，`[非＝作【元明】]`非證智所知。復有常見者亦言，我是證智所知。其說眼中之白精是月，白之中間赤精是日，赤之中間青精言是空，青精中人子是我，我則常，此亦可見，故是證智所知。月是母造，日是父造，空是自在天造，我非因造故是常。所以名青精為空者，若覆之則不見，知其是空。天親次第破之，證智所知不過七法，即是六塵及識。六塵及識並非是我，豈得為證智所知耶？比智所知者，如眼、色、空、作意等因緣生眼識，識即是`[明＝眼【三宮】]`明用。既見其有用，比智知必有眼，我無別用，以何義比知有我耶？ 譬智者，如見家牛形容，譬類知野牛形容狀亦應如此；我既非證智所知，亦非譬智所知。 聲智者其執我，是聖師說言有我，我信聖師聲說故立有我。此亦不然，汝師有斷常二說。若如跋婆`[梨＝利【三宮】]`梨柯、阿賴伽`[也＝柁【三宮】]`也`[揚荷反〔－〕【明】]` \(揚荷反)、優樓迦`[脚何反〔－〕【明】]` \(脚何反)等三外道，起常見執言有我，說有未來；若是訶梨多、聞陀、阿輪羅耶那等三外道，起斷見執言無我，不說有未來。汝師所說有無自不定，豈可以此為證有我耶？ 言無自人者，計我者言，我是五陰主，獨居五陰中，譬如國王。國是自己所有，不與他共。今明五陰無主，故言無自人，故名無我。 問：外道明我有何用耶？若有`[用〔－〕【三宮】]`用則可以比智知。 答：其說我外相有五、內相有九，此是優樓迦等作此執。 外相有五者，一出息、二入息、三瞬、四視、五壽命，具此五相故知有我。五相即五用。 今破之。若以前四相知有我者，如卵無前四相，豈有我`[邪＝耶【宮】]`邪？其救義云，雖無前四相，有第五相則知有我。又破之，壽命必與身相接。汝明我得解脫時我則離身，我離身時則無復壽命，豈得以壽命證知有我邪？內相者，其說我是常，心是隣虛，心亦是常。別有法非法，法者是善、非法是惡。法非法`[明註曰能令我心南藏作非令我心]`能令我心共合，我心共合生九法。從我心生覺，能覺知故；從覺生苦樂；從苦樂生欲憎，於樂生欲、於苦起憎；從欲憎生功力，作功力欲滅苦求樂；從功力生法非法。若常見者，計有未來故，於現在修諸苦行，名之為法。若斷見者，計無未來故，於現在恣心造惡，名為非法。 從法非法生修習；修習既熟其用速疾，修疾即是因力，修疾故能疾憶念過去事。由別有法非法合之，故九法中生法非法，有時作善、有時`[作＝行【三宮】]`作惡。別有法非法，凡有五種事，一能使火上昇、二能使風傍行、三能使地水沈下、四能使隣虛`[和合＝離合【三宮】]`和合、五能使我心和合。 外道說有二災，一中間災、二火災。中間災者，凡經三百千拘胝，即是三百千拘胝劫，一百千拘胝火、一百千拘胝水、一百千拘胝風世界。於火災時，世界一劫`[滅【磧三宮】，減【大】，減【麗】]`滅、一劫生，水風時亦爾。滅則麁塵滅，本隣虛相離而住。生則是法非法使其共合，法合為善道、非法合為惡道。本塵既合，從此增長，更生諸塵，故成世界，我心亦逐外塵離合。度三百千拘胝，中間災滿。 至火災時，復經`[三百＝三百千【三宮】]`三百拘胝，世界一向滅，本塵一向相離而住，我心亦一向相離而住，則我暫時解脫。度三百千拘胝火災滿，法非法復使其共合。 問：火何故上？風何故傍行？地水何故`[下＝沈下【三宮】]`下？ 答：火能成熟物，若火不上昇，眾生則無以得成熟飲食等物。又火有光明，主於智慧故在上。自在天身備有六道，從心向上是人天，從心下向至臍是阿修羅及鬼，從臍下至足是畜生及地獄。人天光明、有智慧，故在上；火有光明，主於智慧，故在上。風若不傍行，眾生則無以得去來。如船在海，風若沈下上昇，船則不得進，由風傍行故有去來。地水若不在下，則眾生無依處。地水闇生`[惑＝或【宮】]`惑，`[惑〔－〕【三宮】]`惑屬地獄、畜生，故在下。地獄、畜生闇而有惑，故在下地。地水闇生惑，故在下。為欲永得解脫，故修戒、施、苦行、定四法，從四法生正法。正法者是其得道，從正法生樂生智，智樂者受天中樂果。智慧若後時斷法非法，我與心則永相離，九法永不復得生，則永得解脫。若破我見及隣虛，此執自壞。 ## 集 རབ་ཏུ་སྐྱེ་བ་ཞེས་བྱ་བའི་སྒྲ་ཐ་མར་འདོན་པ་འབའ་ཞིག་ཏུ་ཟད་དོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཀུན་འབྱུང་གི་རྣམ་པ་བཞི་ལས་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བའི་རྣམ་པ་གསུམ་པར་འདོན་ཅིང་རྐྱེན་གྱི་རྣམ་པ་བཞི་པར་འདོན་མོད་ཀྱིམདོ་ལས་བསྟན་པར་ནི་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བའི་སྒྲ་རྒྱུ་ཀུན་འབྱུང་བ་རྐྱེན་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བ་ཞེས་ཕྱི་ནས་འདོན[༢]པར་བྱའོ།། 論云：愛欲有四種，一執我是不分別愛欲；二執當我是不分別，更有愛欲；三執當我有勝劣，是分別，更有愛欲。四結有相接愛欲。今且次第釋之。 ཡང་འདུན་པར་མཚུངས་བཞིན་དུ་འདུན་པ་འདི་དག་ལ་ཁྱད་པར་ཅི་ཡོད་ཅེ་ན། ངའོ་སྙམ་པ་ནི་བྱེ་བྲག་མེད་པར་ལུས་ལ་འདུན་པ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཕུང་པོ་མཐའ་དག་ལ་བདག་གི་དངོས་པོ་དོན་དུ་གཉེར་བས་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་ཏོ། ། 第一執我者，於現在執言身中有我，而不分別。執一陰為我、餘陰非我，亦不分別五陰都非我，而於我生愛，於我所色香味觸等境生染著心，故名欲我，及愛是見道所破、欲是修道所破。 གྱུར་ཅིག་སྙམ་པ་ནི་བྱེ་བྲག་མེད་པར་ཡང་སྲིད་པ་ལ་འདུན་པ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ལྷ་་དང་མི་ལ་སོགས་པའི་རྣམ་པ་ལ་མི་ལྟོས་པར་ཡང་སྲིད་པ་ཙམ་ཞིག་དོན་དུ་གཉེར་བའོ༑ ། 第二愛欲者，常見者謂我不滅得至未來，故名當我。分別不異向釋，未來言更有我，於更有我生愛，於我所六塵生染著，故名欲。 འདི་ལྟ་བུར་གྱུར་ཅིག་ཅེས་བྱ་བ་རྒྱས་པར་འབྱུང་བ་རྣམ་པ་འདིར་གྱུར་ཅིག་ཅེས་ལྷ་འམ། མི་ཡང་རུང་སྟེ། བྱེ་བྲག་ཏུ་སྲེད་[༡]པ་ལ་འདུན་པའོ། ། 第三執當我，如向釋，亦不分別有勝劣。是分別者，分別未來我，或受苦、或受樂，或於上地生、或於下地生，此即是勝劣義。更有愛欲，不異向解。 ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བ་ཉིད་འཆིང་བ་ཡིན་པས་ན་ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བའི་འཆིང་བ་སྟེ༑ དེ་ལ་འདུན་པ་ནི་དོན་དུ་གཉེར་བའོ། །དམྱལ་བར་ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བའི་འཆིང་བ་དོན་དུ་གཉེར་བ་མི་སྲིད་པས་དེའི་ཕྱིར་ཡང་ན་ལས་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པ་ལ་འདུན་པ་ཡིན་ཞེས་བྱ་བ་སྨོས་སོ། །ལས་ལ་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པ་ནི་ལས་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པ་སྟེ། དེ་ལ་འདུན་པ་ནི་སྦྱིན་པ་འདི་ལྟ་བུ་དང་འདི་ལྟ་བུ་སྦྱིན་ནོ་སྙམ་དུ་དོན་དུ་གཉེར་བའི་སྒོ་ནས་དོན་དུ་གཉེར་བའོ། ། 第四愛欲論，文乃不說執我，亦是執我愛欲。執我無分別，不異向解，謂我不滅得至未來，於未來生處起染著故，推此身即`[愛＝受【三宮】]`愛後身結。前後二有，命相接不斷，故言結。有相接愛欲，不異向解。 論云：經中佛說，五陰者以愛欲為根本，愛欲為集起、愛欲為生處、愛欲為緣。經中復說，愛欲有四種。論更次第列前四名，後乃釋之。 ### 因 དེ་ལ་དང་པོ་ནི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་དང་པོའི་རྒྱུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རྩ་བའི་རྒྱུ་ཡིན་ནོ་[༢]ཞེས་བྱ་བ་ནི། དང་པོ་འདུན་པ་དེས་འཕངས་[༢]པའི་འདུན་[༤]པ་ལས་བརྒྱུད་ནས་ཕུང་པོ་ལྔའམ་བཞིའི་སྐྱེ་བ་མངོན་པར་འགྲུབ་པ་སྟེ། འདི་ནི་ཕུང་ཁྲོལ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྩ་བའི་རྒྱུ་ཡིན་ན་ནོ། །འབྲས་བུའི་ས་བོན་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། རྩ་བའི་རྒྱུ་ཡིན་པ་ལྟ་བུ་སྟེ༑ ས་བོན་གྱིས་[༥]འཕངས་པའི་མྱུ་གུ་ལ་སོགས་པའི་རྒྱུ་[༦]ལས་འབྲས་བུ་འབྱུང་བའི་ཕྱིར་ར་རོ། ། 釋因云：第一愛欲，是五陰初根本，故名因，如種子與果者。根本是因義故初，引經言，以愛欲為根本，即是愛欲為因。今以根本釋因義。言初根本者，先於現在執我生愛欲，此愛欲即有感未來果力，故名初。如有種子，便有生果之力，故言如種子與果。 ### 集起 གཉིས་པ་ནི་ཀུན་འབྱུང་བ་ཡིན་ཏེ། དེས་དེ་ཡང་དག་པར་འགྲུབ་པའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ནི། བྱེ་བྲག་མེད་པར་ཡང་སྲིད་པ་ལ་འདུན་པ་གང་ཡིན་པ་འདུན་པ་གཉིས་པ་དེས་ལུས་དེ་ཡང་དག་པར་འགྲུབ་པའི་ཕྱིར། སྐད་ཅིག་མ་བརྒྱུད་པས་འབྲས་བུ་མྱུ་གུ་ལ་སོགས་པ་སྐྱེ་བ་བཞིན་[༧]ཏེ། དཔེར་ན་བརྒྱུད་ནས་མྱུ་གུ་ལ་སོགས་པ་སྐྱེ་བ་འབྲས་བུའི་ཡང་དག་པར་འགྲུབ་པ༐ཡིན་པ་[༨]དེ་དང་འདྲའོ། ། 釋集起云：第二愛欲者，是五陰集起，能令當果來故。譬如牙等與果者。第二愛欲，緣未來有我及諸塵生，以愛欲共和合，能令當果來現在，故名愛欲為集起。`[由＝猶【三宮】]`由如牙乃至華能生實等節等莖葉及華，果即是實。 ### 生處 གསུམ་པ་ནི་འདི་ལྟ་བུར་གྱུར་ཅིག་སྙམ་པའི་འདུན་པ་ཇི་སྐད་དུ་བཤད་པའོ། །དེ་དང་འདྲ་བའི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་རྐྱེན་ཡིན་ཏེ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། 釋生處云：第三愛欲者，是五陰生處，能生五陰勝劣。譬如果與田水土等，故有香、味、力、變熟、`[威【磧三宮】，感【大】，威【麗】]`威德者。第三愛欲，分別未來有勝劣故，受報之時有昇有沈。由第三愛欲，使未來勝劣報得生故，名第三愛欲為生處。第二誓以實為果，今言果亦取實為果。果已生，田及水土等為果作緣，增長其香味等。田等有肥瘦等諸力用不同，果於中生，香味等隨緣有異亦爾。隨愛欲分別，故得果有勝有劣。香依正量部及外道立義，謂有三種：一香、二臭、三平。平者無香臭。若是餘部，止有香臭，無別餘氣。而香臭各有二種，一增、二損。如麝香，人若嗅之則增`[鼻＝臭【三】]`鼻隣虛塵，蟲有聞此香則損鼻隣虛塵。糞等臭，人若嗅`[人＝之【三宮】]`人損鼻隣虛塵，猪狗嗅之則增鼻隣虛塵。味有七種，謂甜、苦、辛、酢、醎、澁、灰汁味。澁者，如生查等。灰味，私謂只應是淡味耳。力者，有十種，即輕、重、冷、熱、澁、滑、堅、軟、漱`[俟苟反〔－〕【明】]` \(俟苟反)、糗`[丘酉反〔－〕【明】]` \(丘酉反)。果子熟，如林檎之流，其`[肉＝內【三宮】]`肉則糗。變熟者，有三種：一甜、二酸、三`[刺＝辣【三宮】下同]`刺。此非三味，以三味為名耳。食果入腹，變熟成淡者名甜，變熟成熱者名酸，變熟成風者名刺。淡體甜滑重，故名淡為甜。熱體使酢咽，故熱名酸。風體能使身瘦面澁。刺體無肥而澁，故名風為刺。人身有三分，從心向上是淡位，從心下至臍是熱位，從臍下至足是風位。此三分若相通者則調適無病，若壅結不通則成病。若以六味約之，變熟則不同。甘醎二味變熟成甜，酢味變熟成酸，苦`[辛澁＝澁辛【三宮】]`辛澁三味變熟則成`[刺＝辛【三宮】]`刺。威德者，藥木等自有威德，或根能出光、或能却鬼、或能除毒。如摩伽藥所生之處，一切毒草皆無復毒。力果隨緣，有此不同，以喻眾生感報差別。 ### 緣 釋緣云：第四愛欲者，是五陰生緣，五陰從其起故，譬如果緣華滅故生者。第四愛欲染著未來生處，結二有使相接，未來五陰緣其得起，故名第四愛欲為緣。如緣華滅故實得生。 བྱེ་བྲག་ཏུ་ཡང་སྲིད་པ་ལ་འདུན་པ་རྣམ་པ་གང་ཡིན་པ་དེ་དང་འདྲ་བའི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་རྐྱེན་དུ༐གྱུར་པ་དང་[༡]། མི་ལུས་དོན་དུ་གཉེར་བ་ནི་འགྲོ་བ་གཞན་གྱི་ལུས་ཀྱི་རྐྱེན་དུ་མི་འགྱུར་ར་རོ། ། ལུས་ལ་སོགས་པ་བཞིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པ་ཞེས་བྱ་བའི་སྒྲས་ནི་རླུང་དང་། ཉི་མ་ལ་སོགས་པ་བསྡུ་སྟེ། དེ་དག་ཀྱང་འབྲས་བུ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པར་འགྱུར་རོ། །ནུས་པ་ནི་བསིལ་བ་དང་། དྲོ་བ་ཉིད་དོ། ། རྣམ་པར་སྨིན་པ་ནི་མངར་བ་དང་། སྐྱུར་བ་ཉིད་དོ། །མཐུ་ནི་གཟུགས་ལ་སོགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ནུས་མཐུའི་ཁྱད་པར་ཏེ། གང་ལས་འབྱུང་བ་དང་། སྡུད་པ་ལ་སོགས་པར་འགྱུར་བའོ། །བཞི་པ་ནི་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བ་སྟེ། དེ་ཁོ་ན་ལས་དེ་སྐྱེ་བའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ལ། དེ་ཁོ་ན་ལས་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བའི་འཆིང་བ་ལ་འདུན་པ་ལས་ས་སོ། ། དེ་[༢]སྐྱེ་བའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཉིང་་་་་མཚམས་སྦྱོར་བ་ཡང་སྲིད་པ་ཞེས་བྱ་བ་སྐྱེ་ཞིང་འབྱུང་བའི་ཕྱིར་འབྲས་བུའི་ཐ་མ་་མེ་ཏོག་བཞིན་ཏེ། དཔེར་ན་ཐ་མ་མེ་ཏོག་ལས་འབྲས་བུ་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བ་བཞིན་ན་ནོ།།འདིར་འདུན་པ་བཞི་པ་ནི་ཡང་སྲིད་པའི་མངོན་སུམ་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ནོ། །སྔ་མ་གསུམ་ནི་བརྒྱུད་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ན་ནོ། ། ཡང་ན་འདུན་པ་བཞི་ནི་སྲེད་[༢]པའི་བྱེ་བྲག་རྣམས་ལས་ལྔ་ཚན་གཉིས་དང་བཞི་ཚན་གཉིས་ཡིན་ཏེ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཇི་སྐད་དུ་བཤད་པ་དག་སྟེ། གོ་རིམས་བཞིན་ནོ། །ཇི་ལྟར་ཞེ་ན། ངའོ་སྙམ་དུ་བྱེ་བྲག་མེད་པར་ལུས་ལ་འདུན་པ་དེ་ནི་[༤]སྲིད་པའི་བྱེ་བྲག་ལྔར་འགྱུར་ཏེ། དགེ་སློང་དག་ངའོ་སྙམ་པ་ཡོད་ན། ང་འདི་ལྟ་བུའོ་སྙམ་པ་འབྱུང་བར་འགྱུར་ཞིང་།ང་འདི་འདྲའོ་སྙམ་པ་དང་། ང་དེ་ལྟ་མ་ཡིན་ནོ་སྙམ་པ་དང་། ང་བཟང་ངོ་སྙམ་པ་དང་། ང་ངན་ནོ་སྙམ་པ་འབྱུང་བར་འགྱུར་རོ་ཞེས་བྱ་བྱ་བའོ། །བྱེ་བྲག་མེད་པར་ལུས་ལ་འདུན་པས༐སྡུག་བསྔལ་བ་[༥]ལྔ་ཚན་འདི་ནི་དེ་ལྟའོ། །ལྔ་ཚན་གཉིས་པ་ནི་དེ་ལ་འབྱུང་བར་འགྱུར་རོ་སྙམ་པ་[༡]འབྱུང་བར་འགྱུར་ཞིང་དེ་ལ་འབྱུང་བར་མི་འགྱུར་སྙམ་པ་དང་། འདི་ལྟ་བུར་[༢]འགྱུར་རོ་སྙམ་པ་དང་།འདི་འདྲ་བར་འབྱུང་བར་འགྱུར་རོ་སྙམ་པ་དང་། དེ་ལྟ་མ་ཡིན་པར་འབྱུང་བར་འགྱུར་རོ་སྙམ་པ་འབྱུང་བར་འགྱུར་རོ་ཞེས་བྱ་བ་སྟེ[༢]། འདུན་པ་ལྔ་ཚན་འདི་ནི་བྱེ་བྲག་མེད་པར་ཡང་སྲིད་པ་ལ་འདུན་པ་ཡིན་ན་ནོ། ། དེ་ལ་གྱུར་ཅིག་སྙམ་པ་འབྱུང་བར་འགྱུར་ཞིང་དེ་ལ་འདི་ལྟ་བུར་གྱུར་ཅིག་སྙམ་པ་དང་དེ་འདྲ་བར་གྱུར་་ཅིག་སྙམ་པ་དང་དེ་ལྟ་མ་ཡིན་པར་གྱུར་ཅིག་སྙམ་པ་འབྱུང་བ་བཞི་ཚན་འདི་ནི་བྱེ་བྲག་མེད་པར་ཡང་སྲིད་པ་ལ་འདུན་པ་ཡིན་ནོ། །གྱུར་ཀྱང་ཅི་མ་རུང་སྙམ་པ་དང་། འདི་ལྟ་བུར་གྱུར་ཀྱང་ཅི་མ་རུང་སྙམ་པ་དང་། དེ་ལྟ་བུ་མ་ཡིན་པར་་གྱུར་[༤]ཀྱང་ཅི་མ་རུང་སྙམ་པ་འབྱུང་བར་འགྱུར་བ་བཞི་ཚན་འདི་ནི་བཞི་པ་ཉིང་མཚམས་སྦྱོར་བའི་འཆིང་བ་ལ་འདུན་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་ལ་དང་པོ་ནི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་དང་[༥]པོའི་རྒྱུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རྩ་བའི་རྒྱུ་ཡིན་ཏེ་ཞེས་བྱ་བ་རྒྱས་པར་སྔ་མ་བཞིན་དུ་སྦྱར་བར་བྱའོ། ། འཇུག་པ་མེད་པའི་ཕྱིར་འགོག་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཉོན་མོངས་པ་དང་སྐྱེ་བའི་འཇུག་པ་ཞི་བའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་ཏོ། །སྡུག་བསྔལ་ཞི་བའི་ཕྱིར་ཞི་བ་སྟེ། སྡུག་བསྔལ་ནི་མ་ཞི་བ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་སྐྱེ་བ་ཁོ་ན་ཡིན་ནོ། །ཇི་ལྟར་ཞེ་ན། དེའི་ཕྱིར་དགེ་སློང་དག་དེ་ལྟར་ན་ཞེས་བྱ་བ་རྒྱས་པར་སྨོས་ས་སོ། །གོང་ན་མེད་པའི་ཕྱིར་གྱ་ནོམ་པའོ༐ཞེས་བྱ་བ་ལ། གོང་ན་ཡོད་པ་ནི་གྱ་ནོམ་པ་ཡིན་ནོ་[༦]ཞེས་བྱ་བར་མི་རུང་ངོ་། ། ## 滅 事斷故名滅者，事即十二緣生。此據因為事，以因斷不復相續故名滅，即明第一愛欲斷。今十六諦有十六物故滅，下四各以一法為體。 無苦故名寂靜。苦不據苦受為語，從前生者是果，名果為苦。前明因斷，今明果無。若果更生喧動不已，豈稱寂靜？並由果無故，所以寂靜。此即明無第二愛欲。第二愛欲從初愛欲生。 即是果。無上故名美妙`[者＝音【三宮】]`者，最勝無過無等故言無上，即明無第三愛欲。第三愛欲分別勝負，今明唯勝無劣，即除勝劣。 ཡང་ཕྱིར་མི་ལྡོག་པའི་ཕྱིར་ངེས་པར་འབྱུང་བའོ་ཞེས་བྱ་བ་ལ། གཏན་དུ་བ་མ་ཡིན་པ་ནི་ངེས་པར་འབྱུང་བ་མ་ཡིན་ན་ནོ། ། 愛欲不更還，故名**永離**者。若出而更還，非謂永離；今出而不還，故名永離。即明無第四愛欲。第四愛欲結，有令相接，是更還生死。`[今＝令【三宮】]`今斷此結，不得復還。 ## 道 ### 道 ལམ་ལྟ་བུར་གྱུར་པའི་ཕྱིར་ལམ་མོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ལམ་དང་ཆོས་མཐུན་པའི་ཕྱིར་ཞེས་བྱ་བའི་ཐ་ཚིག་ག་གོ།། ། 無流心所行故名**道**者，道即戒定慧為體。 ཡང་དག་པ་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་ཞུགས་པའི་ཕྱིར་རིགས་[༧]པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ཡང་དག་པ་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་ཞུགས་པ་མ་ཡིན་པ་ནི་རིགས་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། ། 從無流心生，名之為**行**。無流心自有三種，一熟、二直、三明，熟故無退，明故不迷，直故是真也。得修慧離散動故熟，熟故不復退失也。若心闇則迷境，由明故不迷也。若有邪僻則不得名`[直＝真【三】]`直，正趣不邪故名為直，直而無雜故稱`[真＝直【三宮】]`真。無流心既具此三德，所生之道亦具三德也。 སོ་སོར་ངེས་པའི་ཕྱིར་སྒྲུབ་པ་སྟེ་ཞེས་བྱ་བ་ལ[༡]སོ་སོར་ངེས་པ་ཉིད་ནི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པར་ངེས་པ་ཉིད་ད་དེ། དེ་ཉིད་ཀྱིས་དེར་འགྲོ་བའི་་ཕྱིར་ར་རོ། །དེ་ཉིད་ལ་ཁུངས་ནི། ཇི་སྐད་དུ་ཞེས་བྱ་བ་རྒྱས་པར་འབྱུང་བའོ། །གཏན་དུ་ངེས་པར་འབྱུང་བར་བྱེད་པའི་ཕྱིར་ངེས་པར་འབྱིན་ནོ་[༢]ཞེས་བྱ་བ་ནི་སྔ་མ་བཞིན་ན་ནོ། །ཡང་ན་རྟག་པ་དང་བདེ་བ་དང་བདག་གི་དང་བདག་ཏུ་ལྟ་བ་སྤྱད་[༢]པ་རྣམས་ཀྱི་ཞེས་བྱ་བ་རྒྱས་པར་འབྱུང་སྟེ། དེ་ལ་འདུ་བྱེད་རྣམས་རྟག་གོ་སྙམ་དུ་ལྟ་བས་སྤྱད་པ་རྣམས་ལ་ནི་མི་རྟག་པའི་རྣམ་པའོ། །འདུ་བྱེད་རྣམས་བདེའོ་སྙམ་དུ་ལྟ་བས་སྤྱད་པ་རྣམས་ལ་ནི་སྡུག་བསྔལ་བའི་ནམ་པའོ། ། འདུ་བྱེད་རྣམས་བདག་གི་བའོ་སྙམ་དུ་ལྟ་བས་སྤྱད་པ་རྣམས་ལ་ནི་སྟོང་པའི་རྣམ་པའོ། །འདུ་་བྱེད་རྣམས་བདག་ཡིན་ན་ནོ། །སྙམ་དུ་ལྟ་བས་སྤྱད་པ་རྣམས་ལ་ནི་བདག་མེད་པའི་རྣམ་པའོ། །འདུ་བྱེད་རྣམས་རྒྱུ་མེད་པའོ་སྙམ་དུ་ལྟ་བས[༤]སྤྱད་པ་རྣམས་ལ་ནི་རྒྱུའི་རྣམ་པའོ། ། ### 如 通達真實境故名**如**，與四諦理真實境界相稱故名如也。 ### 正行 決定故名**正行**，如經說，唯此是道，更無別道，為清淨見故者。無勝之、無等之者故名決定。若更有一法勝，此法則成不定；若更有別法等，此法者亦非是定；不定則不得稱正行也。論引經證定義，故言唯此是道，無別法等之勝之。故言更無別道也。見有兩種，一是僻見，即五見也；二是正見，即盡智也。盡智即阿羅漢，斷煩惱已盡所得智也，能斷除僻見、得阿羅漢正見故，言為清淨見故也。若曲解見道，第十三心亦得名正見，以能清淨見故，名為正行。故唯正行是道，此外豈復有別道耶。 ### 出離 畢竟度故名**出離**者，滅諦是畢竟，以畢竟不生故也。無流智斷除煩惱、越諸流，證得無為，故名為度。無為既是畢竟，證得無為度亦畢竟，故以滅諦畢竟之名目度名為畢竟，以畢竟度故稱出離也`[也〔－〕【三宮】]`。 ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྒྱུ་དབང་ཕྱུག་ལ་སོགས་པ་གཅིག་པུའོ་སྙམ་དུ་ལྟ་བས་སྤྱད་པ་རྣམས་ལ་ནི་ཀུན་འབྱུང་བའི་རྣམ་པའོ། །འགྱུར་བར་ལྟ་བས་སྤྱད་[༥]པ་རྣམས་ལ་ནི་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བའི་རྣམ་པ་སྟེ། དང་པོར་འབྱུང་ཞིང་རབ་ཏུ་སྐྱེ་བ་ཡིན་གྱི། འགྱུར་བ་ནི་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བའོ། ། ཡང་ན་འགྱུར་བ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་དགའ་བའི་གང་དུ་སྐྱེ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་སྐྱེ་བའི་རྣམ་གྲངས་ས་སོ། །བློ་སྡོན་དུ་བཏང་བ་བྱེད་པ་པོ་ཡིན་ནོ་སྙམ་དུ་་ལྟ་བས་སྤྱོད་པ་རྣམས་ལ་རྐྱེན་གྱི་རྣམ་པ་སྟེ། རྐྱེན་གྱི་ཚིག་ནི་བློ་སྔོན་དུ་མ་བཏང་བའི་རྒྱུའི་ཚིག་གོ། །ཐར་པ་མེད་པ་ཞེས་བྱ་བ་ལ་་་་་་་སོགས་པ་ལ། སྐྱེ་བའི་རྒྱུན་ལ་ཐོག་མ་བཞིན་དུ་ཐ་མ་ཡང་མེད་དོ་སྙམ་དུ་གང་དག་ལོག་པར་ལྟ་བ་གང་ཡིན་པ་དེའི་གཉེན་པོར་འགོག་པའི་རྣམ་པ་ཡིན་ན་ནོ། །ཡུལ་ཉེ་བར་ལོངས་སྤྱད་པ་མེད་[༡]ཕྱིར་དང་། དབང་པོ་རྣམ་[༢]འཇིག་པའི་ཕྱིར་ན།སྡུག་བསྔལ་ནི་ཐར་པ་ཡིན་ནོ་སྙམ་དུ་ལྟ་བས་སྤྱད་པ་རྣམས་ཀྱི་གཉེན་པོར་ནི་ཞི་བའི་རྣམ་པ་ཡིན་ན་ནོ། ། [༢]བསམ་གཏན་གྱི་བདེ་བ་གྱ་ནོམ་པ་ཡིན་པར་ལྟ་བས་སྤྱད་པ་རྣམས་ཞེས་བྱ་བ་ལ་སོགས་པ་ཐམས་ཅད་ནི་བརྡ་ཕྲད་པར་སླ་བས་རྣམ་པར་མ་ཕྱེའོ། །ཤེས་རབ་གཞན་དང་མཚུངས་པར་མི་ལྡན་པའི་ཕྱིར་ཤེས་རབ་རྣམས་[༤]དང་བཅས་པར་མི་འགྱུར་ཏེ། རྟེན་དང་དམིགས་པ་དང་རྣམ་པ་དང་དུས་དང་རྫས་མཚུངས་པ་དག་གིས་མཚུངས་པར་ལྡན་པས་ན་མཚུངས་པར་ལྡན་་པའོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་ངེས་པ་ཡིན་ནོ། ། འདི་ལྟར་རྣམ་པ་ནི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དམིགས་པ་འཛིན་པའི་རྣམ་པ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་རིགས་པར་འགྱུར་རོ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། མདོ་སྡེ་པའི་ལུགས་ཡིན་ནོ། །འཛིན་པ་ནི་་་་འཛིན་པའི་བྱེ་བྲག་ག་གོ། །དེ་ལྟ་མ་[༥]ཡིན་ན། ཤེས་རབ་ཀྱང་རྣམ་པ་དང་བཅས་པར་འགྱུར་རོ་ཞེས་བྱ་བར་གྲུབ་པོ། །ཡང་ཅི་ཤེས་རབ་ཁོ་ནས་འཛིན་པར་བྱེད་དམ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། གཏོད་པར་བྱེད་དམ་ཞེས་བྱ་བའི་དོན་ཏོ། ། དེ་དང་་བཅས་པའི་དམིགས་པ་དང་བཅས་པས་འཛིན་པར་བྱེད་ཅེས་བྱ་བ་འདིས་[༦]ག་ལས་ཤེ་ན། བསྟན་བཅོས་ལས་ཏེ། དམིགས་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་རྣམས་གང་ཞེ་ན། སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་ཐམས་ཅད་དོ་ཞེས་གསུངས་ས་སོ། ། དེ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར་དམིགས་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་གཞན་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་ཀྱང་འཛིན་པར་བྱེད་དོ་ཞེས་བྱ་བ་སྨོས་སོ། ། ཡོད་པ་ཐམས་ཅད་གཟུང་བྱ་ཡིན། །ཞེས་བྱ་བ་ནི་གང་ཅུང་ཟད་རྫས་སུ་ཡོད་པའམ་བརྟགས་[༧]པར་ཡོད་པ་དེ་ཐམས་ཅད་གཟུང་[༢]བར་བྱ་བ་ཡིན་ནོ། །འདིར་ཡོད་པ་སྨོས་པ་ནི་མེད་པ་བཟློག་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་ར་རོ། །ཐམས་ཅད་སྨོས་པ་ནི་རྫས་དང་ཀུན་རྫོབ་ཉེ་བར་གཟུང་བར་བྱ་ # 4苦 論云：經中又說，眾生有四見，一常見、二樂見、三我所見、四我見。佛為破此四見，故說無常、苦、空、無我。 釋此語者，起見之時必先起我見，起我見時即具起餘三見。起我見者，計我為常即起常見。我既是常，如刀不能斫、火不可燒。既不可破壞，此即是樂，即是樂見。既計有我，我所在處即是我所，即是我所見。若破我見，餘三見俱被破。僧佉、鞞世師等作此執也。 僧佉、鞞世師等又起常見云，無不有、有不無，一切法無則恒無，無不成有；有則恒有，有不成無，故一切法皆是常。現見一切法有生滅者，此是轉異耳，非其體始生、非其體終滅，如金轉為環`[15]玔＝釧【三宮】＊`玔，金體不曾生滅也。其說自性生空等五大，五大復生五根。何者自性生空？空與聲俱起，空是本、聲是末。聲是空德，空最細無物能破之。自性生風，與觸俱起，風是本、觸是末，觸即是風德。風麁、空細，以空來破風，風雜於空。風則具兩德，自德是觸、他德是聲`[色＝也【三宮】]`色。自性生火，火與色俱生，火是本、色是末，色即是火德。火麁、風細，風來破火，火雜於風。火具三德，自德是色，他德是聲、觸。自性生水，水與味俱生，水是本、味是末，味即是水德。水麁、火細，火來破水，水雜於火。水具四德，自德是味，他德是聲、色、觸也。自性生地，地與香俱起，地是本、香是末，香是地德。地麁而水細，水來破地，地雜於水。地具五德，自德是香，他德是聲、色、觸、味也。五大作因生五根，五根是果。空生耳，耳還取空，自德不取他德故，唯聞於聲、不見色等也。風生皮，皮即皮肉等也，皮還取風自德，唯取觸、不取餘德也。以火生眼，以水生舌，以地生鼻，類前兩可解耳。五根既從五大生，五根滅還歸五大。耳根滅還歸空，乃至鼻根滅還歸地，故諸法是常也。破常見者，明未`[有＝有有【三宮】]`有、已有滅，即是先無後無，故是無常。其言無不有，今明未有有，未有是無，本是無今成有，則無不恒無。其言有不無，今明已有無，先是有今成無，則有不恒有也。 問：火云何能破水？答：色是火德，水中有色即是以火破水也。 問：何者是自性，而說其能生耶？ 答：有三種法，一名自性、二名人、三名變異。 三種中，初一但名自性，人但名人，變異亦名自性亦名變異。所以爾者，初一無知故不得名人，無轉故不得名變異，故但稱自性也。人有知不能取不得名自性，無轉故不得名變異，但得名人也。從三德以去悉無知，其能傳生後故名性，從他生有轉故名變異也。三法悉是常，前兩是常而無變異，後一是常而變異，如金性不改而有環`[＊15-1]玔＝釧【三宮】＊`玔之異。人即是我也。自性如盲人，能行而不見路；人如有目而無足人，能見不能行。自性能作而不能知，人能知而不能作，人與自性共合則生變異自性。自性凡有八種，一根本自性、二三德自性、三大自性、四我執自性、五唯塵自性、六大實自性、七知根自性、八業根自性。三中之第一是根本自性，本來有之。從根本自性生七種自性，七種自性並是變異自性也。從根本`[性＝自性【三宮】]`性生三德自性，三德者天竺語，第一名薩埵，無的相翻，義`[翻〔－〕【三宮】]`翻應言妙有，其生時精妙而體是有也。二名阿羅社`[常荷反〔－〕【明】]` \(常荷反)，正翻為塵，動而能染，染故名塵。三名多摩，正翻為闇，其體塞也。 若以義立者，第一名輕光，第二名動持，第三名重塞。一切法若內若外不出此三種。 先論外論，外法約四大論之者，空大及火大是輕光；風大是動持，而能持物令不墮落也；地、水是重塞，其體重而闇塞也。 約六趣者，天是輕光，人是動持，四惡趣是重塞也。約內法論之者，捨受是輕光；樂受是動持，心動搖而執捉於境；苦受是重塞。智慧是輕光，貪是動持，瞋癡是重塞也。初生三德時，內妙有始顯，外法未顯後時方顯也。從三德自性生大自性。大者是覺，覺是諸知之本，有覺察之用也。 從大自性生我執自性，執言有我，與他異也。 若是僧佉義，從我執生唯塵，唯塵生大實。若鞞世師義，從大實生唯塵。今且依前釋。言唯塵者，唯有五塵，餘法未顯也。從五塵生大、實，即五大，一切法無出其外者，故名大也；實者一切法，去來皆在此五中。一切法自有變異，其體常在無異。如眼根壞還歸空大，眼根自有壞，空大不壞，乃至鼻根歸地亦爾，故名實也。從大實生知根，眼等五根能知故也。從知根生業根，業根有五：一口、二手、三脚、四尻、五男女根。口能語為`[語〔－〕【三宮】]`語之根，語即是口業。手為捉根，捉是手業。脚為行根，行是脚業。尻為放根，能放糞穢，放是尻業。男女根能生子，為生子根，生子是男女根業也。此即是二十五句實諦義：五業根、五知根、五塵、五大為二十，我執為二十一，大為二十二，三德為二十三，人為二十四，自性為二十五也。 問：約五大論三德，五大只應屬大實，那忽屬三德耶？答：其體性屬三德，五大自屬大實。由如一牙分為多`[牙＝片【三宮】]`牙，或刻為馬、或刻為象，象馬雖異，體性是牙。五大亦爾，五大自屬大實，逐其體性相攝，自屬三德也。前言自性生空等，即說根本自性能生也。僧佉義明因中具有果，如鉢多樹子中具足已有枝葉華果。自性之中已具足有七種變異自性，人與其合時，七種則次第顯現，名之為生耳，非先無後有名為生也。 問：三德有智慧及三煩惱，緣何物為境？答：其是妙有法，不緣境起。如佛家三善根、三不善根，復何所緣起耶？ 問：三德中有智慧，大言是覺，那忽言變異自性悉非知耶？`[答【CB】，［－］【大】]`答：人是知者，人能知耳，七種變異自無知用。如人能斫故名刀為能斫耳，刀實不能斫也。 問：唯塵是色等五塵，云何用塵來顯大實耶？答：五大並是隣虛不可見，色等五塵是五大之末，見末方得顯本。色等五塵非隣虛，故可見也。 問：自性是能生亦是能變，三德望自性是所生所變、望大是能生能變，何故自性能生得受生名、能變不得受變名，而三德具受兩名耶？答：能變能生並是因名，所變所生並是果名，直呼為變、直呼為生者，此是果名。果起方是變、是生耳，因未有變及生也。今言自性能生者即是能變，說能變為能生耳，其非所變故，不得受變名。三德具能所二義，故受兩名也。 問：何以能生為自性耶？答：能生是本，本是自性義，故受自性名。 問：人亦是本，何不受自性名耶？答：其無作用，不能變他，故不受自性名也。 樂見者，尼捷子等起見，謂言生死真實是樂、涅槃真實是苦。其推之云，如人無一手一目，此是苦不？若是苦者，無一手一目`[以＝已【三宮】下同]`以自是苦，都無此身豈非極苦耶？涅槃中既無復五陰，故云涅槃是真實極苦也。無一手一目，傍人為治，更得一手一目時，此是樂不？是樂者，得一手一目以自是樂，具足一身豈非極樂。現在世既具有五根，故知有身真實是極樂也。僧佉鞞世師又起樂見云，生死真實有樂有苦。人天是真實樂，地獄、畜生等真實是苦。其以因推之，因既真實有善有惡，惡能感苦、善能感樂，以因真實故，知果亦真實也。破此兩見者，生死互相待故生樂耳。何以知然？以麁為樂、以細為苦，如餓鬼緣地獄為苦，自緣其報為樂。畜生緣餓鬼為苦，自緣其報為樂。阿脩羅緣畜生為苦，自緣其報為樂。如此人天色無色界中，互相形待，妄謂為樂。極至非想，若以涅槃望非想，`[非＝非非【三宮】]`非想為苦、涅槃為樂。既無復有勝涅槃者，故涅槃是真實樂，生死真實是苦。若大乘三乘涅槃復有異，今不論此也。 問：常言上罪地獄、中罪畜生、下罪餓鬼。今那得言畜生勝餓鬼耶？答：若小乘則如所`[引＝別【三】]`引，大乘理論畜生勝餓鬼。餓鬼帶火而行受重之苦，頸小腹大恒患飢渴，設值清流謂為猛火。畜生之中無此等事，故知為勝也。破後見者，生死以有流為因，雖是善因，善亦有流，既是有流故非真實。如有好食以毒藥內中，則不復成好食。善既非真實，樂豈是真實耶？ 論言.我作器故名我所者，僧佉、鞞世師作此執，一是內作器、二是外作器。我是知者作者受者，知是我法，即是九法中之覺法也。心是我內作器，根是我外作器，塵是我資糧。知有五根塵各五，心只是一。心及我皆常，非法令其共合，已前解所以。名作器者，如世間斧鋸等，是工巧人之作器，其用之作床`[机＝機【明】]`机等。心及根亦爾，我用之見色聞聲，故名作器。由塵生知故名資糧也。以內作器證有我，以外作器證有內作器，以資糧證有根，我法通證有我及作器資糧也。內作器證有我者，我是作者，若無有我，誰使心在眼、或時在耳鼻舌中耶？故知有我`[也〔－〕【三】]`也。外作器證有內作器者，凡證兩義：一、證心是一。心若是多，何故一時中不並生五知以知五塵耶？故知只是一心。在眼中則能見不能聞，在耳中則`[能聞〔－〕【三宮】]`能聞不能見色，故五根不並用也。二、證心是有。若有心者既恒有，`[有〔－〕【三宮】]`有我恒有五根，何不恒生知`[知〔－〕【三宮】]`知五塵耶？心在根中時方能知塵，故知必定有心也。資糧證有外作器者，若無外作器，眼根壞時何故不`[見〔－〕【三宮】]`見復見色耶？故知必有外作器也。我法通證四事者，心非是知，根塵亦爾。若無有我，豈得有知？我是知者，故知是我；法既有我，法證有我也。若無有心，則一時中並有五知；若知色時不能知聲，故知必定有心在根中，故知得生，亦得以知證心是一。心若不一，五心並在根中，則一時`[一時〔－〕【三宮】]`一時中應有五知也。若無有根，根壞之時，何故不生知耶？若無有五塵，知何所知耶？心與我共合故名內作器，根不與我合故名外作器。塵是前境，能資生我法，名我資糧也。其即名我作器及我資糧為我所也。 僧佉立有我，以五義為證。 一、聚集為他故知有我。如世人為弘通法故聚集經書，非是自為乃是為他。又如世人聚集床席，亦非自為乃為擬他。既見聚集為他，則有他人也。眾生身亦爾，五塵、四大、五根、五陰等聚集，見其聚集，知非`[自＝目【明】]`自為必是為他，他即是我，故知有我也。 二、見自性變異為三德等七法，故知有我。自性非知，其不能變異為三德等七法；既能變異為三德等七法，知必有知者來合之方得有變異，知者即是我，故知有我也。 三、見變異中有覺故知有我。自性非覺，自性是本、變異是末。本既無覺，末中不應有覺。變異中既有覺，故知別有覺體`[未合＝來合【三】，來苦【宮】]`未合自性，故變異中有覺，覺體即是我，`[是我〔－〕【三宮】]`是我故知有我也。此一事即顯我被繫縛，以從覺生我執故也。 四、見有可用故知有我。既有可用，知必有能用。自性是可用，我是能用。既見有可用，故知必有能用，故知有我也。其譬云，如女人是可用，男子是能用，見有女即知有男也。自性是可用，故我與之合，合故變異為三德等七法，七法繫縛於我。後聞師教得聞思修慧，知從自性生此繫縛、住在生死，於自性及繫縛生厭惡。既生厭惡，永離繫縛故，我得解脫。其譬云，如男子於闇中與病癩女人共為欲事，數數為之了無厭惡。後於光明中見之即生厭離。若是強性女人，猶來就此男子；若是軟性者，一被厭惡即不復來，雖當時不來，猶有來義。自性一被厭惡，則永不與我共合。無一軟性女人及此自性軟性者也。 五、獨住義真實有故知有我。既知從自性生變異故被縛繫，修得智慧於自性生厭離。自性既與我相離，故我獨住。我獨住故，我得解脫。若無有我，則無獨住義。獨住義既真實有，故知有我也。後別委悉破我執，不復兩煩也。 `[(十六諦義出隨相論釋＝隨相論卷下【三宮】)]`十六諦義出隨相論釋 【經文資訊】大正藏第 32 冊 No. 1641 隨相論 【版本記錄】CBETA 電子佛典 2014.04，完成日期：2014/04/26 【編輯說明】本資料庫由中華電子佛典協會（CBETA）依大正藏所編輯 【原始資料】蕭鎮國大德提供，維習安大德提供之高麗藏 CD 經文，北美某大德提供 【其他事項】本資料庫可自由免費流通，詳細內容請參閱【[中華電子佛典協會資料庫版權宣告](http://www.cbeta.org/copyright.php)】